ساياساتتانۋشى-عالىم بەرiك ابدiعاليەۆتiڭ ەسiمi كوزi اشىق قازاققا ەتەنە تانىمال بولسا كەرەك. بۇعان دەيiن پرەزيدەنت جانىنداعى قازاق تiلiن دامىتۋ قورىندا قىزمەت ەتكەن، وعان دەيiن پرەزيدەنت اكiمشiلiگiندە، وپپوزيتسيادا، التىنبەك سارسەنباەۆ قورىندا تانىلعان سول بەرiك مىرزا جۋىقتا قاراعاندى وبلىسىنىڭ ۇلىتاۋ اۋدانىنا اكiم بولىپ تاعايىندالدى. جاس تا بولسا قازاق ۇلتىنىڭ مارتەبەسiن كوتەرۋ ءۇشiن جانىن سالعان ۇلتجاندى جiگiتتەردiڭ بiرەگەيi. جiگiتتiك ەمەي، نەمەنە، قايسىبiر دەپۋتات «تاسجارعان» گازەتiنەن وتىز ميلليون تەڭگە تالاپ ەتكەن كەزدە، پرەزيدەنتتiڭ توڭiرەگiندە ءجۇرiپ، بiر كۇندiك ايلىق جالاقىسىن گازەتتi قورعاۋ قورىنا اۋدارعان ەدi. بيلiكتە ءجۇرiپ، بىلىقپەن بىلعانباعان، ازاماتتىق بولمىسىن جوعالتپاعان بەرiك باۋىرىمىز قالادان دالاعا قاراي ات باسىن بۇرعانىن ەستiپ، تاڭدانىپ، تەلەفون شالدىق.

- بەرiك باۋىرىم، قاي جەردە جۇرسەڭiز دە، بەت-ءجۇزiڭiز دۇرىس ازاماتسىز. اكiمدiك قىزمەتپەن قۇتتىقتاپ قويعانىمىز دۇرىس بولا ما...

- راقمەت، ارينە! دەگەنمەن كۇماندانىڭقىراپ، تۇمانداتىڭقىراپ قۇتتىقتاعانىڭىزعا جول بولسىن. اكiمدiكتi لاۋازىمدى قىزمەتتەن بۇرىن، مۇمكiندiك جانە جاۋاپ­كەر­شiلiك دەپ قارايمىن.

ساياساتتانۋشى-عالىم بەرiك ابدiعاليەۆتiڭ ەسiمi كوزi اشىق قازاققا ەتەنە تانىمال بولسا كەرەك. بۇعان دەيiن پرەزيدەنت جانىنداعى قازاق تiلiن دامىتۋ قورىندا قىزمەت ەتكەن، وعان دەيiن پرەزيدەنت اكiمشiلiگiندە، وپپوزيتسيادا، التىنبەك سارسەنباەۆ قورىندا تانىلعان سول بەرiك مىرزا جۋىقتا قاراعاندى وبلىسىنىڭ ۇلىتاۋ اۋدانىنا اكiم بولىپ تاعايىندالدى. جاس تا بولسا قازاق ۇلتىنىڭ مارتەبەسiن كوتەرۋ ءۇشiن جانىن سالعان ۇلتجاندى جiگiتتەردiڭ بiرەگەيi. جiگiتتiك ەمەي، نەمەنە، قايسىبiر دەپۋتات «تاسجارعان» گازەتiنەن وتىز ميلليون تەڭگە تالاپ ەتكەن كەزدە، پرەزيدەنتتiڭ توڭiرەگiندە ءجۇرiپ، بiر كۇندiك ايلىق جالاقىسىن گازەتتi قورعاۋ قورىنا اۋدارعان ەدi. بيلiكتە ءجۇرiپ، بىلىقپەن بىلعانباعان، ازاماتتىق بولمىسىن جوعالتپاعان بەرiك باۋىرىمىز قالادان دالاعا قاراي ات باسىن بۇرعانىن ەستiپ، تاڭدانىپ، تەلەفون شالدىق.

- بەرiك باۋىرىم، قاي جەردە جۇرسەڭiز دە، بەت-ءجۇزiڭiز دۇرىس ازاماتسىز. اكiمدiك قىزمەتپەن قۇتتىقتاپ قويعانىمىز دۇرىس بولا ما...

- راقمەت، ارينە! دەگەنمەن كۇماندانىڭقىراپ، تۇمانداتىڭقىراپ قۇتتىقتاعانىڭىزعا جول بولسىن. اكiمدiكتi لاۋازىمدى قىزمەتتەن بۇرىن، مۇمكiندiك جانە جاۋاپ­كەر­شiلiك دەپ قارايمىن.

- بۇلاي «ىڭقىراپ» وتىرعانىمىز - اكiمدiك قىزمەتپەن بىلعانىپ جات­قان جiگiتتەر كوپ. قازاقتىڭ ماتەلiنiڭ ءتۇرi وزگەرiپ كەتتi عوي: «الماساڭ، بەرمەسەڭ - جات بولاسىڭ» دەگەندەي... جەم­قورلىق جايلاعان قوعامدا «الماي-بەرمەي تiك جۇرسەڭ، كوماندادان شىعىپ قالاسىڭ» دەگەن قاعيدا قالىپتاستى. وسىعان نە ءۋاج ايتاسىڭ؟

- ونداي جاعىمسىز جايتتار جوق دەپ ايتا المايتىنىمىز وكiنiشتi-اق. ۇكiمەت «ساۋىن سيىر» دەگەن كوزقاراس قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان كەڭەستiڭ كەزiندە دە قىلاڭ بەرiپ قالاتىن. «ۇلىققا بارا بەرگەنشە، پارا بەر» دەگەندi دە ەرتەدەن-اق ايتىپ كەلەدi, بiزدiڭ حالىق. بiراق بارلىق باستىقتى بiر قالىپپەن ولشەگەن دە دۇرىس بولماس. ماعان وسى قىزمەتتiڭ تiزگiنiن سەنiپ تاپسىرىپ وتىرعان قاراعاندى وبلىسىنىڭ اكiمi: «ۇلت دەپ جۇرگەن جiگiتسiڭ. بiراز نارسەنi كوردiڭ، ۇيرەندiڭ، ەندi ۇلت ۇياسى، قازاقتىڭ قارا شاڭىراعى - ۇلىتاۋعا قىزمەت جاسا. اۋىلعا قايت»، - دەپ سەنiم ارت­تى.

- دەگەنمەن سiزدi كوپ بi­لەتiن اعايىندار: «بەرiك­تiڭ مۇنىسى نەسi?» - دەۋi مۇمكiن عوي. ەل: «پرەزي­دەنت­تiڭ جانىنداعى قوعامدىق مەكەمەدە رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە جاپ-جاقسى شارۋا تىندىرىپ جۇرگەن جiگiتتiڭ اۋداندىق قىزمەتكە كەلiسكەنi قالاي؟» - دەمەي مە؟

- قانىندا قاسقىر بابالاردىڭ قانى بار، تۇگەل تۇركiنi تەگiم دەپ بiلگەن ازاماتتاردىڭ ۇلىتاۋدى اۋداندىق دەڭگەي دەۋگە ءداتi بارا قويماس دەپ ويلايمىن. قازاقتىڭ ەجەلگi استاناسى اتانعان ۇلىتاۋدىڭ شىراقشىسىنداي اۋداننىڭ باسشىسى بولۋدى زور قۇرمەت، ۇلكەن جاۋاپكەرشiلiك دەپ بiلەمiن. ەندiگi جەردە بارلىق كۇش-جiگەرiمدi, ءتا­جiريبەمدi تۋعان جەرiمدi تۇلەتۋگە جۇمساسام دەيمiن. تاجiريبە دەمەك­شi, قازiر «ديپلوممەن - اۋىلعا» اتتى تاماشا اكتسيا كەڭ قانات جا­يىپ كەلەدi عوي. بiز «ءتاجi­ريبەمەن - اۋىلعا» دەگەن اكتسيانىڭ باستاماشىسى سياقتى بولىپ وتىرمىز. وبلىس ورتالىقتارىندا، استانادا، الماتىدا لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقارىپ، الىس اۋىلدارداعى حالىققا اسا قاجەتتi بولىپ وتىر­عان، تاجiريبە جيناقتاعان ازاماتتار تۋعان جەرiنiڭ وركەندەۋiنە ۇلەس قوسسا، نۇر ۇستiنە نۇر بولار ەدi.

- بالكiم، تۋعان جەرiڭiزگە ناقتى قىزمەت ەتپەك ويىڭىز دۇرىس شىعار. ايتسە دە، قازاق تiلiنiڭ توڭiرەگiندەگi قىرۋار شارۋانى قالاي قيىپ كەتتiڭiز؟

- قازاق تiلiنiڭ دامۋىنا بايلانىستى ەلiمiزدە ۇلكەن جۇمىستار ءجۇرiپ جاتىر. كۇن تارتiبiندە تۇرعان ۇلكەن ماسەلەنiڭ بiرiنە مەن ءوزiمنiڭ كiشكەنتاي بولسا دا ۇلەسiمدi قوستىم دەپ ۇمiتتەنەم. بiراق سوندا دا جان-جاقتان تاياق جەۋمەن بولدىم. نە كەرەك، مەنi قازاق ۇلتىنىڭ جاۋى دەگەندەر دە بولدى عوي...

شىنىمدى ايتسام، مەنiڭ اۋىلعا كەتۋiمنiڭ تاعى بiر سەبەبi - قالادان شارشادىم. ساياساتتان دا شارشادىم، ساياسي ويىننان، ساياساتسىماقشىلدىقتان شارشادىم. كوپ سوزدەن، كوپiرiپ سويلەگەننەن شارشادىم. وسىنىڭ ءبارiن قينالماي، قيىپ كەتiپ بارام...

- شاماسى، بەرiك ابدiعاليەۆتىڭ ەلگە تانىمال اتى رەسپۋبليكا دەڭگەيiنەن جوعالىپ كەتپەۋi ءۇشiن اۋداننىڭ اۋقىمىنان دا كەڭ iستەر اتقارۋ قاجەت شىعار، قالاي ويلايسىڭ؟

- بۇگiنگi كۇنi ۇلىتاۋدى تەك اۋداندىق دەڭگەي دەپ قاراستىرۋعا بولمايتىنىن جوعارىدا ايتتىم. سۇراقتىڭ وسىلاي قويىلىپ وتىر­عاندىعىنىڭ ءوزi - ۇلىتاۋدىڭ ۇلت تاريحىنان الاتىن ورنىنىڭ ءالi دە بولسا لايىقتى ناسيحاتتالمايتىندىعىن ايقىنداپ تۇر عوي. ولاي بولسا، وسى باعىتتا رەسپۋبليكالىق، حالىقارالىق دەڭگەيدەگi عىلىمي كونفەرەنتسيالار، تاريحي-مادەني شارالاردى قولعا الۋ اسا قاجەت دەپ ەسەپتەيمiن. بiز قازاقتىڭ ۇرانى بولعان - الاشتىڭ، قازاق حاندارىنىڭ اتاسى - جوشى حاننىڭ، وردالاردى بيلەگەن اتاقتى ەدiگە بيدiڭ نەگە ايگiلi ۇلىتاۋ جەرiندە جەرلەگەن­دەرiنە ءمان بەرمەيمiز. نەگە قازاق ۇلىتاۋدا بiرiگiپ، تاسقا ورتاق تاڭبا سالدى؟! نەگە باس حانداردى ۇلىتاۋعا اكەلiپ، اق كيگiزگە كوتەرiپ، حان سايلادى؟! وسىنىڭ ءبارiنiڭ ۇلكەن ساياسي ءمانi بولعان. ونىڭ قادiرiن قازاق ءالi تولىق تۇسiنبەي كەلەدi. كوزi اشىق، كوكiرەگi وياۋ ءاربiر قازاق ۇلىتاۋدىڭ قاسيە­تiن بiلۋi قاجەت.

ەندiگi جەردە بەرiك ابدiعالي­ۇلىنىڭ جاقسى اتى، جامان اتى نەگiزiنەن ۇلىتاۋدىڭ اتىمەن قاتار اتالاتىنىن تۇسiنەتiن شىعارسىز. قولىمنان كەلگەنiن اياپ قالايىن دەگەن ويىم جوق

- ايتپاقشى، بەرiك، ەجەلگi قازاق حاندارىنىڭ مەكەنi بولعان ۇلىتاۋدى جاڭا تاريحقا جاڭاشا سيپاتپەن قايتارۋدى ويلادىڭىز با؟ ماسەلەن، ۇلىتاۋدىڭ اتاعى تۇركiستاننان كەم بولماسا كەرەك. تۇركiستان قازiر ەكiنشi مەككەگە اينالدى. قازاقستانداعى يسلامدى تۇركiستانسىز كوزگە ەلەستەتۋ مۇمكiن ەمەس. ال كەزiندەگi كوشپەلi قازاقتىڭ كيەلi مەكەنi - ۇلىتاۋ ءالسiن-ءالسiن ءوشiپ بارا جاتقان سياقتى

- ۇلىتاۋدىڭ ۇلتتىڭ وتكەن تاريحىنان لايىقتى ورنىن الۋى - كەلەشەك ءۇشiن اسا قاجەت. ويتكەنi وسىنداي ۇلان-عايىر اۋماقتى مەكەندەپ وتىرعان قازاقتىڭ سانى - ات توبە­لiندەي عانا. بiر ادامنىڭ بو­يىنا ءجۇز ادامنىڭ كۇش-قايراتىن سىي­عىزاتىن قۇدiرەتتi كۇشتiڭ اتى - رۋح! ەندەشە، ۇلىتاۋ وسى ۇلى ماقساتقا قىزمەت ەتۋگە لايىقتى بiردەن-بiر ساياسي، تاريحي، مادەني قۇندىلىق. ال ونى ءتۇرلi جاستاعى، ءتۇرلi كوزقاراستاعى جاندارعا جەتكiزە بiلۋدiڭ جولى دا ارقيلى بولماق.

- قازاققا قاتىستى iس تىندىرۋ ءۇشiن قازاقي باسشىلار كوپ بولۋى كەرەك شىعار. وسى تۇرعىدان العاندا، ەلدەگi مەملەكەتتiك كادر ساياساتىندا وسىنداي تۇيسiك بولۋى كەرەك. ەندەشە، جولىڭىز بولسىن. سiز سياق­تى ەلجاندى اكiمدەردiڭ قاتارى كوبەيسiن!

باقىتگۇل ماكIمباي

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» («DAT» جوباسى № 03 (40) وت 20 قاڭتار 2010 جىل