"ازات" جسدپ-نىڭ تورالقا مۇشەسi پەتر سۆويكتiڭ ارىنى باسىلار ەمەس. قازاقتىڭ دالاسىندا تايراڭداپ، سۋىن iشiپ، نانىن جەگەن پەتەكەڭ ازۋىن ايعا بiلەپ، قازاق تiلiنە شۇيiرگەن مۇرنىن شۇيiرە ءتۇستi. تاياۋدا عانا قازاقستاندا مەملەكەتتiك تiل ورىس تiلi دەگەن سىڭايداعى پiكiرiن كوپشiلiككە تىقپالاعان ەدi. سۆويك ەندi: "...قازاق تiلi مەملەكەتتiك تiل مارتەبەسiنە كوتەرiلۋi ءۇشiن ەڭ الدىمەن ءوزارا قاتىناس تiل دارەجەسiنە جەتiپ الۋى كەرەك", - دەپ مۇقاتىپتى. ورىس باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا وسىلاي دەپ كوسiلگەن وپپوزيتسيا وكiلiنە دەم بەرiپ، ارقاسىنان قاعۋشىلار از ەمەس سياقتى. ازiرگە تiل ماسەلەسiنە شۇيلiككەن ونىڭ قولداۋشىسى، ءارi قورعاۋشىسى تاسادا وتىرعانى انىق.

"ازات" جسدپ-نىڭ تورالقا مۇشەسi پەتر سۆويكتiڭ ارىنى باسىلار ەمەس. قازاقتىڭ دالاسىندا تايراڭداپ، سۋىن iشiپ، نانىن جەگەن پەتەكەڭ ازۋىن ايعا بiلەپ، قازاق تiلiنە شۇيiرگەن مۇرنىن شۇيiرە ءتۇستi. تاياۋدا عانا قازاقستاندا مەملەكەتتiك تiل ورىس تiلi دەگەن سىڭايداعى پiكiرiن كوپشiلiككە تىقپالاعان ەدi. سۆويك ەندi: "...قازاق تiلi مەملەكەتتiك تiل مارتەبەسiنە كوتەرiلۋi ءۇشiن ەڭ الدىمەن ءوزارا قاتىناس تiل دارەجەسiنە جەتiپ الۋى كەرەك", - دەپ مۇقاتىپتى. ورىس باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا وسىلاي دەپ كوسiلگەن وپپوزيتسيا وكiلiنە دەم بەرiپ، ارقاسىنان قاعۋشىلار از ەمەس سياقتى. ازiرگە تiل ماسەلەسiنە شۇيلiككەن ونىڭ قولداۋشىسى، ءارi قورعاۋشىسى تاسادا وتىرعانى انىق.

تاسادا دەۋiمiزگە سەبەپ كوپ. قازاق مەملەكەتiنiڭ iرگە­سiن شايقاپ، ۇلتتىعىن جويۋعا بارىن سالىپ جانتالاسقاندار وزگە ۇلتتان عانا ەمەس، ءوز iشiمiزدەن دە تابىلادى. ءتۇرi قازاق، تiلi ورىس، دiلi ماڭگۇرتتەنگەن توپ وكiلدەرi سۆويكتەردi "ايتا ءتۇس" دەپ ايتاقتاۋمەن كەلەدi. سوعان جەلiككەن پەتەكەڭ كەشەگiسi مەن بۇگiنiن ۇمىتىپ، قۇشاعىن اشقان حالىقتىڭ كەۋدەسiنەن يتەرiپ وتىر. وزiمبiلەمدiككە سالىنعان ول بيلiك پەن بۇقارا حالىقتى سالىستىرا وتىرىپ، "iشi ءبۇتiن، سىرتى ءتۇتiن­گە" تەڭەيدi. ونىڭ بۇل پiكi­رiن جوققا شىعارۋدان اۋلاقپىز. ايتسا، ايتقانداي-اق، بيلiكتiڭ دە، حالىقتىڭ دا سىرتقى كورiنiسi قازاق مەملە­كەتiنە ۇقسايدى. وكiنiشكە قاراي، iشكi ماسەلەدە مۇلدە باسقاشا جاعدايدى كورۋگە بولادى. دەسەك تە، ەلiمiزدەگi وسىنداي ەكiجۇز­دiلiكتiڭ، ايارلىقتىڭ بەلەڭ الۋىنا سۆويك­تەردiڭ قوسقان ۇلەسi ەرەكشە ەكەنiن ايتپاۋ مۇمكiن ەمەس. ماسەلەن، سۆويكتەر ۇلتتىق مۇددەگە نەگiز­دەلگەن جيىندار مەن شەرۋلەرگە قاتىسىپ، ءداپ بiر حالىقشىل ازاماتتاي ءتۇر كور­سەتۋگە شەبەر. جۇرت­تىڭ الەۋمەتتiك جاعدايىنا الاڭداۋشىلىق بiلدiرiپ، ەڭ اقىرى قىمباتشىلىقتىڭ سە­بە­بi مەن سالدارىن ساراپتاعاندا، وعان سەنiپ تە قالاسىز. ال اقيقا­تىندا ونىڭ كوزدە­گەنi مەن كوكسەگەنi مۇلدە باس­قا كورi­نەدi.

پ.سۆويك كەدەندiك وداققا كiرۋدi جاقتاپ جارنامالاۋدان الدىنا جان سالمادى. سونداي-اق قازاقستاندا اەس سالۋ ماسەلەسiن بەلسەنە قولدايتىنداردىڭ بiرi. وسى ەكi نارسەدەن-اق ونىڭ پيعىلىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. جالپى، قازاق قوعامىنداعى سۆويكتەر­دiڭ دiتتەگەنi - قازاقستاندى بۇرىنعىسىنشا رەسەيدiڭ وتارىنا اينالدىرۋ. مەملە­كەتتiڭ وتكەنiن ءوشiرiپ، كەلە­شەگiن كەلمەسكە جiبەرۋ - وسىندايلارعا جۇكتەلگەن شارۋا. "قازاق جانە ورىس تiلدەرiندە جەكە مەكتەپتە بiلiم بەرۋدi توقتاتۋ كەرەك. سونىمەن قاتار اعىلشىن تiلiندە ساپالى بiلiم بەرۋدi قولعا الۋ - ەل تىنىشتىعىنىڭ كەپiلi بولماق" ،- دەيدi ول. سونداي-اق قازاقى قوعام قا­لىپتاستىرۋ ەڭ الدىمەن ورىس تiلiن ۇشپاققا شىعارۋ كەرەك ەكەن. سوندا عانا قازاق تiلiنiڭ مارتەبەسi كوتەرiلە­تiنiن قا­داپ ايتقان ول ءوز پiكiرiنiڭ جۇزەگە اسارىنا سەنiمدi. قا­زاقستانداعى وپپوزيتسيالىق پارتيا دەگەن اتى بار ساياسي ۇيىمنىڭ مۇشەسi وسىلاي دەي­دi. بۇعان پارتيالاستارىنىڭ كوزقاراسى قانداي؟ پ.سۆويك­تiڭ الدىڭعى ايتقاندارىنا "ازات" جسدپ ارنايى ءمالiم­دەمە جاساعان بولاتىن. ەكiن­شi رەت مەملەكەتتiك تiلگە سوق­تىققان سۆويككە قاتىستى پارتيانىڭ تەڭ توراعاسى جارماحان تۇياقباي: "پ.سۆويك بۇرىن دا وسىنداي جاڭساق پiكiرiن ارا-كiدiك بiلدiرەتiن. الايدا مۇنداي بiرجاقتى كوزقاراسىن اشىق ايتپاعان-دى. سوڭعى كەزدەرi مەملەكەت­تiك تiلگە قاتىستى ايتقان ءسوز­دەرiنە بايلانىستى پ.سۆويك­تiڭ وزiمەن سويلەستiم دە. "بۇل - پارتيانىڭ ەمەس، مەنiڭ جەكە وي-پiكiرiم. وسىعان قا­تىس­تى پارتيا قانداي شەشiم قابىلداسا دا، دايىنمىن" دەپ جاۋاپ بەردi. پارتيامىزدىڭ جارعىسىندا دا، باعدارلاماسىندا دا مەملە­كەتتiك تiلدiڭ مارتەبەسiن نىعايتۋ، سوعان كۇش سالۋ كەرەك­تiگi جونiندە كورسەتiلگەن. قازiرگi بيلiك قازاق تiلiنiڭ مەملەكەتتiك تiل دارەجەسiنە كوتەرiلۋiنە مۇددەلi ەمەس. سوندىقتان پارتيامىزدىڭ نەگiزگi ماقساتتارىنىڭ بiرi - مەملەكەتتiك تiل ماسەلەسiن شەشۋگە باعىتتالعان.

ال پارتيالاسىمىز پ. سۆويكتiڭ ماسەلەسi تورالقا جيىنىندا قارالىپ، ونىڭ پارتيا قاتارىندا قالۋ-قالماۋى سول كەزدە شەشiلەتiن بولادى",- دەيدi.

"سۆويكتiڭ ساندىراعى "ازات" جسدپ-نىڭ يميدجiنە نۇقسان كەلتiرۋ ماقساتىندا جاسالعان دەپ ويلامايسىز با؟" دەگەن سۇراعىمىزعا ج.تۇياقبايدىڭ ناقتى جاۋابى بولمادى. دەسەك تە، پارتيا تەڭ توراعاسىنىڭ سوزiنەن پ.سۆويكتiڭ وسىعان دەيiن دە مەملەكەتتiك تiلگە، ۇلتتىق ماسەلەگە قاتىستى وعاش وي بiلدiرگەن كەزدەرi بولعانىن بايقادىق. دەمەك، ەلدiڭ ەرتەڭi مەن حالىقتىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشiن كۇرەسiپ ءجۇرمiز دەگەن پارتيا نەگە الدىمەن ءوز قاتارىن سۇزگiدەن وتكiزiپ، تازارتىپ الماعان؟ پ.سۆويكتi پارتيا قاتارىنان شىعارۋ قيىن ەمەس. باستىسى، ونىڭ باسقا جاقتاستارىنىڭ ساياسي ۇيىمدا قالىپ قويماۋى ماڭىزدى.

سالىستىرىپ قاراساڭىز، سۆويكتەر تەك قازاقستاندا عانا وسىلاي ەركiنسيدi. ماسەلەن، وزبەكستانعا بارىپ، وسىلاي دەپ كورسiنشi, كوكەسiن تانىتىپ جiبەرەر ەدi. پەتەكەڭدەرiن توبەگە شىعارىپ ەسiرتكەن قازاقتان باسقا ەل جوق. تiلiن تابانعا سالىپ، تاپتاپ جاتسا دا زيالىلارىمىزدىڭ بiردە-بiرi مىڭق دەمەدi. ورىس تiلiنiڭ كولەڭكەسiنە انا تiلiمiزدi كۇشپەن بايلاپ، كەلەمەج ەتسە دە، پ.سۆويكتi سوگiپ، جونسiزدiگiن بەتiنە باساتىن ادامنىڭ جوعى وكiنiشتi. بiردi-ەكiلi ازاماتتار ءا دەگەننەن پەتەكەڭدi تاۋبەسiنە تۇسiرمەك بولدى. الايدا ايىلىن جينايتىن ول جوق. "بiرەۋ تويىپ سەكiرەدi, بiرەۋ توڭىپ سەكiرەدi" دەگەن حالىق ماتەلi دە وسىنى مەڭزەسە كەرەك. مۇنداي تويىپ سەكiرگەندەر كiمنiڭ مۇددەسiن قورعاپ، كiم ءۇشiن جانتالاسىپ جۇرگەنi تۇسiنiكتi. ارينە، ەتنيكالىق تەگiنە قاراپ-اق، وعان رەنجۋدiڭ قاجەتi جوق، "يت ۇرەدi, كەرۋەن كوشەدi" دەي سالۋعا بولار ەدi. الايدا ول كونستيتۋتسياعا سايكەس "مەملەكەت قۇراۋشى ۇلتقا" قارسى شىعىپ وتىر ەمەس پە؟ وسىندايلاردىڭ ارقاسىندا ۇلتارالىق ارازدىق قوزىپ، جەك كورۋشiلiك تۋى دا عاجاپ ەمەس. سوندىقتان مۇنداي ءدۇبارالاردى دەر كەزiندە ورنىنا قويعان دۇرىس. "ۇلتتىق مiنەز" دەگەن تۇسiنiك بار. بۇل دەگەنiمiز - ۇلتتىڭ وزiنە سايكەس ۇستانىمدارى مەن بولمىسىنىڭ قالىپتاسقانىن بiلدiرەتiن كاتەگوريا. ۇلتتى ارانداتاتىن، حالىقتىڭ بولمىسى مەن تۇسiنiگiنە قارسى كەلەتiن ناۋقاندارعا وسى "ۇلتتىق مiنەز" ارقىلى توسقاۋىل قويۋعا بولادى. جوعارىدا وزبەكستاننىڭ مىسالىن كەلتiردiك. ياعني، سۆويكتiڭ مالiمدەمەسiن وزبەك تiلiنە قاتىستى ايتساڭ، كەز كەلگەن ورتادا جەر-جەبiرiڭە جەتiپ، ەلدەن الاستاپ جiبەرەر ەدi. "ۇلتتىق مiنەز" دەگەنiمiز مiنە وسى! قازiرشە بiزگە دە جەتiسپەي تۇرعان وسى قاسيەتتi ول بiلگەندiكتەن دە باسىنعان-اۋ؟

مەرۋەرت حۋساينوۆا

«جاس الاش» گازەتى