شىندىعىن ايتۋ كەرەك، بارشامىزدىڭ سانامىزدا "تاۋەل­سiزدiك دەگەن ماڭگiلiك ۇعىم. وزiنەن-ءوزi سولاي بولۋى كەرەك تە! جانە مىنا جالعاندا ونى بiزدەن ەشكiم دە تارتىپ الا المايدى" دەگەن بiر تۇسiنiك قالىپتاسقان.

بiراق قازاقستاننىڭ الدىمەن كەدەن وداعىنا، سونان كەيiن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭiس­تiككە، ەندi مiنە، پرەزيدەنت ايتقانداي، ەكi جىلدان كەيiن ناقتى ۇيىمعا اينالاتىن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە بولىپ ەنۋi شىن مانiندە ءوزiمiز جىر عىپ ايتاتىن تاۋەلسiزدiگiمiزگە، ەلدiك ەگەمەندiگiمiزگە نۇقسان كەلتiرگەلi تۇر!

جانە دە بۇل جايدان-جاي نەمەسە كەزدەيسوق پايدا بولعان قۇبىلىس ەمەس. ول - اقوردانىڭ سوڭعى 20 جىل iشiندەگi سىرتقى ساياساتىنىڭ "زاڭدى" ناتيجەسi.

بارشاعا ايان، و باستان قازاقستان بيلiگi حالىقارالىق قاتىناس­تاردا "كوپۆەكتورلىق" تاكتيكاسىن باسشىلىققا الدى. بiراق بۇل ساياساتتىڭ ءوزi ءجوندi جۇرگiزiل­مەدi. مەنiڭشە، وسى سىرتقى ساياسات سەكiلدi اسا ماڭىزدى دا نازiك سالادا اقوردا ۇلكەن 8 قاتەلiككە جول بەردi.

بiرiنشiدەن، العاشقى كەزەڭدە بيلiك ەشبiر تالعامسىز، قازاقشا ايتقاندا، يتتiڭ قۇلى يتاقايمەن دە دوس بولعىسى كەلدi. بۇرىن سىرتقى ارەنادا دەربەس قيمىل-ارەكەت جاساماعان بiزدiڭ باسشىلىق، تۇك كورمەگەندەي وڭدى-سولدى ساپارلار جاساپ،وزiمەن قول الىسقان ءاربiر ەل باسشىسىن "قازاقستاننىڭ ەڭ مىقتى دوسى" رەتiندە مويىنداي باستادى. مۇنداي مiنەز-قۇلىق ەل iشiندە رەنiش پەن نارازىلىق، ال سىرت جاقتا مىسقىل مەن تۇڭiلۋشiلiك تۋعىزدى.

شىندىعىن ايتۋ كەرەك، بارشامىزدىڭ سانامىزدا "تاۋەل­سiزدiك دەگەن ماڭگiلiك ۇعىم. وزiنەن-ءوزi سولاي بولۋى كەرەك تە! جانە مىنا جالعاندا ونى بiزدەن ەشكiم دە تارتىپ الا المايدى" دەگەن بiر تۇسiنiك قالىپتاسقان.

بiراق قازاقستاننىڭ الدىمەن كەدەن وداعىنا، سونان كەيiن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭiس­تiككە، ەندi مiنە، پرەزيدەنت ايتقانداي، ەكi جىلدان كەيiن ناقتى ۇيىمعا اينالاتىن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە بولىپ ەنۋi شىن مانiندە ءوزiمiز جىر عىپ ايتاتىن تاۋەلسiزدiگiمiزگە، ەلدiك ەگەمەندiگiمiزگە نۇقسان كەلتiرگەلi تۇر!

جانە دە بۇل جايدان-جاي نەمەسە كەزدەيسوق پايدا بولعان قۇبىلىس ەمەس. ول - اقوردانىڭ سوڭعى 20 جىل iشiندەگi سىرتقى ساياساتىنىڭ "زاڭدى" ناتيجەسi.

بارشاعا ايان، و باستان قازاقستان بيلiگi حالىقارالىق قاتىناس­تاردا "كوپۆەكتورلىق" تاكتيكاسىن باسشىلىققا الدى. بiراق بۇل ساياساتتىڭ ءوزi ءجوندi جۇرگiزiل­مەدi. مەنiڭشە، وسى سىرتقى ساياسات سەكiلدi اسا ماڭىزدى دا نازiك سالادا اقوردا ۇلكەن 8 قاتەلiككە جول بەردi.

بiرiنشiدەن، العاشقى كەزەڭدە بيلiك ەشبiر تالعامسىز، قازاقشا ايتقاندا، يتتiڭ قۇلى يتاقايمەن دە دوس بولعىسى كەلدi. بۇرىن سىرتقى ارەنادا دەربەس قيمىل-ارەكەت جاساماعان بiزدiڭ باسشىلىق، تۇك كورمەگەندەي وڭدى-سولدى ساپارلار جاساپ،وزiمەن قول الىسقان ءاربiر ەل باسشىسىن "قازاقستاننىڭ ەڭ مىقتى دوسى" رەتiندە مويىنداي باستادى. مۇنداي مiنەز-قۇلىق ەل iشiندە رەنiش پەن نارازىلىق، ال سىرت جاقتا مىسقىل مەن تۇڭiلۋشiلiك تۋعىزدى.

ەكiنشiدەن، سىرتقى ساياساتتىڭ وزiندiك پروتوكولى مەن ەتيكاسى بار. بiزدiڭ بيلiك وسىنىڭ ءبارiن ىسىرىپ تاستاپ، بارلىق كۇش-جiگەرiن تەك قانا داڭعازا دا دابىرلى iس-شارالارعا جۇمساۋعا تىرىستى. ياعني، الەمدiك دەڭگەي­دەگi ەڭ اۋقىمدى جيىندار مەن فورۋمدار تەك قانا استانادا وتكiزiلۋi تيiس دەلiندi. سIم جانە باسقا دا مينيسترلiكتەر تەك قانا وسى باعىتتا جۇمىس اتقارۋعا مiندەتتi بولدى. اقوردانىڭ وسىنداي بەلسەندiلiگiن كورگەن كەي اعايىن: "بiرiككەن ۇلتتار ۇيىمى جۇمىسسىز قالاتىن بولدى عوي" دەپ كۇلەدi. ماسەلەن، الەمدiك دiندەر قۇرىلتايى دەگەن سۋپەر­يدەيانىڭ ءوزi نە تۇرادى! قانشاما قارجى مەن ۋاقىت سارپ ەتiلدi, ال ناتيجەسiندە الەمدە بولىپ جاتقان بiردە-بiر دiنارالىق قاقتىعىسقا بۇل فورۋم ءوزiنiڭ وڭ اسەرiن تيگiزە المادى. ەقىۇ-عا جانە باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمدار­عا توراعالىق ەتۋiمiز تۋرالى اڭگiمە - ءوز الدىنا بولەك جىر. ولاردىڭ بارىسىندا ايتىلعان تالاي ۇسىنىستاردىڭ كەيiن قالاي سيىرقۇيىمشاقتالىپ كەتكەنiن ءبارiمiز كوردiك.

ۇشiنشiدەن، "الىستاعى اعا­يىننان قاسىڭداعى كورشi ارتىق" دەگەن سىرتقى ساياساتتىڭ بiر قاعيداسىنا ابدەن لايىق اتام قازاقتىڭ ماقالىن بيلiك ۇمىتىپ كەتتi. وسى جىلدار بويىنا اقوردا، شىنىن ايتۋ كەرەك، ورتالىق ازيا اۋماعىنداعى ءوز كورشiلەرiن وگەيسiتۋ جونiنەن العا جان سالمادى. تاشكەنمەن تۇسiنiكسiز تايتالاسۋ، بiشكەكتi بەلدەن باسۋ، دۋشانبەنi دايەكسiز ءدiلمارسۋ جانە اشعاباتتى اراكiدiك الالاۋ سەكiلدi كورشiگە لايىقسىز مiنەز-قىلىق وسى وڭiردە قازاقستاننىڭ بەدەلiن ارتتىردى دەپ ايتا المايمىز. مۇمكiن، كورشiلەردە ءدال بiزدەگiدەي جەر بايلىعى جوق نە از بولار، مۇمكiن، ولاردىڭ iشكi پروبلەمالارى شاش ەتەكتەن بولىپ، بiزگە ۇلگi تانىتا قويماس، بiراق قالاي دەگەنمەن، كورشi­ارالىق قاتىناستا سىپايىلىق پەن تاتۋلىقتى ساقتاپ قالۋ كەرەك ەدi.

ايتپاقشى، ماناعى ماقالدىڭ رەسەيگە دە قاتىسى بار. ءيا، رەسەي - بiزدiڭ ءمۇيiزi قاراعايداي كورشiمiز ءارi تالاي قانداستارىمىز ءومiر ءسۇرiپ جاتقان ستراتەگيا­لىق ارiپتەسiمiز. بiراق وسى ەلمەن قارىم-قاتىناسىمىزدا سوڭ­عى كەزدە بەلەڭ الىپ بارا جاتقان بiر تەڭسiزدiك بار: ول - ەۋرازيالىق وداق اياسىنداعى بiر­جاقتىلىق.

كەيدە سىرتقى ساياسات iشكi سايا­سي پروتسەستەردiڭ كاتاليزاتورىنا اينالىپ كەتەدi. مiنە، وسى تەرiس تەندەنتسيانى كورiپ، ونىمەن كەلiسكiسi كەلمەيتiن ازاماتتار بiرلەسiپ، كەدەن وداعى جانە باس­قا دا ماسەلەلەرگە قارسى شىعىپ، بۇكiلحالىقتىق رەفەرەندۋم وتكiزۋ تۋرالى باستاما كوتەرگەن-دi. ءيا، بiراز ۋاقىت بۇرىن پرەزيدەنت نازارباەۆ "مەنiڭ باستامام بويىنشا جۇزەگە اسىپ جاتقان ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا ەشقاشان دا ساياسي وداقتى (اتاپ ايتقاندا، بۇرىنعى كەڭەس وداعى سەكiلدi ۇيىمدى) قايتا جاڭعىرتۋ ەمەس" ەكەنiن باسا ايتتى. بiراق كەيبiر رەسەيلiك شەنەۋنiكتەر (بiر-بiرiنiڭ اۋزىنا تۇكiرiپ قويعانداي) وسى ويعا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن، تاۋەلسiز­دiگiمiزگە تومپاقتاۋ كەلەتiن ۇسىنىستار ايتىپ، ەلدi دۇرلiكتiرۋدەن شارشامايدى-اق. نە ەۋرازيالىق وداقتىڭ ورتاق ۆاليۋتاسى تۋرالى ايتادى. ونىڭ تەڭگە نە بەلارۋس "زايچيگi" بولمايتىنىن بارشامىزدىڭ iشiمiز سەزەدi عوي. نە ورتاق ەۋرازيالىق پارلامەنت جايىندا ءسوز باستايدى. ءوزiمiز­دiڭ پارلا­مەنتiمiز جەتiسپەي جات­قاندا باس­قاسىن قۇرعانىمىز قالاي بولماق؟!

اۋزى كۇيگەن ءۇرiپ iشەدi. كەز كەلگەن وداق، ەكونوميكالىق نە باسقا بولسىن، وعان كiرگەن مۇشەنiڭ تولىققاندى دەربەس­تiگiنە بەلگiلi بiر مولشەردە شەكتەۋ قويادى! ساياسي تاۋەلسiزدiكتi ايتپاعاندا، پرەزيدەنت ءوزi ايتىپ وتىرعان، ەكونوميكالىق وداق iشiندە ەكونوميكالىق ەگەمەن­دiكتiڭ بiر بولiگiنەن بولسا دا ايرىلۋدىڭ ءوزiن دە ەل iشiندە ەشكiم دە قولداي قويماسى تۇسiنiكتi. ماسەلەن، ەۋرازيالىق وداقتاعى رەسەي مەن بەلارۋستi الايىق. وسى ەكi ەلدiڭ تەك وزدەرiنە عانا ءتان تۇپكiلiكتi مۇددەلەرi بار، كوپ جاعدايدا ولار قازاقستاننىڭ مۇددەسiمەن سايكەس كەلمەۋi مۇمكiن. سونداي مۇددە قايشىلىعى تۋىپ جاتسا، نە iستەيمiز؟! ۇرىسىپ، وداقتان شىعامىز با، الدە ولاردىڭ جەتەگiندە كەتەمiز بە؟

ماسەلەنiڭ تاريحي تاجiريبە­گە نەگiزدەلگەن تەرەڭ پسيحولو­گيا­لىق استارى تاعى بار. جاسىراتىنى جوق، 70 جىل بويىنا قازاق كەڭەستiك سوتسياليستiك رەسپۋبليكاسى رەتiندە قىپ-قىزىل كسرو-نىڭ قۇرامداس بiر بولiگi سانالعان مەملەكەت رەتiندە بiزدiڭ سانامىزدا انتيمپەريالىق سيندروم قالىپتاسقان. ياعني، اقوردا قان­شا ماقتاسا دا، كەز كەلگەن وداققا ەل ءبiرتۇرلi كۇدiكپەن قارايدى. بۇل فاكتورمەن دە ساناسۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. ونىڭ ۇستiنە سوڭعى كەزدە رەسەي جاعىنان بايقالىپ جۇرگەن سول باياعى يمپەريالىق سانانىڭ سارقىنشاقتارى دا قوعامدا قارسى ويلار تۋعىزىپ جاتىر.

ماسەلەن، بايقوڭىرعا بايلانىستى كرەملدiڭ تاياۋداعى عانا نارازىلىق نوتاسىنىڭ ءوزi نە تۇرادى. مەنiڭشە، شىنايى دوستار بiر-بiرiنە وسىنداي قاتقىل داۋىستى نوتالار جiبەرمەيدi, بار ماسەلەنi ءوزارا كەلiسiممەن، ەشكiمگە ايتپاي-اق شەشiپ الادى. سوندا رەسەيدiكi نە سەس بiزگە كورسەتكەن؟

اۋرۋ قالسا دا، ادەت قالمايدى. بiراق تاۋەلسiز ەلiمiز ول اۋرۋدان باياعىدا ايىققان جانە "ۇلكەن اعانىڭ الدىندا كiشiرەيۋ" سىندى ەلارالىق قاتىناسقا تiپتi كەلمەيتiن ونداي جامان ادەتكە ەندi جول بەرمەۋi تيiس-اق. ونىڭ ۇستiنە، ماسكەۋ مەن مينسكiنiڭ اپ-ايقىن كورiنiپ جۇرگەن باتىسقا قارسى ريتوريكاسى بار. ولار ەشبiر قىسىلماي دامىعان دەموكراتيالىق ەلدەردەگi جاعدايمەن كەلiسپەيتiنiن اشىق ايتادى. رەسەي مەن اقش اراسىنداعى شەشi­مiن تاپپاي كەلە جاتقان تۇيتكiلدەر قانشاما. دوسىڭ سوقىر بولسا، بiر كوزiڭدi قىسىپ ءجۇر دەمەكشi, ەرتەڭ وداقتاسىمىز سول ەلدەرمەن بەت جىرتىسىپ جاتسا، بiز سول كيكiلجiڭنiڭ قاي جاعىندا بولماقشىمىز؟

كوپتەگەن قازاقستاندىقتاردى سونىمەن بiرگە رەسەي مەن بەلارۋستiڭ باس بيلiگi iس جۇزiندە اۋىسپاي، اۆتوريتارلىق سيپاتتاعى ساياسي رەجيمگە اينالعانى دا مازالايدى. ءوزiمiزدiڭ جۇيەمiز دە جەتiسiپ تۇرعان جوق قوي. ەرتەڭگi كۇنi تاعىنان تۇسكiسi كەلمەيتiن ءۇش پرەزيدەنت بiر-بiرiن قولداپ، ەلدەگi ساياسي رەپرەسسيالار كۇشەيمەسiنە كiم كەپiل؟ ەڭ باستىسى - اۆتوريتارلىق ەلدەرمەن وداق قۇرعانىمىز ءوزiمiزدiڭ دەموكراتيالىق دامۋىمىزعا كەدەرگi كەلتiرۋi ابدەن مۇمكiن.

ەۋرازيالىق وداق تۋرالى پرەزيدەنت جيi ايتادى. مەنiڭ بiر ساۋالىم بار: رەسەيمەن جانە باسقالارمەن تىعىز ىنتىماقتاسا وتىرىپ، ەشبiر فورمالدى وداققا كiرمەي-اق، قارىم-قاتىناس جاساۋعا بولماي ما وسى؟!

بەسiنشiدەن، وسى جىلدار بويى قازاقستان ديپلوماتياسىنىڭ قاتتى ءسۇرiنiپ، وماقاسا قۇلاعان باعىتى - قىتاي جاقتا. قىتاي تەك قانا بiز ءۇشiن ۇلكەن قاۋiپ ءارi سىن بولىپ قالعان جوق، ول - ءۇشiنشi مىڭجىلدىقتىڭ بۇتكiل ادامزات ءۇشiن ەڭ باستى ءارi باس قاتىرار پروبلەماسى. الىستا جاتقان الەمنiڭ الپاۋىت ەلدە­رiنiڭ استانالارىنىڭ ءوزi بiرتiن­دەپ "چاينا-تاۋنعا اينالىپ بارا جاتقان تۇستا، كورشi ايداھارمەن قارىم-قاتىناستا بiزدiڭ ءدال وسىلايشا بەيقامدىق تانىتۋىمىز تiپتi سوراقىلىق.

كەزiندە شەكارانى رەتتەيمiز دەپ، جەرiمiزدiڭ بiراز اۋماعىن بەرiپ قويعانىمىز ەسiمiزدە. ونداي قادامعا كەشەگi الەمنiڭ بiر جارتىسى بولعان الىپ كەڭەس وداعىنىڭ نەگە بارماعانىن ءتۇسi­نۋiمiز قاجەت: ديپلوماتيالىق (جانە باسقا) تاجiريبەدە "پرەتسەدەنت" دەگەن ۇعىم بار. ياعني، بiر رەت ورىن العان نارسە ەكiنشi رەت نەگە قايتالانباسقا؟ مiنە، كسرو جاساماعاندى بiز جاساپ، سول پرەتسەدەنتتi تۋعىزدىق. ارتى نە بولارىن كiم بiلەدi? ەندi مiنە، قىتاي قاۋپi ەكونوميكامىزدىڭ ەڭ سۇبەلi بولiگi - مۇناي سالاسىنا ءتوندi. رەسمي دەرەكتەردiڭ حابارلاۋى بويىنشا، قازاقستان قارا التىنىنىڭ ۇشتەن بiرi سولاردىڭ قولىنا كوشكەن!

بۇل سوزگە دە سەنiم از. ءويت­كەنi, مۇناي-گاز سالاسىنداعى مەنشiك ءبولۋ پروتسەسi قانداي قۇپيا جاعدايدا وتەتiنiن ءبارi بiلەدi. قاي وففشوردىڭ قاي قۋىسىندا، كiمنiڭ اتىندا قانداي كومپانيا تiركەلگەنiن جانە ونىڭ شىنايى قوجايىنى كiم ەكەنiن بiلمەي جاتىپ، "پالەنشە پايىز تۇگەنشەنiڭ قولىندا" دەپ ايتۋدىڭ ءوزi ءبiرتۇرلi...

التىنشىدان، كەزiندە بۇكiل الەمگە جار سالىپ، قابىلدانعان "ەۋروپاعا قاراي جول" اتتى باعدارلاما قاعاز جۇزiندە قالدى. جاقىندا بiر بiلگiشتەن سول جوسپاردىڭ ورىندالىپ قويعانىن ەستiپ تاڭعالدىم. مەنi قايدام، وزiنە قاتىستى باعدارلاما جۇزەگە اسىپ قويعانىن سول ەۋروپانىڭ ءوزi دە سەزبەي قالعان-اۋ، ءسiرا. ايتپەسە، "قۇتتى بولسىن" ايتىپ، بiر جاپىراق قاعاز جازىپ جiبەرەر ەدi عوي ەۋرووداقتىڭ باسشىلارى...

اقش-پەن دە قارىم-قاتىناس وسى تاز قالپىندا قالعان سياقتى.

مەنiڭشە، وسى جاعدايدىڭ ەكi سەبەبi بار. دامىعان باتىس دەموكراتيالارىنىڭ ءسوز جۇزiندە كەز كەلگەن ەل باسشىسىنان تالاپ ەتەتiن تۇبەگەيلi پرينتسيپتەرi بار، ولار تۋرالى ءسوز ەتپەسە نە باسقا ەل باسشىسىنا ساۋال قويماسا، ەرتەڭ ولار ءوز ەلiندە سىنعا ۇشىرايدى، تiپتi ءوز ورنىنا سايلانباي قالۋى دا ىقتيمال. ول تاقىرىپتار مىنالار - ەلدەگi دەموكراتيانىڭ، ءسوز بوستاندىعىنىڭ جاعدايى، ادام قۇقىنىڭ كورعالۋى. ال سوڭعى كەزدە قازاقستاندا ءدال وسى سالا تiپتi سىن كوتەرگiسiز جاعدايدا. بەيبiت ادامدار قىرىلعان جاڭاوزەن قاسiرەتiنiڭ ءوزi نە تۇرادى. سايلاۋ لاس وتۋدە، وپپوزيتسيالىق پارتيالار تiركەلمەۋدە، تاۋەلسiز باق قۋدالانۋدا. وسى تۇرعىدان العاندا، اقوردانىڭ وسى iسپەتتەس سۇراقتار قويىپ، مازاسىن الاتىن ەل باسشىلارىمەن تىم جاقىنداسىپ، ءسوز ەستۋگە ەش زاۋقى جوق.

تاعى بiر سەبەپ، مەنiڭشە، قۇرىلعالى جاتقان ەۋرازيالىق وداقتاعى رەسەيدiڭ كوڭiلiنە قاراپ قالعانىندا. كرەمل قازiر ەۋروپا مەن اقش-پەن بايلانىسىن بiراز ناشارلاتىپ الدى. سونىڭ سالقىنى قازاقستانعا دا تيiپ جاتقان سەكiلدi...

جەتiنشiدەن، بۇكiل الەم كوز تiگiپ، قۇلاق تۇرگەن "وڭتۇستiك باعىتى" ء(ۇندiستان، پاكiستان، يران، اۋعانستان) قازاقستان ديپلوماتياسى ءۇشiن تiپتi بەتi اشىلماعان كiتاپ رەتiندە قالدى. ارينە، ەل اراسىنداعى پiكiر الۋاندىعى مەن قاراما-قايشىلىعى مەيلiنشە ۋشىققان بۇل ايماقتا ءوز ورنىن تابۋ كەز كەلگەن ەل ءۇشiن اسا قيىن. دەسەك تە، 20 جىل iشiندە ەڭ قۇرىعاندا تۇرەن سالىپ، "ۇلى شاحمات تاقتاسىنىڭ" وسى بiر بۇرىشىن قازاقستان مۇددەلەرi تۇرعىسىنان يگەرە باستاۋعا بولاتىن ەدi عوي. ول جۇمىس جوق.

سەگiزiنشiدەن، دۇنيەجۇزiلiك دامۋدىڭ جاڭا ورتالىعىنا اينالىپ بارا جاتقان ازيا-تىنىق مۇحيت باعىتىن بiزدiڭ ديپلوماتيا تiپتi قاۋزاعان دا جوق. جو-جوق، العاش كەزدە وسى ايماقتاعى كەيبiر ەلدiڭ ەكونوميكالىق فەنو­مەندەرiن رەسمي باق بiرشاما ناسيحاتتانى راس، بiراق كەيiن دوعاردى. ويتكەنi, ەل iشiندەگi iشكi ساياساتقا ول ەل­دەردiڭ تاجiريبەسi كەي جاعدايدا قاراما-قايشى بولا باستادى. ونىڭ ۇستiنە ەۋرازيالىق وداق يدەياسى ۇدەي ءتۇستi.

وسىنىڭ ءبارiنiڭ ناتيجەسiندە بiز بiر گەوساياسي باسىمدىققا دۋشار بولىپ وتىرمىز: ياعني ەۋرازيالىق وداق ارقىلى رەسەيگە جانە ەكونوميكا مەن قارجى ارقىلى قىتايعا iس جۇزiندەگi تاۋەلدiلiك!

"سىرتقى ساياسات ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان جۇرگiزiلۋi كەرەك" دەپ ءبارiمiز ايتىپ ءجۇرمiز. پرەزيدەنت تە سونى ايتادى.

بiراق، قازiرگi قوعامىمىزدا بiز "ۇلتتىق مۇددە" نە ەكەنiن انىقتاپ الدىق پا؟ مەنiڭشە، جوق!

بiزدە "ۇلتتىق مۇددە" تەرiسiن جامىلعان جەكە توپتار - قاسقىرلار پايدا بولدى. ولار باس بي­لiك­كە تىم جاقىن جۇرگەندiكتەن ءوز مۇددەلەرiن ۇلتتىق مۇددە رەتiن­دە كورسەتiپ، جەمە-جەمگە كەلگەندە مەملەكەتكە، ونىڭ بولاشاعىنا زيان، بiراق وزدەرiنە پايدالى ساياسي شەشiمدەردi قا­بىلداتىپ جاتىر. سول شەشiمدەر نەگiزiندە سىرتقى ساياساتتىڭ باس­تى باسىمدىقتارى انىقتالۋدا. جانە دە ول توپتاردىڭ جەكە بيۋدجەتتەرi قازiر بiر شاعىن مەملەكەتتiڭ بيۋدجەتiنە پارا-پار. وعان باسقا ەمەس، "فوربس" جۋرنالى كۋا.

مiنە، وسى جايتتى، وسى قاۋiپتi ۇعىنباي ەلiمiزدiڭ سىرتقى نەمەسە، iشكi ساياساتىنىڭ باياندىلىعىنا بiز سەنiمدi بولا المايمىز.

نە iستەۋ كەرەك؟

جاڭا قازاقستانعا - جاڭا، سارابدال دا ساليقالى، سونىمەن بiرگە تەك قانا ۇلتتىق مۇددەگە نەگiزدەلگەن سىرتقى ساياسات كەرەك.

جانە دە بۇل ساياسات ەل iشiن­دەگi احۋالعا: تەك قانا الەۋمەت­تiك-ەكونوميكالىق دامۋ دەڭ­گەيiنە عانا ەمەس، سونىمەن بiرگە ۇلتتىق سانا قايتا تۇلەپ، مەم­لەكەتتiك ساياساتتىڭ ەڭ باستى انىقتاۋىشى بوپ تۇرعان كەزەڭگە ساي بولۋى تيiس.

سىرتقى ساياساتتىڭ باسىم باعىتتارىن اقوردانىڭ ماڭىنداعى بiر توپ شەنەۋنiك ەمەس، حالىق سايلاعان ينستيتۋت - پارلامەنت پەن حالىق سەنەتiن قاۋىم، ياعني تاۋەلسiز ساراپشىلار، ماماندار انىقتاۋى تيiس. ماسەلەن، سىرتقى iستەر مينيسترلiگi جانىندا سىرتقى ساياسات جونiندەگi كەڭەس بار ەكەنiن جاقىندا عانا ەستiدiم. بiراق ونىڭ قۇرامىنا كiمدەر كiرەدi, ولار نە ماسەلە تالقىلاپ جاتىر، ەڭ باستىسى، قانداي ناقتى ۇسىنىستار بەرiپ جاتىر - ول تۋرالى كوپشiلiك بiلە بەرمەيدi. جانە دە باسقا ەلدەر­دەگiدەي سىرتقى ماسەلە­لەردi زەرتتەۋ جونiندەگi عىلىمي ورتالىق قۇراتىن دا ۋاقىت كەلدi. ونىڭ قۇرامىندا جوعارىدا اتالعان باستى باعىتتار مەن ايماقتاردى، حالىقارالىق ومiردەگi باستى تەندەنتسيالاردى زەرت­تەيتiن توپتار بولۋى قاجەت. ول توپتار تەك قانا ستراتەگيامەن عانا ەمەس، تاكتيكالىق ماسەلەلەرمەن دە اينالىسۋى تيiس. ماسەلەن، ەۋرازيالىق وداق تۋرالى پرەزيدەنت قول قويعان كەلiسiمدەر 2015 جىلى كۇشiنە ەنەدi دەلiك. نەگە بiز وسى باستان سول وداق قۇرامىندا رەسەي سەكiلدi الپا­ۋىتتىڭ كولەڭكەسiندە قالماۋ ءۇشiن باسقا، وزiمiزگە جاقىن الەۋەتتi ەلدەرمەن كەلiسسوز جۇرگiزiپ، سول وداق قاتارىنا تارتپايمىز؟ ماسەلەن، تۇركيا سياقتى الىپ اعايىندى... بۇدان باسقا دا امالداردى قاراستىرۋعا بولادى عوي.

بiر نارسەنi ۇعىناتىن كەز كەلدi: ەلدiڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ نەگiزi قالانعان تۇستا جان-جاققا قاراپ، بەلگiلi بiر دارەجەدە كوڭiلجىقپاستىق ورىن العانى راس. ەندiگi جەردە، جاعداي باسقا. الەم وزگەردi. جاھاندانۋ بۇرىنعى سىرتقى ساياسي ستەرەو­تيپتەردi, قاساڭ قاعيدالاردى جوققا شىعارىپ، دۇنيەجۇزiلiك قاۋىمداستىق الدىنا جاڭاشا تالاپتار قويىپ جاتىر. سول پروتسەستەردەن قازاقستان تىس قالماۋى تيiس.

تاعى بiر ماڭىزدى ماسەلە. باتپانداپ ەنگەن نارسە مىسقالداپ شىعادى. كەشەگi كسرو-نىڭ تۇسىندا قالىپتاسقان كادرلار بولعاندىقتان با، ايتەۋiر، بiزدiڭ كەيبiر باسشىلار ءالi دە رەسەي الدىندا ەشبiر سەبەپسiز جالتاق، كەز كەلگەن نارسە ءۇشiن اقتالىپ جاتقان سىڭاي تانىتۋدان تالماي كەلەدi. سول پوستيمپەريالىق سيندرومنان دا قۇتىلۋ قاجەت. ايتپەسە تiپتi ۇيات.

ەڭ باستىسى - كەز كەلگەن حالىقارالىق كەلiسiمشارتقا وسى عىلىمي ورتالىقتىڭ تالقىسىنان وتكiزiلiپ، تەك قانا پارلامەنت قولداعاننان كەيiن عانا پرەزيدەنت نە سIم باسشىسى قول قويۋى شارت.

سوندا عانا بiز سىرتقى ساياساتتاعى سۋبەكتيۆيزم مەن ۆوليۋنتاريزمنەن قۇتىلامىز، ءارi مەملەكەتتiڭ تۇپكiلiكتi ۇلتتىق مۇددەسiن ساقتاپ قالا الامىز. بiر سوزبەن ايتساق، تاۋەلسiزدiك بيلiكتiڭ سىرتقى ساياساتىنا ەمەس، كەرiسiنشە، سىرتقى ساياسات تاۋەل­سiزدiككە قىزمەت ەتۋi تيiس.

«جاس الاش» گازەتى