سەبەپ پەن سىلتاۋلار

دحر مەن لحر سەكىلدى سەپاراتيستىك ايماقتاردى رەسمي تۇردە مويىنداپ، ۋكرايناعا قارسى سوعىس جاريالانۋىنىڭ (ونى ءوزى «ارنايى اسكەري وپەراتسيا» دەپ اتاۋدان تانباي كەلەدى) سەبەپتەرىن پۋتين ايتىپ بەرگەن بولاتىن.

مەنىڭشە، ول سەبەپتەردىڭ امبەباپ سيپاتتارى بار، ويتكەنى ءبارى دەرلىك پوستسوۆەتتىك كەڭىستىكتەگى رەسەيمەن شەكارالاس ەلدەردىڭ تۇلا بويىنا قۇيىپ قويعانداي، سايكەس كەلەتىن سياقتى. ءبىزدىڭ ەلدىڭ دە ۋكراينانىڭ كەبىن كيىپ كەتۋى مۇمكىن. ونى ءپۋتيننىڭ سوزىنە سىلتەمە جاساپ، نەگىزدەپ كورەيىن.

پۋتين ءبىر سەبەپ رەتىندە ناتو-نىڭ رەسەي شەكاراسىنا جاقىنداۋىن اتادى.

ءبىز دە كوپۆەكتورلى ساياساتىمىزدى ۇستانىپ، ناتو-مەن قارىم-قاتىناسىمىزدى ءالى دە ۇزە قويعان جوقپىز. ەسىمىزدە، ەرتەرەكتە بىرلەسكەن اسكەري جاتتىعۋلار دا وتكىزگەنبىز. قازىر ونداي بەلسەندىلىك بايقالمايدى. سەبەبى تۇسىنىكتى دە بولار...

كرەمل قوجايىنى «ۋكراينانى دەميليتارلاندىرۋ» ماسەلەسىن قوزعاعان-دى.

بىراق، قاي ەلدىڭ قالاي قارۋلانىپ جاتقاندا كىمنىڭ قانداي شاتاعى بار؟ ونى پۋتين ەستەن شىعارىپ العان سياقتى. بىزدە بولسا، شامادان تىس قارۋلانۋ قاۋپى جوق: ول ءۇشىن جەتكىلىكتى قارجى بارىنا كۇماندىمىن، ونىڭ ۇستىنە ساتىپ الىپ جاتقانىمىز نەگىزىنەن رەسەيلىك قارۋ-جاراق پەن تەحنيكا ەمەس پە؟ ونى بىزگە ساتقانىنا قارجىعا ءزارۋ رەسەي جاعى، قۋانباسا، رەجىمەس. تەك قانا ەسكى (سوۆەتتەن قالعان نە رەسەيلىك) وق-ءدارى ءوز-وزىنەن جارىلىپ، اينالانى جايپاپ جاتقانى بولماسا...

كەلەسى، اسكەري ەمەس، تازا يدەولوگيالىق سيپاتى بار سەبەپتەرگە ءبىزدىڭ ۇلتشىل كۇشتەر مەن بيلىك ەرەكشە نازار اۋدارۋى كەرەك سياقتى.

پۋتين «سەگىز جىل بويىنا كيەۆتىك رەجيم تاراپىنان تەپەرىش كورىپ، گەنوتسيدكە ۇشىراپ جاتقان ادامداردى قورعاۋ» تۋرالى ايتتى. ەستەرىڭىزدە بولسا، وسىدان سەگىز جىل بۇرىن قىرىمدى باسىپ العاندا پۋتين «ءبىز ورىستىلدىلەردىڭ قۇقىن قورعايمىز» دەپ، جاھانعا جار سالعان بولاتىن.

بايقاساڭىز، رەسەيلىك پروپاگاندا ورىستىلدىلەردىڭ قۇقىن قورعاۋ ماقساتىنداعى «ارنايى اسكەري وپەراتسيا» بارىسى تۋرالى اقپاراتىندا «نەوناتسيستەرمەن»، «بەندەرشىلدەرمەن» كۇرەسىپ جاتقانىن باسا ايتادى.

ماڭايىنا تيەسەتىن امال تابا الماي وتىرعان ايۋدىڭ ويىندا نە بار ەكەنىن ءبىر قۇداي بىلەدى. بەتى شىمىرىكپەستەن ءوز تۋىسىنىڭ جاعاسىنان الىپ، بەيبىت قالالارىن بومبالاپ جاتقان ول بىزگە كەلگەندە «ماڭگىلىك كورشىمىز، دوسىمىز» دەپ تەكتەن-تەك وتىرا قويماس.

وسىدان ءبىز قانداي تاعىلىم الۋىمىز كەرەك؟

بىرىنشىدەن، ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋ ريتوريكاسىندا مەيلىنشە سابىرلى، ۇستامدى بولعان ابزال. بالكىم، ۇلتتىق تۇرعىدا راديكالدى كوزقاراس ۇستانعان كەيبىر ازاماتتار مەنىمەن كەلىسپەۋى دە مۇمكىن بولار. بىراق، اششى شىندىق وسىنداي! ءسوز جوق، ۇلتتىق مۇددە جولىندا تاباندى ءارى تەگەۋرىندى بولۋ كەرەك، بىراق كرەملدىڭ قولىنا ەرتەڭگى كۇنى ءوزىنىڭ كەسىرلى ماقساتىندا پايدالاناتىنداي «كوزىر» ۇستاتا سالعانىمىز قاتە بولار. ۋكراينا دا قىرىم، دونباسس، لۋگانسكىدەن رەۆوليۋتسيالىق مايدان دۇربەلەڭى تۇسىندا ايىرىلىپ قالعان جوق پا؟

وسىندايدا وركەنيەتتى قاۋىمداستىققا ورتاق، حالىقارالىق ستاندارتتارعا قاراما-قايشى كەلمەيتىندەي سويلەپ ءھام ارەكەت جاساۋعا مىندەتتىمىز دەپ ويلايمىن. الەمدىك تاجىريبە مەن قۇقىقتىق نورمالار ءبىزدىڭ كەپىلىمىز بولا الادى.

بىراق، ءبىر نارسە انىق – كورشىدەن بولۋى ىقتيمال قاۋىپتى ەسكەرەمىز دەپ، ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋدا السىزدىك تە تانىتۋعا بولمايدى: بۇعا بەرسەڭ، سۇعا بەرەدى!

ەكىنشىدەن، ەلدەگى ۇلتتىق-دەموكراتيالىق كۇشتەرگە بىرلىك كەرەك! ازىرشە، ونداي ىنتىماقتاستىق ءبىزدىڭ ورتادا بايقالا قويعان جوق: ۇيىمداردىڭ باعدارلامالارىنىڭ الا-قۇلالىعى، ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋداعى بىرىڭعاي، كەلىسىلگەن تۇعىرناما، ستراتەگيا مەن تاكتيكا جوقتىعى، جەكە تۇلعالار مەن ۇيىمداردىڭ ساياسي امبيتسياسى مەن وركوكىرەكتىگى ورتاق تىرلىككە ءوز سالقىنىن تيگىزۋدە.

بالكىم، بيلىكتىڭ ءوزى ءبىزدىڭ ىردۋ-دىردۋ بوپ جۇرگەنىمىزگە مۇددەلى شىعار. ويتكەنى، قازىرگى زاماندا ەڭ تانىمال ءارى ىقپالدى – ۇلتتىق يدەيا توڭىرەگىندە توپتاسقان دەموكراتيالىق كۇشتەر كەز كەلگەن بيلىكتى ورنىن قويا الادى.

بيلىكتىڭ دە ءوزىنىڭ ساياسي تەحنولوگيالىق تاكتيكاسى بولۋى ىقتيمال: ياعني، ەل ىشىندە وراسان قولداۋعا يە بوپ وتىرعان وسى يدەيالاردى ول دا ۇران ەتە الادى. ارينە، ول باستامالاردى قوعامدىق كۇشتەر سەكىلدى ول سونشالىقتى اشىق ءارى باتىل تۇردە كوتەرە الماس (نە دەگەنمەن ىشكى جانە سىرتقى قاۋىپتەردىڭ، گەوساياسي شارتتىلىقتاردىڭ، مەملەكەتارالىق، ۇكىمەتارالىق قارىم-قاتىناستاردىڭ ءوز قيسىنى مەن زاڭدارى بار), بىراق كورشىنىڭ شامىنا تيمەيتىن كەيبىر قادامدارعا بارا الادى. ءسويتىپ، ءوز جاقتاستارىنىڭ سانىن كوبەيتەدى. ول دا ورتاق پروتسەسس ءۇشىن قاجەت قادامدار دەپ سانايمىن.

ۇشىنشىدەن، ۇلتتىق مۇددەنى مەملەكەتتىك دەڭگەيگە كوتەرۋ ىسىندە بۇل پروتسەسكە بيلىك قاتارىنداعى نيەتتەس كۇشتەردى قوسۋعا بولار ەدى. ولار زاڭ شىعارۋشى، اتقارۋشى بيلىك تارماقتارىندا بارشىلىق. تەك جوعارىعا قاراپ، ىشتەن تىنىپ ءجۇر.

تورتىنشىدەن، ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋعا تەك قانا قازاقتار ەمەس، ەلىمىزدە تۇرىپ جاتقان باسقا ۇلت وكىلدەرىن دە قاتىستىرۋ كەرەك. ماسەلەن، وتكەن سەنبىدە الماتىدا وتكەن ميتينگىگە ولار كوپتەپ كەلدى. ارينە، ۋكراينا سەكىلدى تۇپكى وتانى ءۇشىن جانى اشىعان ۋكرايندىقتار باسىم بولدى. بىراق، ورىستار دا بولدى، ءپۋتيننىڭ باسقىنشىلىق ساياساتىنا ءوز قارسىلىقتارىن ءبىلدىرىپ جاتتى.

مەنىڭشە، كەز كەلگەن تاراپتان بولۋى ىقتيمال نەويمپەريالىق پيعىلدارعا قارسى ىسكە وسىلايشا، قازاقستاندا تۇراتىن بارشا ۇلت وكىلدەرى بىرىگىپ، ۇجىمداسىپ تويتارىس بەرە الاتىن مەحانيزمىن قاراستىرعان ابزال. ونداي باستامانىڭ مورالدىق، يدەولوگيالىق اسەرى ەرەكشە بولماق. ول ءۇشىن سىنىمىزدى تۇتاستاي ورىس حالقىنا ەمەس، ناقتى پۋتينگە قاتىستى ايتساق، كوپ تۇسىنبەستىك جويىلىپ، كوپ نارسە ءوز ورنىنا كەلەر ەدى.

بەسىنشىدەن، ۇلتتىق مۇددە قورعاۋ – تەك قانا الەۋمەتتىك جەلىدە پوست جازىپ، ءوز پىكىرىن بىلدىرە سالۋ ەمەس. ول دەگەنىڭىز تەرەڭ دە ىجداعاتتى زەرتتەۋلەر مەن تالداۋلاردى قاجەت ەتەتىن ينتەللەكتۋالدى جۇمىس. ول ءۇشىن ءتيىستى اقپاراتتىق، ساراپتامالىق قۇرىلىمدار بولۋى شارت. ولار ۇلتارالىق قاتىناستارعا سىنا قاعاتىن پروتسەستەر مەن وقيعالارعا، سونىڭ ىشىندە، ارقيلى بۇرا تارتۋ، جالعان اقپارات، فەيكتەر مەن حايپتاردى دەر كەزىندە انىقتاپ، اشكەرەلەپ جاتسا، ءجون بولار ەدى. بىزدە قوعامدىق نەگىزدەگىلەرىن ايتپاعاندا، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جۇيەلى جۇمىس جاساپ جاستقان ونداي ورتالىقتاردىڭ قاراسى دا كورىنبەيدى!

التىنشىدان، (جانە مەن بۇنى باياعىدان ايتىپ كەلەمىن!) بىزگە لەگيتيمدى، قۇقىقتى نەگىزدە بەلسەندى تۇردە قيمىل-ارەكەت جاساي الاتىن ۇلتتىق-دەموكراتيالىق باعىتتاعى ۇيىمدار كەرەك. ءىش پەن سىرتتان كەلىپ جاتقان ءارتۇرلى ارانداتۋلارعا قوعام اتىنان ءدال سول ۇيىمدار جەدەل تۇردە جانە جاۋلاردىڭ جەتەسىنە جەتكىزىپ جاۋاپ بەرەر ەدى.

مانە، وسى جانە باسقا دا وزەكتى ماسەلەلەر شەشىلسە، ۇلتتىق مۇددەمىزدى قورعاۋ ىسىندەگى ىركىلىستەر جويىلىپ، الدا بولۋى ىقتيمال سىندارعا لايىقتى تۇردە توتەپ بەرە الار ەدىك.

ءامىرجان قوسان

Abai.kz