Sәrsenbi, 1 Mamyr 2024
Janalyqtar 4494 0 pikir 15 Qazan, 2009 saghat 05:34

Múrtaza BÚLÚTAY. RUHANY MAYDAN

«Nadandardan jýzindi búr!»

(Qúran, 7/199)

 

«Aqyl senbey, senbeniz!»

Ibrahim (Abay) Qúnanbayúly

 

«Nadandardan jýzindi búr!»

(Qúran, 7/199)

 

«Aqyl senbey, senbeniz!»

Ibrahim (Abay) Qúnanbayúly

 

Dýniyejýzindegi ekonomikalyq, sayasy hәm әleumettik ahualdyng kýrdeliligi tereng saraptaudy qajet etpeytindey dәrejede barshagha ayan. Onyng ishinde Qazaqstanymyzdyng derbes el retinde kemeldenui qanshalyqty qiyndyqtargha toly ekenin osy elding azamattary retinde sizder men bizder kórip, bilip otyrmyz. Ásirese, din mәselesine kelgende de jaghdayymyz shym-shytyryq, mýshkil hәm qolaysyzdau. Tәuelsizdikten beri ótken azghantay jyldyng ishinde Qazaqstan diny aghymdar men dini-iydeologiyalyq toptardyng ekspansiya (jayylu) hәm eksperiyment (synaq) alanyna ainalghanday. Yadrolyq synaqtardy toqtata bilgen kýshimiz ben danalyghymyz, birligimiz ben jauapkershiligimiz zardaby yadrolyq apattan tómen týspeytin diny synaqtargha kelgende qauqarsyz ne beyqam bolyp qala berdi. 1992 jyldyng qantar aiynda qabyldanghan qoldanystaghy «Diny senim bostandyghy jәne diny birlestikter turaly zan» Qazaqstandy diny yqpal engizu túrghysynan «investisiya» salugha óte qolayly jәne shúrayly elge ainaldyrdy. Adam qúqyqtary men demokratiyalylyqtyng basty kórsetkishin din ataulygha esik ashyp, tórletu dep qabyldaghan jansaq sana saldarynan atam qazaq atyn estip, týsin týstep kórmegen san aghym qaptap, azamattarymyzdy týrli әdistermen baghyndyryp, ghasyrlar boyy el ishinde kórinbegen jik saldy, aghayyndy arazdastyrdy. Aghayyndy birbirine jau qylmasa da jat qyldy, al olar kýnderding kýni jau bolmaydy dep aita alamyz ba? Destruktivti diny aghymdar men totalitarlyq sektalardyng antagonizmdi nasihattap, basqa joldaghylargha teris kózben qaraytyny beseneden belgili. Keybiri azamattarymyzdy birine-birin aidap, azghyryp ghana qoyghan joq, tipti, olardy óz memleketine qarsy kýreske de salyp qoydy. Búryn, tipti, oigha kelmeytin nәrseler qazir kýndelikti әngimege ainalyp barady. Mәselen, sektagha ótip ketken keybir jastarymyz әskery boryshyn óteuden bas tartyp jatyr eken, búl kóp emes, osydan 15-20 jyl búryn ghana oigha kelushi me edi? Juyrda arab elderinen shabyt alatyn «salafiy» baghytyn ústanghan 200-den astam qazaq jastary el aman, júrt tynyshta otanynan qashyp, birneshe jyl boyy Chehiyada bosyp jýr degendi baspasózden oqyp, jaghamdy ústadym. Ol qashqan qazaq kimge kerek ózi?! Olardyng salafiylerding otanyna emes, zayyrly Europany panalaghany óz aldyna jeke әngime. Keybir azamattarymyzdyng (kóbisi qandastarymyz) Krishna aghymyn qoldap, sheru úiymdastyrghany mәlim. Ayta bersek osynday kelensizdikterding tizimin býgin bitire almaspyn ba dep qorqamyn. Sonda bizge ne boldy?! Qayda bara jatyrmyz, aghayyndar-au?! Jetiskenimiz osy ma?! San aghymnyng jeteginde ketken on myndaghan, tipti, jýz myndaghan bauyrlarymyzdyng dushar bolghan osy haline kónilderiniz tola ma?! Úrpaqtarymyz osynday talan-tarajgha salynady-au dep oilap pa eken búrynghylar?!

Búl jerde mәselening tek diny senim bostandyghy yaky jekelegen adamdardyng ózderine únaghan senimge qosyluynan әldeqayda terende jatqanyn bәrimiz angharyp túrsaq kerek. Mening oiymsha әngime halqymyzdyng dәstýrli tútastyghyna jasalghan operasiyada, otanymyzdyng ishki jәne syrtqy qauipsizdigine jasalghan sabotajda, úrpaqtar sabaqtastyghyna, últtyq birlikke, halyqtar dostyghyna qaghylghan synada. Ózining dәstýrli dini men tiline, qysqasyn aitqanda, ruhany múrasyna әli qauyshyp ýlgermegen, ony zamanauy biyikten saraptau dengeyine jetpegen, jazusyz aq qaghazday jany pәk azamattarymyzdy týrli avtorlardyng qúzyryna berip, tastaghandaymyz. Ne jazsa da sol avtordyng óz erkinde! Nәtiyjesinde keybir azamattarymyz ne krishnashy, ne iyegovashy, ne evangelist nemese Islamdy daldalaghan kertartpa da qanaushy toptardyng birining ishinen shygha kelude. Bir tang qalarlyghy, syrttan kelgen diny aghymdargha berilip ketken bizding azamattar, jeti atasynan sol aghymda kele jatqan belsendilerden sol aghymdy qorghashtau, nasihattau jaghynan asyp týspese, tómen týspeytini. Býginde iyegovashylarmen qanday bir dau-damaygha týsseniz, amerikalyq iyegovashy aldynnan shyqpaydy, krishnashylargha birdene aityp kórseniz, sóz talastyrghan ýndini kórmeysiz, fundamentalist protestant missionerlermen pikir talasqa yaky ghylymy aitysqa týse qalsanyz, olardan góri olardyng yqpalynda ketken ózimizding aghalarymyzdyng qahary qattyraq bolatynyn kóresiz. Demek, diny aghymdardyng «investisiyasy» ózin aqtady, olar Qazaqstangha kelip, bekerge shyghyndanghan joq, alda qyrman kýtip túr olardy. Dәl osy tústa myna sahna nelikten kórinis tapty jәne bizder nege әlsiz bolyp qala berdik degen saual mazalasa kerek. Ár ata-ana óz úrpaghyn jamanattan, kesapattan saqtap qalugha tyrysatyny sekildi, memleket degen iri úghym, biyik shanyraq ta óz azamattaryn ziyandy yqpaldardan, iritushi-shiritushi kýshterden arashalap qaluy kerek emes pe?

Aytpasqa amalym joq, Konstitusiya Kenesi jaqynda ghana «Diny senim bostandyghy jәne diny birlestikter turaly» zannyng el mýddesine basymdyq bergen jana núsqasyn keybir tehnikalyq kemshilikterdi jeleuretip «Konstitusiyagha sәikes emes» dep jariyalaghanda, qabyrghamyz qayysyp, týn úiqymyz tórt bólindi. Búl osymenen ekinshi ret keri qaytqan din zanymyz! 2001 jyly dәl osylay bolghan joq pa? Ol kezde de missioner úiymdary, syrttan kelgen diny aghymdar men adam qúqyghyn «qorghaushylar» shuyldaghanda, Mәjilis pen Senat bekitken zanymyz Konstitusiya Kenesinen óte almay, qúrdymgha ketken-di. 2008 jyldyng aqpan-nauryz ailarynda Mәjilis jәne Senat deputattarynan qúralghan bastamashy top qoldanystaghy zang memleketimizge kóp ziyan keltirude, ony qazirgi zamannyng talabyna say ózgertu kerek degende, «Tәuba! Dúghalarymyz qabyl boldy!» dep, quanyp edik. Birneshe dintanushy, ziyaly azamattar Almatydaghy «Últtyq baspasóz klubynda» mәslihat ótkizip, deputattardyng bastamasyn qoldaytynymyzdy jariya etkenbiz. Sonyra, QR Parlamenti úiymdastyrghan dóngelek ýstel jinalystarynda pikir bildirip, zang jobasy boyynsha úsynystar jasap edim, maqalalarym birneshe basylymdarda jariyalanghan-dy. Sonymen qatar zang jobasyna qarsy toptyng belsendilerimen polemikagha týskenim bar. Osy enbekting bәri zaya ketkenin kórip, qatty qynjylyp otyrmyn, aghayyn. El taghdyryn arqalaghan deputattarymyz búl mәseleni osymen qaldyrmaytyn shyghar, týpting týbinde diny diyversiyany auyzdyqtaytyn zang qabyldanatyn shyghar degen ýmitten kýder ýzgim kelmeydi...

 

KIMNING QÚLYMYZ?

 

Destruktivti diny aghymdardyn, totalitarlyq sektalardyn, din atyn jamylghan qanaushy toptardyng qoghamgha keltiretin apaty - ózderine moyynsúnghan adamdardy qúlaq kesti qúlgha, dýmbilez mәngýrtke, erkin oilau qabiletinen ajyratylghan zombiyge ainaldyruy. Olardyng keyde kriminaldyq toptarmen, narkobiznes barondarymen, lankes úiymdarmen qoyan-qoltyq aralasyp ketetini de biraz nәrseni anghartsa kerek. Qatarlaryn anaghúrlym kóbeytip, tomagha-túiyq qúldar armiyasyn úiymdastyratyn qanaushy toptardyng qúryghyna ilingen bayghús pendelerdi materialdyq hәm psihologiyalyq qiyndyqtar men qinalystar kýtip túrghany ayanyshty. Alayda, imandylar kimning qúly boluy kerek, kimge qúldyq boryshyn ótep, kimge ghana tәueldi boluy kerek? Jauapty Qúrannan izdep kórelik:

«Kýdiksiz, Men Allahpyn! Menen ózge tәnir joq! Endeshe, Maghan qúldyq et!» (Ta-Ha sýresi, 20/14)

«Ózine qúldyq etemiz jәne Ózinnen jәrdem súraymyz!» (Fatiha sýresi, 1/5)

«Shynynda, mening jalbarynuym, qúlshylyqtarym, ómirim jәne ólimim әlemderding IYesi - Allah ýshin!» (Ángham sýresi, 6/162)

Qúran ayattarynda músylman pendening tek Jaratushygha qúldyq qylatyny, Allahtyng kórsetkeni jәne týsirgeni boyynsha ómir sýretini aiqyndalghan. Arabshadaghy «abd» sózi qúldyqty, tәueldilikti, baghynyshtylyqty, qyzmet/enbek etudi, úlyqtaudy bildiredi. Qúran, birtútas jýie retinde, basynan ayaghyna deyin imandylardy tek Allahqa ghana «abd» yaghny «qúl» bolugha, basqagha qúl bolmaugha ýndeydi. Demek, imandylar tolyqqandy erkindikte boluy kerek, eshbir kýshke, eshbir adamgha yaky zatqa basy baylauly qúl bolmauy kerek. Qúldyq úghymy barlyq әlemin jaratqan sheksiz qúdiret IYesine ghana qarata boluy mýmkin. Qúranda imandylardyng fәny adamdargha qúldyq úruy, qanaushy toptardyng jeteginde ketui degender joq. Kýlli ghalamdy bar etken Allahqa tәueldi bolmasqa amalymyz joq, óitkeni, aua jútuymyzdan bastap, barlyq funksiyalarymyz Onyng zandary boyynsha bolady. Mine, Islam dinindegi osy erkindik, tәuelsizdik konsepsiyasy eshbir dinde, eshbir filosofiyalyq iydeyada joq. Ózgeleri adamdardy fәny pendelerge, shirkeuge yaky ótkinshi qúrylymdargha, tipti aqyl-eske esh syimaytyn nәrselerge, qysqasy, qúlgha qúl etedi de túrady. Qúranda bayandalghan qissalardy oqynyz, mәselen Músa payghambardyng Israil úrpaqtaryn qúldyqtan tәuelsizdikke jetekteui turaly aitylady. Sol siyaqty Múhammed payghambar da músylmandardy Mekkeden Mediynege kóshiru arqyly qúldyqtan qútqardy, sayasy hәm ekonomikalyq tәuelsizdikke jetkizdi, músylman qoghamy sóitip nyghaydy...

 

ISLAM ÁLEMINING AYaNYShTY HALI

 

Jә, shyn mәninde Qúrannyng jogharyda qysqasha ghana keltirilgen tәuelsizdik, erkindik konsepsiyasy qazirgi dәuirde músylman әleminde qalay kórinis tapqan? Músylmandar shynymen de tolyq tәuelsizdikke qol jetkize alghan ba? Islam ýmmeti kimge qúldyq qyluda jәne kimnen jәrdem súrauda? Músylmandar qalay kýn kórude, kimge jalbarynuda? Sәl osy mәseleler tónireginde oilanayyq, aghayyn. Aldymen sizderge qazirgi Islam әlemining shynayy hal-ahualy turaly Islam Konferensiyasy úiymynyn (IYKÚ) esepterinen birneshe derek keltireyin:

Dýniyejýzinde 1,5-2 milliard músylman bar dep boljanuda. Demek, músylmandar әlemdegi jan sanynyng 25 payyzyn (1/4) qúraydy. Búl óte ýlken kórsetkish, músylmandar hristiandardan keyin ekinshi orynda.

Álemde 57 músylman memleketi bar, búlar Islam Konferensiyasy úiymyna mýshe memleketter. Demek, әlemdegi barlyq memleketterding 30 payyzy (1/3) músylmandardiki. Búl da ýlken kórsetkish (http://www.oic-oci.org/member_states.asp). Dýniyejýzindegi miyneraldy resurstardyn, energiya kózderining aitarlyqtay bóligi músylman elderining enshisinde ekenin nazargha alayyq.

Endi osy mәlimetter negizinde myna derekterge kónil bóliniz:

§ Nadandyq: Álemdegi músylmandardyng teng jartysy sauatsyz. Búl 1,5-2 milliard adamgha shaqqanda súmdyq ýreyli kórsetkish, masqara. Keybir elderdegi sauatsyzdyq dengeyi tanday qaqtyrady: mәselen, 2008 jylghy derekter boyynsha eresek әielderdin Aljirde 34%, Bangladeshte 52%, Mysyrda 40%, Marokkoda 58%, Pәkistan men Yemende 60%, Týrkiyada 20% sauatsyz (http://www.sesric.org/baseind_5.php). Shumerlerding osydan 5300 jyl búryn sauatty qogham ornatqanyn eskergende, HHI-ghasyrdaghy músylmandardyng myna ayanyshty haline ne dersin?! Kitabynyng aty «Qúran» yaghny «oqulyq» dep atalghan, alghashqy ayaty «oqy!» dep bastalatyn búl dinning ýmmetine layyq pa osy nadandyq? Juyrda Izraili әskeri Palestinanyng Gaza bóligine basa kóktep kirmekshi bolghanda, Hamas úiymynyng basshylary «250 myng qaruly adamymyz bar!» dep ses kórsetip edi. Izraili eki aptagha sozylghan shapqynshylyqta 2 mynnan astam adamdy qyrghanda (onyng basym bóligi sәbiyler men esh jazyghy joq әielder, qarttar), janaghy Hamasy bolsyn, arab elderi bolsyn, eshbiri qarsylyq kórsete almady. Hamastyng bilimsiz 250 myng qaruly adamy bolghanynsha 250 myng bilimdi adamy bolsa, Palestinalyq músylmandar osy halge dushar bolar ma edi? Ishetin suynan, elektr quatyna deyin, dәri-dәrmekten janar-jaghar maygha deyin týgeldey Izrailiden alatyn Gazalyqtar, ózderi tolyghymen tәueldi bolyp túrghan Izrailimen qalay taytalasqa týspek? Jastardyng qolyna kalashnikovtyng ornyna qalam ústatyp, bilim jolyna salghanda, Palestina bayaghyda memleket bolar edi jәne de gýldengen, damyghan elge ainalar edi ghoy...

§ Ghylymy potensial: Ghylym jәne tehnika salalarynda jariyalanghan maqalalardyng jalpy mólsheri elderding damu dengeyin aiqyndaytyn manyzdy kórsetkishterden. 1996-2005 jyldary aralyghynda (10 jylda!) Somaliyde 16, eng damyghan músylman eli sanalatyn Týrkiyada 87,629 ghylymiy-tehnikalyq maqala jariyalanghan eken. Al atalmysh kezende AQSh-taghy eki-aq joghary oqu ornynda - MIT (Massachussets Institute of Technology) jәne Stanford uniyversiytetteri, 99,643 maqala jariyalanghan eken! (Science & Technology in the OIC Countries, SESRTCIC, Ankara, 2005, 1-bet). Atalmysh kezende Qazaqstan 2,242, Aughanystan 59, Grekiya 65,107, Finlyandiya 86,608 maqala shygharghan. Barlyq әlem paydalanatyn Nokia telefondaryn óndiretin Finlyandiyanyng bar-joghy 5-aq million halqy bar.

§ Ghylymy belsendilik: 1996-2005 jyldary jariyalanghan ghylymy jәne tehnikalyq jurnal maqalalary boyynsha: Aughanystanda 1 million adamgha shaqqanda 2,5 maqaladan kelse, Pәkistanda 53, Qazaqstanda 150, Týrkiyada 1,240 maqaladan keledi eken. Al Finlyandiyada búl kórsetkish 16,556 jәne Irlandiyada 14,930 maqaladan! Irlandiyanyng 4-aq million halqy bar ekenin eskeriniz. Aradaghy alshaqtyq jer men kóktey!

§ Ghylymy maqalalar: 2005 jyly Islam Konferensiyasy úiymyna mýshe 57 elde (1,5 milliard adam!) barlyghy 45,425 ghylymy maqala jariyalansa, AQSh-tyng bir Niu-York shtatynyng (19 million adam!) ózinde 52,560 maqala jariyalanghan eken. Bir ghana Garvard uniyversiytetinde (6,650 studenti bar) 2005 jyly 15,455 ghylymy maqala jariyalanghany kóp nәrseni bayqatady. Osy uaqytta Qytayda - 80,282, Reseyde - 28,073, Ýndistanda - 29,047 maqala jariyalanghan.

§ Zertteu jәne damytu (R&D): 1996-2003 jylghy derekter boyynsha músylman elderi jalpy ishki ónimderining (JIÓ) tek 0,38 payyzyn zertteu jәne damytugha júmsasa, AQSh 2,67%, Qytay 1,31%, Ontýstik Koreya 2,64% jәne Izraili 4,72 payyzyn zertteu jәne damytu salasyna júmsaydy (World Bank, World Development Indicators).

§ Joghary tehnologiya (Hi-Tech): 2004 jyly barlyq músylman elderining әlemdegi joghary tehnologiyalyq ónimder (JTÓ) eksportyndaghy ýlesi nebary 4,1% bolghan. Osy kórsetkishtin, yaghny 4,1 payyzdyng 97 payyzyn myna ýsh músylman eli qúraydy: Malayziya, Indoneziya jәne Týrkiya. Qalghan 54 memleket 3-aq payyzgha iye. Osy sanattan әlemdegi JTÓ eksportynyng AQSh 15% jәne Qytay 11% óndirip otyr. Joghary tehnologiyalyq ónimder bylay túrsyn, músylmandar qarapayym ónimderding ózin basqa dindegilerden alady. Basqany aitpaghanda, mәselen, Mekkedegi Kәghbanyng ainalasyndaghy dýkenderde satylatyn jaynamaz, taqiya, azan shaqyratyn saghat, tәsbih, qúbyla kompasy t.t. siyaqty tauarlar týgeldey Qytaydan әkelinedi! Músylmandardyng bir Nokia, Samsung, Toyota t.t. siyaqty әlem tanyghan brendi de joq.

§ Patent sany: 1997-2005 jyldary patent alu jóninde әlem boyynsha 986,606 aryz tirkelse, múnyng tek 5,146 danasy, yaghny 0,5% (!) ghana músylmandardiki. Sonda, 1,5-2 milliard músylmannyng jiyntyq intellektualdyq kýshi әlem boyynsha 0,5 payyzgha teng kelip túr! Sintoizm men buddizmdi ústanatyn Japoniya bolsa 130 million halqymen әlemdegi patentterding 37,7 payyzyna iyelik etude. Bir quanyshtysy Qazaqstan 2000-2005 jyldary aralyghynda 4,063 patent tirketip, Týrkiyadan keyin músylman elderi boyynsha ekinshi orynda túr (http://www.wipo.int/pct/en/).

§ Kedeyshilik: Indoneziya halqynyng 52,4% kýnine 2 dollardan kem tabys tabady eken. Búl elde 200 million músylman baryn úmytpanyz. Sol siyaqty kýnine 2 dollardan kem tabatyndardyng mólsheri Mysyrda 44%, Pәkistanda 74%, Niygeriyada 92,4%, Bangladeshte 82,8%, Týrkiyada 18,7% (BÚÚ, Adam damuy esebi, 2006 j., UNDP, Human Development Report 2006). Músylmandardyng basym kópshiligi ashtyq jәne kedeyshilikte ómir sýrip jatyr. Búl da namysyndy janidy. Damyghan eldermen salystyru ýshin ashy da bolsa myna faktini keltireyin: Europa Odaghy mýshe elderding auyl-sharuashylyq salalaryn qoldap-qorghau maqsatymen qomaqty qarjy bóledi. Osy esepten Grekiyada әrbir syiyrgha kýnine 2,5 dollardan aqsha dotasiya retinde bólinetinine jylaysyng ba kýlesing be...

§ Auyz su tapshylyghy: Auyz sugha qoly jetpeytin halyqtyng payyzdyq mólsheri jaghynan da músylman elderi әlemdik birinshilikti berer emes. Indoneziya 23%, Súdan 30%, Niygeriya 52%, Chad 58% halqyna taza su jetkize almay otyr.

§ Bәsekege qabilettilik: Dýniyejýzilik ekonomikalyq forumnyng 2006-2007 jylghy «Álem boyynsha bәsekege qabilettilik esebine» qaraghanda Shveysariya bastaghan myqtylar tiziminde músylman elderin kóre almaysyz, olar tek artqy oryndarda. Malayziya ghana 26-orynda túrsa, Qazaqstan 56-oryndy iyemdengen. Tizimning alghashqy sabynda ónkey hristian, buddist, sintoist jәne yahúdy dinderindegi memleketterdi kóresing (http://www.weforum.org/en/initiatives/gcp/Global%20Competitiveness%20Report/index.htm).

§ Nobel syilyqtary: 1901 jyldan bastalghan әigili Nobel syilyghy turaly da birer auyz aita keteyik. Sayasy yqpaldarmen berilui yqtimal beybitshilik jәne әdebiyet syilyqtaryn emes, naqty ghylymy ólshemder boyynsha beriletin fizika, himiya jәne medisina salasyndaghy Nobel syilyqtaryn qarastyrdym. Mәselen, fizika salasyndaghy Nobel syilyghy 1901 jyldan beri qaray 183 adamgha berilse, 1,5-2 milliardtyq músylman әleminen tek 1979 jyly Pәkistandyq Abdus Salam (1929-1996) ghana osy ataqqa layyq bolghan eken. 153 ghalymgha berilgen himiya syilyghyn 1999 jyly alghan jalghyz músylman ghalym - mysyrlyq Ahmed Zeuail (1946- ). Medisina salasyndaghy Nobel syilyghymen 1901 jyldan býginge deyin 192 ghalym marapattalypty. Onyng ishinen jalghyz músylmandy taptym - 1936 jyly AQSh-ta dýniyege kelgen, tegi Albaniyalyq Ferid Murad (http://nobelprize.org/nobel_prizes/). Búl ýsheuining de ortaq qasiyeti Europa nemese Amerikada mamandanyp, ghylymy zertteuler jasaghany. IH-HIII ghasyrlarda adamzatqa әl-Faraby (870-950), Ibn Sina (980-1037), әl-Biruny (973-1048), әl-Horezmy (780-850?), Ibn Rushd (1126-1198), әl-Kindiy (800?-873) siyaqty myndaghan ghalymdy tartu etken músylman әlemi býginderi ghaflat úiqysynan oyana almay keledi.

§ Sporttaghy tabystar: Aqyl kýshinen endi dene kýshine keleyik. Olimpiyada oiyndarynyng bir ghasyrlyq tarihynda jazghy jәne qysqy olimpiyada oiyndarynda barlyghy 5,282 altyn medali berilgen eken. Barlyq músylman elderi (!) jenip alghan altyn medali 102 dana ghana, yaghny 0,01%! Demek, músylman emester altyn medaliderding 99,99% alghan! Eng kóp altyn medalii bar Týrkiya 37 altynmen әlemdik tizimde 30-orynda. Jetpis millionnan astam halqy bar Iran 11 altyn medalimen 46-orynda bolsa, Qazaqstan 10 altyn medalimen 48-orynda keledi. Basqa músylman elderin aitudyng tipti qajeti joq. AQSh 1009 medalimen kóshti bastasa, alghashqy 30 elding basym kópshiligi Europanyng hristian elderi men Qytay, Japoniya jәne Koreya siyaqty Aziya elderi (http://www.olympic.it/english/medal/id_overall.htm). Búl jaghynan da jaghdayymyz mәz emes.

Mysaldardy kóbeytuge bolady. Songhy eki jyl boyy Islam әlemining damu dengeyin dýniyejýzilik masshtabta salystyrmaly derekter boyynsha zertteudemin. Músylmandardyng artta qalu sebepterin anyqtau jәne tyghyryqtan shyghudyng amaldaryn qarastyru maqsatymen qyruar derek kózin tekserumen, taldaumen kele jatyrmyn. Mәselen, ortasha ómir, bala ólimi, ana ólimi, qorektenu dengeyi, joghary bilimdilerding jalpy halyqqa mólsheri, innovasiya, tabys ýlesimi, әleumettik әdilettilik, ómir sýru sapasy, baqyttylyq dengeyi, ómirine qanaghattanushylyq, últtyq brendter, júmyssyzdyq, sóz bostandyghy, әiel qúqyqtary, infraqúrylym, mýliktik qúqyqtar, qorghanys qabileti, dәri-dәrmek óndirisi t.t. siyaqty әleumettik-ekonomikalyq kórsetkishter boyynsha Islam әlemining jaghdayy basqa júrtpen salystyrghanda óte nashar, damyghan elderden birneshe ghasyr artta kelemiz. Alayda enbeksiz eshnәrse de ózgermeydi, Qúran 14 ghasyr búryn barlyq ózgeristing adamdardyng ózderine baylanysty ekenin eskertken joq pa?:

Shynynda, Allah eshbir qoghamdy olar óz-ózderin ózgertpeyinshe ózgertpes! (Raghd sýresi, 13/11)

Óitkeni, shynymen de bir qogham óz-ózin ózgertpeyinshe, Allah olargha bergen nyghmetin ózgertpes! (Ánfal sýresi, 8/53)

Ibrahim (Abay) Qúnanbayúly babamyz da bir óleninde:

Ózine sen, ózindi alyp shyghar,

Enbeging men aqylyng eki jaqtap.

dep osy mәselege baylanysty ústanymyn aityp ótken.

 

 

JALGhASY BAR....

0 pikir

Ýzdik materialdar