"كەنەسارى حان" قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتi, كەنەسارى حاننىڭ جەتiنشi ۇرپاعى تالعات ايداروۆتىڭ باستاۋىمەن ەلiمiزگە بەلگiلi بiر توپ زيالى قاۋىم وكiلدەرi قىرعىزستانعا بارىپ قايتتى. بۇل ساپاردىڭ القيسساسى ءاۋ باستا قىرعىز ەلiندەگi "ينسانات" قورىنىڭ توراعاسى ومiربەك ەگەمبەرديەۆتiڭ الماتىدا بولعان ساپارىندا ايتىلىپتى. كونفەرەنتسيانىڭ ماقساتى - وتكەن تاريحىمىزداعى قۇندىلىقتارىمىزدى جوعالتىپ الماي، ساقتاپ قالۋ. ەكi ەلدiڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان تۋىستىق قارىم-قاتىناسىن ودان ارى كۇشەيتۋ. كونفەرەنتسيا بiشكەكتiڭ "داەليا" مادەني ورتالىعىندا ءوتتi.

"كەنەسارى حان" قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتi, كەنەسارى حاننىڭ جەتiنشi ۇرپاعى تالعات ايداروۆتىڭ باستاۋىمەن ەلiمiزگە بەلگiلi بiر توپ زيالى قاۋىم وكiلدەرi قىرعىزستانعا بارىپ قايتتى. بۇل ساپاردىڭ القيسساسى ءاۋ باستا قىرعىز ەلiندەگi "ينسانات" قورىنىڭ توراعاسى ومiربەك ەگەمبەرديەۆتiڭ الماتىدا بولعان ساپارىندا ايتىلىپتى. كونفەرەنتسيانىڭ ماقساتى - وتكەن تاريحىمىزداعى قۇندىلىقتارىمىزدى جوعالتىپ الماي، ساقتاپ قالۋ. ەكi ەلدiڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان تۋىستىق قارىم-قاتىناسىن ودان ارى كۇشەيتۋ. كونفەرەنتسيا بiشكەكتiڭ "داەليا" مادەني ورتالىعىندا ءوتتi.

ءسوز اراسىندا اتاپ وتكەنiمiز­دەي، ەلiمiزدە بولعان قىرعىزدىڭ بەلگiلi ازاماتى ومiربەك "كەنەسارى حان" قورىنىڭ ماقسات-ءمۇد­دەسiمەن ەگجەي-تەگجەيلi تانىسىپ شىققان سوڭ، ەلدەرiندەگi بۇگiنگi بەرەكەتسiزدiكتەرiنە قايىر بولار دەدi مە، قازاق تۋىسقاندارىنا جاتا جابىسىپ، ءوزi باسقارىپ وتىرعان "ينسانات" قورىمەن بiرiگiپ جۇمىس iستەۋگە ۇسىنىس بiلدiرگەن. ومiربەكتiڭ بۇل ويىن قوردىڭ جەتەكشiسi مۇحتارحان اباعان حالقىمىزعا تانىمال تۇلعالارمەن اقىلداسا كەلە، وي-ەلەگiنەن وتكiزiپ بارىپ، الدىڭا كەلسە اتاڭنىڭ قۇنىن كەش دەگەندەي كورشi ەلدiڭ ماقساتىن بiل­مەككە، قىرعىز اعايىندارعا بارماققا قامداندى. كوڭiلدە كۇدiك تە جوق ەمەس-تi. اراعا بiر عاسىردان ارتىق ۋاقىت سالىپ اعايىندارىمىز قاتەلiكتەرiن مويىندارىنا الىپ جاتسا، بۇل وتكەننiڭ وكiنiشiنiڭ از دا بولسا جەڭiلدە­گە­نi ەمەس پە؟ ونىڭ ۇستiنە قىرعىزستانداعى قاقتىعىستان بiر ەمەس، ەكi بiردەي پرەزيدەنتتەرiنiڭ ەلدەن قاشۋى ادام ساناسىنا قانداي اسەر بەرەتiنiن ويلاي بەرi­ڭiز؟ وسىنىڭ ءبارiن قىرعىزدار بiز كەنەسارىنىڭ قارعىسىنا قالعاندىقتان وسىنداي بەرەكەتسiزدiككە دۋشار بولىپ جاتىرمىز دەپ ويلايتىن سياقتى. سولاي بولۋى دا ابدەن مۇمكiن.

قىرعىز اعايىندار قازاق زيالىلارىن قوناقجايلىق تانىتىپ شەكارادان كۇتiپ الدى. قاندارىندا بار كiشپەيiلدiلiك پە، جوق الدە بابالارىنىڭ قاتەلiكتەرiن مويىندارىنا العانى ما، قۇراق ۇشىپ بايەك بولدى. حالىقارالىق دەڭگەيدە وتكەن ايتۋلى جيىن باسىندا ەكi جاقتىڭ قاس-قاباق اڭدۋىمەن باستالىپ ەدi, بارا-بارا بiرiنiڭ سوزiنە بiرi باس شۇلعۋمەن ەمەن-جارقىن اڭگiمە ءوربiتتi. ۇيىمداستىرۋشى ومiر­بەك ەگەمبەرديەۆ iس-شارانىڭ ماقسات-مۇددەسiنە توقتالىپ، بىلاي دەپ اعىنان جارىلدى. "وتكە­نiمiزگە زەر سالساق، قىرعىز-قازاقتىڭ تاريحىن ءبولiپ-جارىپ قاراۋ­عا بولمايدى. ەجەلدەن بۇل ەكi قوردىڭ بiرiگiپ بiر ماقساتتا جۇمىس iستەۋi, سiزدەر مەن بiزدەر­گە تيiمدi دەپ ويلايمىن" دەدi. ارى قاراي ءسوز كەزەگi ءتول تەڭگە­مiز­دiڭ اۆتورى قازاقتىڭ رۋ-تايپالارىنا ارنالعان سۇبەلi تاريحي كiتاپتار شىعارىپ جاتقان "الاش" تاريحي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتi حايروللا عابجالي­لوۆ­قا تيدi. ول قازاق پەن قىرعىزدىڭ تامىرىنىڭ تەرەڭدە جاتقان ۇلت ەكەنiن، ۋاقىتشا قيىنشىلىقتاردىڭ كۇنi ەرتەڭ ۇمىت بولاتىنىن، قايتسەك بولاشاق ۇرپاققا تiلiن، دiنiن، تاريحىن تەرەڭ ءتۇسiن­دiرۋ قاجەتتiگiن ەرتەڭگi ەلدiڭ ۇلتجاندى ازاماتتارىنا قانداي قادامدارعا بارۋ كەرەكتiگiن اتاپ ءوتتi. سونداي-اق، قولىنان iس كەلەتiن ازاماتتاردىڭ شەكاراعا قاراماي ەل مۇددەسi ءۇشiن ايانباي قىزمەت iستەۋلەرiنە اق جول تiلەپ، قۋانىشىن جاسىرىپ قالا المادى. ەل يگiلiگi ءۇشiن قانداي دا بiر ۇلاعاتتى iسكە قولىنان كەلگەن كومەگiن اياپ قالمايتىنىن جەتكiزدi. كو­ڭiلدi تەربەگەن، وتتى سوزگە جي­نال­عان جۇرت قايتا-قايتا قول سوعىپ ريزاشىلىق تانىتتى.

ەلiمiزدە كەنەسارى حاننىڭ اتىن جامىلعان ونعا جۋىق قور بار. سول قوردىڭ كوبi نە iستەپ، نە قويىپ جاتقانىن وزدەرi دە بiلمەيدi. تەك قوردى تiركەتiپ ال­عانىمەن، قارجىنىڭ جوقتىعىنا بايلانىستى ناتيجەلi جۇمىس iستەپ جاتقاندارى شامالى. بiراق ۇلى حانعا ون قور دا كوپتiك ەتپەي­دi. بارلىق قوردىڭ ماقساتى تەك بiرەۋ عانا - ۇلى باتىردىڭ باس سۇيەگiن ەلگە اكەلiپ، دەنەسiمەن بiرگە ارۋلاپ جەرلەۋ. ۇلتتىڭ مەرە­يiن اسىرىپ، رۋحىن اسقاقتاتۋ.

قىرعىز عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگi, سەكسەننiڭ سەڭ­گiرiنە شىققان كورنەكتi عالىم مىرزابەك يماناليەۆ اقساقال سوزگە شىققاندا ايىرقالپاقتىلار اتاعى الىسقا كەتكەن كورنەك­تi عالىمدارىنىڭ ءار ءسوزiن جەرگە تۇسiرمەي قاعازعا ءتۇرتiپ وتىردى. ۇلتتىڭ ارىنداي بۇل اقساقالدى ءبارi توبەسiنە كوتەرەتiنi قول شاپالاقتاستارىنان-اق بەلگiلi بولدى. اسپاي-ساسپاي ءسوز باستاعان عالىم قازاق پەن قىرعىزدىڭ ءورiسi بiر دەدi. "ەكi ەلدiڭ وسىنداي يگi باستاماسى ىنتىماعىمىزدى ارتتىرىپ، تاريحىمىزدىڭ كەڭ قانات جايۋىنا كومەكتەسەدi. ۇلى باتىر كەنەسارى قازاق پەن قىرعىزدىڭ بiر جاعادان باس شىعارىپ، ءوز الدىنا ءتۇتiن تۇتەتۋiن اڭساپ، قۇرىشتاي مىقتى ەلدiڭ ساياساتىنا قار­سى تۇرعانى تاريحتان بەلگiلi. بiراق كوكتەن تiلەگەن تiلەك iسكە اسپادى، قاسىندا جۇرگەن وپاسىزداردىڭ كەسiرiنەن اسقاق ارماندى جەر قۇشتىردى. ءجا، بۇنىڭ ءبارi وتكەن تاريحتىڭ جاڭعىرىعى. ەندi­گi ماقساتىمىز نە بولماق؟ قايتسەك، جوعىمىزدى تولىقتاپ، بارىمىزدىڭ باعاسىن ارتتىرامىز؟" عالىم وسىنداي ساۋال تاستادى. سونىڭ جاۋابىن جۇپتادى. حالىق­ارالىق كونفەرەنتسيادا ەلگە بەل­گiلi ازاماتتار ءسوز جارىستىرۋ ءۇشiن مiنبەگە كوتەرiلگەن جوق. ەل­دiڭ وتكەن-كەتكەن تاريحىنا بايلانىستى اڭگiمەنi تەرەڭنەن قوز­عاپ، دالەلدەر ارقىلى ويلارىن كوپكە جەتكiزدi. تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى قامبار اتاباەۆ قىز الىسىپ، قىز بەرiسكەن ەكi ۇلتتىڭ بiر-بiرiنە تاريح جاعىنان جاقىن ەكەنiن، وتكەن داۋiرiمiزدە كوپ شىندىقتىڭ بۇرمالانىپ، تەرiس تۇسiندiرiلگەنiن اشىپ ايتتى. راس، شىندىقتىڭ قاشاندا جولى اۋىر. حالىق قاھارمانى باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ "اقيقات بار، بiراق ول بiرشاما كەشiگiپ جۇرەدi" دەگەن ءسوزi وسىندايدا ەرiكسiز ويعا ورالادى. مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرi يشەنباي ابدiرازاقوۆ: "قازاق حالقىنىڭ تاريحى تەرەڭدە جاتىر. ۇلى سۋرەتكەر مۇحتار اۋەزوۆ پەن ۇلى عالىم شوقان ءۋاليحانوۆ قىرعىز حالقىنىڭ ماناس جىرىن ءوز باستارىنا تونگەن اۋىرتپالىققا قاراماي، قورعاعاندارىن بiز ەشقاشاندا ۇمىتپايمىز. سiزدەردiڭ قارىشتاپ دامىپ كەلە جاتقان قادامدارىڭىزعا ارقاشاندا ساتتiلiك تiلەيمiز، ءارi سiزدەردەن ۇلگi الۋعا تىرىسامىز" دەدi. "بارىس", "پاراسات" وردەندەرiنiڭ يەگەرi سەيتقاپار ماماداليەۆ ەكi ەلدiڭ عىلىم، تەحنيكا جاعىن تiلگە تيەك ەتiپ، بولاشاق دامۋ جوسپارى تۋرالى ءسوز وربiتسە، عالىم جانۇزاق اكiمۇلى: " جاھاندانۋ داۋiرiندە بiر ۇلتتى بiر ۇلتتىڭ جۇتىپ جويۋ قاۋپi بار. سوندىقتان الپاۋىتتارعا جەم بولماۋ ءۇشiن تەرەڭدە جاتقان تاريحىمىزدى تiرiلتiپ، قىرعىز بەن قازاقتىڭ بۇگiنگi بەت-بەينەسi, ەرتەڭگi بولاشاعى ءۇشiن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى باستى ورىنعا قويۋىمىز كەرەك" دەدi.

ورمانحان ماناپتىڭ شوبەرە­سi, قوعامدىق بiرلەستiكتiڭ تورالقا مۇشەسi, مەدەتبەكوۆ ءسوز الىپ، قىرعىزدار اتىنان قازاق باۋىرلاستارىنا ىستىق ىقىلاستارىن جەتكiزiپ، كەنەسارىنىڭ ۇرپاعى تالعات شوراۇلى مەن قوردىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى مۇحتارحان اباعانعا شاپان جاۋىپ سىي-سياپات كورسەتتi. تاريحشى تاشمامبەت كەنەساريەۆ، (كەنەسارى بابامىزدىڭ قۇرمەتiنە قويىلعان) زاڭگەر شولپان باەكوۆا، يشەنگۇل سادىقوۆا، قۇلبەك بوكەنباەۆتار ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى. ناۋ­رىزباي باتىردىڭ ۇرپاعى ايسارا ىسقاقوۆا اپامىز اق باتاسىن بەردi. قورداي اۋدانى قاراساي اۋىلىنىڭ اكiمi جاندوس التى­باەۆ سىندى بەلگiلi ازاماتتار ءسوز سويلەپ، كەنەسارى مەن ناۋرىزبايدىڭ قاراساي اۋىلىنداعى ەسكەرتكiشiنە الداعى ۋاقىتتا جارىق تارتىلىپ، اكiمشiلiكتiڭ قاراماعىنا الىناتىنىن جەتكiزدi. قورىتىندى ءسوز العان "كەنەسارى قورىنىڭ" اتقارۋشى ديرەكتورى مۇحتارحان اباعان: "تاريحىمىزعا سىن كوزبەن ەمەس، شىن كوزبەن قارايىق، ونى جيناقتاپ كەيiنگi ۇرپاققا جەتكiزۋiمiز كەرەك. سوندا عانا وتكەنگە دەگەن وكiنiشiمiزدiڭ ورنى تولاتىن بولادى", - دەپ، كەسiمدi وي ايتىپ، كەنەسارى حاننىڭ ۇرپاعى تالعات ايداروۆ پەن ورمانحاننىڭ شوبەرەسi ءشامشi­بەكتi ورتاعا شاقىرىپ، قول الىستىرىپ، ءتوس قاعىستىردى. ۇزاققا سوزىلعان جيىننىڭ بار قورىتىندىسى وسى بولعانداي، جينالعان قاۋىمنىڭ جۇزiندەگi شاتتىقتىڭ بەلگiسiن كورسەڭiز، تiلمەن ايتىپ جەتكiزۋ قيىن. سونىمەن قىرعىز اعايىنداردىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن تاريحتىڭ بiر بەتi ۇلى باتىرىمىز كەنەسارىنىڭ ارۋاعىنا قۇران باعىشتالىپ، اس بەرۋمەن جابىلدى.

الداعى ۋاقىتتا ەكi قوردىڭ ۇجىمى بiر ماقساتتا جۇمىس جۇرگiزەتiن بولادى. الاشتىڭ الداسپان اقىنى ماعجان جۇماباەۆ "الاشتا كەنەمدەي ەر تۋمايدى" دەپ جىرعا قوسقانى بەلگiلi. ۇلى حاننىڭ باس سۇيەگi ەلگە ورالاتىن بولسا، قازاقتىڭ كۇنi بۇل كۇننەن دە جارىق ءارi نۇرلى بولاتىنىنا سەنiمiمiز مول. ويتكەنi حان كەنە - ۇلتتىڭ ايبارى مەن نامىسى، ۇياتى مەن ارى. ەڭ باستىسى - رۋحى. رۋحىن جوعالتقان ۇلت ءوز مۇددەسiن قورعاي المايدى. ال بiزدiڭ رۋحىمىز تانiنەن اجىراپ قالعان باس سياقتى. اقىن تiلiمەن ايتساق، "قازاق بۇگiن - كەنەسارى، كەۋدەسi بار، باسى جوق". اششى دا بولسا اقي­قاتى وسى! قىرعىزدار نە ءۇشiن ويدا-جوقتا كەنەسارىعا اس بەرۋدi ويلاستىردى. سەبەبi, تىنىشتىعى كەتiپ، بەرەكەسi قاشقان ەلدiڭ بولاشاعىنا الاڭداعاندىقتان وسى قادامعا بارسا كەرەك. تاريح قاشاندا اقيقاتقا اينالىپ سوعادى. ال بiز حان كەنەنiڭ باس سۇيەگiن ەلگە اكەلۋگە ەنجارلىق تانىتىپ وتىرمىز. بۇل -جاقسىلىق ەمەس، ەرتەڭiمiزدiڭ نۇرلى، بۇگiنi­مiزدiڭ باياندى بولۋى ءۇشiن اتا-بابامىزدىڭ رۋحىنىڭ الدىندا ءجۇزiمiز جارقىن بولۋى كەرەك. ەندەشە، ويلانايىق، اعايىن!

«اباي-اقپارات»