Senbi, 20 Sәuir 2024
Janalyqtar 3278 0 pikir 29 Shilde, 2011 saghat 07:08

Erghaly Baqash. Han Kenening ruhy asqaqtaghan kýn

"Kenesary Han" qoghamdyq qorynyng preziydenti, Kenesary hannyng jetinshi úrpaghy Talghat Aydarovtyng bastauymen elimizge belgili bir top ziyaly qauym ókilderi Qyrghyzstangha baryp qaytty. Búl sapardyng әlqissasy әu basta qyrghyz elindegi "Insanat" qorynyng tóraghasy Ómirbek Egemberdiyevting Almatyda bolghan saparynda aitylypty. Konferensiyanyng maqsaty - ótken tarihymyzdaghy qúndylyqtarymyzdy joghaltyp almay, saqtap qalu. Eki elding ejelden kele jatqan tuystyq qarym-qatynasyn odan ary kýsheytu. Konferensiya Bishkekting "Daeliya" mәdeny ortalyghynda ótti.

"Kenesary Han" qoghamdyq qorynyng preziydenti, Kenesary hannyng jetinshi úrpaghy Talghat Aydarovtyng bastauymen elimizge belgili bir top ziyaly qauym ókilderi Qyrghyzstangha baryp qaytty. Búl sapardyng әlqissasy әu basta qyrghyz elindegi "Insanat" qorynyng tóraghasy Ómirbek Egemberdiyevting Almatyda bolghan saparynda aitylypty. Konferensiyanyng maqsaty - ótken tarihymyzdaghy qúndylyqtarymyzdy joghaltyp almay, saqtap qalu. Eki elding ejelden kele jatqan tuystyq qarym-qatynasyn odan ary kýsheytu. Konferensiya Bishkekting "Daeliya" mәdeny ortalyghynda ótti.

Sóz arasynda atap ótkenimiz­dey, elimizde bolghan qyrghyzdyng belgili azamaty Ómirbek "Kenesary han" qorynyng maqsat-mýd­desimen egjey-tegjeyli tanysyp shyqqan son, elderindegi býgingi bereketsizdikterine qayyr bolar dedi me, qazaq tuysqandaryna jata jabysyp, ózi basqaryp otyrghan "Insanat" qorymen birigip júmys isteuge úsynys bildirgen. Ómirbekting búl oiyn qordyng jetekshisi Múhtarhan Abaghan halqymyzgha tanymal túlghalarmen aqyldasa kele, oi-eleginen ótkizip baryp, aldyna kelse atannyng qúnyn kesh degendey kórshi elding maqsatyn bil­mekke, qyrghyz aghayyndargha barmaqqa qamdandy. Kónilde kýdik te joq emes-ti. Aragha bir ghasyrdan artyq uaqyt salyp aghayyndarymyz qatelikterin moyyndaryna alyp jatsa, búl ótkenning ókinishining az da bolsa jenilde­ge­ni emes pe? Onyng ýstine Qyrghyzstandaghy qaqtyghystan bir emes, eki birdey preziydentterining elden qashuy adam sanasyna qanday әser beretinin oilay beri­niz? Osynyng bәrin qyrghyzdar biz Kenesarynyng qarghysyna qalghandyqtan osynday bereketsizdikke dushar bolyp jatyrmyz dep oilaytyn siyaqty. Solay boluy da әbden mýmkin.

Qyrghyz aghayyndar qazaq ziyalylaryn qonaqjaylyq tanytyp shekaradan kýtip aldy. Qandarynda bar kishpeyildilik pe, joq әlde babalarynyng qatelikterin moyyndaryna alghany ma, qúraq úshyp bәiek boldy. Halyqaralyq dengeyde ótken aituly jiyn basynda eki jaqtyng qas-qabaq anduymen bastalyp edi, bara-bara birining sózine biri bas shúlghumen emen-jarqyn әngime órbitti. Úiymdastyrushy Ómir­bek Egemberdiyev is-sharanyng maqsat-mýddesine toqtalyp, bylay dep aghynan jaryldy. "Ótke­nimizge zer salsaq, qyrghyz-qazaqtyng tarihyn bólip-jaryp qarau­gha bolmaydy. Ejelden búl eki qordyng birigip bir maqsatta júmys isteui, sizder men bizder­ge tiyimdi dep oilaymyn" dedi. Ary qaray sóz kezegi tól tenge­miz­ding avtory qazaqtyng ru-taypalaryna arnalghan sýbeli tarihy kitaptar shygharyp jatqan "Alash" tarihiy-zertteu ortalyghynyng preziydenti Hayrolla Ghabjaliy­lov­qa tiydi. Ol qazaq pen qyrghyzdyng tamyrynyng terende jatqan últ ekenin, uaqytsha qiynshylyqtardyng kýni erteng úmyt bolatynyn, qaytsek bolashaq úrpaqqa tilin, dinin, tarihyn tereng týsin­diru qajettigin ertengi elding últjandy azamattaryna qanday qadamdargha baru kerektigin atap ótti. Sonday-aq, qolynan is keletin azamattardyng shekaragha qaramay el mýddesi ýshin ayanbay qyzmet isteulerine aq jol tilep, quanyshyn jasyryp qala almady. El iygiligi ýshin qanday da bir úlaghatty iske qolynan kelgen kómegin ayap qalmaytynyn jetkizdi. Kó­nildi terbegen, otty sózge jiy­nal­ghan júrt qayta-qayta qol soghyp rizashylyq tanytty.

Elimizde Kenesary hannyng atyn jamylghan ongha juyq qor bar. Sol qordyng kóbi ne istep, ne qoyyp jatqanyn ózderi de bilmeydi. Tek qordy tirketip al­ghanymen, qarjynyng joqtyghyna baylanysty nәtiyjeli júmys istep jatqandary shamaly. Biraq úly hangha on qor da kóptik etpey­di. Barlyq qordyng maqsaty tek bireu ghana - Úly batyrdyng bas sýiegin elge әkelip, denesimen birge arulap jerleu. Últtyng mere­yin asyryp, ruhyn asqaqtatu.

Qyrghyz Ghylym akademiyasynyng akademiygi, seksenning sen­girine shyqqan kórnekti ghalym Myrzabek Imanaliyev aqsaqal sózge shyqqanda aiyrqalpaqtylar ataghy alysqa ketken kórnek­ti ghalymdarynyng әr sózin jerge týsirmey qaghazgha týrtip otyrdy. Últtyng arynday búl aqsaqaldy bәri tóbesine kóteretini qol shapalaqtastarynan-aq belgili boldy. Aspay-saspay sóz bastaghan ghalym qazaq pen qyrghyzdyng órisi bir dedi. "Eki elding osynday iygi bastamasy yntymaghymyzdy arttyryp, tarihymyzdyng keng qanat jangyna kómektesedi. Úly batyr Kenesary qazaq pen qyrghyzdyng bir jaghadan bas shygharyp, óz aldyna týtin týtetuin ansap, qúryshtay myqty elding sayasatyna qar­sy túrghany tarihtan belgili. Biraq kókten tilegen tilek iske aspady, qasynda jýrgen opasyzdardyng kesirinen asqaq armandy jer qúshtyrdy. Jә, búnyng bәri ótken tarihtyng janghyryghy. Endi­gi maqsatymyz ne bolmaq? Qaytsek, joghymyzdy tolyqtap, barymyzdyng baghasyn arttyramyz?" Ghalym osynday saual tastady. Sonyng jauabyn júptady. Halyq­aralyq konferensiyada elge bel­gili azamattar sóz jarystyru ýshin minbege kóterilgen joq. El­ding ótken-ketken tarihyna baylanysty әngimeni terennen qoz­ghap, dәlelder arqyly oilaryn kópke jetkizdi. Tarih ghylymdarynyng doktory Qambar Atabaev qyz alysyp, qyz berisken eki últtyng bir-birine tarih jaghynan jaqyn ekenin, ótken dәuirimizde kóp shyndyqtyng búrmalanyp, teris týsindirilgenin ashyp aitty. Ras, shyndyqtyng qashanda joly auyr. Halyq qaharmany Bauyrjan Momyshúlynyng "Aqiqat bar, biraq ol birshama keshigip jýredi" degen sózi osyndayda eriksiz oigha oralady. Memleket jәne qogham qayratkeri IYshenbay Ábdirazaqov: "Qazaq halqynyng tarihy terende jatyr. Úly suretker Múhtar Áuezov pen úly ghalym Shoqan Uәlihanov qyrghyz halqynyng Manas jyryn óz bastaryna tóngen auyrtpalyqqa qaramay, qorghaghandaryn biz eshqashanda úmytpaymyz. Sizderding qaryshtap damyp kele jatqan qadamdarynyzgha әrqashanda sәttilik tileymiz, әri sizderden ýlgi alugha tyrysamyz" dedi. "Barys", "Parasat" ordenderining iyegeri Seytqapar Mamadaliyev eki elding ghylym, tehnika jaghyn tilge tiyek etip, bolashaq damu jospary turaly sóz órbitse, ghalym Janúzaq Ákimúly: " Jahandanu dәuirinde bir últty bir últtyng jútyp jong qaupi bar. Sondyqtan alpauyttargha jem bolmau ýshin terende jatqan tarihymyzdy tiriltip, qyrghyz ben qazaqtyng býgingi bet-beynesi, ertengi bolashaghy ýshin últtyq qúndylyqtardy basty oryngha qonymyz kerek" dedi.

Ormanhan Manaptyng shóbere­si, qoghamdyq birlestikting tóralqa mýshesi, Medetbekov sóz alyp, qyrghyzdar atynan qazaq bauyrlastaryna ystyq yqylastaryn jetkizip, Kenesarynyng úrpaghy Talghat Shoraúly men qordyng atqarushy diyrektory Múhtarhan Abaghangha shapan jauyp syi-siyapat kórsetti. Tarihshy Tashmambet Kenesariyev, (Kenesary babamyzdyng qúrmetine qoyylghan) zanger Sholpan Baekova, IYshengýl Sadyqova, Qúlbek Bókenbaevtar óz oilaryn ortagha saldy. Nau­ryzbay batyrdyng úrpaghy Aysara Ysqaqova apamyz aq batasyn berdi. Qorday audany Qarasay auylynyng әkimi Jandos Alty­baev syndy belgili azamattar sóz sóilep, Kenesary men Nauryzbaydyng Qarasay auylyndaghy eskertkishine aldaghy uaqytta jaryq tartylyp, әkimshilikting qaramaghyna alynatynyn jetkizdi. Qorytyndy sóz alghan "Kenesary qorynyn" atqarushy diyrektory Múhtarhan Abaghan: "Tarihymyzgha syn kózben emes, shyn kózben qarayyq, ony jinaqtap keyingi úrpaqqa jetkizuimiz kerek. Sonda ghana ótkenge degen ókinishimizding orny tolatyn bolady", - dep, kesimdi oy aityp, Kenesary hannyng úrpaghy Talghat Aydarov pen Ormanhannyng shóberesi Shәmshi­bekti ortagha shaqyryp, qol alystyryp, tós qaghystyrdy. Úzaqqa sozylghan jiynnyng bar qorytyndysy osy bolghanday, jinalghan qauymnyng jýzindegi shattyqtyng belgisin kórseniz, tilmen aityp jetkizu qiyn. Sonymen qyrghyz aghayyndardyng múryndyq boluymen tarihtyng bir beti úly batyrymyz Kenesarynyng aruaghyna qúran baghyshtalyp, as berumen jabyldy.

Aldaghy uaqytta eki qordyng újymy bir maqsatta júmys jýrgizetin bolady. Alashtyng aldaspan aqyny Maghjan Júmabaev "Alashta Kenemdey er tumaydy" dep jyrgha qosqany belgili. Úly hannyng bas sýiegi elge oralatyn bolsa, qazaqtyng kýni búl kýnnen de jaryq әri núrly bolatynyna senimimiz mol. Óitkeni han Kene - últtyng aibary men namysy, úyaty men ary. Eng bastysy - ruhy. Ruhyn joghaltqan últ óz mýddesin qorghay almaydy. Al bizding ruhymyz tәninen ajyrap qalghan bas siyaqty. Aqyn tilimen aitsaq, "Qazaq býgin - Kenesary, Keudesi bar, basy joq". Ashy da bolsa aqiy­qaty osy! Qyrghyzdar ne ýshin oida-joqta Kenesarygha as berudi oilastyrdy. Sebebi, tynyshtyghy ketip, berekesi qashqan elding bolashaghyna alandaghandyqtan osy qadamgha barsa kerek. Tarih qashanda aqiqatqa ainalyp soghady. Al biz Han Kenening bas sýiegin elge әkeluge enjarlyq tanytyp otyrmyz. Búl -jaqsylyq emes, ertenimizding núrly, býgini­mizding bayandy boluy ýshin ata-babamyzdyng ruhynyng aldynda jýzimiz jarqyn boluy kerek. Endeshe, oilanayyq, aghayyn!

«Abay-aqparat»

0 pikir