حالىقارالىق «Freedom House» ۇيىمى 2016 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا دۇنيەجۇزى مەملەكەتتەرىندەگى ادام جانە ءسوز بوستاندىعى تۋرالى بايانداماسىن جاريالادى.

اتالعان ۇيىمنىڭ بيىلعى جىلعى بايانداماسىندا 195 مەملەكەت جانە مەملەكەتتىك ستاتۋسقا يە ەمەس تەرريتوريالاردى قامتىعان. 1973 جىلدان بەرى قاراي جىل سايىن جۇرگىزىلىپ وتىراتىن زەرتتەۋ بويىنشا، ەلدەردىڭ ءوز ازاماتتارىنا كورسەتىپ وتىرعان ساياسي-ازاماتتىق بوستاندىقتارىنا سايكەس ءۇش توپقا بولگەن. بۇل زەرتتەۋدە «ازاماتتار بوستاندىعى قامتاماسىز ەتىلگەن»، «از قامتاماسىز ەتىلگەن» جانە «بوستاندىق شەكتەلگەن» دەگەن كاتەگوريالارعا سايكەس، 0 دەن 100 باللعا دەيىنگى شكالامەن باعالانعان. بيىلعى تىزىمگە 195 مەملەكەت ەنگەن. سونىڭ ىشىندە 85 مەملەكەتتە (بۇل دەگەنىڭىز جەر شارىنىڭ 40 پايىزدان استام تۇرعىنى) ادام قۇقىقتارى تولىق ەسكەرىلەتىن ءام ازاماتتاردىڭ ساياسي-ازاماتتىق بوستاندىقتارى قامتاماسىز ەتىلگەن بولىپ شىققان. بۇل تىزىمدە ادەتتەگىدەي باتىس ەۋروپا مەن سولتۇستىك امەريكا ەلدەرى كوش باستاعان.

ال پوست-كەڭەستىك ەلدەر ىشىنەن ءسوز بوستاندىعى مەن ادام بوستاندىعى تولىق قامتىلعان ەلدەر تىزىمىنە بالتىق ەلدەرى (ەستونيا، لاتۆيا، ليتۆا) ەنىپتى.

ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىعى از قامتىلعان ەلدەر تىزىمىندە بيىل 57 مەملەكەت (پلانەتانىڭ 24 پايىز تۇرعىندارى) تىركەلگەن. بۇلاردىڭ قاتارىندا ارمەنيا (131-ورىن), گرۋزيا (99-ورىن), قىرعىزستان (146-ورىن), مولدوۆا (106-ورىن) جانە  ۋكراينا (105-ورىن) بار. بۇل تىزىمدە رەسەي قۇرامىنا قوسىلعان ابحازيا مەن ءازىربايجان تەرريتورياسىنا تيەسىلى تاۋلى قاراباق تا كىرگەن.

سونىمەن قاتار، ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى شەكتەلىپ وتىرعان ەلدەر تىزىمىنە 53 مەملەكەت (بۇل عالامشاردىڭ 36 پايىز تۇرعىنى) كىرگەن. ءتىپتى، بۇلاردىڭ باسىم بولىگى قىتاي ەلەنىڭ ازاماتتارى بولىپ تابىلادى.

بۇرىنعى كەڭەستىك ەلدەر ىشىندە بۇل تىزىمگە قازاقستان (165-ورىن), رەسەي (167-ورىن), ءازىربايجان (178-ورىن), بەلارۋسيا (175-ورىن), تاجىكستان (181-ورىن), تۇركىمەنستان (190-ورىن) جانە وزبەكستان(193-ورىن) قوسىلعان. سونداي-اق، رەسمي ستاتۋسى جوق – وڭتۇستىك وسەتيا مەن قىرىم دا بار.

ال اتالعان ۇيىم زەرتتەۋلەرىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا دۇنيەجۇزىندەگى ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى ەڭ ءجيى شەكتەلەتىن ەلدەر – ەريتەريا، سولتۇستىك كورەيا، وزبەكستان، سومالي جانە سيريا بولىپ تابىلادى.

اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعان - نۇرگەلدى ابىدعانيۇلى

Abai.kz