زەينەت جاسىن وسىرەتىن زاڭ جوباسىنا جۇرتشىلىقتىڭ قۇلاعى تۇرىك. اسىرەسە ايەلدەر قاۋىمى ءماجىلىس ماقۇلداعان جوبانى سەنات قايتەر ەكەن دەۋمەن كەلەدى. زەينەتكەرلىك جۇيەسىن جاڭعىرتاتىن ۇكىمەتتىڭ ۇسىنىسىنان سەنات تا اينىعان جوق. كەشە پالاتا وتىرىسىندا ءبىر ساعات بويى تالقىلانعان زاڭ جوباسى ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلداندى. سەناتورلاردىڭ تورتەۋى قارسى بولىپ، 33-ءى قولدادى. ايتپاقشى، التاۋى داۋىس بەرۋدەن قالىس قالىپتى.

زەينەت جاسىن وسىرەتىن زاڭ جوباسىنا جۇرتشىلىقتىڭ قۇلاعى تۇرىك. اسىرەسە ايەلدەر قاۋىمى ءماجىلىس ماقۇلداعان جوبانى سەنات قايتەر ەكەن دەۋمەن كەلەدى. زەينەتكەرلىك جۇيەسىن جاڭعىرتاتىن ۇكىمەتتىڭ ۇسىنىسىنان سەنات تا اينىعان جوق. كەشە پالاتا وتىرىسىندا ءبىر ساعات بويى تالقىلانعان زاڭ جوباسى ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلداندى. سەناتورلاردىڭ تورتەۋى قارسى بولىپ، 33-ءى قولدادى. ايتپاقشى، التاۋى داۋىس بەرۋدەن قالىس قالىپتى.

ادەتتەگىدەي، جوعارى پالاتا الدىندا نەگىزگى باياندامانى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى سەرىك ابدەنوۆ جاساپ، جۇرتشىلىققا جاتتاندى بولعان جوبانىڭ جاي-جاپسارىنا توقتالعان بولاتىن. قازاقستانداعى زەينەتاقى جۇيەسىن جاڭعىرتۋدى كوزدەيتىن قۇجاتتىڭ باستى جاڭالىقتارىنا توقتالساق، مۇندا بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىن قۇرۋ قاراستىرىلادى. بىرىڭعاي جيناق­تاۋشى زەينەتاقى قورىنىڭ قۇرىلتايشىسى مەن اكتسيونەرى ەل ۇكىمەتى بولسا، ونىڭ زەينەتاقى اكتيۆتەرىن باسقارۋدى قر ۇلتتىق بانكى جۇزەگە اسىرادى. بۇدان بولەك، زاڭ جوباسىنىڭ شەڭبەرىندە اۋىر جانە قاۋىپتى ءوندىرىس جاعدايىندا جۇمىس ىستەيتىن ادامدار ءۇشىن مىندەتتى ساناتقا ەڭبەكاقى تولەۋ قورىنان 5 پايىز مولشەرىندە ەرىكتى كاسىپتىك زەينەتاقى جارنالارىن اۋدارۋ قاراستىرىلادى. بۇل رەتتە جۇمىس بەرۋشىگە جۇكتەمە كوبەيمەيدى. ەكىنشى باستى ماسەلە - داۋ­دىڭ باسىنا اينالعان ايەلدەردىڭ زەينەتكەرلىك جاسىن  ەر-ازاماتتارمەن بىرىزدەندىرۋ زاڭ جوباسىندا قامتىل­عانداي، 2014 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ زەينەتكەرلىك جاستى جىل سايىن 6 ايعا ۇلعايتا وتىرىپ، بىرتىندەپ 10 جىلدىڭ ىشىندە جۇزەگە اسىرۋ كوزدەلەدى. ازىرلەۋشى تاراپ زەينەتكەرلىك جاستى بىردەيلەندىرۋ ايەلدەردىڭ جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسىنە قاتىسۋ ءوتىلىن ۇلعايتۋ جانە زەينەتاقى جيناق­تارىنىڭ كولەمىن ارتتىرۋ ءۇشىن ۇسىنىلعانىن العا تارتادى. قۇجاتتى ازىرلەۋشى تاراپ الەمدەگى ۇدەرىستەردى دە العا تارتادى. دەگەنمەن باستاپقىدا سەناتورلاردىڭ باسىم بولىگى جوبانى جاقتىرماعانداي كورىندى. ال ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك بۇعان دەيىنگى ۋاجدەرىنەن قايتقان جوق.

جۇرت وسى ابدەنوۆتى نەگە تۇسىنبەيدى؟

تالقىلاۋ بارىسىندا العاشقى بولىپ ءسوز العان سۆەت­لانا حانىم جالماعامبەتوۆا ماڭىزى توتەنشە قۇجاتتىڭ اسىرەسە ايەلدەر قاۋىمىنىڭ قىتىعىنا تيەر تۇسىن تىلگە تيەك ەتىپ شىقتى. «ايەلدەردىڭ زەينەتكەرلىك جاسىن ەرلەر­مەن تەڭەستىرۋگە كەلگەندە ازىرلەۋشىلەر ءدال سولاردىڭ كەلە­شەك زەينەتاقىسىنا الاڭداپ، سوعان قامقور بولعىسى كەلەتىندىكتەن وسىنداي قادامعا بارىپ جاتقانىن ءمالىم­دەيدى.

الايدا ولار كەلتىرگەن بىردە-ءبىر ارگۋ­مەنت نەگىزسىز. سوندىقتان دا قاراپايىم جۇرتشىلىق مينيستر ابدەنوۆتى تۇسىنبەيدى. ەگەر، شىن مانىندە، ايەلدەردىڭ كەلەشەك زەينەت ماسەلەسىنە الاڭداساق، سونى قازىر شەشكىمىز كەلسە، وندا باستى سەبەپتىڭ ءتوڭى­رەگىن قاۋزايىق: نەگە ايەلدەردە زەينەتاقى جي­ناعى جەتكىلىكسىز؟ وسىنى انىقتاپ، سوسىن شەشىپ الايىق»، - دەگەن سەناتور حانىم الگى سەبەپكە قاتىستى ءوز پىكىرىن تىزبەكتەپ شىقتى. سۆەتلانا جاقياقىزىنىڭ ايتۋىنشا، ايەلدەردىڭ زەينەتاقى جينا­عىندا جەتكىلىكتى قارجى بولماۋىنىڭ باس­تى سەبەبى - نازىكجاندىلاردىڭ ەڭبەكاقى­سىنىڭ تومەندىگىندە جاتىر. ەلىمىزدەگى ايەلدەردىڭ 65 پايىزىنىڭ ايلىعى 200 دوللاردان اسپايدى. ەگەر بۇل ساناتتاعى ايەلدەر ۇزدىكسىز، بالا تۋماستان 40 جىل ەڭبەك ەتسە دە، 63 جاسقا تولعاندا جيناعان زەينەتاقىسى 2 ملن تەڭگەنى عانا قۇرايدى. ال بۇل مولشەر ەڭ تومەنگى زەينەتاقىعا شاعىپ تولەگەندە  جەتى جىلعا عانا جەتەدى.

سۆەتلانا جالماعامبەتوۆا، قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى:

- مارچەنكو مىرزانىڭ سوزىنە قارا­عاندا، ايەلدەردىڭ زەينەت جاسىن ۇلعايتۋ­داعى باستى ماقسات، قانشا دەگەنمەن، ىنتىماق جۇيەسى بويىنشا زەينەتاقى تولەۋگە قاراجاتتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى بولىپ وتىر. 19,6 ملرد دوللار جەتپەيدى دەگەن ۇرەيلى تسيفردى العا تارتادى. بۇلاي بولسا، بيۋدجەتتىڭ تەسىگىن ايەلدەردىڭ زەينەتىمەن بۇركەۋ قانشالىقتى ورىندى. مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن قازاق حالقىنىڭ سانىن كوتەرە الماي، كۇنى كەشە عانا «شۇكىر، 11 ميلليون­عا جەتتىك-اۋ» دەپ وتىرعاندا مارچەنكونىڭ جاڭالىعى قازاق ۇلتىنىڭ، بولاشاق ۇرپاقتىڭ، قازاق حالقىنىڭ تامىرىنا بالتا شاپقانمەن بىردەي دەپ سانايمىن. ارينە، بۇل زاڭ جوباسى جايلى جۇمىستا، جاعىمدى جالاقى الاتىن مەن سەكىلدى ەلى­مىزدەگى 5 پايىز عانا ايەلدەر ءۇشىن ءتيىمدى. بىراق ول جالاقىسى ماردىمسىز بولىپ وتىرعان 70 پايىز ايەلدەر قاۋىمىنا، كوپبالالى انالارعا، اۋىلداعى ايەلدەرگە ەش ءتيىمدى ەمەس. بۇل زياندى جانە اۋىر، قاۋىپتى وندىرىستە ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن 585 مىڭ نازىكجاندىلار ءۇشىن دە ەش ءتيىمسىز. سوندىقتان دا حالىق سايلاعان دەپۋتات، ايەلدەر جانە وتباسى ءىسى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيادا ۇزاق جىلدار بويى قىزمەت ەتكەن ادام، ەڭ اقىرى قاراپايىم ەل حال­قىنىڭ 52 پايىز ايەلدەرىنىڭ وكىلى رەتىندە مەن زاڭ جوباسىنا قارسى داۋىس بەرەمىن.

زەينەت جاسىن ۇلعايتۋدى كۇن تارتىبىنە شىعارۋدىڭ ءوزى ەرتە

كەزەكپەن ءسوز العان يران ءامىروۆ تە قات­تى كەتتى. سەناتور زاڭ جوباسى اياسىنداعى بىرىڭعاي زەينەتاقى جيناقتاۋ قورىن قۇرۋ تۋرالى نورمانى قولدايدى، بىراق ايەلدەر زەينەتكەرلىك جاسىن ارتتىرۋدى اسا داۋلى ءارى كۇردەلى سانايدى. ءتىپتى مۇنى بەلگىلى ءبىر باتىلدىقتى قاجەت ەتەتىن شەشىم رەتىندە قاراستىرادى.

يران ءامىروۆ، قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى:

- ايەلدەردىڭ زەينەتكەرلىك جاسىن 63-كە كوتەرۋدى العا تارتقاندا ۇكىمەت فرانتسيا سەكىلدى زەينەتتىڭ شەكتى جاسى 60-تى، 65 جاس­تى قۇرايتىن اقش-تى، 67 جاستى قۇراي­تىن گەرمانيانى، 70 جاستى قۇرايتىن جا­پو­نيانى كولدەنەڭ قويادى. الايدا جوبانى ازىرلەۋشىلەردىڭ بىردە-بىرەۋى سول ەلدەردەگى الەۋمەتتىك دەڭگەيدىڭ ءبىزدىڭ ەلمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا جوعارى ەكەنىن ەسكەرگىسى كەلمەيدى. اقش پەن جاپونياداعى ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ جاسى - 86-87 جىل. كوپ­شى­لىگىندە ءبىر وتباسىندا ءبىر عانا بالادان. وتباسىلىق ءومىر سالتى دا بىزدىكىنەن الشاق. ال قازاقستانعا كەلسەك، ەلىمىزدەگى ايەلدەر­دىڭ ورتاشا جاسى - 72, بۇعان ءوزىمدى سەندىرە المايمىن. ەۋروپانى ايتاسىز، ءبىزدىڭ اۋىلداعى ايەلدەر مال باققان، الەۋمەتتىك جاعدايى تىم تومەن، قىسى-جازى اۋىر جۇمىستاردا كوپ جىلدار ىستەگەندىكتەن، 50 جاستا دەنساۋلىعى قايتىپ، تىستەن ايىرى­لادى، 60-قا كەلمەي قارتايىپ جاتادى. تمد دەڭگەيىندە زەينەت جاسىن كوتەرۋگە قۇلشىنىس جوق. رەسەيدىڭ ۇكىمەت باسشىسى مەدۆەدەۆ تە ايەلدەردىڭ زەينەت­كەرلىك جاسىن كوتەرۋدى ەرتە دەپ سانايدى. مي­نيستر قىزمەتىنە تاعايىندالعان ساتتە سەرىك ابدەنوۆ تە وسىنداي پىكىردە ەدى،  اياق­اس­تىنان نەگە وزگەردى؟ قازاقتىڭ ايەلدەرى بالاسىن وسكەنشە، نەمەرە-شوبەرەسىن ءول­گەنشە باعادى. ەلىمىز جەر كولەمى جاعىنان 9-ورىن، مۇناي بايلىعىنان 8- ورىن، تەمىر مەن كومىردەن - 3-4,  ۋراننان -2, حروم مەن مىستان 1-ورىن الادى دەپ قاقساعاندا جاعىمىز تالمايدى. سوعان قاراماستان، بۋىنى سىرقىراپ، تىلەرسەگى مايىسقان، 58-ءدى كۇتىپ جۇرگەن قاتىنداردى ء(وز ءسوزى. - اۆت.) 63-جاسقا دەيىن جۇمىسقا جەگەتىندەي باسىمىزعا نە كۇن تۋدى؟ مەن دە قارسىمىن.

2014-تەن كەشىكتىرمەگەن ابزال

قايرات كەلىمبەتوۆ، قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى:

- زەينەتاقىنى جاڭعىرتۋعا باعىتتال­عان زاڭ جوباسىمەن جۇمىس توبى سوڭعى 12 اي بويى تىنباستان اينالىسىپ كەلەدى، وندا اكتۋاري (جان-جاقتى كوپسالالى مامان­دار­دىڭ ەسەپتەۋلەرى. - «الاش ايناسى») ەسەپ­تەۋلەرى جۇزەگە استى، باسقا دا كوپتەگەن قاجەتتى كەڭەستەر الىندى. مەنىڭ ويىمشا، 2014 جىلدىڭ 1 قاڭتا­رى­نان باستاۋدى جوس­پارلايتىن وتپەلى كەزەڭ  ءبىز ءۇشىن اسا قا­جەتت­ى. ەكىنشىدەن، بۇعان قوعام­نىڭ بەلگىلى ءبىر رەاكتسياسى بولۋىن دا زاڭ­دىلىق دەپ قا­راس­تىرامىز. ويتكەنى زاڭ­داعى جاڭالىق­تىڭ ءوزى، ءبىر جاعىنان، قازاق­ستاندىقتاردىڭ باسىم بولىگىنە قاتىستى بولسا، ەكىنشى جاعىنان، بۇكىل الەم ءدال وسىن­داي ۇدەرىستەردى باسىنان وتكەرىپ جات­قانىن دا جوققا شىعارا المايمىز. ءتىپتى تمد اراسىندا بيۋدجەت ماسەلەسى قازاق­ستانعا قاراعاندا ايتارلىقتاي كۇردەلى بول­عانىنا قاراماستان، ۋكراينا دا وسىن­داي قادامعا بەل بۋىپ وتىر. جالپى، ءبىزدىڭ ويى­مىزشا، قازاقستانداعى زەينەت­اقى جۇيە­سىندە قالىپتاسقان جاعدايدى ەس­كەرە وتى­رىپ، جۇيەنى جاڭعىرتۋدىڭ مۇنداي تۇزە­تۋ­لەرىن ەڭ جاقىن ۋاقىتتا، دالىرەك ايت­قاندا، 2014 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باس­تاپ ەن­گىز­گەنىمىز ابزال. ودان كەشىكتىرۋگە بولماي­دى.

ۇزاق ءومىر سۇرگەنىنە ەشكىم دە كىنالى ەمەس

گريگوري مارچەنكو، قر ۇلتتىق بانك توراعاسى:

- بيۋدجەتكە 19,6 ميلليارد دوللارعا قاتىستى انىقتاما بەرە كەتەيىن. اكتۋاري دە­گەن ماماندىق بار. ولار ءومىردى ساقتان­دىرۋ، زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ سەكىل­دى سالالاردا الداعى جىلدارى نە بو­لاتىندىعىن بولجاۋ ءۇشىن كۇردەلى ماتە­ما­تيكالىق ەسەپتەۋلەردى جۇرگىزەدى. بۇل، شى­نى­مەن، قيىن ماماندىق، ەلىمىزدە ولاردىڭ سانى 30 عانا. سوندىقتان دا ءبىز وسىلار­دىڭ ەسەبىنە سۇيەندىك. سوندىقتان دا زاڭ جو­باسىنىڭ باستى ماقساتى قاراجات ۇنەم­دەۋ دەگەنگە مەن كەلىسپەيمىن، بۇل جالعان. مەن بۇگىنگى جۇيە قۇردىمعا كەتەدى دەگەن­مەن دە كەلىسپەيمىن، تەك بۇل جەردە جاڭ­عىرتۋ ءۇشىن تۇزەتۋلەر ەنگىزىلىپ جاتىر. مۇنى مينيستر دۇرىس ايتتى. جالپى، ادامداردىڭ ۇزاق ءومىر سۇرگەنىنە ەشكىم دە كىنالى ەمەس. سونداي-اق «بەبي بۋم» تولقىنىنا ءدوپ كەلگەندەردىڭ بۇگىنگى ۋاقىتتا زەينەتكە شىعىپ جاتقانىنا دا ەشكىم كىنالى ەمەس. سول تولقىنعا وسى زالدا وتىرعانداردىڭ با­سىم بولىگى جاتادى دەپ ويلايمىن. زاڭ جو­با­سى وسىدان تۋىندايتىن پروبلەما­لار­عا ەرتەرەك قامدانۋعا باعىتتالعان.

اۆتور: قانات قازى

"الاش ايناسى" گازەتى