«نادانداردان ءجۇزىڭدى بۇر!»

(قۇران، 7/199)

«اقىل سەنبەي، سەنبەڭىز!»

يبراھيم (اباي) قۇنانبايۇلى

«نادانداردان ءجۇزىڭدى بۇر!»

(قۇران، 7/199)

«اقىل سەنبەي، سەنبەڭىز!»

يبراھيم (اباي) قۇنانبايۇلى

دۇنيەجۇزىندەگى ەكونوميكالىق، ساياسي ءھام الەۋمەتتىك احۋالدىڭ كۇردەلىلىگى تەرەڭ ساراپتاۋدى قاجەت ەتپەيتىندەي دارەجەدە بارشاعا ايان. ونىڭ ىشىندە قازاقستانىمىزدىڭ دەربەس ەل رەتىندە كەمەلدەنۋى قانشالىقتى قيىندىقتارعا تولى ەكەنىن وسى ەلدىڭ ازاماتتارى رەتىندە سىزدەر مەن بىزدەر كورىپ، ءبىلىپ وتىرمىز. اسىرەسە، ءدىن ماسەلەسىنە كەلگەندە دە جاعدايىمىز شىم-شىتىرىق، مۇشكىل ءھام قولايسىزداۋ. تاۋەلسىزدىكتەن بەرى وتكەن ازعانتاي جىلدىڭ ىشىندە قازاقستان ءدىني اعىمدار مەن ءدىني-يدەولوگيالىق توپتاردىڭ ەكسپانسيا (جايىلۋ) ءھام ەكسپەريمەنت (سىناق) الاڭىنا اينالعانداي. يادرولىق سىناقتاردى توقتاتا بىلگەن كۇشىمىز بەن دانالىعىمىز، بىرلىگىمىز بەن جاۋاپكەرشىلىگىمىز زاردابى يادرولىق اپاتتان تومەن تۇسپەيتىن ءدىني سىناقتارعا كەلگەندە قاۋقارسىز نە بەيقام بولىپ قالا بەردى. 1992 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا قابىلدانعان قولدانىستاعى «ءدىني سەنىم بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى زاڭ» قازاقستاندى ءدىني ىقپال ەنگىزۋ تۇرعىسىنان «ينۆەستيتسيا» سالۋعا وتە قولايلى جانە شۇرايلى ەلگە اينالدىردى. ادام قۇقىقتارى مەن دەموكراتيالىلىقتىڭ باستى كورسەتكىشىن ءدىن اتاۋلىعا ەسىك اشىپ، تورلەتۋ دەپ قابىلداعان جاڭساق سانا سالدارىنان اتام قازاق اتىن ەستىپ، ءتۇسىن تۇستەپ كورمەگەن سان اعىم قاپتاپ، ازاماتتارىمىزدى ءتۇرلى ادىستەرمەن باعىندىرىپ، عاسىرلار بويى ەل ىشىندە كورىنبەگەن جىك سالدى، اعايىندى ارازداستىردى. اعايىندى بىربىرىنە جاۋ قىلماسا دا جات قىلدى, ال ولار كۇندەردىڭ كۇنى جاۋ بولمايدى دەپ ايتا الامىز با؟ دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمدار مەن توتاليتارلىق سەكتالاردىڭ انتاگونيزمءدى ناسيحاتتاپ، باسقا جولداعىلارعا تەرىس كوزبەن قارايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. كەيبىرى ازاماتتارىمىزدى بىرىنە-ءبىرىن ايداپ، ازعىرىپ عانا قويعان جوق، ءتىپتى، ولاردى ءوز مەملەكەتىنە قارسى كۇرەسكە دە سالىپ قويدى. بۇرىن، ءتىپتى، ويعا كەلمەيتىن نارسەلەر قازىر كۇندەلىكتى اڭگىمەگە اينالىپ بارادى. ماسەلەن، سەكتاعا ءوتىپ كەتكەن كەيبىر جاستارىمىز اسكەري بورىشىن وتەۋدەن باس تارتىپ جاتىر ەكەن، بۇل كوپ ەمەس، وسىدان 15-20 جىل بۇرىن عانا ويعا كەلۋشى مە ەدى؟ جۋىردا اراب ەلدەرىنەن شابىت الاتىن «سالافي» باعىتىن ۇستانعان 200-دەن استام قازاق جاستارى ەل امان، جۇرت تىنىشتا وتانىنان قاشىپ، بىرنەشە جىل بويى چەحيادا بوسىپ ءجۇر دەگەندى باسپاسوزدەن وقىپ، جاعامدى ۇستادىم. ول قاشقان قازاق كىمگە كەرەك ءوزى؟! ولاردىڭ سالافيلەردىڭ وتانىنا ەمەس، زايىرلى ەۋروپانى پانالاعانى ءوز الدىنا جەكە اڭگىمە. كەيبىر ازاماتتارىمىزدىڭ (كوبىسى قانداستارىمىز) كريشنا اعىمىن قولداپ، شەرۋ ۇيىمداستىرعانى ءمالىم. ايتا بەرسەك وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ ءتىزىمىن بۇگىن بىتىرە الماسپىن با دەپ قورقامىن. سوندا بىزگە نە بولدى؟! قايدا بارا جاتىرمىز، اعايىندار-اۋ؟! جەتىسكەنىمىز وسى ما؟! سان اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەن ون مىڭداعان، ءتىپتى، ءجۇز مىڭداعان باۋىرلارىمىزدىڭ دۋشار بولعان وسى حالىنە كوڭىلدەرىڭىز تولا ما؟! ۇرپاقتارىمىز وسىنداي تالان-تاراجعا سالىنادى-اۋ دەپ ويلاپ پا ەكەن بۇرىنعىلار؟!

بۇل جەردە ماسەلەنىڭ تەك ءدىني سەنىم بوستاندىعى ياكي جەكەلەگەن ادامداردىڭ وزدەرىنە ۇناعان سەنىمگە قوسىلۋىنان الدەقايدا تەرەڭدە جاتقانىن ءبارىمىز اڭعارىپ تۇرساق كەرەك. مەنىڭ ويىمشا اڭگىمە حالقىمىزدىڭ ءداستۇرلى تۇتاستىعىنا جاسالعان وپەراتسيادا، وتانىمىزدىڭ ىشكى جانە سىرتقى قاۋىپسىزدىگىنە جاسالعان سابوتاجدا، ۇرپاقتار ساباقتاستىعىنا، ۇلتتىق بىرلىككە، حالىقتار دوستىعىنا قاعىلعان سىنادا. ءوزىنىڭ ءداستۇرلى ءدىنى مەن تىلىنە، قىسقاسىن ايتقاندا، رۋحاني مۇراسىنا ءالى قاۋىشىپ ۇلگەرمەگەن، ونى زاماناۋي بيىكتەن ساراپتاۋ دەڭگەيىنە جەتپەگەن، جازۋسىز اق قاعازداي جانى پاك ازاماتتارىمىزدى ءتۇرلى اۆتورلاردىڭ قۇزىرىنا بەرىپ، تاستاعاندايمىز. نە جازسا دا سول اۆتوردىڭ ءوز ەركىندە! ناتيجەسىندە كەيبىر ازاماتتارىمىز نە كريشناشى، نە يەگوۆاشى، نە ەۆانگەليست نەمەسە يسلامدى دالدالاعان كەرتارتپا دا قاناۋشى توپتاردىڭ ءبىرىنىڭ ىشىنەن شىعا كەلۋدە. ءبىر تاڭ قالارلىعى، سىرتتان كەلگەن ءدىني اعىمدارعا بەرىلىپ كەتكەن ءبىزدىڭ ازاماتتار، جەتى اتاسىنان سول اعىمدا كەلە جاتقان بەلسەندىلەردەن سول اعىمدى قورعاشتاۋ، ناسيحاتتاۋ جاعىنان اسىپ تۇسپەسە، تومەن تۇسپەيتىنى. بۇگىندە يەگوۆاشىلارمەن قانداي ءبىر داۋ-دامايعا تۇسسەڭىز، امەريكالىق يەگوۆاشى الدىڭنان شىقپايدى، كريشناشىلارعا بىردەڭە ايتىپ كورسەڭىز، ءسوز تالاستىرعان ءۇندىنى كورمەيسىز، فۋندامەنتاليست پروتەستانت ميسسيونەرلەرمەن پىكىر تالاسقا ياكي عىلىمي ايتىسقا تۇسە قالساڭىز، ولاردان گورى ولاردىڭ ىقپالىندا كەتكەن ءوزىمىزدىڭ اعالارىمىزدىڭ قاھارى قاتتىراق بولاتىنىن كورەسىز. دەمەك، ءدىني اعىمداردىڭ «ينۆەستيتسياسى» ءوزىن اقتادى, ولار قازاقستانعا كەلىپ، بەكەرگە شىعىندانعان جوق، الدا قىرمان كۇتىپ تۇر ولاردى. ءدال وسى تۇستا مىنا ساحنا نەلىكتەن كورىنىس تاپتى جانە بىزدەر نەگە ءالسىز بولىپ قالا بەردىك دەگەن ساۋال مازالاسا كەرەك. ءار اتا-انا ءوز ۇرپاعىن جاماناتتان، كەساپاتتان ساقتاپ قالۋعا تىرىساتىنى سەكىلدى، مەملەكەت دەگەن ءىرى ۇعىم، بيىك شاڭىراق تا ءوز ازاماتتارىن زياندى ىقپالداردان، ءىرىتۋشى-ءشىرىتۋشى كۇشتەردەن اراشالاپ قالۋى كەرەك ەمەس پە؟

ايتپاسقا امالىم جوق، كونستيتۋتسيا كەڭەسى جاقىندا عانا «ءدىني سەنىم بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭنىڭ ەل مۇددەسىنە باسىمدىق بەرگەن جاڭا نۇسقاسىن كەيبىر تەحنيكالىق كەمشىلىكتەردى جەلەۋرەتىپ «كونستيتۋتسياعا سايكەس ەمەس» دەپ جاريالاعاندا، قابىرعامىز قايىسىپ، ءتۇن ۇيقىمىز ءتورت ءبولىندى. بۇل وسىمەنەن ەكىنشى رەت كەرى قايتقان ءدىن زاڭىمىز! 2001 جىلى ءدال وسىلاي بولعان جوق پا؟ ول كەزدە دە ميسسيونەر ۇيىمدارى، سىرتتان كەلگەن ءدىني اعىمدار مەن ادام قۇقىعىن «قورعاۋشىلار» شۋىلداعاندا، ءماجىلىس پەن سەنات بەكىتكەن زاڭىمىز كونستيتۋتسيا كەڭەسىنەن وتە الماي، قۇردىمعا كەتكەن-ءدى. 2008 جىلدىڭ اقپان-ناۋرىز ايلارىندا ءماجىلىس جانە سەنات دەپۋتاتتارىنان قۇرالعان باستاماشى توپ قولدانىستاعى زاڭ مەملەكەتىمىزگە كوپ زيان كەلتىرۋدە، ونى قازىرگى زاماننىڭ تالابىنا ساي وزگەرتۋ كەرەك دەگەندە، «ءتاۋبا! دۇعالارىمىز قابىل بولدى!» دەپ، قۋانىپ ەدىك. بىرنەشە ءدىنتانۋشى، زيالى ازاماتتار الماتىداعى «ۇلتتىق ءباسپاسوز كلۋبىندا» ءماسليحات وتكىزىپ، دەپۋتاتتاردىڭ باستاماسىن قولدايتىنىمىزدى جاريا ەتكەنبىز. سوڭىرا، قر پارلامەنتى ۇيىمداستىرعان دوڭگەلەك ۇستەل جينالىستارىندا پىكىر ءبىلدىرىپ، زاڭ جوباسى بويىنشا ۇسىنىستار جاساپ ەدىم، ماقالالارىم بىرنەشە باسىلىمداردا جاريالانعان-دى. سونىمەن قاتار زاڭ جوباسىنا قارسى توپتىڭ بەلسەندىلەرىمەن پولەميكاعا تۇسكەنىم بار. وسى ەڭبەكتىڭ ءبارى زايا كەتكەنىن كورىپ، قاتتى قىنجىلىپ وتىرمىن، اعايىن. ەل تاعدىرىن ارقالاعان دەپۋتاتتارىمىز بۇل ماسەلەنى وسىمەن قالدىرمايتىن شىعار، ءتۇپتىڭ تۇبىندە ءدىني ديۆەرسيانى اۋىزدىقتايتىن زاڭ قابىلداناتىن شىعار دەگەن ۇمىتتەن كۇدەر ۇزگىم كەلمەيدى...

كىمنىڭ قۇلىمىز؟

دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردىڭ، توتاليتارلىق سەكتالاردىڭ، ءدىن اتىن جامىلعان قاناۋشى توپتاردىڭ قوعامعا كەلتىرەتىن اپاتى - وزدەرىنە مويىنسۇنعان ادامداردى قۇلاق كەستى قۇلعا، دۇمبىلەز ماڭگۇرتكە، ەركىن ويلاۋ قابىلەتىنەن اجىراتىلعان زومبيگە اينالدىرۋى. ولاردىڭ كەيدە كريمينالدىق توپتارمەن، ناركوبيزنەس باروندارىمەن، لاڭكەس ۇيىمدارمەن قويان-قولتىق ارالاسىپ كەتەتىنى دە ءبىراز نارسەنى اڭعارتسا كەرەك. قاتارلارىن اناعۇرلىم كوبەيتىپ، توماعا-تۇيىق قۇلدار ارمياسىن ۇيىمداستىراتىن قاناۋشى توپتاردىڭ قۇرىعىنا ىلىنگەن بايعۇس پەندەلەردى ماتەريالدىق ءھام پسيحولوگيالىق قيىندىقتار مەن قينالىستار كۇتىپ تۇرعانى ايانىشتى. الايدا، يماندىلار كىمنىڭ قۇلى بولۋى كەرەك، كىمگە قۇلدىق بورىشىن وتەپ، كىمگە عانا تاۋەلدى بولۋى كەرەك؟ جاۋاپتى قۇراننان ىزدەپ كورەلىك:

«كۇدىكسىز، مەن اللاھپىن! مەنەن وزگە ءتاڭىر جوق! ەندەشە، ماعان قۇلدىق ەت!» (تا-حا سۇرەسى، 20/14)

«وزىڭە قۇلدىق ەتەمىز جانە وزىڭنەن جاردەم سۇرايمىز!» (فاتيحا سۇرەسى، 1/5)

«شىنىندا، مەنىڭ جالبارىنۋىم، قۇلشىلىقتارىم, ءومىرىم جانە ءولىمىم الەمدەردىڭ يەسى - اللاھ ءۇشىن!» (انعام سۇرەسى، 6/162)

قۇران اياتتارىندا مۇسىلمان پەندەنىڭ تەك جاراتۋشىعا قۇلدىق قىلاتىنى، اللاھتىڭ كورسەتكەنى جانە تۇسىرگەنى بويىنشا ءومىر سۇرەتىنى ايقىندالعان. ارابشاداعى «ابد» ءسوزى قۇلدىقتى، تاۋەلدىلىكتى، باعىنىشتىلىقتى، قىزمەت/ەڭبەك ەتۋدى، ۇلىقتاۋدى بىلدىرەدى. قۇران، ءبىرتۇتاس جۇيە رەتىندە، باسىنان اياعىنا دەيىن يماندىلاردى تەك اللاھقا عانا «ابد» ياعني «قۇل» بولۋعا، باسقاعا قۇل بولماۋعا ۇندەيدى. دەمەك، يماندىلار تولىققاندى ەركىندىكتە بولۋى كەرەك، ەشبىر كۇشكە، ەشبىر ادامعا ياكي زاتقا باسى بايلاۋلى قۇل بولماۋى كەرەك. قۇلدىق ۇعىمى بارلىق الەمىن جاراتقان شەكسىز قۇدىرەت يەسىنە عانا قاراتا بولۋى مۇمكىن. قۇراندا يماندىلاردىڭ ءفاني ادامدارعا قۇلدىق ۇرۋى، قاناۋشى توپتاردىڭ جەتەگىندە كەتۋى دەگەندەر جوق. كۇللى عالامدى بار ەتكەن اللاھقا تاۋەلدى بولماسقا امالىمىز جوق، ويتكەنى، اۋا جۇتۋىمىزدان باستاپ، بارلىق فۋنكتسيالارىمىز ونىڭ زاڭدارى بويىنشا بولادى. مىنە، يسلام دىنىندەگى وسى ەركىندىك، تاۋەلسىزدىك كونتسەپتسياسى ەشبىر دىندە، ەشبىر فيلوسوفيالىق يدەيادا جوق. وزگەلەرى ادامداردى ءفاني پەندەلەرگە، شىركەۋگە ياكي وتكىنشى قۇرىلىمدارعا، ءتىپتى اقىل-ەسكە ەش سىيمايتىن نارسەلەرگە، قىسقاسى، قۇلعا قۇل ەتەدى دە تۇرادى. قۇراندا باياندالعان قيسسالاردى وقىڭىز، ماسەلەن مۇسا پايعامباردىڭ يسرايل ۇرپاقتارىن قۇلدىقتان تاۋەلسىزدىككە جەتەكتەۋى تۋرالى ايتىلادى. سول سياقتى مۇحاممەد پايعامبار دا مۇسىلمانداردى مەككەدەن مەدينەگە كوشىرۋ ارقىلى قۇلدىقتان قۇتقاردى، ساياسي ءھام ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىككە جەتكىزدى، مۇسىلمان قوعامى ءسويتىپ نىعايدى...

يسلام الەمىنىڭ ايانىشتى ءحالى

ءجا، شىن مانىندە قۇراننىڭ جوعارىدا قىسقاشا عانا كەلتىرىلگەن تاۋەلسىزدىك، ەركىندىك كونتسەپتسياسى قازىرگى داۋىردە مۇسىلمان الەمىندە قالاي كورىنىس تاپقان؟ مۇسىلماندار شىنىمەن دە تولىق تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزە العان با؟ يسلام ۇممەتى كىمگە قۇلدىق قىلۋدا جانە كىمنەن جاردەم سۇراۋدا؟ مۇسىلماندار قالاي كۇن كورۋدە، كىمگە جالبارىنۋدا؟ ءسال وسى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە ويلانايىق، اعايىن. الدىمەن سىزدەرگە قازىرگى يسلام الەمىنىڭ شىنايى حال-احۋالى تۋرالى يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنىڭ (يكۇ) ەسەپتەرىنەن بىرنەشە دەرەك كەلتىرەيىن:

دۇنيەجۇزىندە 1,5-2 ميلليارد مۇسىلمان بار دەپ بولجانۋدا. دەمەك، مۇسىلماندار الەمدەگى جان سانىنىڭ 25 پايىزىن (1/4) قۇرايدى. بۇل وتە ۇلكەن كورسەتكىش، مۇسىلماندار حريستيانداردان كەيىن ەكىنشى ورىندا.

الەمدە 57 مۇسىلمان مەملەكەتى بار, بۇلار يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەر. دەمەك، الەمدەگى بارلىق مەملەكەتتەردىڭ 30 پايىزى (1/3) مۇسىلمانداردىكى. بۇل دا ۇلكەن كورسەتكىش (http://www.oic-oci.org/member_states.asp). دۇنيەجۇزىندەگى مينەرالدى رەسۋرستاردىڭ، ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ ايتارلىقتاي بولىگى مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ ەنشىسىندە ەكەنىن نازارعا الايىق.

ەندى وسى مالىمەتتەر نەگىزىندە مىنا دەرەكتەرگە كوڭىل ءبولىڭىز:

§ ناداندىق: الەمدەگى مۇسىلمانداردىڭ تەڭ جارتىسى ساۋاتسىز. بۇل 1,5-2 ميلليارد ادامعا شاققاندا سۇمدىق ۇرەيلى كورسەتكىش، ماسقارا. كەيبىر ەلدەردەگى ساۋاتسىزدىق دەڭگەيى تاڭداي قاقتىرادى: ماسەلەن، 2008 جىلعى دەرەكتەر بويىنشا ەرەسەك ايەلدەردىڭ الجيردە 34%، بانگلادەشتە 52%، مىسىردا 40%، ماروككودا 58%، پاكىستان مەن يەمەندە 60%، تۇركيادا 20% ساۋاتسىز (http://www.sesric.org/baseind_5.php). شۋمەرلەردىڭ وسىدان 5300 جىل بۇرىن ساۋاتتى قوعام ورناتقانىن ەسكەرگەندە، ءححى-عاسىرداعى مۇسىلمانداردىڭ مىنا ايانىشتى حالىنە نە دەرسىڭ؟! كىتابىنىڭ اتى «قۇران» ياعني «وقۋلىق» دەپ اتالعان، العاشقى اياتى «وقى!» دەپ باستالاتىن بۇل ءدىننىڭ ۇممەتىنە لايىق پا وسى ناداندىق؟ جۋىردا يزرايل اسكەرى پالەستينانىڭ گازا بولىگىنە باسا كوكتەپ كىرمەكشى بولعاندا، حاماس ۇيىمىنىڭ باسشىلارى «250 مىڭ قارۋلى ادامىمىز بار!» دەپ سەس كورسەتىپ ەدى. يزرايل ەكى اپتاعا سوزىلعان شاپقىنشىلىقتا 2 مىڭنان استام ادامدى قىرعاندا (ونىڭ باسىم بولىگى سابيلەر مەن ەش جازىعى جوق ايەلدەر، قارتتار), جاڭاعى حاماسى بولسىن، اراب ەلدەرى بولسىن، ەشبىرى قارسىلىق كورسەتە المادى. حاماستىڭ ءبىلىمسىز 250 مىڭ قارۋلى ادامى بولعانىنشا 250 مىڭ ءبىلىمدى ادامى بولسا، پالەستينالىق مۇسىلماندار وسى حالگە دۋشار بولار ما ەدى؟ ىشەتىن سۋىنان، ەلەكتر قۋاتىنا دەيىن، ءدارى-دارمەكتەن جانار-جاعار مايعا دەيىن تۇگەلدەي يزرايلدەن الاتىن گازالىقتار، وزدەرى تولىعىمەن تاۋەلدى بولىپ تۇرعان يزرايلمەن قالاي تايتالاسقا تۇسپەك؟ جاستاردىڭ قولىنا كالاشنيكوۆتىڭ ورنىنا قالام ۇستاتىپ، ءبىلىم جولىنا سالعاندا، پالەستينا باياعىدا مەملەكەت بولار ەدى جانە دە گۇلدەنگەن، دامىعان ەلگە اينالار ەدى عوي...

§ عىلىمي پوتەنتسيال: عىلىم جانە تەحنيكا سالالارىندا جاريالانعان ماقالالاردىڭ جالپى مولشەرى ەلدەردىڭ دامۋ دەڭگەيىن ايقىندايتىن ماڭىزدى كورسەتكىشتەردەن. 1996-2005 جىلدارى ارالىعىندا (10 جىلدا!) سوماليدە 16, ەڭ دامىعان مۇسىلمان ەلى سانالاتىن تۇركيادا 87,629 عىلىمي-تەحنيكالىق ماقالا جاريالانعان ەكەن. ال اتالمىش كەزەڭدە اقش-تاعى ەكى-اق جوعارى وقۋ ورنىندا - MIT (Massachussets Institute of Technology) جانە ستانفورد ۋنيۆەرسيتەتتەرى، 99,643 ماقالا جاريالانعان ەكەن! (Science & Technology in the OIC Countries, SESRTCIC, Ankara, 2005, 1-بەت). اتالمىش كەزەڭدە قازاقستان 2,242, اۋعانىستان 59, گرەكيا 65,107, فينليانديا 86,608 ماقالا شىعارعان. بارلىق الەم پايدالاناتىن نوكيا تەلەفوندارىن وندىرەتىن فينليانديانىڭ بار-جوعى 5-اق ميلليون حالقى بار.

§ عىلىمي بەلسەندىلىك: 1996-2005 جىلدارى جاريالانعان عىلىمي جانە تەحنيكالىق جۋرنال ماقالالارى بويىنشا: اۋعانىستاندا 1 ميلليون ادامعا شاققاندا 2,5 ماقالادان كەلسە، پاكىستاندا 53, قازاقستاندا 150, تۇركيادا 1,240 ماقالادان كەلەدى ەكەن. ال فينليانديادا بۇل كورسەتكىش 16,556 جانە يرلانديادا 14,930 ماقالادان! يرلانديانىڭ 4-اق ميلليون حالقى بار ەكەنىن ەسكەرىڭىز. اراداعى الشاقتىق جەر مەن كوكتەي!

§ عىلىمي ماقالالار: 2005 جىلى يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنا مۇشە 57 ەلدە (1,5 ميلليارد ادام!) بارلىعى 45,425 عىلىمي ماقالا جاريالانسا، اقش-تىڭ ءبىر نيۋ-يورك شتاتىنىڭ (19 ميلليون ادام!) وزىندە 52,560 ماقالا جاريالانعان ەكەن. ءبىر عانا گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىندە (6,650 ستۋدەنتى بار) 2005 جىلى 15,455 عىلىمي ماقالا جاريالانعانى كوپ نارسەنى بايقاتادى. وسى ۋاقىتتا قىتايدا - 80,282, رەسەيدە - 28,073, ءۇندىستاندا - 29,047 ماقالا جاريالانعان.

§ زەرتتەۋ جانە دامىتۋ (R&D): 1996-2003 جىلعى دەرەكتەر بويىنشا مۇسىلمان ەلدەرى جالپى ىشكى ونىمدەرىنىڭ ء(جىو) تەك 0,38 پايىزىن زەرتتەۋ جانە دامىتۋعا جۇمساسا، اقش 2,67%، قىتاي 1,31%، وڭتۇستىك كورەيا 2,64% جانە يزرايل 4,72 پايىزىن زەرتتەۋ جانە دامىتۋ سالاسىنا جۇمسايدى (World Bank, World Development Indicators).

§ جوعارى تەحنولوگيا (Hi-Tech): 2004 جىلى بارلىق مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ الەمدەگى جوعارى تەحنولوگيالىق ونىمدەر ء(جتو) ەكسپورتىنداعى ۇلەسى نەبارى 4,1% بولعان. وسى كورسەتكىشتىڭ، ياعني 4,1 پايىزدىڭ 97 پايىزىن مىنا ءۇش مۇسىلمان ەلى قۇرايدى: مالايزيا، يندونەزيا جانە تۇركيا. قالعان 54 مەملەكەت 3-اق پايىزعا يە. وسى ساناتتان الەمدەگى ءجتو ەكسپورتىنىڭ اقش 15% جانە قىتاي 11% ءوندىرىپ وتىر. جوعارى تەحنولوگيالىق ونىمدەر بىلاي تۇرسىن، مۇسىلماندار قاراپايىم ونىمدەردىڭ ءوزىن باسقا دىندەگىلەردەن الادى. باسقانى ايتپاعاندا، ماسەلەن، مەككەدەگى كاعبانىڭ اينالاسىنداعى دۇكەندەردە ساتىلاتىن جايناماز، تاقيا، ازان شاقىراتىن ساعات، ءتاسبىح، قۇبىلا كومپاسى ت.ت. سياقتى تاۋارلار تۇگەلدەي قىتايدان اكەلىنەدى! مۇسىلمانداردىڭ ءبىر نوكيا، سامسۋنگ، تويوتا ت.ت. سياقتى الەم تانىعان برەندى دە جوق.

§ پاتەنت سانى: 1997-2005 جىلدارى پاتەنت الۋ جونىندە الەم بويىنشا 986,606 ارىز تىركەلسە، مۇنىڭ تەك 5,146 داناسى، ياعني 0,5% (!) عانا مۇسىلمانداردىكى. سوندا، 1,5-2 ميلليارد مۇسىلماننىڭ جيىنتىق ينتەللەكتۋالدىق كۇشى الەم بويىنشا 0,5 پايىزعا تەڭ كەلىپ تۇر! سينتويزم مەن ءبۋدديزمدى ۇستاناتىن جاپونيا بولسا 130 ميلليون حالقىمەن الەمدەگى پاتەنتتەردىڭ 37,7 پايىزىنا يەلىك ەتۋدە. ءبىر قۋانىشتىسى قازاقستان 2000-2005 جىلدارى ارالىعىندا 4,063 پاتەنت تىركەتىپ، تۇركيادان كەيىن مۇسىلمان ەلدەرى بويىنشا ەكىنشى ورىندا تۇر (http://www.wipo.int/pct/en/).

§ كەدەيشىلىك: يندونەزيا حالقىنىڭ 52,4% كۇنىنە 2 دوللاردان كەم تابىس تابادى ەكەن. بۇل ەلدە 200 ميلليون مۇسىلمان بارىن ۇمىتپاڭىز. سول سياقتى كۇنىنە 2 دوللاردان كەم تاباتىنداردىڭ مولشەرى مىسىردا 44%، پاكىستاندا 74%، نيگەريادا 92,4%، بانگلادەشتە 82,8%، تۇركيادا 18,7% (بۇۇ، ادام دامۋى ەسەبى، 2006 ج.، UNDP, Human Development Report 2006). مۇسىلمانداردىڭ باسىم كوپشىلىگى اشتىق جانە كەدەيشىلىكتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. بۇل دا نامىسىڭدى جانيدى. دامىعان ەلدەرمەن سالىستىرۋ ءۇشىن اششى دا بولسا مىنا فاكتىنى كەلتىرەيىن: ەۋروپا وداعى مۇشە ەلدەردىڭ اۋىل-شارۋاشىلىق سالالارىن قولداپ-قورعاۋ ماقساتىمەن قوماقتى قارجى بولەدى. وسى ەسەپتەن گرەكيادا ءاربىر سىيىرعا كۇنىنە 2,5 دوللاردان اقشا دوتاتسيا رەتىندە بولىنەتىنىنە جىلايسىڭ با كۇلەسىڭ بە...

§ اۋىز سۋ تاپشىلىعى: اۋىز سۋعا قولى جەتپەيتىن حالىقتىڭ پايىزدىق مولشەرى جاعىنان دا مۇسىلمان ەلدەرى الەمدىك بىرىنشىلىكتى بەرەر ەمەس. يندونەزيا 23%، سۇدان 30%، نيگەريا 52%، چاد 58% حالقىنا تازا سۋ جەتكىزە الماي وتىر.

§ باسەكەگە قابىلەتتىلىك: دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ 2006-2007 جىلعى «الەم بويىنشا باسەكەگە قابىلەتتىلىك ەسەبىنە» قاراعاندا شۆەيتساريا باستاعان مىقتىلار تىزىمىندە مۇسىلمان ەلدەرىن كورە المايسىز، ولار تەك ارتقى ورىنداردا. مالايزيا عانا 26-ورىندا تۇرسا، قازاقستان 56-ورىندى يەمدەنگەن. ءتىزىمنىڭ العاشقى سابىندا وڭكەي حريستيان، بۋدديست، سينتويست جانە ياھۇدي دىندەرىندەگى مەملەكەتتەردى كورەسىڭ (http://www.weforum.org/en/initiatives/gcp/Global%20Competitiveness%20Report/index.htm).

§ نوبەل سىيلىقتارى: 1901 جىلدان باستالعان ايگىلى نوبەل سىيلىعى تۋرالى دا بىرەر اۋىز ايتا كەتەيىك. ساياسي ىقپالدارمەن بەرىلۋى ىقتيمال بەيبىتشىلىك جانە ادەبيەت سىيلىقتارىن ەمەس، ناقتى عىلىمي ولشەمدەر بويىنشا بەرىلەتىن فيزيكا, حيميا جانە مەديتسينا سالاسىنداعى نوبەل سىيلىقتارىن قاراستىردىم. ماسەلەن، فيزيكا سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعى 1901 جىلدان بەرى قاراي 183 ادامعا بەرىلسە، 1,5-2 ميللياردتىق مۇسىلمان الەمىنەن تەك 1979 جىلى پاكىستاندىق ابدۋس سالام (1929-1996) عانا وسى اتاققا لايىق بولعان ەكەن. 153 عالىمعا بەرىلگەن حيميا سىيلىعىن 1999 جىلى العان جالعىز مۇسىلمان عالىم - مىسىرلىق احمەد زەۋايل (1946- ). مەديتسينا سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعىمەن 1901 جىلدان بۇگىنگە دەيىن 192 عالىم ماراپاتتالىپتى. ونىڭ ىشىنەن جالعىز مۇسىلماندى تاپتىم - 1936 جىلى اقش-تا دۇنيەگە كەلگەن، تەگى البانيالىق فەريد مۋراد (http://nobelprize.org/nobel_prizes/). بۇل ۇشەۋىنىڭ دە ورتاق قاسيەتى ەۋروپا نەمەسە امەريكادا ماماندانىپ، عىلىمي زەرتتەۋلەر جاساعانى. ءىح-ءحىىى عاسىرلاردا ادامزاتقا ءال-فارابي (870-950), يبن سينا (980-1037), ءال-بيرۋني (973-1048), ءال-حورەزمي (780-850?), يبن رۋشد (1126-1198), ءال-كيندي (800?-873) سياقتى مىڭداعان عالىمدى تارتۋ ەتكەن مۇسىلمان الەمى بۇگىندەرى عافلات ۇيقىسىنان ويانا الماي كەلەدى.

§ سپورتتاعى تابىستار: اقىل كۇشىنەن ەندى دەنە كۇشىنە كەلەيىك. وليمپيادا ويىندارىنىڭ ءبىر عاسىرلىق تاريحىندا جازعى جانە قىسقى وليمپيادا ويىندارىندا بارلىعى 5,282 التىن مەدال بەرىلگەن ەكەن. بارلىق مۇسىلمان ەلدەرى (!) جەڭىپ العان التىن مەدال 102 دانا عانا، ياعني 0,01%! دەمەك، مۇسىلمان ەمەستەر التىن مەدالدەردىڭ 99,99% العان! ەڭ كوپ التىن مەدالى بار تۇركيا 37 التىنمەن الەمدىك تىزىمدە 30-ورىندا. جەتپىس ميلليوننان استام حالقى بار يران 11 التىن مەدالمەن 46-ورىندا بولسا، قازاقستان 10 التىن مەدالمەن 48-ورىندا كەلەدى. باسقا مۇسىلمان ەلدەرىن ايتۋدىڭ ءتىپتى قاجەتى جوق. اقش 1009 مەدالمەن كوشتى باستاسا، العاشقى 30 ەلدىڭ باسىم كوپشىلىگى ەۋروپانىڭ حريستيان ەلدەرى مەن قىتاي، جاپونيا جانە كورەيا سياقتى ازيا ەلدەرى (http://www.olympic.it/english/medal/id_overall.htm). بۇل جاعىنان دا جاعدايىمىز ءماز ەمەس.

مىسالداردى كوبەيتۋگە بولادى. سوڭعى ەكى جىل بويى يسلام الەمىنىڭ دامۋ دەڭگەيىن دۇنيەجۇزىلىك ماسشتابتا سالىستىرمالى دەرەكتەر بويىنشا زەرتتەۋدەمىن. مۇسىلمانداردىڭ ارتتا قالۋ سەبەپتەرىن انىقتاۋ جانە تىعىرىقتان شىعۋدىڭ امالدارىن قاراستىرۋ ماقساتىمەن قىرۋار دەرەك كوزىن تەكسەرۋمەن، تالداۋمەن كەلە جاتىرمىن. ماسەلەن، ورتاشا ءومىر، بالا ءولىمى، انا ءولىمى، قورەكتەنۋ دەڭگەيى، جوعارى بىلىمدىلەردىڭ جالپى حالىققا مولشەرى، يننوۆاتسيا، تابىس ۇلەسىمى، الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك، ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى، باقىتتىلىق دەڭگەيى، ومىرىنە قاناعاتتانۋشىلىق، ۇلتتىق برەندتەر، جۇمىسسىزدىق، ءسوز بوستاندىعى، ايەل قۇقىقتارى، ينفراقۇرىلىم، مۇلىكتىك قۇقىقتار، قورعانىس قابىلەتى، ءدارى-دارمەك ءوندىرىسى ت.ت. سياقتى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر بويىنشا يسلام الەمىنىڭ جاعدايى باسقا جۇرتپەن سالىستىرعاندا وتە ناشار، دامىعان ەلدەردەن بىرنەشە عاسىر ارتتا كەلەمىز. الايدا ەڭبەكسىز ەشنارسە دە وزگەرمەيدى، قۇران 14 عاسىر بۇرىن بارلىق وزگەرىستىڭ ادامداردىڭ وزدەرىنە بايلانىستى ەكەنىن ەسكەرتكەن جوق پا؟:

شىنىندا، اللاھ ەشبىر قوعامدى ولار ءوز-وزدەرىن وزگەرتپەيىنشە وزگەرتپەس! (راعد سۇرەسى، 13/11)

ويتكەنى، شىنىمەن دە ءبىر قوعام ءوز-ءوزىن وزگەرتپەيىنشە, اللاھ ولارعا بەرگەن نىعمەتىن وزگەرتپەس! ء(انفال سۇرەسى، 8/53)

يبراھيم (اباي) قۇنانبايۇلى بابامىز دا ءبىر ولەڭىندە:

وزىڭە سەن، ءوزىڭدى الىپ شىعار،

ەڭبەگىڭ مەن اقىلىڭ ەكى جاقتاپ.

دەپ وسى ماسەلەگە بايلانىستى ۇستانىمىن ايتىپ وتكەن.

جالعاسى بار....