رەجيسسەر ەركiن راقىشەۆپەن كەزەكتى سۇحباتىمىز ۇلتتىق يدەولوگويا، جاڭا ساپاداعى ۇلت، عىلىم مەن تەحنيكا، دامىعان ەلدەردىڭ تاجىريبەسى تۇرعىسىنان ءوربىدى. «بيلىك ۇلتتىق يدەولوگيا جاساي الماي كەلەدى، تالپىنادى، بىراق، ماسەلەگە تەرەڭدەپ بارا المايدى»، - دەيدى راقىشەۆ مىرزا. ال، بۇنىڭ سەبەبى نەدە؟ ءبىزدىڭ «ازيا بارىسىنا اينالامىز»، «دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنان ورىن الامىز»، «ماڭگىلىك ەل» دەپ جۇرگەنىمىز نە؟ جاي ءسوز بە؟ مىنە، وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا ەركىن ويلى رەجيسسەر اعىنان اقتارىلا وتىرىپ جاۋاپ بەرەدى.

 – سوڭعى كەزدە ۇلتشىلدار جاڭا پارتيا قۇرۋ كەرەك دەپ ءجۇر. وسى جايلى پiكiرiڭiز قانداي؟ ول پارتيا كiمدەردiڭ مۇددەسiن قورعايدى؟

– بiزدە ءارتۇرلi باعىت-باعداردى ۇستانعان پارتيالار بار. بiراق بۇلاردىڭ ۇستانىمى ءار ءتۇرلi كورiن­گەنiمەن، سايىپ كەلگەندە ولار بيلiكتiڭ ايتقانىنا كونiپ، ايداۋىنان شىقپايتىن  مۇددەلەس پارتيالار.  بiرەن-ساران وپپوزيتسيالىق باعىت ۇستاعان پارتيالاردىڭ ءوزiن دە، حالىق “بيلiكتiڭ پروەكتiسi”  دەپ سەنبەيدi. سوندىقتان ۇلت  جانا­شىر­لارى مەن ۇلتشىل ازاماتتار بiرiگiپ، قاراپايىم حالىقتىڭ مۇد­دەسiن قورعايتىن پارتيا قۇرۋعا نيەت ەتiپ ءجۇر.

بۇل پارتيا – ءوز تۋعان جەرiندە قايىرشىنىڭ كۇنiن كەشكەن تۇرمىسى تومەن جانداردىڭ، كەڭ بايتاق جەرiمiزدەن باسپانا سالۋعا جەر الا الماي، ءۇيسiز، كۇيسiز جۇرگەن باۋىرلارىمىزدىڭ پارتياسى بولادى. تاعدىردىڭ جازۋىمەن كەمتار بولىپ قالعان جارىمجان مۇگەدەكتەر­دiڭ، شەتەلدەگi قانداستارىمىزدىڭ، جەتiم-جەسiرلەردiڭ، جۇمىسسىزدار مەن ستۋدەنت جاستاردىڭ پارتياسى بولادى. سولاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن جوقتايتىن، مۇددەسiن قورعايتىن، اقيقاتتى تۋ ەتiپ ادiلەتتi قوعام ورناتاتىن پارتيا بولادى. تiلiمiزدi تۇعىرىنا قوندىرىپ، رۋحىمىزدى كوتەرiپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى قايتا جانداندىراتىن، قازاق ەلiن جەمقورلىق، ساتقىندىق، ازعىندىق سياقتى دەرتتەردەن ارىلتاتىن پارتيا بولادى. سونىمەن قاتار الاش قايراتكەرلەرiنiڭ بۇگiندە ەشكiمگە كەرەكسiز، ەلەۋسiز قالعان ۇرپاقتارىنىڭ، زەينەتكەرلiككە شىق­قاندا الاتىن اقشاسى كۇن كور­گiسiنە جەتپەيتiن اياۋلى قارتتارىمىزدىڭ پارتياسى بولادى. 

– بiراق بيلiك پارتيانى تiر­كەمەۋi مۇمكiن عوي. وندا پارتيا قۇرۋعا تالاپتانۋدىڭ نە قاجەتi بار؟

– جوق، قازiر زامان باسقا! قاي­دا بارادى تiركەمەگەندە، وزدەرi ءۇشiن تiركەيدi. ونىڭ ۇستiنە پرەزيدەنت جاقىندا ساياسي رەفورما جاسايمىز دەپ ايتتى عوي. سەبەبi بيلiك تىعىرىققا تiرەلدi. رەسەيدiڭ شوۆينيستiك بيلiگi قوقان-لوققى كورسەتiپ، جان-جاقتان قىسىم جاساپ جاتىر. بيلiك باسىنداعىلار “وداق بولامىز” دەپ وت باسىپ العانىن ەندi تۇسiنە باستادى.  ونىڭ ۇستiنە ەرتەڭ ءتۇرلi جاعداي بولۋى مۇمكiن. پرەزيدەنت بiر سوزiندە «ەۋرازيالىق وداق بiزدiڭ تاۋەلسiزدiگiمiزگە قاۋiپ توندiرەتiن بولسا، بiز ودان شىعامىز» دەپ ەدi. وداقتان شىعاتىنداي جاعداي تۋىپ جاتسا، بيلiكتiڭ ارقا سۇيەيتiنi ۇلتجاندى ازاماتتار مەن حالىق ەمەس پە؟

 بiزدiڭ بيلiك بiرلiك تۋرالى جيi ايتادى. بiرلiك بولۋ ءۇشiن وزدەرi “العا، العا” دەپ، دالاقتاپ شابا بەرمەي قاراپايىم حالىققا قاراي بەت بۇرۋى كەرەك. حالىقپەن ساناسىپ، ەلدiڭ iشiنەن شىققان ويلى، بiلiمدi, ۇلتجاندى ازاماتتارمەن تiزە قوسىپ قيمىلداعاندا عانا بiرلiك باياندى، سوندا عانا  داعدارىستىڭ زاردابى الدەقايدا جەڭiل بولادى. ءدال قازiر بيلiك ۇلتشىلداردىڭ پارتيا­سىن تiركەپ،  تىعىرىقتان شىعۋعا وزدەرiنە سۇيەنiش ەتۋi كەرەك.  ونىڭ ۇستiنە ۇلتشىلدار “بيلiك پارتيانى تiركەمەدi” دەپ  قاراپ وتىرا المايدى. پارتيانى تiركەمەسە، حالىقتىڭ يگiلiگi مەن ۇلتتىڭ بولاشاعى ءۇشiن، تiركەل­مەي-اق جۇمىس iستەيدi. العاشقى كەزدە تiپتi قوعامدىق ۇيىم بولىپ تا iستەي بەرەدi. ودان سوڭ وسى سايلاۋدان كەيiن  تەڭگە قۇنسىزدانىپ، حالىقتىڭ تۇرمىستىق  جاعدايى كۇرت تومەندەپ، جۇمىسسىزدار كوبەيiپ  حالىقتىڭ بي­لiككە دەگەن نارازىلىعى ارتىپ، ارتى وشپەندiلiككە ۇلاسۋى مۇمكiن.  ول كەزدە ۇلشىلداردىڭ جاقتاستارى كوبەيگەن ۇستiنە كوبەيە تۇسەدi.   بۇنداي جاعدايدا ۇلت­شىل­دار پارتيانى تiركەۋدi بي­لiكتەن سۇرامايدى،  زاڭنىڭ ورىندالۋىن تالاپ ەتەدi. سوندىقتان دا ۇكiمەت بيلiكتi سىناعانداردى جاۋ ساناماي، “كەلiسiپ پiش­كەن تون كەلتە بولمايدى”  دەمەك­شi,  ولاردىڭ دا پiكiرلەرiنە قۇلاق اسىپ، بiرiگiپ جۇمىس iستەۋi كەرەك.   بiر نارسە انىق،   ۇلتشىلداردىڭ پارتياسى ەرتە مە، كەش پە ءبارiبiر تiركەلەدi. بيلiك ونى نەعۇرلىم ەرتەرەك تiركەسە، وزiنە جاقسى.

 –  پارتيانىڭ باعدارلاماسى قانداي بولادى؟

   – بۇل پارتيانىڭ باستى ماقساتى – حالىقتىڭ ساناسىن وياتىپ، ءوز يدەيالارى مەن باعىت-باعدارلامالارىن حالىقتىڭ يگiلiگiنە جاراتۋ. قازiر  باعدارلامالاردىڭ تۇجىرىمداماسى جازىلىپ جاتىر. مەنiڭشە، ول ۇلتتىق يدەولوگيامەن بايلانىستىرىلىپ، سونىڭ نەگiزiندە دايىندالۋى كەرەك.

– سوندا قالاي، “ماڭگiلiك ەل” يدەياسىنىڭ نەگiزiندە جازىلۋى كەرەك پە؟

– جوق. “ماڭگiلiك ەل” قازاققا ۇلتتىق يدەولوگيا بولا المايدى. ول جاي كوممۋنيزم قۇرامىز دەگەن سياقتى جالاڭ ۇران عانا. كەڭەس زامانىندا بiز بولاشاقتا كوممۋنيزمدە ءومiر سۇرەتiن بولامىز دەيتiن.  كوممۋنيزمدi جۇماق ەتiپ كورسەتەتiن. قازiر كوممۋنيزم تۇگiلi وزدەرi دە جوق بولىپ كەتتi عوي. سول سياقتى ەشقانداي نەگiزi, سۇيەنiش تۇعىرى جوق، “ماڭگiلiك ەل” دە ۇلتتىق يدەولوگيا بولا المايدى. ودان كەيiن  بيلiكتiڭ iسi مەن ءسوزi ەكi باسقا. بiزدiڭ بيلiك iس جۇزiندە ەۋرازيالىق وداققا مۇشە بولىپ، ورتاق اقشا ەنگiزiپ،  قازاقتى تاۋەلسiزدiگiنەن ايىرۋعا ارەكەت جاساپ جاتىر.   ال ايتاتىندارى ماڭگiلiك ەل بولامىز دەيدi. سوندا مۇنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ ادەيi ەلدiڭ نازارىن باسقا جاققا اۋدارۋ ما؟ ونىڭ ۇستiنە ماڭگiلiك ەلدiڭ ءتۇپ تامىرىنا ۇڭiلسەڭiز، گيتلەردiڭ ماڭ­گiلiك ەلiمەن كوپتەگەن ۇقساستىقتار بايقالادى.  بiزدiڭ ماڭگiلiك ەل بiر ماقسات، بiر حالىق، بiر تاعدىر بولسا، گيتلەردiكi بiر رەيح، بiر ۇلت، بiر فيۋرەر بولعان. سول ءۇشiن دە، بالەسiنەن اۋلاق، بۇل يدەيانى جىلى جاۋىپ قويا سالعان دۇرىس.

– سiزدiڭ ويىڭىزشا ۇلتتىق يدەولوگيا قانداي بولۋى كەرەك؟

– ۇلتتىق يدەولوگيا – كەز كەلگەن مەملەكەتتiڭ قارقىندى دامۋى­نىڭ باستى قۇرالى. ۇلتتىق يدەولوگيانى باسشىلىققا العان مەملەكەت، دامۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا كوتەرiلiپ، وركەندەۋ جولىنا تۇسەدi. حالىقتىڭ نەگiزگi سۇرانىستارىنا جاۋاپ بەرەتiن ۇلتتىق يدەولوگيا مەملەكەت ومiرiندە تاڭعاجايىپ وزگەرiستەر جاساي الادى. بiزدiڭ بيلiك ماڭگiلiك ەلگە دەيiن دە ۇلتتىق يدەولوگيا جاساۋعا بiرنەشە رەت تالپىندى. بiراق ەشقانداي ناتيجە شىقپادى. مەنiڭشە، بيلiك ۇلتتىق يدەو­لوگيانىڭ نە ەكەنiن تۇسiنبەدi, نەمەسە ونى iسكە اسىرا المايتىنىن بiلگەن سوڭ، ونى جاساۋعا قۇلىقسىز. ۇكiمەتتiڭ ۇلتتىق يدەولوگيا مىنانداي بولادى دەگەن باعدارلامالارىنا تالداۋ جاساپ كو­رەيiك. بiر كەزدە بيلiك بiزدiڭ ۇلتتىق يدەولوگيا الدىڭعى قاتارلى 50 ەلدiڭ قاتارىنا كiرۋ دەپ باستاما كوتەردi. بiر قاراعاندا جاقسى-اق باستاما سياقتى. بiراق بيلiك كiشكەنە قۋلىققا باسىپ، حالىققا بiر نارسەنi ايتپادى. ول بiزدiڭ سول كەزدە قاي ورىندا تۇرعانىمىز ەدi.  سول ۋاقىتتا بiز 56-ورىندا ەدiك. سودان 6 ورىنعا كوتەرiلۋ دە جەتiستiك پە؟ وسىنداي دا ۇلتتىق يدەولوگيا بولا ما؟ ايتەۋiر مۇناي ساتۋدىڭ ارقاسىندا اۋپiرiمدەپ ءجۇرiپ 50-گە iلiكتiك قوي. ەندi 30-عا كiرەمiز دەپ قۇلشىنىپ ەدiك، قۇداي ۇرعاندا مۇنايدىڭ باعاسى قۇلدىراپ، بيلiك بەيشارا كۇيگە ءتۇستi دە قالدى. ەندi مىنا تۇرiمiزبەن باياعى 56-ورنىمىزدا  تۇراقتاپ قالۋ ارمانعا اينالايىن دەپ تۇر.

ال ەندi ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ ارقاسىندا وڭتۇستiك كورەيا ەلi قانداي جەتiستiككە جەتكەنiن كورەيiك. 1960 جىلدارى كورەيا وتە كەدەي، افريكانىڭ ارتتا قالعان ەلدەرiمەن دەڭگەيلەس، ەكiنشi جۇزدiككە كiرەتiن ەل بولاتىن. وزiندە ەشتەڭە وندiرمەي بارلىعىن، تiپتi iشەتiن سۋعا دەيiن سىرتتان الاتىن. جەيتiن تاماق بولماعاندىقتان، حالىق ءشوپ، اعاشتىڭ قابىعىن ازىق ەتكەن. سول كەزدە كورەي ۇكiمەتi “بiز بار كۇش-جiگەرiمiزدi جيىپ، دامىعان ەلدەردiڭ قاتارىنا قوسىلامىز، جاپونياعا جەتiپ، باسىپ وزامىز” دەپ الدىلارىنا  ۇلى ماقسات قويىپ، حالىقتى سوعان جۇمىلدىرا بiلدi. كەزiندە بiر ۋىس كۇرiش ءۇشiن تاڭنان كەشكە دەيiن ەڭبەك ەتەتiن كورەي ەلi, وسى  ۇلتتىق يدەولوگيا مەن ەڭبەكسۇيگiشتiك قاسيەتتەرiنiڭ ارقاسىندا  20-30 جىلدا الەمنiڭ ەڭ دامىعان ەلدەرiنiڭ قاتارىنا قوسىلدى. بۇگiنگi تاڭدا كورەيا، كۇندەلiكتi قولدانىلاتىن تاۋاردىڭ 95 پايىزىن وزiندە وندiرەدi. مiنە، ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ قۇدiرەتi. 

– ۇكiمەتتiڭ تاعى بiر باستاماسى – باسەكەگە قابiلەتتiلiك پەن سىرتقا تاۋار شىعارۋ – بiزدiڭ ۇلتتىق يدەولوگيا دەپ ەدi.

– بiراق بۇل باستاما دا ەش تۇعىرعا سۇيەنبەي، نەگiزسiز جاسال­عان سوڭ، ونىڭ ورىندالۋ تەتiك­تەرi انىقتالماعاننان كەيiن، بۇل دا بiر كەزەكتi ناۋقانشىلىق بولىپ قالدى. ۇكiمەت وسى يدەيانى كۇن تارتiبiنەن تۇسiرمەي، بار كۇش جiگەرiن ونى جەتiلدiرۋگە جۇمساعاندا بۇل باعدارلاما ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ نەگiزگi تارماقتارىنىڭ بiرi بولۋى مۇمكiن ەدi. بiراق وسى جىلى جاعىمپازدار «استانا بiزدiڭ ۇلتتىق يدەولوگيا­مىز» دەپ جار سالدى. اينالايىن-اۋ، استانا قالاي ۇلتتىق يدەولوگيا بولادى؟ ول اشەيiن قالا عوي، قالا. مەيلi, استانامىز-اق بولسىن. ۇلتتىق يدەولوگيا مەن استانانىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي عوي. جاعىمپازدار استانانى ۇلتتىق يدەولوگيا دەۋدەن بۇرىن، الدىمەن ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ نە ەكەنiن بiلiپ الۋى كەرەك ەدi. بۇل تەكتەس ونداعان، جۇزدەگەن يدەيالار، ماڭگiلiك ەل مەن نۇرلى جولدار مەملەكەتتiڭ كۇندەلiكتi ءومiر سۇرۋiندەگi قاجەتتiلiكتەن تۋىنداعان باعدارلامالار عانا. بۇلار ەشقاشاندا ۇلتتىق يدەولوگياعا جاتپايدى. سەبەبi, بۇل باعدارلامالاردىڭ ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ شارتتارىنا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى.  

– ول قانداي شارتتار؟ تولىعىراق اشىپ ايتساڭىز.

– ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ شارت­تارى مىنانداي بولۋ كەرەك دەگەن ناقتى تۇجىرىمداما جوق. سەبەبi ول ءار ەلدiڭ ۇلتتىق ەرەك­شەلiكتەرi مەن مەملەكەتتiڭ جاعدايىنا قاراي جاسالادى. ول ۋاقىت اعى­مىنا، زامان تالابىنا ساي وز­گەرiپ، تولىعىپ وتىرادى. سوندىقتان دامىعان ەلدەردiڭ ۇلتتىق يدەولوگيالارىن ساراپتاي كەلە، ونىڭ نەگىزگى بەلگىلەرىنە قاراي وتىرىپ مىنانداي قورىتىندى جاساۋعا بولادى.                     

1.  مەملەكەت الدىنا ۇلى ماقسات قويادى. 

2. حالىق بيلiككە سەنۋ كەرەك. ودان كەيiن ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ ماقساتىن ءتۇسiنiپ، ونىڭ نەگiزگi ورىندالۋ تەتiكتەرiن ۇعىنۋ كەرەك.

3. حالىق ۇلى ماقساتقا جەتۋ وزiنە تiكەلەي قاتىستى ەكەنiن سەزiنiپ، قۇلشىنىسپەن جiگەرلەنiپ، بiر تۋدىڭ استىنا بiرiگiپ، بەل­سەندi ءومiر ءسۇرۋ كەرەك.

ۇلتتىق يدەولوگيا iسكە اسۋ ءۇشiن، ونىڭ جوعارىدا اتالعان ءۇش شارتىنىڭ ورىندالۋى مiندەتتi. ەگەر ءۇش شارتتىڭ بiرi ورىندالماسا، وندا ول iسكە اسپايدى. بiزدiڭ بيلiك ءۇشiن،  ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ بiرiنشi شارتىنا سايكەس الدىنا ماقسات قويۋ – اسا قيىندىق تۋدىرمايدى. بiراق ونىڭ ورىندالۋى، كەلەسi شارت­تار­عا تiكەلەي بايلانىستى. مىسالى، ءۇي سالۋ كەرەك دەپ ماقسات قويدىق دەيiك. ول نەگiزگi ءۇش نارسەدەن تۇرادى. Iرگەتاس، قابىر­عا، شاتىر. بiرiنشi شارتتى – iرگەتاس قالاۋدى ورىنداۋىمىز مۇمكiن. ال ەكiنشi شارت ورىندالماسا، وندا ءۇشiنشi شارتتىڭ دا ورىندالمايتىنى تۇسiنiكتi. قابىر­عا تۇرعىزباي، شاتىردى جابا المايسىز عوي.  بiزدiڭ بيلiك الدىنا ماقساتتار قويىپ، قانشا تالپىنعانىمەن، حالىق وعان سەن­بەيدi. پرەزيدەنت، پارلامەنت سايلاۋلارىندا العان 90 پايىزدىق ناتيجەلەر حالىقتىڭ بيلiككە دەگەن شىنايى سەنiمiنiڭ كورسەت­كiشi بولا الا ما؟ جوق، ارينە! بيلiك بۇگiنگە دەيiن بiردە-بiر رەت ءادiل سايلاۋ وتكiزبەگەن سوڭ،  حالىق بيلiككە نەگە سەنبەيدi دەپ تاڭعالۋدىڭ قاجەتi جوق. بيلiك حالىقتىڭ سەنiمiنە يە بولامىز دەسە، الدىمەن ادiلەتتi قوعام ورناتامىز دەپ، جۇمىستى ساياسي رەفورما جاساۋدان باستاۋى كەرەك.

ال ەندi جاپونيانىڭ ۇلتتىق يدەولوگياسىن قارايىق. ەكiنشi دۇنيەجۇزiلiك سوعىستا ويسىراي جەڭiلiپ، حيروسيما مەن ناگاساكي قالالارىنا تاستالعان اتوم بومبالارىنان ول قالالار جويىلىپ، حالىقتىڭ بويىندا قورقىنىش سەزiمi پايدا بولىپ، ەڭسەسi ءتۇسiپ كەتتi. وسى كەزدە جاپون ۇكiمەتi: “بiز سوعىستا جەڭiلدiك، بiراق بەيبiت ومiردە جەڭۋiمiز كەرەك” دەگەن ۇراننىڭ استىنا بۇكiل حالىقتى بiرiكتiردi. سونىڭ ناتي­جەسiندە جاڭا تاۋار ءتۇرiن ويلاپ تابۋ جاپوندىقتاردىڭ ۇلتتىق يدەولوگياسىنا اينالدى. عالىمدار مەن ونەرتاپقىشتار جاڭا تەحنولوگيالار ويلاپ تاۋىپ جاتسا، ال جۇمىسشىلار تاۋاردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا جانىن سالدى. ونەر ادامدارى  حالىقتى جiگەر­لەندiرiپ،  رۋحىن كوتەردi. بيلiككە، بولاشاعىنا سەنگەن حالىق، ۇلى ماقساتقا جەتۋ ءۇشiن كۇنiنە 16-18 ساعاتقا دەيiن ەڭبەك ەتكەن. ناتيجەسiندە بۇگiنگi تاڭدا، ەشقانداي تابيعي رەسۋرسى جوق جاپونيا الەمدەگi ەڭ باي ەلدەردiڭ بiرiنە اينالدى. ال بiزدiڭ بي­لiكتiڭ ۇلتتىق يدەولوگيا دەپ جۇرگەن ماڭگiلiك ەلi, جاپون، كورەيا ەلدەرiنiكiمەن سالىستىرعاندا ەرتەگi, بالانىڭ ويىنى.

– ال سوندا بiزگە قانداي ۇلتتىق يدەولوگيا كەرەك دەپ ويلايسىز؟

– بۇل جەردە ۇلكەن جاڭالىق ويلاپ تابۋدىڭ قاجەتi جوق. بiز ارقاشاندا ۇلتتىڭ تاعدىرىنا قاتىستى ماسەلەلەرگە كەلگەندە، الاش قايراتكەرلەرiنiڭ ۇستانىمىنا جۇگiنسەك قاتەلەسپەيمiز. الاش پارتياسىنىڭ نەگiزگi ۇستانىمىنىڭ بiرi, الەمنiڭ وزىق ەلدەرiنiڭ تاجiريبەسiنە سۇيەنە وتىرىپ، عىلىمدى دامىتىپ، ۇلتتىق سالت-داستۇرگە  نەگiزدەل­گەن جاپونيانىڭ ۇلگiسiندەگi ۇلتتىق-دەموكراتيالىق مەملەكەت قۇرۋ بولاتىن. بۇل ۇستانىم ءجۇز جىل وتسە دە ءوزiنiڭ وزەكتiلiگiن جوعالتقان جوق. بۇگiندە جاپون حال­قى بيiك رۋحى مەن ەڭبەكقورلىعى، سالت-داستۇرiنە بەرiكتiگi ارقاسىندا الەمدەگi ەڭ مىقتى،  تەحنولوگياسى دامىعان ەلدiڭ قاتارىنا قوسىلدى. وسى جولمەن جۇرگەن وڭتۇستiك كورەيا، سينگاپۋر، مالايزيا سياقتى مەملەكەتتەر دە   “ازيا بارىستارىنا”  اينالدى. ەستەرiڭiزدە بولسا، بiز دە، بiر كەزدە بارىس بولامىز دەپ تالپىنعان ەدiك. بiراق بiزدiڭ بارىسىمىز  قىزىل كiتاپقا كiرiپ جوعالىپ كەتتi مە، الدە ۇيدەگi كادiمگi الا مىسىق بولىپ ءجۇر مە، تۇسiنبەي قالدىق قوي.

بiزدiڭ قازiرگi ۇلتتىق يدەولوگيا الاش پارتياسىنىڭ ۇلتتىق ۇستانىمىنا نەگiزدەلiپ زامان تالابىنا ساي وزگەرتiلiپ جاسالۋى كەرەك. مەنiڭشە، بۇگiنگi قازاقتىڭ ۇلتتىق يدەولوگياسى – جاڭا ۇلت قالىپتاستىرىپ، وركەنيەتتi, دامىعان ەل بولۋ.  مiنە، وسى بiزدiڭ ۇلتتىق يدەولوگيا بولۋ كەرەك.

– نەگە بۇل بiزدiڭ ۇلتتىق يدەولوگيا بولۋى كەرەك؟ ونىڭ ورىندالۋ تەتiكتەرi قانداي؟ جاڭا ۇلت قالىپتاستىرۋ دەگەن نە؟   

– يتاليان ويشىلى نيكوللا ماكياۆەللي: “ۇزاق ۋاقىت قۇلدىقتا بولعان حالىق ەلiنە دەگەن سۇيiسپەنشiلiكتەن، وتانسۇيگiشتiك­تەن ايىرىلىپ، جالتاق، كونگiش، جاعىمپاز بولادى. مۇنداي ەل كەزدەيسوق جاعدايدا تاۋەلسiز­دiككە قول جەتكiزسە، ول ەركiندiكتi دە پايدالانا المايدى” دەگەن ەكەن. تۋرا قازاققا ارناپ ايتقانداي. ونىڭ ۇستiنە قازiر قازاق ۇلتىن جويۋعا باعىتتالعان ساياسات ءجۇرiپ جاتىر. ۇلتتىڭ وزiندiك ەرەكشەلiگiن، رۋحاني دۇنيەسiن قالىپتاستىراتىن يدەولوگيانىڭ ورنىن شەتەلدiڭ بiزدiڭ بولمىسىمىزعا جات يدەولوگياسى باستى. بiزدiڭ جاۋلار وزدەرiنiڭ جىمىسقى iس-ارەكەتتەرiن جۇزەگە  اسىرۋ ءۇشiن  ۇلتتى ماڭگۇرت­تەندiرiپ، ازعىندىق جولعا يتەرمەلەۋدە.  بۇگiنگi قازاق قوعامى جالقاۋ، ارسىز، نامىسسىز، ەرi يمانسىز، قىزى تاربيەسiز، ادامي قاسيەتتەردەن ايىرىلىپ، قۇندىلىقتاردىڭ ورنىن الماستىرىپ العان. ۇلتىمىز وسى قالىپتا جۇرە بەرسە، رۋحاني ازعىندالعان توبىرعا اينالىپ جويىلىپ كەتەدi. بiر قاراعاندا ولاي ەمەس، ەشقانداي دا قاۋiپ جوق، ءبارi كەرەمەت، گۇلدەنiپ، جايناپ، نۇرلانىپ جاتقان سياقتىمىز. بiراق فاكتiلەردi قايتەمiز. بۇگiندە اكە-شەشەسiن قارتتار ۇيiنە، جور­گەكتەگi بالاسىن جولدىڭ جيەگiنە تاستاعانداردىڭ سانى وسۋدە. وسىدان بiراز جىل بۇرىن تەمەكi تارتىپ تۇرعان قازاقتىڭ قىزىن كورسەك تاڭعالا قارايتىن ەدiك. ال قازiر تۇنگi كلۋبتار مەن مەيرامحانالاردا iشiمدiك iشiپ، ەسiرتكi قولدانىپ، جارتىلاي جالاڭاش ماس بولىپ جۇرگەن قازاقتىڭ قىزدارىنا  كوز ۇيرەندi.... ءتانiن ساتىپ جەزوكشەلiكپەن اينالىسىپ جۇرگەن قاراكوز قىزدارىمىزدىڭ سانى بiر الماتىنىڭ وزiندە 10 مىڭداپ سانالادى. گازەت بەتتەرi مەن الەۋمەتتiك جەلiلەردە، جىنىستىق قاتىناستاردىڭ ەستiمەگەن، ايتۋعا ادامنىڭ اۋزى بارمايتىن نەبiر تۇرلەرiنەن كوز تۇنادى. سونىڭ ارتىندا بiزدiڭ بولاشاعىمىز دەپ سەنiپ جۇرگەن قازاقتىڭ قىزدارى مەن جiگiتتەرi ەكەنiن بiلگەندە، وسى بiز قايدا بارا جاتىرمىز دەپ شوشيسىڭ. بۇعان كiم توقتاۋ سالادى دەپ ويلاناسىڭ؟ قازاق دەگەن قاسيەتتi حالىقتىڭ تەكتiلiگiنەن جۇرداي بولدىق. وسىدان بiراز جىل بۇرىن، ەر ادامداردىڭ بiر-بiرiمەن جىنىستىق قاتىناسقا بارۋى شەكتەن شىققان ازعىندىق ەدi. ال، قازiر شە؟ ەلiمiزدە ولاردىڭ ونداعان ورتالىقتارى بار ەكەن. ازعىندىق ساياساتتىڭ ارقاسىندا بۇلاردىڭ قاتارى كۇننەن كۇنگە قازاقتىڭ جاس جiگiتتەرiمەن كوبەيiپ جاتىر. اراسىندا قوعامعا تانىمال ادامداردىڭ بار ەكەنiن ەستiگەن­دە، تiپتi, قورقىنىشتى. سۇمدىق.  بۇل – بiزدiڭ ۇلتىمىزدىڭ سۇيەگiنە باسىلعان تاڭبا. قۇران كارiمدە وندايلار ءولiم جازاسىنا لايىق دەلiنگەن.  وسىلاردى داڭدايسىتىپ، بiزدiڭ بيلiك قايدا قاراپ وتىر؟ بۇنداي ازعىندىققا شەكتەۋ قويۋدىڭ ورنىنا، نەگە ءۇنسiز؟ سوندا ولارعا توسقاۋىل قوياتىن كiم؟ ول ۇلت جاناشىرلارى مەن ۇلتشىل ازاماتتار بولۋى كەرەك. سوندىقتان دا ۇلتتى ساقتاپ قالۋ ءۇشiن جاڭا ۇرپاق تاربيەلەۋiمiز كەرەك. بۇنداي iستە جەكە دارا كۇرەس ناتيجە بەرمەيدi. بۇل ءار قازاق ازاماتىنىڭ پارىزى، قاسيەتتi مiندەتi بولۋى كەرەك.

بiز بابالارىمىز باتىر بولعان دەپ ماقتانامىز. بiراق بۇگiنگi ۇرپاق قورقاق، نامىسسىز، جiگەرسiز، جاعىمپاز، جالتاق بولىپ وسۋدە. باتىر بابالارىمىز جان اياماي كۇرەسiپ، جاندارىن قيىپ جەتكەن تاۋەلسiزدiگiمiزگە قاۋiپ ءتونiپ تۇرسا دا، قويان جۇرەك قورقاقتىعىمىز بەن ساتقىندىعىمىزدان، ەكiجۇزدiلiگiمiزدەن ەشتەڭە بiلمەگەنسiپ، بۇعىپ وتىرمىز. وسىنشاما قادiر-قاسيە­تiمiزدi جوعالتاتىن تەكسiز حالىق ەمەس ەدiك قوي. بولدى جەتەدi, بۇدان ءارi توزە المايمىز. رۋحاني سiلكiنiس جاساپ،  حالىقتىڭ ساناسىن وياتىپ، رۋحىن كوتەرەتiن ۋاقىت جەتتi.  ەلiمiزدiڭ تاۋەلسiز­دiگiن، ۇلتىمىزدى، ۇرپاعىمىزدى ساقتاپ قالامىز دەسەك،  ۇلت جاناشىرلارى بiر جاعادان باس، بiر جەڭنەن قول شىعارىپ، بiرiگiپ، بiر پارتيا قۇراتىن كەز كەلدi.

–  ول ءۇشiن نە iستەۋ كەرەك؟

– زەرتتەۋشi عالىمدار وڭ­تۇستiك كورەيانى ساناۋلى جىلدا “ازيا بارىستارىنىڭ” بiرiنە اينالدىرعان ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ قۇپياسى، سالت-ءداستۇر مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاي وتىرىپ جۇرگiزiلگەندiگiندە ەكەنiن ايتادى. كارiستەر رۋحاني بايلىققا، ۇلكەندi قۇرمەتتەۋگە، اسiرەسە مەيiرiمدiلiككە كوپ كوڭiل بولگەن. ادامي قاسيەتتەردi اياق­قا تاپتاعانداردى جازالاعان. تiپتi, جۇبايىنىڭ كوزiنە ءشوپ سال­عانداردى سوتتايتىنىن ايتساق تا جەتكiلiكتi. ال جاپوندار بالالارىنا ءسابي كۇنiنەن جاپون دەگەن ۇلى حالىقتىڭ ازاماتى بولاتىنىن ۇعىندىرىپ، ءوز ۇلتىن قالاي ءسۇيۋدi ساناسىنا سiڭiرiپ وسiرەدi. سول ءۇشiن دە بiز الدىمەن ماڭ­گۇرتiككە، ازعىندىققا اپاراتىن جولعا توسقاۋىل قويۋىمىز كەرەك.  ودان كەيiن ۇلتتىڭ بويىنداعى جوعالىپ بارا جاتقان اسىل قاسيەتتەردi وزiنە قايتارامىز. حالىق ساناسىن وزگەرتۋ ءۇشiن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز بەن سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرپىمىزدى، تاريحىمىزدى نەگiزگە الا وتىرىپ،  ۇلتتىڭ رۋحىن، رۋحاني دەڭ­گەيiن كوتەرەمiز. حالىقتىڭ بويىنا ادامگەرشiلiك، جاۋاپ­كەر­شiلiك، ەڭبەكقورلىق سياقتى تاعى دا باسقا جاقسى قاسيەت­تەردi سiڭiرۋiمiز كەرەك. اقيقاتتى ايتاتىن،  ادi­لەت­سiزدiككە توز­بەيتiن ۇرپاق تاربيەلەۋiمiز شارت.  بiز بۇعان حالىقتىڭ بويىنا الدىمەن مەيiرiمدiلiكتi سiڭiرۋ ارقىلى قول جەتكiزەمiز. مەيiرiمدi ادامنىڭ بويىنا ابزال قاسيەتتەر جۇعىستى كەلەدi. مەيiرiمدiلiك تامىرىن جايعان قوعامنىڭ المايتىن قامالى، باعىندىرمايتىن شىڭى بولمايدى. مەيiرiم­دiلiك – مiنە، بiزگە كەرەگi. ءال-فارابي بابامىز “ادامداردىڭ باقىتقا جەتۋi, ولاردىڭ رۋحاني جەتiلۋiنە تاۋەلدi. حالىق وركەنيەتكە جەتۋ ءۇشiن، بويىنا الدىمەن مەيiرiم­دiلiك پەن قايىرىمدىلىقتى  سiڭiرiپ ءوسۋi كەرەك” دەگەن ەكەن. بۇگiندە بiزگە جەتپەيتiنi وسى. مەيiرiمدiلiك، قايىرىمدىلىق تانىتۋ ارقىلى بiرەۋگە جاقسىلىق جاسايسىڭ. جاقسىلىققا جانى قۇمار ادامنىڭ بويىنان يماندىلىق پەن iزگiلiك سياقتى تەك جاقسى قاسيەتتەر تابىلادى. ال قازiر بiز نەمقۇرايلىعىمىزدىڭ ارقاسىندا كورشi ۇيدە تۇراتىن، تۇرمىسى تومەن جاندارعا  كو­مەكتەسiپ، قال-جاعدايىن بiلۋدi ار سانايمىز. وزiمiزگە كەرەك بولماي قالعان كيiم-كەشەكتi مۇق­تاج جاندارعا اپارىپ بەر­مەي­مiز. كەمتار، مۇگەدەك جانداردى كورسەك، جىلى ءسوز ايتىپ كوڭiلiن جۇباتىپ قويۋدىڭ ورنىنا، اينالىپ قاشامىز. نەگە بiز وسىندايمىز؟ ءار قازاق سەنiڭ جاقىنىڭ، باۋىرىڭ ەمەس پە؟ نەگە جاقىنىمىزعا جاردەمدەسپەيمiز؟ ەلi­مiزدە كومەككە ءزارۋ جاندار وتە كوپ. سانانى تۇرمىس بيلەگەن زاماندا ولارعا دەمەۋ بولىپ، قول ۇشىن سوزىپ جۇرگەندەر ساۋساقپەن سانارلىق قانا. سول ءۇشiن دە بiزگە جاڭا ۇلت قالىپتاستىرۋ كەرەك. بۇكiل قوعامدا مەيiرiم­دiلiك پەن قايىرىمدىلىقتى ناسيحاتتاپ مۇقتاج جاندارعا كومەگiمiزدi اياماۋىمىز كەرەك. مەملەكەتتiڭ ەڭ ۇلكەن ناگرادالارى مەيiرiمدiلiك پەن قايىرىمدىلىقپەن اينالىساتىن ادام­دار­عا بەرiلۋi كەرەك. قوعامنىڭ قۇرمەتتi ادامدارى ۇرىلار مەن بايلار، شەنەۋنiكتەر ەمەس، ەڭ الدىمەن مەيiرiمدiلiكتi ومiرiنە سەرiك ەتكەن ادامدار بولۋى تيiس. 

بيلiك  وزدەرi سياقتى ەكiجۇزدi,  وتiرiكشi, جاعىمپاز، جالتاق، جال­عان پاتريوت جاستاردى تار­بيەلەپ وسiرۋدە. الاش كوسەمi ءا.بوكەيحانوۆ “ۇلتقا قىزمەت ەتۋ بiلiمنەن ەمەس، مiنەزدەن” دەپ ايت­قان ەكەن. حالقىمىز كوك ءبورiنiڭ ۇرپاعى ەكەنiن ۇمىتىپ، قاسقىر مiنەزدەن قوي مiنەزدi بول­عان زاماندا،  بiزگە سول  مiنەز جەتiس­پەيدi.  “قوياندى قامىس، ەردi نامىس ولتiرەدi” دەمەكشi, رۋح جەتiسپەيدi. سوندىقتان  بiز ۇلتىن  بار جان-تانiمەن سۇيەتiن، جۇرەگiنiڭ تۇگi بار، تابانىنىڭ ءبۇرi بار قازاقتىڭ ناعىز ۇل-قىزدارىن تاربيەلەيمiز. اتا-بابالارىنان امانات بولىپ قالعان، ۇلان بايتاق ۇلى دالانى قورعايتىن، بويىندا قازاقتىڭ قانى بار، جۇرەگiندە الاشتىڭ نامىسى مەن ارى بار ەرجۇرەك ۇلانداردى تاربيەلەپ، سولارعا ارقا سۇيەي­مiز.

 قازاقپىن دەپ شومسام ويعا كيەلi,

جانىم شالقىپ توبەم كوككە تيەدi, -  دەپ، بويىن قۋانىش سەزiمi بيلەپ، جiگەرلەنiپ ايتاتىن رۋحتى ۇلت تاربيەلەيمiز. ءار قازاقتىڭ ورەنi جاسقانباي، “مەن – قازاقپىن!” دەپ ماقتانىشپەن كوكiرەگiن كەرiپ ايتقان كەزدە باسقا ۇلتتاردىڭ قىزعانىشىن تۋدىراتىن جاڭا ۇلت قالىپتاستىرامىز.

ۇلت جاناشىرلارىنىڭ  نيەتi اق، كوڭiلi تازا. سوندىقتان بiزدi اللا دا، قازاق مەملەكەتiنiڭ نەگiزiن قالاپ كەتكەن جانiبەك، كەرەي حاندارىمىز بەن باتىر- بابالارىمىزدىڭ ارۋاعى دا، تاۋەلسiزدiك ءۇشiن كۇرەسiپ سول جولدا جاندارىن قيعان الاش قايراتكەرلەرiنiڭ رۋحى  دا قولدايدى.

– جاڭا ۇلت قالىپتاستىرۋ ءۇشiن، حالىقتىڭ بويىنا ۇلتتىق رۋح پەن رۋحاني قۇندىلىقتاردى سiڭiرۋدەن باسقا نە iستەۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟ 

–  جاڭا ۇلت قالىپتاستىرۋدى ۇلتتىڭ وزەكتi ماسەلەلەرiمەن بiرگە قاراستىرۋ كەرەك. تاۋەل­سiزدiگiمiزدi قورعاۋ، تiلدiڭ ما­سەلەسi, ساپالى بiلiم بەرۋ، قانداستارىمىزدىڭ ەلگە كەلۋi مەن ازاماتتىق الۋىن جەڭiلدەتۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، سالاۋاتتى ءومiر سالتىن ۇستانۋ سياقتى تاعى باسقا وزەكتi پروبلەمالار وڭ شەشiمiن تاپقاندا عانا جاڭا ۇلت قالىپتاسادى. قازiر رەسەيدiڭ تاراپىنان تاۋەلسiزدiگiمiزگە قاۋiپ ءتونiپ تۇرعان كەزدە، سونى قورعاپ كالا الماي، ەرتەڭ ودان ايىرىلىپ قالاتىن بولساق، وندا جاڭا ۇلت قالىپتاستىرۋ جايىنا قالادى. سول ءۇشiن بار كۇش-جiگەرiمiزدi تاۋەلسiزدiكتi قورعاپ قالۋ ءۇشiن جۇمىلدىرۋمىز كەرەك. سوندىقتان  بۇل پروبلەمالار بiر جۇيەگە باعىنىپ، بiر-بiرiمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا  بولعاندا عانا ناتيجە بەرەدi. ۇلتتىڭ وزەكتi ماسەلەلەرiن بiزگە ەشكiم دە شەشiپ بەرمەيدi. ونى قازاقتىڭ نامىسىن وياتىپ، رۋحىن كوتەرۋ ارقىلى تەك عانا ءوزiمiز شەشەمiز.

– حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرiپ، وركەنيەتتi ەلدەردiڭ قاتارىنا قوسىلۋدى قالاي جۇزەگە اسىرۋعا بولادى؟

 – بiز بiر نارسەنi ءتۇسiنۋiمiز كەرەك. بولاشاق – وزىق تەحنولوگيالاردىڭ زامانى. كiمنiڭ تەحنولوگياسى جوعارى – سول الدىڭعى قاتارلى ەلدەر قاتارىنا كiرەدi. ونى بۇگiنگi كۇننiڭ وزiنەن دە كورەمiز. جاپونيا، وڭتۇستiك كورەيا، سينگاپۋر، اقش، گەرمانيا ت.ب. ەلدەر مۇناي نەمەسە باسقا شيكiزات ساتىپ بايىپ وتىرعان جوق. ەلەكترونيكاسى مەن تەحنولوگياسى جوعارى، سوندىقتان دامىپ وتىر. ال بولاشاقتا بۇل سالا بۇدان دا ماڭىزدى بولماق. بيلiكتiڭ يننوۆاتسيا، وتاندىق تاۋار ءوندiرۋ، تاعى باسقا باعدارلامالارى دۇرىس بولعانىمەن، بiراق ول قيىندىقتان قۇتقارا المايدى.  بۇل جەردە ەڭ باستى پروبلەما – ەۋرازيالىق وداقتان شىقپاي، رەسەيدەن كەلەتiن تا­ۋارلارعا توسقاۋىل قويماي، بiزدە  وتاندىق تاۋار ءوندiرۋ ەشقاشاندا دامىمايدى. ودان كەيiن شەتەلدەن ساتىپ الاتىن، بiراق وزiمiزدە وندiرۋگە بولاتىن مىڭداعان تاۋارلاردىڭ تiزiمiن جاساپ، سولاردى شۇعىل تۇردە وزi­مiزدە شىعارۋ كەرەك. وتاندىق تاۋارلاردى شەتەلگە ساتاتىندارعا ەرەكشە قامقورلىق جاساپ، قولداۋ قاجەت. بiز ءوز تاۋارلارىمىزدى شەتەلگە ساتۋدى باستى باعىت قىلىپ الۋىمىز كەرەك. بۇل جەردە ءوزiمiز ەشتەڭە وندiرە الماي ءجۇرiپ، شەتەلگە نەمiزدi ساتامىز دەگەن سۇراق تۋى مۇمكiن. كەزiندە كەڭەس وكiمەتiندە تاۋاردىڭ ساپاسىن ارتتىرىپ، ونەرتاپقىشتاردىڭ يدەيالارىن قولداۋ جايلى جاقسى باعدارلاما بولعان. بiراق كوممۋنيستiك جۇيەدە نارىقتىق زاڭدىلىق بولماعان سوڭ،  ويلاپ تابىلعان جاڭالىقتاردىڭ كوبiسi وندiرiسكە جەتپەي قالدى. كەيiن ولاردى شەتەلدەر ساتىپ الىپ ءوز يگiلiكتەرiنە جاراتتى. جاپوندار تiپتi “يۋنىي تەحنيك”، “تەحنيكا مولودەجي” ت.ب. جۋرنالدارىنان كوپتەگەن تىڭ ويلار، جاڭالىقتار الىپ، ونى وندiرiسكە جiبەرگەنi ءمالiم.  جاپونيادان ۇيرەنگەن كورەي ەلiنiڭ دە باستى ماقساتى ءوز ونiمدەرiن شەتەلگە ساتۋ بولدى. العاشقى كەزدە ولار كۇندەلiكتi تۇرمىستا پايدالانىلاتىن تاۋار شىعارۋدى، كوپ شىعىن قاجەت ەتپەيتiن ونەركاسiپتi قولعا الدى. كەيiننەن باتىستىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىنىڭ ليتسەنزيالارىن ساتىپ الىپ، شەتەلگە تاۋار شىعارۋدى قار­قىندى دامىتادى. ناتيجەسiندە وڭتۇستiك كورەيا از جىلدىڭ iشiندە كەمە، اۆتوموبيل، ۇيالى تەلەفون، ەلەكترونيكا سالالارى بويىنشا الەمدەگi كوشباسشى ەلدەردiڭ بiرiنە اينالدى. ايتا كەتەتiن نارسە، بۇگiنگi قىتاي ەلiنiڭ دە قارقىندى دامۋى وسى جولدى تاڭداۋىندا. بiزدiڭ حالىقتىڭ اراسىندا ويشىل، ەرەكشە دارىن يەسi بولىپ تابىلاتىن ادامدار وتە كوپ. سوندىقتان بiز قارجىنى تۇككە پايداسى جوق iس-شارالارعا شاشقانشا، ونەرتاپقىشتار مەن جاڭالىققا جانى قۇمار  ادامداردى تاۋىپ، سولاردى قولداۋىمىز كەرەك. ءار مەكەمە مەن بiلiم وردالارىندا جاستارىمىز ينتەرنەت ارقىلى بiر ەلدەن تاۋار الىپ، ونى وڭدەپ، جەتiلدiرiپ، وزدەرiنە، باس­قا ەلدەرگە ساتۋدى ۇيرەنۋ كەرەك. وسى ءۇردiستi جاپپاي حالىقتىق قوزعالىسقا اينالدىرۋ قاجەت. ارينە، بۇل وڭاي iس ەمەس. بiز بiرiنشi سىنىپقا بارا جات­قان بالا سياقتىمىز.  ءالi ەشتەڭە  دە بiلمەيمiز.  بiراق ول بالا ون جىلدا بiلiم الىپ، ومiرگە اياق باساتىنى سەكiلدi, بiز دە بۇنى كەزەكتi ناۋقانشىلىق قىلماي، دۇرىس جول­عا قويساق، بەس-ون جىلدا   ءوز تاۋارلارىمىزدى شەتەلدەرگە ساتارمىز. ەڭ باستىسى، حالقىمىز  iزدەنiمپاز، ەڭبەكقور، جاڭالىققا جانى قۇمار بولىپ وسەدi. بۇنداي ۇلتتىڭ بولاشاعىنا الاڭداماسا دا بولادى. بiز دامىعان الەمدiك ەلدەردەن، وزىق تەحنولوگيالار جونiندە 40-50 جىلعا دەيiن كەيiن قالىپ قويدىق. سول ءۇشiن دە بiزگە باستى باعىتتىڭ بiرi ەتiپ، جاپوندار مەن كارiستەر سەكiلدi بۇگiنگi الەمدەگi وزىق تەحنولوگيالاردىڭ دايىن پاتەنتتەرi مەن ليتسەنزيالارىن ساتىپ العان ءجون. بۇل كەزدە بiز اقشانى دا ۇنەمدەپ، ۋاقىتتى دا ۇتامىز. ودان كەيiن كاسiپكەرلەر تابىسىنىڭ 10 پايىزىن وزىق تەحنولوگياعا نەگiزدەلگەن جاڭا كاسiپورىندار اشۋعا سالۋ كەرەك. ال ۇكiمەت ءوز تاراپىنان ساتىپ الىنعان ليتسەنزيالاردى ۇلتتىڭ مۇددەسi ءۇشiن جۇمىس iستەپ جات­قان تاجiريبەلi, ۇلتجاندى كاسiپكەر­لەرگە بەرۋi تيiس. وسىلاي iستەسەك قانا ۋاقىت وتە ەلiمiز الەمدiك كوشكە iلەسiپ، بولاشاق ۇرپاعىمىز دامىعان، وركەنيەتتi ەلدە ءومiر سۇرەتiن بولادى.

– بۇل iسكە قاراجاتتى قايدان الامىز؟

 – نيەت دۇرىس بولسا، قاراجات تابىلادى. بiرەۋiن عانا ايتايىن. مىسالعا، 2022 جىلعى قىسقى وليمپيادانى وتكiزۋدەن باس تارتۋ كەرەك. ماقتانىپ، اتىمىزدى شىعارعان كiمگە كەرەك؟ قازاقبايشىلىقتى قويۋ كەرەك. وليمپيادا وتكiزۋگە كەمiندە سوچي وليمپياداسىنا كەتكەن قارجىنىڭ جارتىسى، ياعني 25 ملرد. دوللار كەتەدi. مiنە، وسى قاراجاتتى ەلiمiزدiڭ يگiلiگiنە، الەمنiڭ وزىق تەحنولوگيالارىنىڭ  ليتسەنيازلارى مەن پاتەنتتەرiن ساتىپ الىپ،  شەتەلگە ساتاتىن تاۋار وندiرۋگە جۇمساۋ كەرەك. ەگەر بيلiك ولاي iستەمەسە، وليمپيادا وتكiزiپ، قاراجاتتى بوسقا جەلگە شاشقانشا، حالىققا جاقسى بiر يگiلiكتi iس جاساسىن. كiمنiڭ 1 ملن. تەڭگەگە دەيiن نەسيەسi بار، سونى جاۋىپ بەرسiن. وليمپيادا وت­كiزگەننەن گورi, نەسيەسiن جابا الماي جۇرگەن قاراپايىم حالىققا دا، ەلiمiزگە دە سول الدەقايدا پايدالى بولار ەدi. مەن بولسام سولاي جاسار ەدiم.

ارينە، بiر سۇحباتتا ۇلتتىق يدەولوگيا جايلى ءبارiن قامتۋ مۇمكiن ەمەس. الاش قايراتكەرi مۇستافا شوقاي “ۇلتشىلدىق يدەياسى – حالىقتىڭ جانى مەن جۇرەگi. ۇلتىمىز ءومiر سۇرسە، ول دا ءومiر سۇرەدi” دەگەن ەكەن. سول ايتپاقشى جىلدار وتەر، بۇگiنگi بيلiك، ونىڭ جۇرگiزiپ وتىرعان سايا­ساتى، ءبارi ۇمىتىلار. ال ۇلتشىلداردىڭ ۇلتتىق يدەولوگياعا نەگiزدەلiپ جاسالعان باعدارلاماسى مەملەكەتتiڭ باعدارلاماسى بولادى. ولاردىڭ ۇلت­تىق-دەموكراتيالىق مەملەكەتشiل پارتياسى بولاشاقتاعى ور­كەنيەتتi, دامىعان قازاق ەلiنiڭ iرگەتاسىن قالايدى.

سۇحباتتاسقان ايگەرiم تIلەۋجانقىزى.

Abai.kz