اباي وماروۆ (كوللاج)

اباي وماروۆ (كوللاج)

بۇگىندە الەم عالىمدارىنىڭ باسىن قاتىرىپ وتىرعان ەڭ باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى - ادامزاتتىڭ نەعۇرلىم ۇزاق ءومىر ءسۇرۋى بولىپ وتىر. وسىعان وراي، الەمدەگى بارلىق ەل حالقىنىڭ ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ جاسىن ۇزارتۋعا تىرىسۋدا. ايتا كەتەر جايت، ءبىزدىڭ ەلىمىز حالقىنىڭ ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىنان باسقا ەلدەرمەن سالىستىرعاندا «ۇياتتىلاۋ». قر ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، 2009 جىلى قازاقستاندىقتاردىڭ ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى بويىنشا كۇتىلگەن كورسەتكىش  68,6 جاس بولسا، 2010 جىلى 68,41 جاس بولعان. الايدا، شىندىعىندا، بۇل كورسەتكىش 67,87 جاستى قۇراعان. ناتيجەسىندە ەلىمىز ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىنىڭ دەڭگەيى بويىنشا الەم ەلدەرى اراسىندا 152-ورىندا تۇر.

ال الەم ەلدەرىنىڭ اراسىندا ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ جاسىنىڭ ۇزاقتىعى بويىنشا جا­پو­نيا 82,12 جاسپەن الدىڭعى ورىندا كە­لە­دى. ماماندار ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىنىڭ تومەن بولۋىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىن ەرتە ءولىم-جىتىمگە، مۇگەدەكتىككە اكەلىپ سوق­تى­را­تىن اۋرۋلاردىڭ پايدا بولۋىمەن ءتۇ­سىن­دى­رەدى. وسى ورايدا جىل وتكەن سايىن ءتۇرلى اۋ­رۋدىڭ «جاسارىپ» بارا جاتقانى دا ما­مانداردى الاڭداتىپ وتىر. ويتكەنى قاي اۋرۋ ءتۇرى بولسىن ادامدار ءومىرىن قىسقارتۋعا ەلەۋلى اسەرىن تيگىزەدى. بۇگىنگى كۇنى حال­قى­مىز­دىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاسىنىڭ تومەن بولۋىنا ەلەۋلى اسەرىن تيگىزىپ وتىرعان اۋرۋلاردىڭ ءبىرى - وستەوپوروز. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساق­تاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس، اتال­مىش اۋرۋ تارالۋى جاعىنان جۇرەك-قان تا­مىر­لار جۇيەسى، ونكولوگيا، قانت ديابەتىنەن كەيىنگى ءتورتىنشى ورىنعا يە كورىنەدى. ما­مان­دار «حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاسىنىڭ تومەن بو­لۋىنا كوبىنەسە وستەوپوروز اۋرۋى اسەر ەتەدى» دەيدى.

گۇلجان عابدۋلينا، وستەوپوروز ءدارى­گەر­لەرى قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى:

- ەلىمىزدە 50 جاستان اسقان ءاربىر ءۇشىن­شى ايەل جانە جاسى 70-تەن اسقان ءار­ب­ىر جەتىنشى ەر ادام وستەوپەنيامەن سىر­قاتتانادى. بۇل - وستەوپوروز اۋرۋى اس­قى­نىپ، جىل وتكەن سايىن قاناتىن كەڭ جايىپ بارا جاتقانىنىڭ كورىنىسى.

ال ادامنىڭ وستەوپوروز اۋرۋىنا ۇشىراۋىنىڭ بىردەن-ءبىر سەبەبى - ادامنىڭ دۇ­رىس تاماقتانباۋى ەكەن. ايتا كەتەر جايت، جا­پوندار ۇزاق ءومىر سۇرۋلەرىنىڭ نەگىزگى سىرى رەتىندە دۇرىس تاماقتانۋ مەن سالا­ۋات­تى ءومىر ءسۇرۋ ءداستۇرىن جانە دامىعان دەن­ساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ ارقاسى دەپ ءمالىم­دەگەن بولاتىن. سون­دىقتان ۇزاق ءومىر ءسۇرىپ، قاتەرلى دەرتتەردەن ساقتانۋ ءۇشىن ءاربىر ادام دۇرىس تاماقتانۋى قاجەت. وسى ورايدا ماماندار «ءار وتباسىنىڭ ۇستەلىندە جەمىس-جيدەك پەن ءسۇت تاعامدارى تۇرسا، وستەوپوروز بولمايدى» دەيدى.

الايدا ەرەكشە اتاپ ايتا كەتەر جايت، حالقىمىز قۇرامىندا وستەوپوروز اۋرۋىن تۋىنداتپايتىن تاعامداردى مولشەرىنەن از پايدالاناتىن كورىنەدى. مىسال كەلتىرەر بولساق، گەرمانيادا جىلىنا جان باسىنا شاققاندا 90 ليتر ءسۇت ىشىلسە، فرانتسيا مەن ۇلىبريتانيا - 100 ليتر، فين­ليانديادا 150 ليتردەن استام ءسۇت پاي­دالانادى ەكەن. ال اتاكاسىبى مال شا­رۋاشىلىعى بولىپ، ونىڭ ءسۇتى مەن ءونىمىن جەپ وسكەن قازاقتىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى جىلىنا بار بولعانى 36 ليتر عانا ءسۇت پايدالانادى ەكەن. ال بۇل كۇنىنە 100 مگ كالتسي پايدالانۋعا سايكەس كەلەدى. بۇل كورسەتكىش قالىپتى جاعدايدان تىم از.

روزا شاكيەۆا، قازاق تاعامتانۋ اكادەمياسىنىڭ ەمدىك تاعام زەرتحانا­سىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، مەديتسينا عىلىمىنىڭ دوكتورى:

- تاعام قۇرامىندا كالتسي تاپشى­لىعى وستەوپوروزدىڭ ءورشۋىنىڭ جالعىز عانا سەبەبى ەمەس. سوندىقتان تۇتىنار تاعام قۇرامىندا ماگني، فوسفور، مىس، مىرىش، دارۋمەندەر، بيوفلاۆو­نويدتار، انتيوكسي­دانتتار سەكىلدى باس­قا دا تاعامدىق زاتتار بەلگىلى ءبىر ءمول­شەردە بولۋى قاجەت. دۇرىس تاماقتانۋ ارقاسىندا سۇيەك تىندەرى جاقسارادى. 50 جاستان اسقان ايەلدەر مەن ەرلەر ءۇشىن كالتسي قاجەتتىلىگى تاۋلىگىنە 1500 مگ كەم ەمەس بولۋى كەرەك. ال ەلىمىزدەگى ايەلدەر مەن ەرلەردىڭ 48 پايىزى وستەوپوروز­دان زارداپ شەگەدى. وستەو­پوروز اۋرۋىنا ۇشىراماس ءۇشىن اعزاعا اسا قاجەتتى ءسۇت، سۇزبە، ىرىمشىك، قىشقىل ءسۇت، بالىق پەن جەمىس-جيدەك، كوكونىس­تەردى مول تۇتىنعانى ءجون.

ەلباسى قازاقستاندىقتاردىڭ ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىن 2020 جىلعا قاراي 72 جاسقا ۇزارتۋ تۋرالى عالىمدار مەن ۇكىمەت الدىنا تاپسىرما قويدى. وسى ورايدا ماسەلەنى شەشۋگە باعىتتالعان «قازاقستان­نىڭ ەرەسەك تۇرعىندارىنىڭ بەلسەندى جاس ۇزاقتىعىن قامتاماسىز ەتۋدە قارتايۋعا قارسى ۇلگى ازىرلەۋ» جانە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا وستەوپوروزدى ەمدەۋدىڭ كەشەندى باعدارلاماسىن ازىرلەۋ» جونىندە دايىندالىپ جاتقان باعدارلامالار مەن باعدارلاما اياسىندا اتقارىلىپ جاتقان ءىس-شارالار اتالمىش ماسەلەنى شەشەدى دەپ كۇتىلۋدە.

سان ايعاق

دەموگراف-عالىمدار وتكەن 170 جىل ىشىندە دامىعان ەلدەردە ءومىردىڭ ورتاشا ۇزاقتىعى ارتقانىن ايتادى. ولاردىڭ ەسەبىنشە، جىل سايىن ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ جاسى ءۇش ايعا ارتادى. گەرمانيادا قازىر ول كورسەتكىش ايەلدەر ءۇشىن - 82, ەرلەر ءۇشىن 77 جاس دەڭگەيىنە جەتىپ وتىر. اقش-تا 100 جاستى ەڭسەرگەندەر سانى 50 مىڭدى ماڭايلاسا، گەرمانيادا 6000 ادامعا ءسال-ءپال جەتپەيدى ەكەن. ال ءبىزدىڭ ەلىمىزدە 2010 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنداعى مالىمەت بويىنشا جاسى 65-تەن اسقانداردىڭ سانى 1,1 ملن ادامنان اسىپ، جالپى تۇرعىنداردىڭ 7,14 پايىزىن عانا قۇراعان.

اۆتور: قۋانىش ابىلداقىزى

http://www.alashainasy.kz/main/25041/