1941 جىلى، 16 قازاندا ماسكەۋدە ناعىز ابىر-سابىر-باستالدى. كسرو استاناسىن ۇرەي مەن قورقىنىش بيلەپ الدى. استانا حالقىن "نەمىستەر جاقىنداپ قالدى، ەكى كۇندە ماسكەۋدى الادى" دەگەن ءسوز ءتىپتى شوشىتتى. بۇل سوزدەر نەگىزسىز ەمەس بولاتىن. گەرمانيا ماسكەۋ ماڭىنداعى اۋدانداردى تۇگەلدەرلىك باسىپ الىپ، باس قالاعا تاقاپ قالعان ءسات ەدى. تاريحقا "ماسكەۋدەگى حالىقتىق دۇربەلەڭ" اتتى اتاۋمەن ەنگەن وقيعا بۇگىن باستالعان بولاتىن.

ماسكەۋدەگى بيلىك تە، بۇقارا دا بۇرىنعى يمپەراليستىك رۋحتان جۇرداي بولىپ، قورىققاندارىنان كىرەرگە تەسىك تاپپاي جاتتى. العاش رەت ماسكەۋ مەتروسى 16 قازاندا حالىققا قىزمەت كورسەتپەدى. مەترونى جاۋىپ، جاۋ باسىپ كىرگەن ساتتە جارىپ جىبەرۋگە دايىندادى. جولاۋشىلار پوەزدارى توقتاتىلدى. قالادان جاپپاي ەۆاكۋاتسيا باستالدى. 4,5 ملن حالىقتىڭ 2 ملنى استانانى جەدەل تۇردە تاستاپ كەتتى. حالىق باسى اۋعان جاققا قاشتى. كولىكپەن، پوەزبەن، جاياۋ، ۇشاقپەن. باستىسى ماسكەۋدەن ارى كەتسە بولعانى. سەبەبى نەمىستەر ماسكەۋدى السا، تۇرعىنداردى تولىق قىرىپ تاستايدى دەگەن بولجام بولدى. جاۋ قولىنا ءىرى ونەركاسىپ ورىندارىن قالدىرماۋ ماقساتىندا 1200 زاۋىتقا جارىلعىش زات ورناتىلدى. باسىپ كىرسە، جارىپ جىبەرەمىز دەدى كوممۋنيستەر. ناپولەون باسىپ كىرگەندەگى تاكتيكانى ەسكە الىپ جاتتى كەي قولباسشىلار.

ماسكەۋدە انارحيا كورىنىس تاپتى. دۇكەندەردىڭ بارلىعى دەرلىك تونالدى. بيلىكتىڭ وعان قارايتىن ويى دا، ۋاقىتى دا، نيەتى دە، مۇمكىندىگى دە بولمادى. بيلىك ءوزىن قالادان ساۋ الىپ شىعۋدى ويلاستىردى. كەي دەرەكتەر بيلىكتەگىلەردىڭ وتباسىلارى مەن جاقىندارى 10 قازاندا قالادان كەتۋدى باستاعان دەيدى. جاسىرىن تۇردە ارينە جانە تۇنگى ۋاقىتتا.

سوعىس باستالعان ساتتە-اق "ماسكەۋ قۇلاسا قاي قالانى ۋاقىتشا استانا ەتەمىز" دەگەن ساۋال تۋىنداپ، تالقىلانعان. ءبىر نۇسقا رەتىندە كۋيبىشەۆ تاڭدالدى. تابيعي نەگىزدە جاقسى قورعالعان، جاۋ تەحنيكاسىنىڭ جەتۋىنە قيىن جانە قورعاۋعا وڭاي. مىنە، ءدال سول كۋيبىشەۆكە قازاندا بيلىك ەۆاكۋاتسيالانعان دەيدى تاريحشىلار.

قىسقاسى ماسكەۋ 41 جىلى، ءدال بۇگىن ۇركىپ، شوشىپ جاتتى. گەرمانيا ۇشاقتارى اۋەدەن "ماسكەۋ استانا ەمەس، ۆولگا شەكارا ەمەس" دەگەن سارىنداعى پاراقتاردى قارشا بوراتتى. حالىققا پسيحولوگيالىق قىسىم قاتتى بولدى. الايدا انە-مىنە قۇلاۋعا ءتيىس ماسكەۋ، قۇلامادى...

ماسكەۋدى ءوزى ون جىل بۇرىن قىناداي قىرعان وزگە ۇلت وكىلدەرى قاسقايا قورعاپ قالدى. ون جىل بۇرىن اشتىق پەن رەپرەسسيادان جويىپ جىبەرە جازداعان ۇلتتار، ءوزىنىڭ باس قاساپشىسىن قۇتقارىپ قالادى دەپ كىم ويلاعان؟! الايدا سولاي بولدى. ەڭ وكىنىشتىسى سول، قازىرگى ماسكەۋ بۇرىنعى ماسكەۋدى كىمدەر قۇتقارىپ قالعانىن ەسكەرمەيدى، مويىندامايدى. بىراق تاريح ادىلەتتى، ول وزىنە ادىلەتسىزدىك جاساعانداردى اياۋسىز جازالايتىنى بار. ايلار، جىلدار، عاسىرلار وتكەن سوڭ ايىپتىلاردى ءبىر ساباپ الاتىن ساباعى بار ونىڭ...

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz