Seysenbi, 30 Sәuir 2024
Janalyqtar 2289 0 pikir 18 Mamyr, 2013 saghat 07:11

Áyelder kesh qartayatyn boldy

Zeynet jasyn ósiretin zang jobasyna júrtshylyqtyng qúlaghy týrik. Ásirese әielder qauymy Mәjilis maqúldaghan jobany Senat qayter eken deumen keledi. Zeynetkerlik jýiesin janghyrtatyn Ýkimetting úsynysynan Senat ta ainyghan joq. Keshe palata otyrysynda bir saghat boyy talqylanghan zang jobasy birinshi oqylymda maqúldandy. Senatorlardyng tórteui qarsy bolyp, 33-i qoldady. Aytpaqshy, altauy dauys beruden qalys qalypty.

Zeynet jasyn ósiretin zang jobasyna júrtshylyqtyng qúlaghy týrik. Ásirese әielder qauymy Mәjilis maqúldaghan jobany Senat qayter eken deumen keledi. Zeynetkerlik jýiesin janghyrtatyn Ýkimetting úsynysynan Senat ta ainyghan joq. Keshe palata otyrysynda bir saghat boyy talqylanghan zang jobasy birinshi oqylymda maqúldandy. Senatorlardyng tórteui qarsy bolyp, 33-i qoldady. Aytpaqshy, altauy dauys beruden qalys qalypty.

Ádettegidey, joghary palata aldynda negizgi bayandamany enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri Serik Ábdenov jasap, júrtshylyqqa jattandy bolghan jobanyng jay-japsaryna toqtalghan bolatyn. Qazaqstandaghy zeynetaqy jýiesin janghyrtudy kózdeytin qújattyng basty janalyqtaryna toqtalsaq, múnda Birynghay jinaqtaushy zeynetaqy qoryn qúru qarastyrylady. Birynghay jinaq­taushy zeynetaqy qorynyng qúryltayshysy men aksioneri el Ýkimeti bolsa, onyng zeynetaqy aktivterin basqarudy QR Últtyq banki jýzege asyrady. Búdan bólek, zang jobasynyng shenberinde auyr jәne qauipti óndiris jaghdayynda júmys isteytin adamdar ýshin mindetti sanatqa enbekaqy tóleu qorynan 5 payyz mólsherinde erikti kәsiptik zeynetaqy jarnalaryn audaru qarastyrylady. Búl rette júmys berushige jýkteme kóbeymeydi. Ekinshi basty mәsele - dau­dyng basyna ainalghan әielderding zeynetkerlik jasyn  er-azamattarmen birizdendiru zang jobasynda qamtyl­ghanday, 2014 jyldyng 1 qantarynan bastap zeynetkerlik jasty jyl sayyn 6 aigha úlghayta otyryp, birtindep 10 jyldyng ishinde jýzege asyru kózdeledi. Ázirleushi tarap zeynetkerlik jasty birdeylendiru әielderding jinaqtaushy zeynetaqy jýiesine qatysu ótilin úlghaytu jәne zeynetaqy jinaq­tarynyng kólemin arttyru ýshin úsynylghanyn algha tartady. Qújatty әzirleushi tarap әlemdegi ýderisterdi de algha tartady. Degenmen bastapqyda senatorlardyng basym bóligi jobany jaqtyrmaghanday kórindi. Al Ýkimet pen Últtyq bank búghan deyingi uәjderinen qaytqan joq.

Júrt osy Ábdenovti nege týsinbeydi?

Talqylau barysynda alghashqy bolyp sóz alghan Svet­lana hanym Jalmaghambetova manyzy tótenshe qújattyng әsirese әielder qauymynyng qytyghyna tiyer túsyn tilge tiyek etip shyqty. «Áyelderding zeynetkerlik jasyn erler­men tenestiruge kelgende әzirleushiler dәl solardyng kele­shek zeynetaqysyna alandap, soghan qamqor bolghysy keletindikten osynday qadamgha baryp jatqanyn mәlim­deydi.

Alayda olar keltirgen birde-bir argu­ment negizsiz. Sondyqtan da qarapayym júrtshylyq ministr Ábdenovti týsinbeydi. Eger, shyn mәninde, әielderding keleshek zeynet mәselesine alandasaq, sony qazir sheshkimiz kelse, onda basty sebepting tóni­regin qauzayyq: nege әielderde zeynetaqy jiy­naghy jetkiliksiz? Osyny anyqtap, sosyn sheship alayyq», - degen senator hanym әlgi sebepke qatysty óz pikirin tizbektep shyqty. Svetlana Jaqiyaqyzynyng aituynsha, әielderding zeynetaqy jina­ghynda jetkilikti qarjy bolmauynyng bas­ty sebebi - nәzikjandylardyng enbekaqy­synyng tómendiginde jatyr. Elimizdegi әielderding 65 payyzynyng ailyghy 200 dollardan aspaydy. Eger búl sanattaghy әielder ýzdiksiz, bala tumastan 40 jyl enbek etse de, 63 jasqa tolghanda jinaghan zeynetaqysy 2 mln tengeni ghana qúraydy. Al búl mólsher eng tómengi zeynetaqygha shaghyp tólegende  jeti jylgha ghana jetedi.

Svetlana JALMAGhAMBETOVA, QR Parlamenti Senatynyng deputaty:

- Marchenko myrzanyng sózine qara­ghanda, әielderding zeynet jasyn úlghaytu­daghy basty maqsat, qansha degenmen, yntymaq jýiesi boyynsha zeynetaqy tóleuge qarajattyng jetispeushiligi bolyp otyr. 19,6 mlrd dollar jetpeydi degen ýreyli sifrdy algha tartady. Búlay bolsa, budjetting tesigin әielderding zeynetimen býrkeu qanshalyqty oryndy. Myng ólip, myng tirilgen qazaq halqynyng sanyn kótere almay, kýni keshe ghana «shýkir, 11 million­gha jettik-au» dep otyrghanda Marchenkonyng janalyghy qazaq últynyn, bolashaq úrpaqtyn, qazaq halqynyng tamyryna balta shapqanmen birdey dep sanaymyn. Áriyne, búl zang jobasy jayly júmysta, jaghymdy jalaqy alatyn men sekildi eli­mizdegi 5 payyz ghana әielder ýshin tiyimdi. Biraq ol jalaqysy mardymsyz bolyp otyrghan 70 payyz әielder qauymyna, kópbalaly analargha, auyldaghy әielderge esh tiyimdi emes. Búl ziyandy jәne auyr, qauipti óndiriste enbek etip jýrgen 585 myng nәzikjandylar ýshin de esh tiyimsiz. Sondyqtan da halyq saylaghan deputat, Áyelder jәne otbasy isi jónindegi últtyq komissiyada úzaq jyldar boyy qyzmet etken adam, eng aqyry qarapayym el hal­qynyng 52 payyz әielderining ókili retinde men zang jobasyna qarsy dauys beremin.

Zeynet jasyn úlghaytudy kýn tәrtibine shygharudyng ózi erte

Kezekpen sóz alghan Iran Ámirov te qat­ty ketti. Senator zang jobasy ayasyndaghy Birynghay zeynetaqy jinaqtau qoryn qúru turaly normany qoldaydy, biraq әielder zeynetkerlik jasyn arttyrudy asa dauly әri kýrdeli sanaydy. Tipti múny belgili bir batyldyqty qajet etetin sheshim retinde qarastyrady.

Iran ÁMIROV, QR Parlamenti Senatynyng deputaty:

- Áyelderding zeynetkerlik jasyn 63-ke kóterudi algha tartqanda Ýkimet Fransiya sekildi zeynetting shekti jasy 60-ty, 65 jas­ty qúraytyn AQSh-ty, 67 jasty qúray­tyn Germaniyany, 70 jasty qúraytyn Ja­po­niyany kóldeneng qoyady. Alayda jobany әzirleushilerding birde-bireui sol elderdegi әleumettik dengeyding bizding elmen salystyrghanda әldeqayda joghary ekenin eskergisi kelmeydi. AQSh pen Japoniyadaghy ortasha ómir sýru jasy - 86-87 jyl. Kóp­shi­liginde bir otbasynda bir ghana baladan. Otbasylyq ómir salty da bizdikinen alshaq. Al Qazaqstangha kelsek, elimizdegi әielder­ding ortasha jasy - 72, búghan ózimdi sendire almaymyn. Europany aitasyz, bizding auyldaghy әielder mal baqqan, әleumettik jaghdayy tym tómen, qysy-jazy auyr júmystarda kóp jyldar istegendikten, 50 jasta densaulyghy qaytyp, tisten aiyry­lady, 60-qa kelmey qartayyp jatady. TMD dengeyinde zeynet jasyn kóteruge qúlshynys joq. Reseyding ýkimet basshysy Medvedev te әielderding zeynet­kerlik jasyn kóterudi erte dep sanaydy. Miy­nistr qyzmetine taghayyndalghan sәtte Serik Ábdenov te osynday pikirde edi,  ayaq­as­tynan nege ózgerdi? Qazaqtyng әielderi balasyn óskenshe, nemere-shóberesin ól­genshe baghady. Elimiz jer kólemi jaghynan 9-oryn, múnay baylyghynan 8- oryn, temir men kómirden - 3-4,  urannan -2, hrom men mystan 1-oryn alady dep qaqsaghanda jaghymyz talmaydy. Soghan qaramastan, buyny syrqyrap, tilersegi mayysqan, 58-di kýtip jýrgen qatyndardy (óz sózi. - avt.) 63-jasqa deyin júmysqa jegetindey basymyzgha ne kýn tudy? Men de qarsymyn.

2014-ten keshiktirmegen abzal

Qayrat KELIMBETOV, QR Premier-ministrining orynbasary:

- Zeynetaqyny janghyrtugha baghyttal­ghan zang jobasymen júmys toby songhy 12 ay boyy tynbastan ainalysyp keledi, onda aktuariy (jan-jaqty kópsalaly maman­dar­dyng esepteuleri. - «Alash ainasy») esep­teuleri jýzege asty, basqa da kóptegen qajetti kenester alyndy. Mening oiymsha, 2014 jyldyng 1 qanta­ry­nan bastaudy jos­parlaytyn ótpeli kezen  biz ýshin asa qa­jett­i. Ekinshiden, búghan qogham­nyng belgili bir reaksiyasy boluyn da zan­dylyq dep qa­ras­tyramyz. Óitkeni zan­daghy janalyq­tyng ózi, bir jaghynan, qazaq­standyqtardyng basym bóligine qatysty bolsa, ekinshi jaghynan, býkil әlem dәl osyn­day ýderisterdi basynan ótkerip jat­qanyn da joqqa shyghara almaymyz. Tipti TMD arasynda budjet mәselesi Qazaq­stangha qaraghanda aitarlyqtay kýrdeli bol­ghanyna qaramastan, Ukraina da osyn­day qadamgha bel buyp otyr. Jalpy, bizding oiy­myzsha, Qazaqstandaghy zeynet­aqy jýie­sinde qalyptasqan jaghdaydy es­kere oty­ryp, jýieni janghyrtudyng múnday týze­tu­lerin eng jaqyn uaqytta, dәlirek ait­qanda, 2014 jyldyng 1 qantarynan bas­tap en­giz­genimiz abzal. Odan keshiktiruge bolmay­dy.

Úzaq ómir sýrgenine eshkim de kinәli emes

Grigoriy MARChENKO, QR Últtyq bank tóraghasy:

- Budjetke 19,6 milliard dollargha qatysty anyqtama bere keteyin. Aktuariy de­gen mamandyq bar. Olar ómirdi saqtan­dyru, zeynetaqymen qamsyzdandyru sekil­di salalarda aldaghy jyldary ne bo­latyndyghyn boljau ýshin kýrdeli mate­ma­tikalyq esepteulerdi jýrgizedi. Búl, shy­ny­men, qiyn mamandyq, elimizde olardyng sany 30 ghana. Sondyqtan da biz osylar­dyng esebine sýiendik. Sondyqtan da zang jo­basynyng basty maqsaty qarajat ýnem­deu degenge men kelispeymin, búl jalghan. Men býgingi jýie qúrdymgha ketedi degen­men de kelispeymin, tek búl jerde jan­ghyrtu ýshin týzetuler engizilip jatyr. Múny ministr dúrys aitty. Jalpy, adamdardyng úzaq ómir sýrgenine eshkim de kinәli emes. Sonday-aq «beby bum» tolqynyna dóp kelgenderding býgingi uaqytta zeynetke shyghyp jatqanyna da eshkim kinәli emes. Sol tolqyngha osy zalda otyrghandardyng ba­sym bóligi jatady dep oilaymyn. Zang jo­ba­sy osydan tuyndaytyn problema­lar­gha erterek qamdanugha baghyttalghan.

Avtor: Qanat QAZY

"Alash ainasy" gazeti

0 pikir