قوقىستى تەك قوقىس دەپ قانا كورەتىن ەسكى كوزقاراستان ارىلاتىن ۋاقىت الدەقاشان جەتكەن. بىرقاتار ەۋروپا ەلدەرىندە، جاپونيادا، جالپى الىس-جاقىن شەتەلدەردە قوقىس وڭدەۋ تەك قالدىقتان قۇتىلۋدىڭ عانا ەمەس، وتە پايدالى كاسىپتىڭ كوزىنە اينالىپ ۇلگەرگەن.

جالپى كەز كەلگەن ءتىرى ورگانيزم ءوزىنىڭ ءومىر ءسۇرۋى بارىسىندا بەلگىلى ءبىر مولشەردە قالدىق شىعارادى. سونىڭ ىشىندە ادامزاتتىڭ قولدانىسىنان تاستالاتىن قالدىقتىڭ اۋقىمى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. 2 ميلليوننان استام حالقى بار الماتى وبلىسىنىڭ وزىندە جىل سايىن 1 ملن. توننادان استام قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتار قوردالانىپ، ولار 354 قالدىق جيناۋ مەن كومۋ ورىندارىندا تاسىلادى ەكەن. بۇعان وبلىستىڭ الماتىداي ۇلكەن مەگاپوليسپەن ىرگەلەس قونىستانۋىنىڭ دا ىقپالى بار. الىپ قالادان وبلىس اۋماعىنا جىلىنا شامامەن 640 مىڭ تونناداي قالدىق شىعارىلادى. وسى ماسەلە جەتىسۋ وڭىرىندە تۇبەگەيلى جوبالاردى قولعا الۋ قاجەتتىگىن تۋعىزىپ وتىر.

وبلىس اكىمى اماندىق باتالوۆتىڭ ءاربىر اۋدان، قالا باسشىلارىنان ۇنەمى وسى ماسەلەگە دەن قويۋدى تالاپ ەتۋى بەكەر ەمەس. سەبەبى زامانۋي تەحنولوگيا ەنگىزۋدى قاجەت ەتەتىن ەكى سالا بولسا، سونىڭ ءبىرى وسى قالدىق وڭدەۋ سالاسى دەر ەدىك.

بۇل ورايدا تالپىنىس جاساپ، ناقتى شارالار قابىلداپ جاتقان اۋداندار دا بار. ماسەلەن، تالدىقورعاندا قوقىس سۇرىپتاۋ كەشەنى جانە قايتالاما شيكىزاتتى وڭدەۋ تسەحى ىسكە قوسىلسا، جاركەنت قالاسىندا قوقىستاردى پيروليزدىك مايعا، مازۋتقا، گازعا جانە تۇيىرشىك كومىرگە  اينالدىرىپ وڭدەيتىن كەشەن ىسكە قوسىلعان. ال قاراساي اۋدانىندا ەسكىرگەن اۆتوموبيل دوڭعالاقتارىن كادەگە جاراتۋ جانە قايتا وڭدەۋ شاعىن زاۋىتى جۇمىس ىستەيدى. جالپى وبلىستا ەكىنشى كەزەكتەگى ماتەريالدىق رەسۋرستاردى وڭدەۋمەن اينالىساتىن 10 كاسىپورىن جۇمىس جاسايدى.

بىراق قوقىستى وڭدەۋ پروتسەسىنە جەتكىزگەنشە دە بىرقاتار جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋ كەرەك. انىقتاپ ايتساق، تاستالعان قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ، ونى تيەپ، ءتيىستى ورىنعا تاسىمالداۋ ءىسى دە جۇيەلەنۋى ءتيىس. قوقىس شيكىزات رەتىندە سودان كەيىن عانا وڭدەلەدى.

وتكەن جىلى «استانا ەكسپو - 2017» حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىنىڭ اياسىندا وبلىس بۇل سالادا تاجىريبەسى مول كومپانيالارمەن مەموراندۋمعا وتىرىپ، بىرلەسكەن جوبالاردى قولعا الۋعا قادام جاساعان بولاتىن. سونىڭ نەگىزىندە وڭىردە قالدىقتاردى باسقارۋدىڭ ايماقتىق جۇيەسىنىڭ تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزدەمەسى əزىرلەندى. وندا مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىك مەحانيزمىن قولدانۋ ارقىلى 14 ايماقتىق كەشەندەردىڭ بىرىڭعاي وپەراتورىن قۇرۋ قاراستىرىلادى. اتاپ ايتقاندا، سونىڭ اياسىندا 16 قوقىس سۇرىپتاۋ كەشەنى، 13 قوقىس تيەۋ ستانتسياسى، 16 پوليگون، 3 قوقىس وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسى جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس. وسىنىڭ نəتيجەسىندە 500 جۇمىس ورنى قۇرىلىپ، 2025 جىلعا قاراي تۇرعىندار تۇرمىستىق قاتتى قالدىقتار شىعارۋدى ۇيىمداستىرۋمەن 100 % قامتىلادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. وعان قوسا بۇل قالدىق جويۋدى ارتتىرىپ، پوليگوندار سانىن ازايتۋعا ىقپال ەتپەك.

بۇل باعىتتاعى جۇمىس قازىردەن-اق باستالىپ كەتكەن. قالدىقتاردى باسقارۋدىڭ وڭىرلىك جۇيەسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 300 ملن.تەڭگە قارجى قاراستىرىلىپ، ەندى 14 اۋماقتىق كەشەن سالىنۋى ءتيىس.

بيىلعى جىلى تالدىقورعان قالاسىندا تۇرمىستىق قاتتى قالدىقتاردى سۇرىپتاپ تاستاۋ بويىنشا قۇنى 459 ملن. تەڭگە بولاتىن قاناتقاقتى جوبا باستالدى. ماسەلەن، تۇرعىنداردىڭ قۇرعاق جانە دىمقىل قوقىستاردى سۇرىپتاپ تاستاۋى ءۇشىن «قاراتال » شاعىن اۋدانىنداعى بىرنەشە الاڭداردا قوقىس جاشىكتەرىنىڭ زاماۋني تۇرلەرى قويىلعان. ونىڭ بىرىنە پلاستيك، شىنى، مەتالل، قاعاز، پوليەتيلەن، اعاش سياقتى قۇرعاق قوقىس جينالسا، ەكىنشىسىنە دىمقىل، ياعني ورگانيكالىق جانە تاعام قالدىقتارى سالىنادى. مامىر ايىندا قالادا وسىنداي الاڭنىڭ سانى 150-گە جەتپەك. تالدىقورعاننىڭ بۇل تاجىريبەسى كەلەسى جىلى وبلىستىڭ بارلىق اۋداندارىنا تاراتىلىپ، وسى جىلى ىلە اۋدانى وتەگەن باتىر اۋىلىندا قوقىس وڭدەۋ جۇيەسىنىڭ ءبىرىنشى جەلىسى ىسكە قوسىلادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر.

جاڭالىعى بار جوبانىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى جۇزەگە اساتىنى تۇرعىندارعا دا بايلانىستى. سەبەبى جاڭا كونتەينەرلەردى ورناتۋمەن ءىس بىتپەيدى. ەڭ الدىمەن قۇرعاق جانە دىمقىل قالدىقتاردى سۇرىپتاپ تاستاۋ قاجەتتىگىن تۇرعىندارعا ءتۇسىندىرۋ كەرەك. سىرت ەلدەردە بۇل ىسكە تۇرعىنداردى ۇيرەتۋدىڭ زور تاجىريبەسى قالىپتاسقان. بەلسەندى تۇردە الەۋمەتتىك جارنامالار بەرۋ، بەيبەرەكەت تاستالعان قوقىستىڭ ادامزاتقا زيانى تۋرالى ءجيى اقپاراتتاندىرۋ، سۇرىپتاپ تاستاۋدا بەلسەندىلىك تانىتقان تۇرعىنداردى ىنتالاندىرۋ سياقتى كوپتەگەن شارالاردى اتاۋعا بولادى. كەيدە ءتىپتى بەلگىلەنبەگەن ورىنعا تاستاعانى نەمەسە سۇرىپتاپ تاستاماعانى ءۇشىن اكىمشىلىك شارا قولدانۋعا دا تۋرا كەلۋى مۇمكىن. وسىنداي ءتۇرلى ىقپالدى شارالاردى قولعا الساق، ءبىزدىڭ تۇرعىندار ءۇشىن دە قوقىستى سۇرىپتاپ تاستاۋ ەش قيىندىق تۋعىزبايتىن كۇندەلىكتى ادەتكە اينالار ەدى.

ساعىنىش نامازشاموۆا

Abai.kz