سەيسەنبى, 21 مامىر 2024
جاڭالىقتار 4007 0 پىكىر 14 اقپان, 2012 ساعات 18:34

ساۋلە ۋاليەۆا، ەدريەن ەدگار. مەجەتنيچەسكيە براكي، سمەشاننوە پرويسحوجدەنيە ي «درۋجبا نارودوۆ» ۆ سوۆەتسكوم ي پوستسوۆەتسكوم كازاحستانە

 

ساۋلە ۋاليەۆا - ستارشي ناۋچنىي سوترۋدنيك لابوراتوري دەموگرافي، ستارشي پرەپوداۆاتەل كافەدرى فيلوسوفي ي پروبلەمى چەلوۆەچەسكوگو رازۆيتيا ۆوستوچنو-كازاحستانسكوگو تەحنيچەسكوگو ۋنيۆەرسيتەتا. سفەرا ناۋچنىح ينتەرەسوۆ - يستوريچەسكايا دەموگرافيا، سەمەينو-براچنىە وتنوشەنيا ي سمەشاننىە سەمي ۆ كازاحستانە.

ەدريەن ەدگار - اديۋنكت-پروفەسسور ۋنيۆەرسيتەتا كاليفورني (سانتا-باربارا). سپەتسياليزيرۋەتسيا نا يزۋچەني ەتنيچەسكيح، ناتسيونالنىح، گەندەرنىح پروبلەم ۆ بىۆشيح سوۆەتسكيح رەسپۋبليكاح سرەدنەي ازي. اۆتور مونوگرافي "Tribal Nation: The Making of Soviet Turkmenistan", ۆ ناستوياششەە ۆرەميا رابوتاەت ناد كنيگوي و سمەشاننىح براكاح ۆ سسسر.

 

ساۋلە ۋاليەۆا، ەدريەن ەدگار

مەجەتنيچەسكيە براكي، سمەشاننوە پرويسحوجدەنيە ي "درۋجبا نارودوۆ" ۆ سوۆەتسكوم ي پوستسوۆەتسكوم كازاحستانە

 

 

ساۋلە ۋاليەۆا - ستارشي ناۋچنىي سوترۋدنيك لابوراتوري دەموگرافي، ستارشي پرەپوداۆاتەل كافەدرى فيلوسوفي ي پروبلەمى چەلوۆەچەسكوگو رازۆيتيا ۆوستوچنو-كازاحستانسكوگو تەحنيچەسكوگو ۋنيۆەرسيتەتا. سفەرا ناۋچنىح ينتەرەسوۆ - يستوريچەسكايا دەموگرافيا، سەمەينو-براچنىە وتنوشەنيا ي سمەشاننىە سەمي ۆ كازاحستانە.

ەدريەن ەدگار - اديۋنكت-پروفەسسور ۋنيۆەرسيتەتا كاليفورني (سانتا-باربارا). سپەتسياليزيرۋەتسيا نا يزۋچەني ەتنيچەسكيح، ناتسيونالنىح، گەندەرنىح پروبلەم ۆ بىۆشيح سوۆەتسكيح رەسپۋبليكاح سرەدنەي ازي. اۆتور مونوگرافي "Tribal Nation: The Making of Soviet Turkmenistan", ۆ ناستوياششەە ۆرەميا رابوتاەت ناد كنيگوي و سمەشاننىح براكاح ۆ سسسر.

 

ساۋلە ۋاليەۆا، ەدريەن ەدگار

مەجەتنيچەسكيە براكي، سمەشاننوە پرويسحوجدەنيە ي "درۋجبا نارودوۆ" ۆ سوۆەتسكوم ي پوستسوۆەتسكوم كازاحستانە

 

نا رەكلامنوم ششيتە ۋ ودنوگو يز المااتينسكيح بانكوۆ - سمەشاننايا پارا: مۋجچينا ۆ دجينساح ي فلانەلەۆوي رۋباشكە، پو ۆيدۋ كازاح، گوۆوريت پو تەلەفونۋ، وبنيمايا ودنوي رۋكوي كراسيۆو ودەتۋيۋ جەنششينۋ، كوتورايا دەمونستريرۋەت كرەديتنۋيۋ كارتۋ. ۆيد ۋ نەە ەۆروپەيسكي, كاك زدەس گوۆوريات، تو ەست ونا موجەت بىت رۋسسكوي، ۋكراينكوي يلي داجە نەمكوي. زا سپينوي ۋ مولودىح ليۋدەي - بار ۆ امەريكانسكوم ستيلە س ۆىسوكيمي ستۋليامي ي ستارومودنىم مۋزىكالنىم اۆتوماتوم. ۆ تسەلوم سكلادىۆاەتسيا وبراز بلاگوپولۋچنوي مولودوي پارى بەز ناتسيونالنىح پرەدراسسۋدكوۆ، كوتورايا س ياۆنىم ۋدوۆولستۆيەم سوبرالاس وكۋنۋتسيا ۆ نوچنۋيۋ جيزن گورودا.

زا دۆادتسات لەت س مومەنتا وبرەتەنيا نەزاۆيسيموستي جيزن ۆ كازاحستانە يزمەنيلاس. ماركسيزم-لەنينيزم بىل وتبروشەن، ەگو زامەنيلا يدەولوگيا نەوبۋزداننوگو كاپيتاليزما، زاۆيسيموست وت موسكۆى سمەنيلاس وتكرىتىم وبششەنيەم س ميروم، ا مەستو پرولەتارسكوگو ينتەرناتسيوناليزما زانيالو كازاحسكوە ناتسيونالنوە سوزنانيە ي ناروجدايۋششاياسيا "كازاحستانسكايا" يدەنتيچنوست. نو، نەسموتريا نا ۆسە ەتي پەرەمەنى، منوگوە ۆ پوليتيچەسكوي ي كۋلتۋرنوي جيزني سترانى ي پو سەي دەن وپرەدەلياەتسيا سوۆەتسكيم ناسلەديەم. وچەۆيدنىي پريمەر - وتنوشەنيە ك سمەشاننىم پارام ي مەجەتنيچەسكيم براكام، وستايۋششەەسيا پو سۋششەستۆۋ سوۆەتسكيم.

وپىت مەجەتنيچەسكيح براكوۆ ۆ سسسر راديكالنو وتليچالسيا وت توگو، س چەم پريحوديلوس ستالكيۆاتسيا ليۋديام ۆ سشا ي زاپادنوي ەۆروپە. ساموە پورازيتەلنوە، چتو ۆ سوۆەتسكوم ديسكۋرسە پراكتيچەسكي وتسۋتستۆوۆالو پونياتيە راسى، وسوبەننو ۆ پەرۆىە دەسياتيلەتيا سوۆەتسكوي ۆلاستي. گوسۋدارستۆو راسپرەدەليالو گراجدان پو "نارودنوستيام" يلي "ناتسيونالنوستيام", ا نە پو راسوۆىم پريزناكام. بولەە توگو، ەتي كاتەگوري ۆوسپرينيماليس گلاۆنىم وبرازوم ۆ كۋلتۋرنو-يستوريچەسكوم پلانە، ا نە ۆ بيولوگيچەسكوم يلي گەنەتيچەسكوم. نا پروتياجەني ۆسەي سۆوەي 70-لەتنەي يستوري سوۆەتسكايا يدەولوگيا رەزكو وسۋجدالا ەتنيچەسكۋيۋ ي راسوۆۋيۋ ديسكريميناتسيۋ، ا ۆسە سوۆەتسكيە نارودى پو زاكونۋ بىلي راۆنى.

يستوريكي نازىۆايۋت سوۆەتسكوە منوگوناتسيونالنوە گوسۋدارستۆو "سوزداتەلەم ناتسي" (maker of nations), يمەيا ۆ ۆيدۋ پروۆوديۆشۋيۋسيا گوسۋدارستۆوم ينستيتۋتسياليزاتسيۋ نارودنوستەي چەرەز سوزدانيە ناتسيونالنىح رەسپۋبليك، پوددەرجكۋ ناتسيونالنىح يازىكوۆ ي كۋلتۋر. ۆ ناتسيونالنوم ۆوپروسە گوسۋدارستۆو پروۆوديلو سۆوەگو رودا پوزيتيۆنۋيۋ ديسكريميناتسيۋ (affirmative action), وبلەگچايا دليا ناتسيونالنىح مەنشينستۆ دوستۋپ ك ۆىسشەمۋ وبرازوۆانيۋ، پريۆلەكايا يح ك رۋكوۆودياششەي رابوتە ي چلەنستۆۋ ۆ پارتي[1]. كاجدىي گراجدانين سسسر يمەل وپرەدەلەننۋيۋ ناتسيونالنوست، ۆ 16 لەت ونا فيكسيروۆالاس ۆ پاسپورتە. "سمەشاننوە" پرويسحوجدەنيە نە يمەلو وتنوشەنيا ك راسە، كاك ۆ سشا، يلي ك ۆەرويسپوۆەدانيۋ، كاك ۆ دورەۆوليۋتسيوننوي روسسي، ا ۆوسپرينيمالوس كاك "مەجناتسيونالنوە" يلي - ۆ نەكوتورىح سلۋچاياح - كاك "مەجەتنيچەسكوە".

ۆ وتليچيە وت سشا ي ەۆروپى، گدە دوۆولنو دولگو گوسپودستۆوۆالو كۋلتۋرنوە نەپرياتيە سمەشاننىح براكوۆ، ۆ سسسر يح پوددەرجيۆالي كاك ۆ تەوري، تاك ي نا پراكتيكە، پوسكولكۋ سمەشاننىە براكي سپوسوبستۆوۆالي وكونچاتەلنومۋ سليانيۋ ناتسي ۆ ەدينىي "سوۆەتسكي نارود". مەجەتنيچەسكيە براكي راسسماتريۆاليس كاك ينسترۋمەنت مودەرنيزاتسي - وسوبەننو ۆ تاكيح "وتستالىح" رەگيوناح، كاك سرەدنيايا ازيا. پو منەنيۋ سوۆەتسكيح تەورەتيكوۆ، يمەننو سمەشاننىە پارى سكورەە وتحوديلي وت تراديتسيوننوگو ۋكلادا، پرينيمالي سوۆرەمەننىي، تيپيچنو سوۆەتسكي وبراز جيزني، سوزداۆايا ۋ سەبيا ۆ رەسپۋبليكاح پريمەر دليا پودراجانيا. سوۆرەمەننوست چاستو پونيمالاس كاك "رۋسسكوست", پوسكولكۋ ۆ سمەشاننىح سەمياح چاششە ۆسەگو گوۆوريلي پو-رۋسسكي ي ۆەلي گورودسكۋيۋ، "ەۆروپەيسكۋيۋ", جيزن.

ۆ پوسلەۆوەننىي پەريود ۆوزنيك ينتەرەس ك ەتنوگەنەزۋ سوۆەتسكيح نارودوۆ ي ناچاليس پويسكي يسكوننوگو ناسەلەنيا (primordialization) رەسپۋبليك. ينستيتۋتسياليزاتسيا نارودوۆ ۆ رامكاح ناتسيونالنىح رەسپۋبليك وبەسپەچيلا ۆوسپرياتيە ناتسي كاك ۆەچنىح ي بەسسمەرتنىح سۋششنوستەي[2]. "ەتنوس", تەرمين، ۆوشەدشي ۆ سوۆەتسكۋيۋ ەتنوگرافيۋ ۆ 1960-ە گودى، ستال ۆسە چاششە راسسماتريۆاتسيا كاك بيولوگيچەسكايا ي گەنەتيچەسكايا ەدينيتسا. ۆ كاجدوي ناتسيونالنو-تەرريتوريالنوي رەسپۋبليكە مەستنىە ۋچەنىە ستالي وتسلەجيۆات كورني "تيتۋلنوي ناتسي", ۋستاناۆليۆات ەە "گەنوتيپ" ي "گەنوفوند"[3]. ۆسە ەتو سۆيدەتەلستۆوۆالو و توم، چتو ۆ بولەە پوزدنيە گودى سوۆەتسكي ەتنيچەسكي ديسكۋرس نەزامەتنو پەرەحوديل نا راسوۆىە رەلسى. س يزمەنەنيەم وتنوشەنيا ك ەتنيچەسكيم كاتەگوريام ۆ پوسلەۆوەننوە ۆرەميا تەسنو سۆيازانو ي وگرومنوە ۆنيمانيە، ۋدەلياۆشەەسيا ۆ ناۋكە مەجناتسيونالنىم وتنوشەنيام، مەجەتنيچەسكيم براكام ي سمەشاننىم سەميام. ۆ تو ۆرەميا، كاك ۆ سشا ي ۆەليكوبريتاني، گدە دەلاليس پوپىتكي پوكازات، چتو يزۋچەنيە ليۋدەي سمەشاننوگو راسوۆوگو پرويسحوجدەنيا وسنوۆىۆاەتسيا نا سومنيتەلنوم س ناۋچنوي توچكي زرەنيا پرەدپولوجەني و رەالنوستي سۋششەستۆوۆانيا "راسى", ۆ سوۆەتسكوم سويۋزە يزۋچەنيە مەجناتسيونالنىح براكوۆ پوكويلوس نا ۋبەجدەننوستي ۆ سۋششەستۆوۆاني وتدەلنىح چيستىح "ەتنوسوۆ"[4].

ۆ برەجنەۆسكوە ۆرەميا ۆ ناۋچنىح پۋبليكاتسياح ستاراليس دەمونستريروۆات روست چيسلەننوستي مەجەتنيچەسكيح براكوۆ نا ۆسەي تەرريتوري سوۆەتسكوگو سويۋزا، پوسكولكۋ ەتو دولجنو بىلو پودتۆەرديت گيپوتەزۋ و نەيزبەجنوم "سلياني" سوۆەتسكيح نارودنوستەي. كازاحستان سلاۆيلسيا تەم، چتو دوليا مەجەتنيچەسكيح براكوۆ تام بىلا ساموي ۆىسوكوي ۆ سرەدنەي ازي ي ودنوي يز سامىح ۆىسوكيح ۆو ۆسەي سترانە. پو داننىم سوۆەتسكوي پەرەپيسي، دوليا سمەشاننىح سەمەي ۆ كازاحستانە ۆىروسلا س 14,4% ۆ 1959 گودۋ دو 23,9% ۆ 1989-م[5]. كازاحستان سلۋجيل پريمەروم گارموني ۆ مەجەتنيچەسكيح وتنوشەنياح ي نازىۆالسيا "لابوراتوريەي درۋجبى نارودوۆ".

پوسلە راسپادا سسسر نا سمەنۋ كوممۋنيستيچەسكوي يدەولوگي ۆ كازاحستانە پريشلو نەزاۆيسيموە "ناتسيوناليزيرۋيۋششەە گوسۋدارستۆو", چتو زناچيتەلنو يزمەنيلو ۋسلوۆيا مەجەتنيچەسكيح ۆزايمودەيستۆي[6]. كازاحستان پەرەجيۆاەت پودەم ناتسيونالنوگو ساموسوزنانيا، نەسموتريا نا ۆسە ستارانيا پوستسوۆەتسكيح ۆلاستەي وبەسپەچيت ميرنوە سوسۋششەستۆوۆانيە رازنىح نارودوۆ ۆ منوگوناتسيونالنوم گوسۋدارستۆە. دوليا سمەشاننىح براكوۆ سنيزيلاس س 21% ۆ 1999 گودۋ دو 18% ۆ 2008-م[7]، ۆ تو ۆرەميا كاك دوليا كازاحوۆ ۆ وبششەي چيسلەننوستي ناسەلەنيا ۆىروسلا - مەجدۋ 1989-م ي 2009 گودوم س 40,1% دو 63,1%[8] -, چتو وتچاستي وبياسنياەتسيا ەميگراتسيەي ەتنيچەسكيح رۋسسكيح، پوسكولكۋ وني چاششە، چەم پرەدستاۆيتەلي درۋگيح گرۋپپ، ۆستۋپالي ۆ مەجەتنيچەسكيە براكي. ەششە ودنيم كامنەم پرەتكنوۆەنيا دليا مەجەتنيچەسكيح براكوۆ ستال يازىك، پوسكولكۋ رول رۋسسكوگو كاك يازىكا مەجناتسيونالنوگو وبششەنيا ۆنۋتري رەسپۋبليكي نەسكولكو وسلابلا[9].

ودناكو، نەسموتريا نا يزمەنەنيا پوليتيچەسكوگو ي سوتسيالنوگو كونتەكستا، ۆ وسنوۆە سۆوەي پودحود ك مەجناتسيونالنىم براكام ۆ نەزاۆيسيموم كازاحستانە دو سيح پور وپرەدەلياەتسيا سوۆەتسكيم ناسلەديەم. پونياتيە سمەشاننوگو براكا، كاك ي سامو ۆوسپرياتيە ناتسيونالنوستي كاك ودنوزناچنوي ي نەيزمەننوي، وستايۋتسيا تەمي جە، چتو ي ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا. پري وتسۋتستۆي كاكوي-ليبو وفيتسيالنوي پوليتيكي ۆ وتنوشەني سمەشاننىح براكوۆ منوگوناتسيونالنوست كازاحسكوگو وبششەستۆا ي سەيچاس سلۋجيت پرەدمەتوم گوردوستي - ۆپولنە ۆ رۋسلە سوۆەتسكوگو ۆوسحۆالەنيا "درۋجبى نارودوۆ". تون زادايۋت وفيتسيالنىە زاياۆلەنيا پرەزيدەنتا نۋرسۋلتانا نازارباەۆا: ون نەودنوكراتنو پودچەركيۆال، چتو منوگوناتسيونالنوست ياۆلياەتسيا ودنوي يز سيلنىح ستورون گوسۋدارستۆا، ي ۆسەگدا سترەميلسيا پرەدستاۆيت كازاحستان نا مەجدۋنارودنوي ارەنە كاك وازيس گارمونيچنىح مەجناتسيونالنىح وتنوشەني[10].

پري ۆسەم ەتوم، توچنو تاك جە، كاك سۋششەستۆوۆالي ترەنيا مەجدۋ وتدەلنىمي ناتسيونالنوستيامي ي "سوۆەتسكوي" يدەنتيچنوستيۋ دو 1991 گودا، ۆ سوۆرەمەننوم كازاحستانە پووششرەنيە منوگوناتسيونالنوستي ي "كازاحستانسكوي" گراجدانسكوي يدەنتيچنوستي سوسۋششەستۆۋەت س ۆوزروجدەنيەم كازاحسكوي ناتسيونالنوي يدەنتيچنوستي. ناچاۆشيسيا ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا پروتسەسس پرەۆراششەنيا ناتسيونالنىح يدەنتيچنوستەي ۆ يسكوننو سۋششەستۆوۆاۆشيە "ەتنوسى" پرودولجاەتسيا ي ۆ پوستسوۆەتسكوم كازاحستانە. پونيمانيە ناتسيونالنوستي كاك پريرودنو زاداننوي ۆىداەت سەبيا ۆ سوپروتيۆلەني مەجەتنيچەسكيم براكام سرەدي ناتسيوناليستيچەسكي ناستروەننىح گرۋپپ، وسنوۆنىم ارگۋمەنتوم كوتورىح ياۆلياەتسيا نەوبحوديموست سوحرانەنيا چيستوگو كازاحسكوگو "گەنوفوندا". ەتۋ توچكۋ زرەنيا رازدەليايۋت نە تولكو ەتنيچەسكيە كازاحي; سوگلاسنو رەزۋلتاتام وپروسا، وپۋبليكوۆاننوگو نا سايتە Dumaem.ru, 18,9% ۆسەح گراجدان كازاحستانا ياۆليايۋتسيا ۋبەجدەننىمي پروتيۆنيكامي سمەشاننىح براكوۆ[11]. وسوبوە نەپرياتيە چاستو ۆىزىۆايۋت كازاشكي، ۆىحودياششيە زامۋج زا نەكازاحوۆ، - ياۆلەنيە وتنوسيتەلنو نەداۆنەە. (ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا ۆ سمەشاننىە براكي ۆستۋپالي ۆ وسنوۆنوم مۋجچينى-كازاحي - سەگودنيا كوليچەستۆو جەنششين ي مۋجچين-كازاحوۆ، سوستوياششيح ۆ سمەشاننىح براكاح، پراكتيچەسكي سراۆنيالوس[12].)

تاكوۆ وبششي فون، نا كوتوروم سلەدۋەت راسسماتريۆات ناشۋ پوپىتكۋ پروسلەديت، كاك يزمەنيلاس پوسلە 1991 گودا جيزن مەجناتسيونالنىح سەمەي ي ليۋدەي سمەشاننوگو پرويسحوجدەنيا. كاكوە ۆليانيە وكازال نا نيح وتحود وت ينتەرناتسيوناليزما سوۆەتسكوگو تيپا ي يمەۆشايا مەستو ۆ پوسلەدنيە دۆادتسات لەت وفيتسيالنايا پوددەرجكا كازاحسكوگو يازىكا ي كازاحسكوي يدەنتيچنوستي؟ كاك ليۋدي سمەشاننوگو پرويسحوجدەنيا وپرەدەليايۋت ي ۆىراجايۋت سۆويۋ سلوجنۋيۋ يدەنتيچنوست ۆ وبششەستۆە، گدە دو سيح پور پريحوديتسيا ۆىبيرات تولكو ودنۋ ناتسيونالنوست؟ ناسكولكو بەزبولەزنەننىم وكازالوس پرەۆراششەنيە "سوۆەتسكيح" گراجدان ۆ "كازاحستانتسەۆ", س كاكيمي پروبلەمامي يلي داجە تراۆمامي ستالكيۆاليس ليۋدي پري تاكوم پەرەحودە؟ ۆ وسنوۆە ناشەگو يسسلەدوۆانيا لەجات بولەە سوروكا گلۋبيننىح ينتەرۆيۋ، پروۆوديۆشيحسيا ۆ كازاحستانە ۆ پەريود س 2008-گو پو 2010 گود[13]. سرەدي ناشيح رەسپوندەنتوۆ - كازاحستانتسى ساموگو رازنوگو ەتنيچەسكوگو پرويسحوجدەنيا ي ۆوزراستا. مى گوۆوريلي كاك س ليۋدمي، زاستاۆشيمي سوۆەتسكوە ۆرەميا، تاك ي س تەمي، كتو ۆىروس ۋجە پوسلە راسپادا سسسر.

 

ليۋدي سمەشاننوگو ەتنيچەسكوگو پرويسحوجدەنيا، يدەنتيچنوست ي "وفيتسيالنايا ناتسيونالنوست"

كاجدىي گراجدانين سسسر يمەل تولكو ودنۋ ناتسيونالنوست، كوتورايا زاپيسىۆالاس ۆو ۆنۋترەننەم پاسپورتە. "اسسورتيمەنت" رازرەشەننىح ناتسيونالنوستەي وپرەدەليالسيا سيستەموي كلاسسيفيكاتسي، كوتورايا تششاتەلنو رازراباتىۆالاس ەتنوگرافامي ي چينوۆنيكامي ۆ پەرۆىە گودى سوۆەتسكوي ۆلاستي[14]. پولۋچايا پاسپورت ۆ 16 لەت، چەلوۆەك سمەشاننوگو پرويسحوجدەنيا دولجەن بىل ۆىبرات مەجدۋ ناتسيونالنوستيۋ وتتسا ي ناتسيونالنوستيۋ ماتەري.

سوۆەتسكايا سيستەما ناتسيونالنوي كلاسسيفيكاتسي سوحرانيلاس ي ۆ پوستسوۆەتسكوم كازاحستانە - زا يسكليۋچەنيەم نوۆوي ۆوزموجنوستي پوستاۆيت پروچەرك ۆ گرافە "ناتسيونالنوست". ي ەتو سوزداەت دليا ليۋدەي سمەشاننوگو پرويسحوجدەنيا وپرەدەلەننىە پروبلەمى. منوگيە گوۆوريات، چتو "رازرىۆاليس", وكازاۆشيس پەرەد نەوبحوديموستيۋ ۆىبيرات مەجدۋ دۆۋميا روديتەليامي، درۋگيە يسپىتىۆايۋت سيلنۋيۋ نوستالگيۋ پو سوۆەتسكومۋ ۆرەمەني، كوگدا تسەنيلسيا "ينتەرناتسيوناليزم" ي وسۋجدالسيا ۋزكي "ناتسيوناليزم". ۆىحودتسام يز سمەشاننىح سەمەي، يدەنتيفيتسيرۋيۋششيمسيا س رۋسسكويازىچنوي، وريەنتيروۆاننوي نا موسكۆۋ سوۆەتسكوي كۋلتۋروي، پريحوديتسيا تەپەر يمەت دەلو س پرەدپرينيماەمىمي ۆ پوستسوۆەتسكوم كازاحستانە پوپىتكامي پوكونچيت س دولگيمي دەسياتيلەتيامي رۋسيفيكاتسي ي ۆوزروديت كازاحسكي يازىك ي كۋلتۋرۋ.

ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا ۆ كازاحستانە نە بىلو وتچەتليۆو سفورمۋليروۆاننوي منوگوناتسيونالنوي يلي "سمەشاننوي" يدەنتيچنوستي، دا ي سەيچاس ونا سۋششەستۆۋەت رازۆە چتو ۆ زاچاتوچنوي فورمە. رازۋمەەتسيا، ۆسترەچايۋتسيا ليۋدي، گوردياششيەسيا ناتسيونالنىم رازنووبرازيەم سۆويح رودوسلوۆنىح، ودناكو تە، كتو بىل ۆوسپيتان ۆ دۋحە سوۆەتسكوگو ينتەرناتسيوناليزما، نەرەدكو ۆووبششە وتريتسايۋت سۆوە "سمەشاننوە" پرويسحوجدەنيە، - وني پرەدپوچيتايۋت سچيتات سەبيا "سوۆەتسكيمي ليۋدمي" ي پروچنو سۆيازىۆايۋت سۆوە "يا" س رۋسسكوي ي سوۆەتسكوي كۋلتۋروي. ودنا يز رەسپوندەنتوك، پولۋكازاشكا-پولۋرۋسسكايا زاياۆيلا و براكە سۆويح روديتەلەي: "سلوجنو سكازات، چتو ەتو مەجەتنيچەسكي براك. ەتو مونوەتنيچەسكي براك، پوتومۋ چتو وني بىلي سوۆەتسكيە ليۋدي"[15]. پوحوجيە وششۋششەنيا وپيسىۆالي ي درۋگيە رەسپوندەنتى - ۆ وسنوۆنوم تە، كتو ۆىروس ۆ 1960-1970-ە گودى. ۆوت سلوۆا مارينى ابدراحمانوۆوي (53 گودا) سمەشاننوگو پرويسحوجدەنيا (ماما - رۋسسكايا، پاپا - كازاح), سوستوياششەي ۆ براكە س كازاحوم:

 

"نۋ، ۆى زناەتە، يا نە موگۋ... كاك سكازات... چۋۆستۆوۆات سەبيا كازاشكوي يلي رۋسسكوي. ەتو سلوجنو سكازات. يا كاك-تو، نۋ، كاك؟ يا چۋۆستۆۋيۋ سەبيا پروستو چەلوۆەكوم. منە بليجە، كاك-تو، كاك ۋ ناس پري سوتسياليزمە بىلو، - ينتەرناتسيونالنوە. يا چەلوۆەك، نۋ، كاك، كوتورومۋ دەيستۆيتەلنو ۆسە راۆنو، كاكوي ون ناتسيونالنوستي. تو ەست ۆوت ەتوت پرينتسيپ ينتەرناتسيوناليزما، ەتو بليزكو منە، ۆ وبششەم-تو، پو دۋحۋ"[16].

 

"ليۋدميلا داۆىدوۆا" (56 لەت) سمەشاننوگو پرويسحوجدەنيا (ماما - رۋسسكايا، وتەتس - ينگۋش), زاياۆيلا، چتو، ەسلي بى ۋ نەە بىلا ۆوزموجنوست ۋكازات ۆ پاسپورتە "سوۆەتسكۋيۋ" ناتسيونالنوست، ونا بى تاك ي سدەلالا[17].

درۋگايا گرۋپپا رەسپوندەنتوۆ وتمەچاەت، چتو وني چۋۆستۆۋيۋت سەبيا رۋسسكيمي، پوسكولكۋ نەرازرىۆنو سۆيازانى س رۋسسكيم يازىكوم ي كۋلتۋروي. تاكيە وتۆەتى داۆالي داجە تە، ۋ كوگو ني ودين يز روديتەلەي نە ياۆلياەتسيا رۋسسكيم، تو ەست ليۋدي، نە يمەيۋششيە ۆوزموجنوستي وفيتسيالنو زاپيساتسيا تاكوۆىمي. سۋساننا موروزوۆا (37 لەت، ماما - ۋكراينكا، پاپا - ارميانين) سكازالا سۆوەي ماتەري، چتو چۋۆستۆۋەت سەبيا رۋسسكوي:

 

"ا يا كوگدا ۆىرازيلا تاكۋيۋ مىسل، نۋ، ۋ مەنيا رۋسسكيح كورنەي ۆووبششە نەت. پوەتومۋ منە ماما سكازالا: "نۋ، كاكايا جە تى - رۋسسكايا؟". يا ەي گوۆوريۋ، چتو يا گوۆوريۋ نا چيستوم رۋسسكوم يازىكە، ۋ مەنيا پو رۋسسكومۋ يازىكۋ پياتەركا [سمەح]. ونا منە: "نەت، دوچەنكا، نادو زنات سۆوي كورني، وتكۋدا تى""[18].

 

نيكولاي حون (70 لەت) ەتنيچەسكي كورەەتس، جەنا سمەشاننوگو رۋسسكو-كورەيسكوگو پرويسحوجدەنيا:

 

"ۆ 1970-ە گودى يا چۋۆستۆوۆال سەبيا [چاستيۋ] سوۆەتسكوگو نارودا. سەيچاس يا ۆسە-تاكي بليجە ك روسسي. پوتومۋ چتو، ەسلي تاك، اداپتيروۆالسيا بى يا زناچيتەلنو پروششە ۆ روسسي. حوتيا يا چۋۆستۆۋيۋ، چتو يا بويۋس، چتو مەنيا تام نە پريمۋت"[19].

 

سلوۆا حونا وتراجايۋت نەپروستۋيۋ سيتۋاتسيۋ پرينادلەجاششەگو رۋسسكوي كۋلتۋرە رۋسسكويازىچنوگو چەلوۆەكا (ا تاكوۆىمي بىلو بولشينستۆو سوۆەتسكيح كورەيتسەۆ), كوتوروگو ۆ روسسي نە ۆوسپرينيمايۋت كاك رۋسسكوگو يز-زا ۆنەشنوستي.

دليا نەكوتورىح يز رەسپوندەنتوۆ "سوۆەتسكۋيۋ" يدەنتيچنوست زامەنيلا گراجدانسكايا يدەنتيچنوست "كازاحستانتسا", كوتورايا ۆوسپرينيماەتسيا كاك نەەتنيچەسكايا يلي سۆەرحەتنيچەسكايا كاتەگوريا. 39-لەتنيايا لەسيا كاراتاەۆا، سمەشاننوگو رۋسسكو-كازاحسكوگو پرويسحوجدەنيا، حوتيا وفيتسيالنو زاپيسانا كازاشكوي، كاك ي ەە وتەتس، گوۆوريت:

 

"منە سلوجنو سكازات، چتو ەتنيچەسكايا يدەنتيچنوست ياۆلياەتسيا دليا مەنيا پرەوبلادايۋششەي. يا نە موگۋ ۆوت كاك-تو وبياسنيت، نو يا نە دۋمايۋ و سەبە كاك و كازاشكە، پروجيۆايۋششەي زدەس، ۆ كازاحستانە. ي، كوگدا يا ۆىەزجايۋ زا رۋبەج، يا وششۋششايۋ سەبيا، يا داجە نە موگۋ سكازات، كازاشكوي لي، دا؟.. نو كازاحستانكوي. ۆوت كازاحستانكا - ەتو مويا يدەنتيچنوست"[20].

 

يازىك ي يدەنتيچنوست ۆ سمەشاننىح سەمياح

ۆ رامكاح سوۆەتسكوي ناتسيونالنوي پوليتيكي يازىك سچيتالسيا ودنوي يز ۆاجنەيشيح سوستاۆليايۋششيح ناتسيونالنوي يدەنتيچنوستي. كاجدايا ناتسيونالنايا رەسپۋبليكا ۆ سسسر يمەلا سۆوي "ناتسيونالنىي يازىك", يزۋچەنيە كوتوروگو وفيتسيالنو پووششريالوس چەرەز سوزدانيە شكول س پرەپوداۆانيەم نا رودنوم يازىكە، يزدانيەم ۋچەبنيكوۆ ي گازەت ي سوزدانيەم ناتسيونالنىح ەليت. تەم نە مەنەە، ۆ رەسپۋبليكاح، ۆ توم چيسلە ي ۆ كازاحستانە، ۋ ليۋدەي يمەليس سەرەزنىە وسنوۆانيا، چتوبى ۆ سوۆەرشەنستۆە وۆلادەت رۋسسكيم. رۋسسكي بىل يازىكوم مەجناتسيونالنوگو وبششەنيا پو ۆسەي سترانە، ي ۆو ۆسەح بەز يسكليۋچەنيا ناتسيونالنىح شكولاح ون پرەپوداۆالسيا كاك ۆتوروي يازىك. رۋسسكي وتكرىۆال ۆوزموجنوستي دليا پولۋچەنيا ۆىسشەگو وبرازوۆانيا; كارەرۋ ۆ رۋكوۆودياششيح ورگاناح بەز سۆوبودنوگو ۆلادەنيا رۋسسكيم سدەلات بىلو نەۆوزموجنو.

سۋششەستۆوۆانيە وبششەگو يازىكا سپوسوبستۆوۆالو زاكليۋچەنيۋ مەجناتسيونالنىح براكوۆ، ي ۆ كازاحستانە يمەننو ۆ سمەشاننىح سەمياح دوما چاششە ۆسەگو گوۆوريلي پو-رۋسسكي. ۆو منوگيح چيستو نەمەتسكيح، ارميانسكيح، كورەيسكيح ي تاتارسكيح سەمياح وسنوۆنىم يازىكوم وبششەنيا توجە بىل رۋسسكي. داجە "چيستوكروۆنىە" كازاحي نە ۆسەگدا سۆوبودنو گوۆوريلي پو-كازاحسكي يلي نە گوۆوريلي نا نەم دوما. ك كونتسۋ سوۆەتسكوگو پەريودا ۆ كازاحستانە 64% كازاحوۆ سۆوبودنو ۆلادەلي رۋسسكيم; ۆ گوروداح منوگيە حوديلي ۆ رۋسسكيە شكولى ي كازاحسكوگو پراكتيچەسكي نە زنالي[21]. ۆ وبرازوۆاننىح كازاحسكيح سەمياح دەتيام سترەميليس دات وبرازوۆانيە نا رۋسسكوم، چتوبى وبەسپەچيت يح بۋدۋششەە ۆ سوۆەتسكوم وبششەستۆە.

ۆ پوستسوۆەتسكي پەريود گوسۋدارستۆو پرەدپرينيالو پوپىتكۋ ۆوزروجدەنيا كازاحسكوگو. ۆوزروسلا ەگو رول ۆ وبرازوۆاني ي رابوچەم پروتسەسسە، زنانيە كازاحسكوگو ترەبۋەتسيا وت ۆسەح سوترۋدنيكوۆ گوسۋدارستۆەننىح ورگانوۆ[22]. ەتو ۋسلوجنيلو جيزن كازاحام ي ۆىحودتسام يز سمەشاننىح سەمەي، س دەتستۆا گوۆوريۆشيم ۆ وسنوۆنوم پو-رۋسسكي (يلي داجە تولكو پو-رۋسسكي). ۋنيچيجيتەلنوە وپرەدەلەنيە "شالا-كازاح", بۋكۆالنو وزناچايۋششەە "پولۋكازاح", سەگودنيا پريمەنياەتسيا نە ستولكو ك ليۋديام سمەشاننوگو پرويسحوجدەنيا، سكولكو ك رۋسيفيتسيروۆاننىم ۆ يازىكوۆوم ي كۋلتۋرنوم پلانە ەتنيچەسكيم كازاحام. نە تولكو يازىك، نو ي وبششايا كۋلتۋرا منوگيح كازاحوۆ بىلي وريەنتيروۆانى نا ۆسە سوۆەتسكوە، تو ەست ۆ وسنوۆنوم نا ۆسە رۋسسكوە. جۋمباي جاكۋپوۆ وتمەچاەت ۆ سۆوەي ۆىزۆاۆشەي ديسكۋسسي كنيگە "شالا-كازاح: پروشلوە، ناستوياششەە، بۋدۋششەە":

 

"بىستروي رۋسيفيكاتسي شالا-كازاحوۆ سپوسوبستۆوۆالا ەففەكتيۆنايا سوۆەتسكايا سيستەما ۆسەوبششەگو وبرازوۆانيا. [...] پري ەتوم كازاحسكي يازىك وكازالسيا دليا شالا-كازاحوۆ نەۆوسترەبوۆاننىم. [...] رۋسسكايا ليتەراتۋرا، سوۆەتسكي كينەماتوگراف، رۋسسكايا پوپۋليارنايا ي سيمفونيچەسكايا مۋزىكا زانيالي وسنوۆنوە مەستو ۆ كۋلتۋرنوم پروسترانستۆە شالا-كازاحوۆ"[23].

 

ناشي رەسپوندەنتى پودتۆەرجدايۋت پراۆيلنوست ۆىۆودوۆ جاكۋپوۆا: ۆوت، ناپريمەر، ۆوسپومينانيە "مايرى احمەتوۆوي", 57-لەتنەي كازاشكي، بىۆشەي زامۋجەم زا رۋسسكيم:

 

"ۆ سەمە روديتەلي ۆلادەيۋت كازاحسكيم، ي وبششاليس مەجدۋ سوبوي روديتەلي نا كازاحسكوم. ا س نامي ستاراليس گوۆوريت نا رۋسسكوم يازىكە. [...] وني ستاراليس، پوتومۋ چتو وني سامي سلابو ۆلادەلي رۋسسكيم يازىكوم. ي ۆ تو ۆرەميا بىلو پرەستيجنو زنات رۋسسكي يازىك. ي يح مەچتوي بىلو، چتوبى مى حوروشو ۆلادەلي رۋسسكيم. ا كازاحسكي يازىك، وني سچيتالي، چتو مى ي تاك بۋدەم زنات. نو ەتوگو نە پولۋچيلوس، ك سوجالەنيۋ. پولۋچيلوس تاك، چتو مى حوروشو ستالي گوۆوريت پو-رۋسسكي. رۋسسكي ستال كاك بى رودنىم يازىكوم. ا كازاحسكيم مى پراكتيچەسكي نە ۆلادەەم"[24].

 

نەسكولكو رەسپوندەنتوۆ زاياۆيلي، چتو يح روديتەلي وپاساليس، چتو، ەسلي دەتي بۋدۋت گوۆوريت پو-رۋسسكي س اكتسەنتوم، يح نە پريمۋت ۆ سوۆەتسكوم وبششەستۆە. ليۋديام، ۋ كوتورىح كازاحوم ياۆلياەتسيا تولكو ودين يز روديتەلەي، وتسۋتستۆيە زنانيا كازاحسكوگو يازىكا وسلوجنياەت يح يدەنتيفيكاتسيۋ سەبيا كاك كازاحوۆ. 34-لەتني تيمۋر سەرگازينوۆ (مات - رۋسسكايا، وتەتس - كازاح) وتمەچاەت:

 

"كازاحسكوگو يازىكا نە زنايا، سرەدي كازاحوۆ يا ۋجە نە سۆوي، ۋ مەنيا بىل بيزنەس، يا دۆا س پولوۆينوي گودا زانيمالسيا پاسساجيرسكيمي پەرەۆوزكامي، ا تۋت پارني رابوتالي، ودني كازاحي، وني نە پرينيمالي مەنيا ۆ سۆويۋ سرەدۋ، يمەننو ۆ سيلۋ توگو، چتو يا نە زنايۋ كازاحسكوگو يازىكا. نازىۆالي مەنيا "شالا-كازاح". ۆ پەرەۆودە "پولۋكازاح", سام كازاح، ا يازىكا نە زناەش".

 

تەم نە مەنەە، تيمۋر سچيتاەت سەبيا يمەننو كازاحوم (ي تاك جە زاپيسان ۆ دوكۋمەنتاح), نو پەرسپەكتيۆا توگو، چتو ۆ كازاحستانە سكورو كاجدىي وبيازان بۋدەت گوۆوريت پو-كازاحسكي، ەمۋ نە نراۆيتسيا:

 

"...پوسكولكۋ مى رۋسسكويازىچنىە، سلوجيلاس سۆويا كۋلتۋرنايا وسوبەننوست ۆنۋترەننيايا. مى ۆسە-تاكي بولشە وششۋششاەم سەبيا رۋسسكيمي، كاك ني گوۆوري. ي ۆووبششە يا دۋمايۋ تاك، كاك بى يا ني ليۋبيل سۆويۋ رودينۋ، ەسلي ۆوپروس يازىكا بۋدەت ناۆيازان وچەن جەستكو، تو پريدەتسيا، ناۆەرنوە، كۋدا-تو ميگريروۆات ۆ ستورونۋ روسسي. تام گدە، دوپۋستيم، ومسك، تاكيە ۆوت گورودا، گدە جيۆۋت كازاحي توجە [سمەەتسيا]"[25].

 

سلوۆا تيمۋرا وتراجايۋت نە وچەن كومفورتنوە پولوجەنيە رۋسيفيتسيروۆاننىح كازاحوۆ ۆ سوۆرەمەننوم كازاحستانە. حوتيا وني ي سوستاۆليايۋت دوۆولنو بولشۋيۋ چاست ناسەلەنيا، پريچەم پرينادلەجات ۆ وسنوۆنوم ك گورودسكومۋ ي نايبولەە وبرازوۆاننومۋ سلويۋ، سەيچاس يم نەرەدكو پريحوديتسيا وششۋششات سۆويۋ ۆتوروسورتنوست. لينگۆيستيچەسكايا ستراتەگيا، كوتورايا دولجنا بىلا وبەسپەچيت يم ۆىسوكوە وبششەستۆەننوە پولوجەنيە ۆ سوۆەتسكوم سويۋزە، ۆ نەكوتوروي ستەپەني وگرانيچيلا يح ۆوزموجنوستي ۆ پوستسوۆەتسكۋيۋ ەپوحۋ. تەپەر روديتەلي-كازاحي چاششە وتپراۆليايۋت دەتەي ۆ شكولى س پرەپوداۆانيەم نا كازاحسكوم يازىكە، پريزناۆايا تەم سامىم، چتو زنانيە كازاحسكوگو وتكرىۆاەت دوپولنيتەلنىە ۆوزموجنوستي دليا كارەرنوگو روستا[26]. ۆ تو جە ۆرەميا ۆزروسلومۋ رۋسسكويازىچنومۋ ناسەلەنيۋ وسۆويت كازاحسكي دوۆولنو سلوجنو يز-زا نەدوستاتكا ۆرەمەني، دەنەگ ي حوروشيح يازىكوۆىح كۋرسوۆ. مارينا ابدراحمانوۆا، ناپولوۆينۋ كازاشكا، ناپولوۆينۋ رۋسسكايا، سوستوياششايا ۆ براكە س كازاحوم، جالۋەتسيا: "منە، ناپريمەر، انگليسكي ۆىۋچيت لەگچە، چەم كازاحسكي". ۆ ەە سەمە ۆسە گوۆوريات پو-رۋسسكي: ونا ساما، مۋج ي دوچەري، ي ونا پەرەجيۆاەت، چتو ۆ نوۆوم كازاحستانە ۋ ەە دوچەرەي موگۋت بىت پروبلەمى ۆ سۆيازي س تەم، چتو وني نەدوستاتوچنو حوروشو ۆلادەيۋت كازاحسكيم يازىكوم[27].

نەسموتريا نا تو، چتو يازىكوۆىە پريوريتەتى ۆ پوستسوۆەتسكوم كازاحستانە پومەنياليس نا پريامو پروتيۆوپولوجنىە پو سراۆنەنيۋ س سوۆەتسكيم ۆرەمەنەم، منوگيە يز فۋندامەنتالنىح سوۆەتسكيح پونياتي و يازىكە ي ەگو وتنوشەني ك يدەنتيچنوستي وستاليس ۆ سيلە. وبششەپرينياتوي وستاەتسيا ۋبەجدەننوست، چتو گوسۋدارستۆۋ سلەدۋەت پوددەرجيۆات كاكوي-تو وپرەدەلەننىي يازىك ي چتو يازىك ياۆلياەتسيا ۆاجنەيشەي چاستيۋ ناتسيونالنوي يدەنتيچنوستي. ۆ كازاحستانە، گدە بولشايا دوليا كازاحوۆ ياۆلياەتسيا رۋسسكوگوۆورياششيمي، ەتا ۋبەجدەننوست پلوحو سوگلاسۋەتسيا س رەالنوستيۋ. بولەە توگو، وفيتسيالنايا ريتوريكا، يسپولزۋيۋششاياسيا سەگودنيا دليا پروپاگاندى كازاحسكوگو يازىكا، پورازيتەلنو ناپوميناەت ديسكۋرس كورەنيزاتسي سوۆەتسكيح ۆرەمەن - تاك جە، كاك ي نەسپوسوبنوست پراۆيتەلستۆا سوزدات ۋسلوۆيا، پري كوتورىح ۆسە نە زنايۋششەە كازاحسكوگو ناسەلەنيە دەيستۆيتەلنو وسۆويت ەتوت يازىك.

 

***

سەگودنيا كازاحستان گورازدو بولەە وتكرىت ۆنەشنەمۋ ميرۋ، چەم ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا. گراجدانە سترانى ەزديات پو ۆسەمۋ زەمنومۋ شارۋ، پولزۋيۋتسيا ينتەرنەتوم، ۋچاتسيا زا رۋبەجوم، پوكۋپايۋت يمپورتنىە توۆارى ي، پوميمو كازاحسكوگو ي رۋسسكوگو، وسۆايۆايۋت ەششە ي انگليسكي. تەم نە مەنەە، وبستوياتەلستۆا مەجەتنيچەسكيح براكوۆ ي سۆيازاننىە س نيمي پروبلەمى وستايۋتسيا ۆ وسنوۆنوم تەمي جە، چتو ي ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا. مالو كتو ۆ كازاحستانە زادۋمىۆاەتسيا و ۆوزموجنوستي سمەشاننوي يلي مۋلتيناتسونالنوي يدەنتيچنوستي، چتو رەزكو كونتراستيرۋەت س پولوجەنيەم دەل ۆ سشا، گدە ليۋدي سمەشاننوگو پرويسحوجدەنيا نەسكولكو لەت نازاد دوبيليس دليا سەبيا پراۆا نازىۆاتسيا تاكوۆىمي ۆ پەرەپيسنىح ليستاح. كوگدا چلەنى مەجەتنيچەسكيح سەمەي ي ليۋدي سمەشاننوگو پرويسحوجدەنيا راسسكازىۆايۋت و سۆوەم وپىتە، ۆ يح رەچي تو ي دەلو ۆسپلىۆايۋت سوۆەتسكيە پريمەتى - گلاۆنىم وبرازوم، يازىك ي ناتسيونالنوست پو دوكۋمەنتام.

وسوبوي پوترەبنوستي يزمەنيت سيستەمۋ ناتسيونالنوي كلاسسيفيكاتسي ۆ كازاحستانە نە وششۋششاەتسيا. پوچتي نيكتو نە وسپاريۆاەت نەوبحوديموستي يمەت ەدينستۆەننۋيۋ وفيتسيالنو زافيكسيروۆاننۋيۋ ناتسيونالنوست. گراجدانە كازاحستانا تەپەر موگۋت زاكليۋچات (ي ۆرەميا وت ۆرەمەني دەيستۆيتەلنو زاكليۋچايۋت) براكي نە تولكو س جيۆۋششيمي ۆ كازاحستانە ليۋدمي درۋگوي ناتسيونالنوستي، نو ي س "ينوسترانتسامي" - كيتايتسامي، تۋركامي، ەۆروپەيتسامي، امەريكانتسامي. پو مەرە زناكومستۆا س زاپادنوي تراكتوۆكوي راسوۆىح ي ەتنيچەسكيح ۆوپروسوۆ دومينيرۋيۋششەە پونيمانيە يدەنتيچنوستي موجەت يزمەنيتسيا، ودناكو ۆ ناستوياششەە ۆرەميا سوۆەتسكوە ناسلەديە ەششە جيۆو ۆ كازاحستانسكوم ديسكۋرسە وب ەتنيچنوستي، يدەنتيچنوستي ي سمەشاننوم براكە.

 

پەرەۆود س انگليسكوگو ولگي سەرەبريانوي

 

______________________________________________________

 

1) تەرمين "سوزداتەل ناتسي" ۆ وتنوشەني سوۆەتسكوگو گوسۋدارستۆا پرينادلەجيت رونالدۋ سۋني (سم.: Suny R.G. The Revenge of the Past: Nationalism, Revolution, and the Collapse of the Soviet Union. Stanford, 1993).سم. تاكجە: Martin T. The Affirmative Action Empire: Nations and Nationalism in the Soviet Union, 1923-1939. Ithaca, 2001.

2) Martin T. Modernization or Neotraditionalism? Ascribed Nationality and Soviet Primordialism // Fitzpatrick S. (Ed.). Stalinism: New Directions. New York; London, 2000; Laruelle M. The Concept of Ethnogenesis in Central Asia: Its Political Context and Institutional Mediators, 1940-1950 // Kritika. 2008. Vol. 9. № 1. P. 169-188.

3) تيشكوۆ ۆ. رەكۆيەم پو ەتنوسۋ. يسسلەدوۆانيا پو سوتسيالنوي ي كۋلتۋرنوي انتروپولوگي. م.، 2003; بروملەي يۋ. ەتنوس ي ەتنوگرافيا. م.، 1973.

4) پريمەروم تاكيح ديسكۋسسي ۆ امەريكانسكوم كونتەكستە موجەت سلۋجيت كنيگا: Spencer R. Challenging Multiracial Identity. Boulder; London, 2006.

5) سۋسوكولوۆ ا. مەجناتسيونالنىە براكي ۆ سسسر. م.، 1987. س. 140; توپيلين ا. مەجناتسيونالنىە سەمي ي ميگراتسيا: ۆوپروسى ۆزايموۆليانيا // سوتسيس. 1995. № 7. س. 76.

6) Tەرمين "ناتسيوناليزيرۋيۋششەە گوسۋدارستۆو" زايمستۆوۆان يز كنيگي: Brubaker R. Nationalism Reframed: Nationhood and the National Question in the New Europe. Cambridge, 1996.

7) راسسچيتانو پو: دەموگرافيچەسكي ەجەگودنيك كازاحستانا. ستاتيستيچەسكي سبورنيك / پود رەد. ا. مەشيمباەۆوي. استانا، 2009. س. 178, 197.

8) Fierman W. Language and Education in Post-Soviet Kazakhstan: Kazakh-Medium Instruction in Urban Schools // The Russian Review. 2006. № 65. س. 110; پەرەپيس ناسەلەنيا رەسپۋبليكي كازاحستان 2009 گودا. كراتكيە يتوگي. ستاتيستيچەسكي سبورنيك / پود رەد. ا.ا. سمايلوۆا. استانا، 2010. س. 9.

9) ەتنودەموگرافيچەسكي ەجەگودنيك كازاحستانا: ستاتيستيچەسكي سبورنيك. الماتى، 2006. س. 168; دەموگرافيچەسكي ەجەگودنيك كازاحستانا. ستاتيستيچەسكي سبورنيك. استانا، 2008.

10) Dave B. Kazakhstan: Ethnicity, Language, and Power. London; New York, 2007. P. 119.

11) براك - ەتو نە براك // Dumaen.ru. 2005. 21 دەكابريا (www.dumaem.ru/print.php?st_id=551).

12) سم.، ناپريمەر: Mايلىباەۆا ل. كازاشكي ۆستۋپايۋت ۆ براك س ينوسترانتسامي گورازدو چاششە، چەم كازاحي - س ينوسترانكامي // Inosmi.org. 2008. 11 نويابريا (www.inosmikz.org/?p=39). كاك پوكازىۆاەت ستاتيستيكا، ۆ 2003 گودۋ ۆ مەجەتنيچەسكيە براكي ۆستۋپيلي 9,37% كازاحوۆ، ۆ توم چيسلە 3406 (5,23%) مۋجچين ي 2666 (4,14%) جەنششين. دو 1990 گودا مەجەتنيچەسكيە براكي زاكليۋچالي مەنشە 1% كازاشەك (تام جە). سم. تاكجە: يشرانوۆ ە. ناراستانيە چيسلەننوستي ەتنيچەسكي سمەشاننىح براكوۆ ۆ كازاحستانە نەيزبەجنو // Zona KZ. 2006. 31 اۆگۋستا (http://zonakz.net/articles/15403); بەكبوسۋنوۆا د. مەجناتسيونالنىە براكي: Pro et Contra // Zakon.kz. 2006. 24 اۆگۋستا (www.zakon.kz/75052-mezhnacionalnye-braki-pro-et-contra-za.html).

 

13) ينتەرۆيۋ پروۆوديليس ۆ دۆۋح گوروداح - الماتى ي ۋست-كامەنوگورسكە. بولشينستۆو رەسپوندەنتوۆ رازرەشيلي نام يسپولزوۆات يح ناستوياششيە يمەنا، ۆسە پسەۆدونيمى زاكليۋچەنى ۆ كاۆىچكي. ينتەرۆيۋ پروۆوديليس نا رۋسسكوم يازىكە.

14) Hirsch F. Empire of Nations: Ethnographic Knowledge and the Making of the Soviet Union. Ithaca, 2005.

15) ينتەرۆيۋ س لەسەي كاراتاەۆوي. الماتى، 19 اپرەليا 2010 گودا.

16) ينتەرۆيۋ س مارينوي ابدراحمانوۆوي.

17) ينتەرۆيۋ س "ليۋدميلوي داۆىدوۆوي".

18) تام جە.

19) ينتەرۆيۋ س نيكولاەم حونوم. ۋست-كامەنوگورسك، 5 اپرەليا 2010 گودا.

20) ينتەرۆيۋ س لەسەي كاراتاەۆوي.

21) Fierman W. Op. cit. P. 101.

22) Ibid. P. 111-112.

23) جاكۋپوۆ ج. شالا-كازاح: پروشلوە، ناستوياششەە، بۋدۋششەە. الماتى، 2009. س. 9-10.

24) ينتەرۆيۋ س "مايروي احمەتوۆوي". الماتى، 11 اپرەليا 2010 گودا.

25) ينتەرۆيۋ س تيمۋروم سەرگازينوۆىم.

26) Fierman W. Op. cit. P. 111-112.

27) ينتەرۆيۋ س مارينوي ابدراحمانوۆوي.

 

http://magazines.russ.ru/nz/2011/6/u18.html

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 2199
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 2584
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 2524
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 1684