ءبىلىم بەرۋدىڭ كەيبىر ماسەلەلەرى تۋرالى

ءبىلىم قوعامدى تۇنشىقتىرىپ وتىر. بۇگىنگى ايعاق ەرتەڭگى اداسۋعا ۇلاسۋدا. كەلەشەكتى سوققىدان قورعاۋ ءۇشىن ءبىلىم بەرۋدىڭ پوستيندۋستريالى جۇيەسىن بۇگىن جاساۋ كەرەك.

ا.توففلەر

ء داۋىردىڭ قايتا ورلەۋى دۇنيەتانىمنىڭ جاڭارۋىنان باستاۋ الادى.

ا.شۆەيتسەر

حالىققا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ءتىل تاعدىرىنا تۋرا قاتىسى بار. ويتكەنى جاس ۇرپاق وكىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە مۇددەلىلىگى ءبىلىم بەرۋ كونتەنتىنىڭ ساپاسىنا تۋرا بايلانىستى. ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارىندا بەرىلەتىن ءبىلىمنىڭ قۇرامى، مازمۇنى جانە ولاردىڭ يگەرىلۋ ساپاسى ءتىل ۇيرەنۋگە قۇلشىنىس تۋدىراتىن اسا ماڭىزدى فاكتورلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

ەگەر قازاق تىلىندە بەرىلەتىن ءبىلىم ساپاسى زاماناۋي ادامنىڭ تالاپتارىن قاناعاتتاندىرا السا، وندا اتا-انا بالاسىن وسى تىلدە ساباق وقىتىلاتىن مەكتەپتە وقىتۋعا قۇلشىنادى، دەمەك، بالا ءتىلدى دە ءبىلىپ الاتىن بولادى. ال كەرىسىنشە، مەكتەپتەگى ءبىلىمنىڭ مازمۇنى مەن ساپاسى ونى قاناعاتتاندىرماسا، وندا اتا-انا بالاسىن ونداي مەكتەپتە وقىتۋدان باس تارتادى، تيىسىنشە، مەكتەپتە ساباق جۇرەتىن تىلگە دە قۇشتارلىق تانىتپايدى.

سوڭعى جىلدارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا بىرقاتار قۇرىلىمدىق رەفورمالار جاسالدى: مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ ءبىلىمىن بىرىڭعاي تەستىلەۋ (ۇبت) ارقىلى انىقتاۋ ەنگىزىلدى. ون ەكى جىلدىق ورتا ءبىلىم بەرۋگە كوشۋگە دايىندىق ءجۇرىپ جاتىر. جوعارى مەكتەپتە وقىتۋ ۇدەرىسىن كرەديتتىك جۇيە بويىنشا جۇرگىزۋ، ەكىباسقىشتى جوعارى ءبىلىم (باكالاۆريات جانە ماگيستراتۋرا) بەرۋ سياقتى تەحنولوگيالار ءبىلىم بەرۋ پراكتيكاسىنا ەندى.

الايدا ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىن ۇيىمداستىرۋدا تەك قۇرىلىمدىق وزگەرىستەردىڭ ەنگىزىلۋى سالانىڭ تىنىسىن تولىق اشا المادى، قىزمەتىن جانداندىرا المادى. ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسى دا ارتقان جوق، كەرىسىنشە، وقۋ ورنىن بىتىرۋشىلەردىڭ ينتەللەكتىلىك دەڭگەيىنىڭ تومەندەپ كەتۋىنە نارازىلىق ءجيى ەستىلۋدە.

ءبىلىم بەرۋگە قاتىستى ماسەلەلەردىڭ ىشىندە قازاق پەداگوگتارىنىڭ قاپەرىنەن تىس قالعان، تالقىلانباعان، تالقىلانسا – جەرىنە جەتە باسى اشىلماعان، سوندىقتان ءبىلىم بەرۋ پراكتيكاسىنا ەنگىزىلمەگەندەرى بار. قازىرگى تاڭداعى قازاقتىڭ رۋحاني كۇيىن تەرەڭىرەك ءتۇسىنۋ ءۇشىن، وسى ماسەلەلەردىڭ ارقايسىسىن زەردەلەي وتىرىپ، ءتيىمدى شەشىمدەر قابىلداۋ قاجەت. زەرتتەۋشى-عالىم قاناعات جۇكەشەۆ وسىنداي ماسەلەلەر توڭىرەگىندە وي قوزعايدى. گازەت رەداكتسياسى پەداگوگ-عالىمداردى، مۇعالىمدەردى وسى توڭىرەكتەگى ديسكۋرسقا قاتىسۋعا شاقىرادى.

رەداكتسيا

ءبىلىم بەرۋ ستراتەگيالارى: تۇلعانى قالىپتاستىرۋ پاراديگماسى

دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنىڭ ءتۇرلi توپتارى قابىلداعان ءبىلىم بەرۋ پاراديگمالارى وزدەرiنە ءتان ارنايىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. ولار تۇرلىشە اتالادى: ءبىلىم بەرۋدە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ باعىتى; ءبىلىمدى نىسانالاۋ باعىتى; جان-جاقتى مادەنيەتتىلىكتى سىڭىرەتىن جانە قۇندىلىق باعدارلى پاراديگمالار...

وسىلاردىڭ ىشىنەن العاشقى ەكەۋىنە تولىعىراق توقتالۋ كەرەك. ويتكەنى ولاردىڭ ءبىرىنشىسى – الدىڭعى قاتارلى، دەموكراتيالى ەلدەر قابىلداپ العان باعىت. ەكىنشىسىن رەسەي ۇستانادى جانە ودان قازاقستان قابىلداپ العان. وسىلارعا كومپاراتيۆتىك اناليز جاساۋ ارقىلى الدىڭعى قاتارلى قوعامداردىڭ جانە قازىرگى قازاقستاننىڭ رۋحاني ءومىرىنىڭ سالىستىرمالى سيپاتىن كوز الدىعا كەلتىرۋگە بولادى.

دامىعان دەموكراتيالىق ەلدەردە قابىلدانعان تۇلعانى دامىتۋعا باعىتتالعان (ليچنوستنو-وريەنتيروۆاننايا) ءبىلىم ستراتەگياسى بويىنشا مەكتەپ ءبiتiرۋشى ءومiر سۇرۋگە كومپەتەنتتi جانە قوعامدىق فۋنكتسياسىن اتقارۋعا قابiلەتتi بولىپ شىعادى. اتالعان پاراديگما بويىنشا يگەرۋگە ۇسىنىلاتىن ءبىلىم مازمۇنىندا تاربيە مەن مادەنيەت كومپونەنتتەرىنە باسىمدىق بەرىلەدى، اكادەميالىق بىلىمدەر ەكىنشى قاتاردا تۇرادى. ءبىلىم مازمۇنىنداعى جالپىمادەنيەتتىلىككە جانە كاسىپقويلىققا اپاراتىن كومپونەنتتەردىڭ اراسىنداعى ايىرماعا جانە ولاردىڭ ءبىرىنشىسىنىڭ باسىم بولۋىنا ماڭىز بەرىلەدى. تاربيە كومپونەنتى جاس ادامنىڭ قوعامدا وزىنە لايىق ورنىن تابۋىن، ءوز تاعدىرىن ءوز قالاۋىنشا ايقىنداي الۋىن قامتاماسىز ەتەدى. باتىس پەدتەحنولوگتارىنىڭ تۇسىنىگى بويىنشا، تاربيە مەن مادەنيەت كومپونەنتتەرىن قۇرايتىن ءبىلىم – جالپىعا ارنالعان ءبىلىم. سوعان قوسا، بۇل جەردە جوعارى سىنىپتاردا باعدارالدى جانە باعدارلى بiلiم بەرۋ جوققا شىعارىلمايدى. ءبارi اقىلعا سىيىمدى پروپورتسيادا بولىپ وتىرادى.

تۇلعانى قالىپتاستىرۋ باعىتىن ۇستانعان ەلدەردىڭ مەكتەپتەرi وقۋشىنى الدىمەن ادام، ازامات، پاتريوت قىلىپ شىعارۋ ماقساتىن كوزدەيدى. وندا ازامات ەسەيگەندە ءوز تاعدىرىن ءوزى شەشەتىن، ءوزىنىڭ پوتەنتسيال مۇمكىندىگىن دۇرىس پايدالانا الاتىن، ءومىر سۇرۋگە كومپەتەنتتى تۇلعا دەڭگەيىنە جەتەدى.

ادامعا ءبىلىم بەرۋدەن بۇرىن ونى تۇلعا رەتىندە تاربيەلەۋ قاجەتتىگىن باتىس عالىمدارى بۇدان كوپ بۇرىن قابىلداعان. بۇل ستراتەگيانى سوناۋ XVII عاسىردا عىلىمي نەگىزدە، بايسالدى تالداپ بەرگەن اعىلشىننىڭ ۇلى فيلوسوفى جانە پەداگوگى دجون لوكك بولدى. ول ءوزىنىڭ ۇستانىمىن بىلاي ءتۇسىندىردى: ء«سىز مەنىڭ وقىتۋدى سوڭعى ورىنعا قويىپ، وعان از كوڭىل بولگەنىمە تاڭداناتىن بولارسىز. بۇل سىزگە وعاش، ءتىپتى كەرەعارلىققا ۇقساس بولىپ كورىنۋى مۇمكىن... سوندا قالاي، دەپ سۇرايسىز ءسىز، بالا وقي جانە جازا بىلمەۋى كەرەك پە؟ اسىقپاڭىز، وتىنەمىن! وقىتۋ، جازدىرۋ، عىلىمعا ۇيرەتۋ – بۇلاردىڭ ءبارىن مەن قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن، بىراق بۇل باستى ەمەس. مەن عىلىمعا ۇيرەتۋدىڭ بالانىڭ دامۋىنا سەپتىگىن تيگىزەتىنىن ەشقاشان جوققا شىعارمايمىن... بالانى وقىتقان ءجون، بىراق ول ودان دا ماڭىزدى ساپالىقتاردى دامىتۋعا قوسىمشا قۇرال رەتىندە ەكىنشى قاتاردا تۇرۋى كەرەك. بالانىڭ مىنەزىن قالىپتاستىرۋ يگى زەردەلى... ونىڭ جاقسى باستامالارىن سۇيىسپەنشىلىكپەن قولداۋ جانە دامىتۋ، جاعىمسىز بەيىمدىلىكتەرىن بيازى امالدارمەن ىسىرىپ تاستاپ، تۇزەتىپ وتىرۋ، ونىڭ بويىنا جاقسى ادەتتەردى ءسىڭىرۋ. مىنەكي، ەڭ باستىسى وسى. ەگەر ءسىز وسىلاردىڭ قامىن ويلاستىرساڭىز، وندا بۇعان وقۋدى قوسۋعا بولادى» [لوكك دج. مىسلي و ۆوسپيتاني // سوچ.: ت. 3 م.: مىسل، 1988. –546-547-ب.ب.].

دج.لوكتىڭ تۇلعانى تاربيەلەۋگە باعىتتالعان ءبىلىم ستراتەگياسى باتىستىڭ الدىڭعى قاتارلى فيلوسوفتارى مەن پەداگوگتارىنىڭ اراسىنان كەڭ قولداۋ تاپتى. بۇل باعىتتىڭ ءمانىن اركىم ءار جاعىنان سيپاتتاعانىمەن، نەگىزگى نىسانا ادامنىڭ جان الەمىن جاڭعىرتۋدى باتىس ويشىلدارى دەرلىكتەي قولدادى. وسىلاي ءبىلىم بەرۋدەگى تۇلعانى تاربيەلەۋ باعىتى بۇكىل باتىس وركەنيەتى ۇستاناتىن بىردەن-ءبىر پاراديگماعا اينالدى. وسى باعىتتى ۇستانۋدىڭ ارقاسىندا ەۋروپا ەلدەرى يندۋستريالى قوعامداردىڭ پايدا بولىپ، دامۋى كەزەڭىندە سۋىرىلىپ العا شىعىپ، وزگەلەردەن قارا ءۇزىپ كەتتى.

دج.لوكك نەگىزدەپ كەتكەن «تاربيە – الدىمەن، ءبىلىم – ارتىنان» ۇستانىمى ءالى كۇشىندە. جارتى مىڭ جىل بويى باتىستىڭ وركەنيەت كوشباسشىلىعىن قامتاماسىز ەتكەن بۇل پاراديگما ءالى پراكتيكالىق ماڭىزىن جويعان جوق. ونىڭ دالەلدەرىن كەيىنگى جانە قازىرگى ءداۋىر فيلوسوفتارىنىڭ وسى باعىتتى قۇپتاي جازعان پىكىرلەرىنەن تابۋعا بولادى. ء«داۋىردىڭ قايتا ورلەۋى دۇنيەتانىمنىڭ جاڭارۋىنان باستاۋ الۋى كەرەك» [شۆەيتسەر ا. ۋپادوك ي ۆوزروجدەنيە كۋلتۋرى // يزبراننوە. م.: پرومەتەي، 1993. 275-ب.] ەكەندىگىن ەسكەرتە كەلىپ،       ا.شۆەيتسەر ويىن «تەك ەتيكالىق قوزعالىس قانا ءبىزدى مادەنيەتسىزدىك كۇيدەن قۇتقارا الادى» [سوندا. 269-ب.] دەپ قورىتىندىلاعان بولاتىن. ەتيكانىڭ، دەمەك، تاربيەنىڭ قوعام دامۋىنداعى ءرولىن پوستمودەرن فيلوسوفياسىنىڭ وكىلدەرى دە قىزۋ قۇپتادى.

«ەتيكا دەگەنىمىز ءارى پراكتيكا، ءارى ەتوس، دەمەك ءومىر ءسۇرۋ ءادىسى دەگەن ءسوز» [قاراڭىز: فۋكو م. ينتەللەكتۋالى ي ۆلاست. – م.: پراكسيس، 2002. 329-ب.] دەپ كەسكىندەدى فرانتسۋز پوستمودەرنيسى.

سونىمەن، باتىستىڭ وركەنيەتتى ەلدەرى ۇستانعان ستراتەگيا بويىنشا ينديۆيد ءوز قۇقىقتارىن بىلەتىن جانە ساۋاتتى قورعاي الاتىن، وتانشىل، ادامگەرشىلىكتى، جان-جاقتى مادەنيەتتى، ساياسي-الەۋمەتتىك قۇبىلىستاردىڭ سىرلارىن اڭعارا الاتىن ادام بولىپ شىعادى. ءبىلۋ دەگەنىمىز – ولاردىڭ تۇسىنۋىنشە، الدىمەن ادامنىڭ ءوزىنىڭ قۇقىقتارىن، ەركىندىگىن، مىندەتتەرىن ءبىلۋى، قوعامدىق پراكتيكادا ولاردى جۇزەگە اسىرا الۋى، ساياسي ومىردە بولىپ جاتقان احۋالدا دۇرىس باعدار ۇستانۋى، جالپى مادەنيەتتى، سونىڭ ىشىندە ۇلتتىق مادەنيەتتى ءبىلۋى جانە قادىرلەۋى، مورالدىق سانانىڭ جوعارىلىعى دەپ تۇسىنىلەدى.

بۇۇ-نىڭ باس اسسامبلەياسىنىڭ بۇۇ-نىڭ ساۋاتتىلىق ونجىلدىعى (2003–2012) تۋرالى رەزوليۋتسياسى بويىنشا ساۋاتتىلىق ۇعىمى بىلاي تۇجىرىمدالعان: «ساۋاتتىلىق دەگەنiمiز – وقۋ، جازۋ، ەسەپتەۋ عانا ەمەس، سونىمەن قوسا، تۇلعانىڭ الەۋمەتتiك، ساياسي، مادەني جانە ەكونوميكالىق قىزمەتكە تولىققاندى قاتىسۋى ءۇشiن قاجەت بولاتىن بiلiم مەن داعدىلاردىڭ تۇتاس كەشەنiنiڭ دامۋى. ادام ەركiندiگi رەتiندە قاراستىرىلاتىن قۇقىقتىق ساۋاتتىلىقتىڭ، وتباسى ومiرiنە، دەنساۋلىق ماسەلەلەرiنە قاتىستى ساۋاتتىلىقتىڭ، قوعام مۇشەلەرiنiڭ بiلiم الۋعا قاجەتتiلiگi رەتiندە وتەلۋi».

دامىعان دەموكراتيالىق ەلدەردىڭ بارىندە ازاماتتىق ءبىلىم اقپاراتتى قوعام ءۇشىن وزەكتى، قازىرگى زامان ادامى ءۇشىن قاجەتتى ءپان رەتىندە الدىڭعى لەككە شىعارىلعان. مىسالى، اقش مەكتەپتەرىندە وقىتىلاتىن ازاماتتىق ءبىلىمنىڭ كولەمى قازاقستاندا وتiلەتiن قوعامدىق پاندەردى وقىتۋعا بولىنگەن كولەمنەن 35 %-عا ارتىق. وسىعان قاراماستان، دالىرەك ايتقاندا، سوندىقتان دا اقش – تەحنيكا مەن تەحنولوگيا جاعىنان دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ وزىق ەل.

جاپون مەكتەپتەرىنىڭ ءبىلىم مازمۇنىن زەرتتەگەن ا.قۇسايىنوۆتىڭ سالىستىرمالى ءاناليزى بويىنشا وندا «ونەر، ەتيكا، ءۇي شارۋاشىلىعىن جۇرگىزۋ ساباقتارىن وقىتۋعا كوپ ساعات بەرىلەدى. قوعامدىق-گۋمانيتارلىق تسيكل پاندەرى باسىمدىقپەن وقىتىلادى. حالىق مۋزىكاسىنا، مادەنيەتىنە كوپ كوڭىل اۋدارىلادى. بالالاردىڭ قىزىعۋىنا ساي كلۋبتار، سونىڭ ىشىندە سامۋرايلار كلۋبى جۇمىس ىستەيدى» (http://www.baiterek.kz).

قازىرگى كەزەڭدەگى كەيبىر شەتەلدەردە جانە رەسەي مەكتەپتەرىندە مادەنيەت توبىنا ەنەتىن پاندەردىڭ وقىتىلۋ جاعدايى تۋرالى بەلگىلى پەداگوگ ن.كياششەنكو مىناداي سالىستىرۋلاردى العا تارتادى: «جاپونيادا بۇرىننان، گەرمانيادا سوڭعى جىلدارى مەكتەپ باعدارلاماسىنا 1–12-سىنىپتاردا اپتاسىنا 4 ساعاتتان مۋزىكا، 4 ساعاتتان بەينەلەۋ ونەرى جانە كوركەم ەڭبەك ەنگىزىلگەن. سكانديناۆيا ەلدەرىندە، فرانتسيادا، گوللانديادا اتالعان ساباقتار ازداعان اۋىتقۋلارمەن وقىتىلادى. ال ءبىزدىڭ مەكتەپتەرىمىزدە 1–6-سىنىپتاردا عانا اپتاسىنا 1 ساعات مۋزىكا، 1–7-سىنىپتاردا اپتاسىنا 1 ساعاتتان بەينەلەۋ ونەرى مەن كوركەم ەڭبەك جۇرگىزىلەدى. بۇعان قوسا، مۇعالىمنىڭ جەتىسپەۋىنەن ەل مەكتەپتەرىنىڭ ¼-ىندە اتالعان پاندەردى وقىتۋعا جول مۇلدەم جابىق» [كياششەنكو ن. ەست لي ۋ روسسي بۋدۋششەە پري نىنەشنەم وبرازوۆاني؟ //«فيلوسوفيا ي وبششەستۆو»، № 4, 2008. 68-ب.]. ال قازاقستان مەكتەپتەرىندە اتالعان پاندەردىڭ «نەگىزگى ەمەس، ەكىنشى قاتارداعى» رەتىندە تولىعىمەن فورمالى وتەتىنى بارشاعا ايان.

بۇل قۇبىلىستىڭ ءتۇسىندىرۋى بىلاي: قوعامنىڭ دامۋى تەحنيكالىق بىلىممەن ەمەس، حالىقتىڭ جالپى جانە دەموكراتيالىق مادەنيەتىمەن، قوعامدىق-گۋمانيتارلىق بىلىممەن، دەمەك، ادام كاپيتالىنىڭ جوعارىلىعىمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. سوندا قوعامدا ءبارi ءوز ورنىن تابادى، سونىڭ iشiندە عىلىم مەن تەحنيكا كادرلارى دا قاجەتiنشە جەتكiلiكتi دايىندالاتىن بولادى.

تاربيەلى جانە مادەنيەتتى ادام ءوزىنىڭ پوتەنتسيالدى مۇمكىندىگىن جۇزەگە اسىرماي قويمايدى، الەۋمەتتەن اجىراپ قالمايدى، جۇمىسسىز جۇرمەيدى. ەگەر ءبىر قىزمەتتىڭ باسىنا كەلە قالسا، ونى تىڭعىلىقتى اتقارادى، جەرىنە جەتە مەڭگەرىپ الادى.

باتىس ەلدەرىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ستراتەگياسىنىڭ ءمانى – الدىمەن ادام تۇلعاسىن قاستەرلەۋدە، ونىڭ شىعارماشىلىعىن باعالاۋدا، ونىڭ ارىن، قادىرىن تۇسىرمەيتىن ازامات رەتىندەگى باسىن سىيلاۋىندا. ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىندە تۇلعانىڭ قالىپتاسۋىنا باسىمدىق بەرۋ ولاردى وركەنيەت كوشىنىڭ الدىنا شىعاردى. مىنەكي، وزگە دۇنيە ءجۇزى باتىستىڭ سوڭىنان ىلەسىپ، وعان ءالى جەتە الماي كەلەدى.

تۇلعانى جەتىلدىرۋ دەگەن ادامنىڭ، ازاماتتىڭ ويلاعان ماقساتىنا جەتۋگە، وتباسىن قۇرىپ، ۇرپاق وسىرۋگە، سۇيىكتى كاسىبىمەن اينالىسۋعا، ادام رەتىندە ءوزىنىڭ قايتالانباس ءىزىن قالدىرۋعا، دەمەك، ءومىر سۇرۋگە كومپەتەنتتىگىنە قول جەتكىزۋىن بىلدىرەدى. ءبىلىم بەرۋدە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ ستراتەگياسىنىڭ باستى كريتەريى وسى.

***

باتىس پەدتەحنولوگيالارى بويىنشا مەكتەپ ءبىتىرۋشىنىڭ قادىرلى جانە ماعىنالى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتەتىن كومپەتەنتسيالار مىناداي.

مەكتەپ ءبىتىرۋشى:

– سالاۋاتتى ءومiر سالتىن ۇستانادى، دەنساۋلىعىن ساقتايدى;

– وتباسىن قۇرادى، ونى ماتەريالدىق قامتاماسىزداندىرادى، ۇرپاق ءوسىرىپ، تاربيەلەيدى;

– جالپىادامزاتتىق جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى يگەرگەن، ادامدارمەن مادەنيەتتi قاتىناستار جاسايدى (كوممۋنيكابەلدى);

– الەۋمەتتىك بەيىمدىلىگى قاناعاتتانارلىق، قوعامدا بولىپ جاتقان ساياسي قۇبىلىستاردىڭ ءمانىن اڭعارادى، قالىپتاسقان احۋالعا قاتىستى دۇرىس باعدار جانە بەلسەندi ازاماتتىق تۇرعى ۇستانادى، ءوزىنىڭ قۇقىقتارىن بىلەدى جانە قورعاي الادى، كونستيتۋتسيالىق مىندەتتەرىن ارلى ورىندايدى;

– اينالانى قورشاعان دۇنيەگە عىلىمي كوزقاراسپەن قارايدى، بەيiمدiلiكتەرiنە ساي كاسiپ تاڭدايدى، قوعامدىق جۇمىستا فۋنكتسيالى ساۋاتتى.

***

اتالعان كومپەتەنتتىكتەرمەن ادامنىڭ ءومىرىنىڭ نەگىزگى ايالارىنداعى – وتباسىنداعى، الەۋمەتتىك-مادەني، ساياسي-قۇقىقتىق ومىردەگى ءمانى جانە قوعامدىق قىزمەتتەگى فۋنكتسيالىلىعى ايقىندالادى. تيىسىنشە، ومىرلىك كومپەتەنتتىك رۋحاني ازىقتى قۇرايتىن ءۇش كومپونەنتتىڭ – تاربيەلىلىكتىڭ، مادەنيەتتىلىكتىڭ، بىلىمدىلىكتىڭ ءتيىمدى سيمبيوزىمەن تۇزىلەدى. كومپەتەنتتىك ۇستانىمى بويىنشا پەداگوگ مەكتەپتە وقىتقاننىڭ جيىنتىعىنا ەمەس، الدىمەن مەكتەپتەن كەيىن ادامنىڭ ومىرلىك پراكتيكادا قولدانۋىنا قاجەتتiگە نازار اۋدارادى.

كومپەتەنتتىلىك كەلىس دەگەن كوزىقاراقتى پەداگوگتار ءۇشىن جاڭالىق ەمەس. بۇل ماسەلەمەن عاسىرلار تۇيىسىندەگى ونجىلدىقتاردا قازاق پەداگوگتارى از اينالىسقان جوق. تالقىلاۋلارعا ى.التىنسارين اتىنداعى قبا، ءبىلىم جەتىلدىرۋ ينستيتۋتتارى، وزگە مۇددەلى مەكەمەلەر دە قاتىستى. وسى تاقىرىپتا عىلىمي، تەوريالىق، ادىسنامالىق كونفەرەنتسيالار مەن سەمينارلار وتكىزىلدى. پەداگوگيكالىق ءباسپاسوز دە قاعىس قالعان جوق. الايدا ءسوز كوپ بولعانىمەن، مەكتەپتە بەرىلەتىن ءبىلىمنىڭ قۇرامى مەن مازمۇنىن كومپەتەنتتىلىك كەلىسپەن قۇرۋ ۇستانىمدارى سارالانبادى. پەداگوگتار بۇل ترەندتىڭ ءمانىن وركەنيەتتەردىڭ دامۋى كونتەكسىندە زەرتتەي المادى، ونىڭ قىرى مەن سىرىن جەرىنە جەتە تۇسىنە المادى. اقىرى بۇل ءسوزدى قازاقشاعا قالاي اۋدارۋ كەرەكتىگى عانا داۋلى تاقىرىپقا اينالىپ، ءىس اياعى قۇردىمعا كەتتى، ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنان ءتيىستى ورىن العان جوق. قۇراستىرۋشىلار بۇل ءسوزدى كوز الداۋ ءۇشىن ءار جەرگە فورمالى تۇردە، ايتەۋىر قىستىرىپ جازىپ قويدى.

قوعامنىڭ ءار مۇشەسىنىڭ كومپەتەنتتىگى نەگىزىندە بۇكىل قوعامنىڭ كومپەتەنتتىگى جۇزەگە اسىرىلادى. قازىرگى قازاق قوعامىنىڭ رۋحاني كۇيى حالىقتىڭ يندۋستريالى دامۋ باسقىشىنداعى ازاماتتىق قوعامدا ءومىر سۇرۋگە كومپەتەنتتى بولا الماعانىن ايعاقتاپ وتىر. بۇعان دەيىن رۋحاني دامۋعا قاتىستى بەلەڭ العان يدەيالاردىڭ، ايتىلىپ جۇرگەن ۋاعىزداردىڭ، قىلىپ جۇرگەن قىلىقتاردىڭ ءبارى قاتە بولىپ شىقتى. سونىڭ سالدارىنان قازاقتىڭ باسىنان وتكەرگەن تاريحى، اسىرەسە كەڭەس كەزىنىڭ الەۋمەتتىك ەكسپەريمەنتتەرى كىمنىڭ بولسا دا، توبە شاشىن تىك تۇرعىزاتىنداي بولىپ ءتۇزىلدى.

ەڭىرەۋ مەن كۇڭىرەنۋ قازاقتىڭ باسىنا تۇسكەن باسپاعىنا اينالدى. ەندى تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن دە، قازاقتىڭ ءتىلى مەن مادەنيەتىن وڭالتا الماي، زارلاپ جۇرگەن جايى بار. بۇل – حالىقتىڭ تاريحي كومپەتەنتتىگىنىڭ جەتىسپەۋىنىڭ كورىنىسى.

قاناعات جۇكەشەۆ،

kzhukesh@mail.ru

رەداكتسيادان: اتالمىش تاقىرىپتىڭ تولىق مازمۇنىن اۆتوردىڭ ء«تىل فيلوسوفياسى» اتتى كىتابىنان وقۋعا بولادى.

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» (پروەكت «DAT» №34 (305) وت 08 وكتيابريا 2015 گ.