Senbi, 11 Mamyr 2024
Janalyqtar 4288 0 pikir 28 Mausym, 2011 saghat 18:26

Abay OMAROV. Ortasha ómir sýru jasymyz «ortashagha» jetpey túr

Abay OMAROV (kollaj)

Abay OMAROV (kollaj)

Býginde әlem ghalymdarynyng basyn qatyryp otyrghan eng basty mәselening biri - adamzattyng neghúrlym úzaq ómir sýrui bolyp otyr. Osyghan oray, әlemdegi barlyq el halqynyng ortasha ómir sýru jasyn úzartugha tyrysuda. Ayta keter jayt, bizding elimiz halqynyng ortasha ómir sýru úzaqtyghynan basqa eldermen salystyrghanda «úyattylau». QR Statistika agenttigining mәlimetine sýiensek, 2009 jyly qazaqstandyqtardyng ortasha ómir sýru úzaqtyghy boyynsha kýtilgen kórsetkish  68,6 jas bolsa, 2010 jyly 68,41 jas bolghan. Alayda, shyndyghynda, búl kórsetkish 67,87 jasty qúraghan. Nәtiyjesinde elimiz ómir sýru úzaqtyghynyng dengeyi boyynsha әlem elderi arasynda 152-orynda túr.

Al әlem elderining arasynda ortasha ómir sýru jasynyng úzaqtyghy boyynsha Ja­po­niya 82,12 jaspen aldynghy orynda ke­le­di. Mamandar ómir sýru úzaqtyghynyng tómen boluynyng negizgi sebepterin erte ólim-jitimge, mýgedektikke әkelip soq­ty­ra­tyn aurulardyng payda boluymen tý­sin­di­redi. Osy orayda jyl ótken sayyn týrli au­rudyng «jasaryp» bara jatqany da ma­mandardy alandatyp otyr. Óitkeni qay auru týri bolsyn adamdar ómirin qysqartugha eleuli әserin tiygizedi. Býgingi kýni hal­qy­myz­dyng ómir sýru jasynyng tómen boluyna eleuli әserin tiygizip otyrghan aurulardyng biri - osteoporoz. Dýniyejýzilik densaulyq saq­tau úiymynyng mәlimetine sәikes, atal­mysh auru taraluy jaghynan jýrek-qan ta­myr­lar jýiesi, onkologiya, qant diabetinen keyingi tórtinshi oryngha ie kórinedi. Ma­man­dar «halyqtyng ómir sýru jasynyng tómen bo­luyna kóbinese osteoporoz auruy әser etedi» deydi.

Gýljan GhABDULINA, Osteoporoz dәri­ger­leri qauymdastyghynyng preziydenti:

- Elimizde 50 jastan asqan әrbir ýshin­shi әiel jәne jasy 70-ten asqan әr­b­ir jetinshi er adam osteopeniyamen syr­qattanady. Búl - osteoporoz auruy as­qy­nyp, jyl ótken sayyn qanatyn keng jayyp bara jatqanynyng kórinisi.

Al adamnyng osteoporoz auruyna úshyrauynyng birden-bir sebebi - adamnyng dú­rys tamaqtanbauy eken. Ayta keter jayt, ja­pondar úzaq ómir sýrulerining negizgi syry retinde dúrys tamaqtanu men sala­uat­ty ómir sýru dәstýrin jәne damyghan den­saulyq saqtau jýiesining arqasy dep mәlim­degen bolatyn. Son­dyqtan úzaq ómir sýrip, qaterli dertterden saqtanu ýshin әrbir adam dúrys tamaqtanuy qajet. Osy orayda mamandar «Ár otbasynyng ýstelinde jemis-jiydek pen sýt taghamdary túrsa, osteoporoz bolmaydy» deydi.

Alayda erekshe atap aita keter jayt, halqymyz qúramynda osteoporoz auruyn tuyndatpaytyn taghamdardy mólsherinen az paydalanatyn kórinedi. Mysal keltirer bolsaq, Germaniyada jylyna jan basyna shaqqanda 90 litr sýt ishilse, Fransiya men Úlybritaniya - 100 litr, Fiyn­lyandiyada 150 litrden astam sýt pay­dalanady eken. Al atakәsibi mal sha­ruashylyghy bolyp, onyng sýti men ónimin jep ósken qazaqtyng býgingi úrpaghy jylyna bar bolghany 36 litr ghana sýt paydalanady eken. Al búl kýnine 100 mg kalisiy paydalanugha sәikes keledi. Búl kórsetkish qalypty jaghdaydan tym az.

Roza ShÁKIYEVA, Qazaq taghamtanu akademiyasynyng emdik tagham zerthana­synyng mengerushisi, medisina ghylymynyng doktory:

- Tagham qúramynda kalisiy tapshy­lyghy osteoporozdyng órshuining jalghyz ghana sebebi emes. Sondyqtan tútynar tagham qúramynda magniy, fosfor, mys, myrysh, dәrumender, bioflavo­noidtar, antioksiy­danttar sekildi bas­qa da taghamdyq zattar belgili bir mól­sherde boluy qajet. Dúrys tamaqtanu arqasynda sýiek tinderi jaqsarady. 50 jastan asqan әielder men erler ýshin kalisiy qajettiligi tәuligine 1500 mg kem emes boluy kerek. Al elimizdegi әielder men erlerding 48 payyzy osteoporoz­dan zardap shegedi. Osteo­poroz auruyna úshyramas ýshin aghzagha asa qajetti sýt, sýzbe, irimshik, qyshqyl sýt, balyq pen jemis-jiydek, kókónis­terdi mol tútynghany jón.

Elbasy qazaqstandyqtardyng ortasha ómir sýru úzaqtyghyn 2020 jylgha qaray 72 jasqa úzartu turaly ghalymdar men Ýkimet aldyna tapsyrma qoydy. Osy orayda mәseleni sheshuge baghyttalghan «Qazaqstan­nyng eresek túrghyndarynyng belsendi jas úzaqtyghyn qamtamasyz etude qartanggha qarsy ýlgi әzirleu» jәne «Qazaqstan Respublikasynda osteoporozdy emdeuding keshendi baghdarlamasyn әzirleu» jóninde dayyndalyp jatqan baghdarlamalar men baghdarlama ayasynda atqarylyp jatqan is-sharalar atalmysh mәseleni sheshedi dep kýtilude.

 

San aighaq

Demograf-ghalymdar ótken 170 jyl ishinde damyghan elderde ómirding ortasha úzaqtyghy artqanyn aitady. Olardyng esebinshe, jyl sayyn ortasha ómir sýru jasy ýsh aigha artady. Germaniyada qazir ol kórsetkish әielder ýshin - 82, erler ýshin 77 jas dengeyine jetip otyr. AQSh-ta 100 jasty ensergender sany 50 myndy manaylasa, Germaniyada 6000 adamgha sәl-pәl jetpeydi eken. Al bizding elimizde 2010 jyldyng 1 qantaryndaghy mәlimet boyynsha jasy 65-ten asqandardyng sany 1,1 mln adamnan asyp, jalpy túrghyndardyng 7,14 payyzyn ghana qúraghan.

Avtor: Quanysh ÁBILDÁQYZY

http://www.alashainasy.kz/main/25041/

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1923
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2053
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1711
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1522