Jeksenbi, 28 Sәuir 2024
4046 2 pikir 27 Aqpan, 2018 saghat 10:16

Jetisu ónirinde qaldyqtardy basqarudyng aimaqtyq jýiesi jasalyp jatyr

Qoqysty tek qoqys dep qana kóretin eski kózqarastan arylatyn uaqyt әldeqashan jetken. Birqatar Europa elderinde, Japoniyada, jalpy alys-jaqyn shetelderde qoqys óndeu tek qaldyqtan qútyludyng ghana emes, óte paydaly kәsipting kózine ainalyp ýlgergen.

Jalpy kez kelgen tiri organizm ózining ómir sýrui barysynda belgili bir mólsherde qaldyq shygharady. Sonyng ishinde adamzattyng qoldanysynan tastalatyn qaldyqtyng auqymy aitpasa da týsinikti. 2 millionnan astam halqy bar Almaty oblysynyng ózinde jyl sayyn 1 mln. tonnadan astam qatty túrmystyq qaldyqtar qordalanyp, olar 354 qaldyq jinau men kómu oryndarynda tasylady eken. Búghan oblystyng Almatyday ýlken megapolispen irgeles qonystanuynyng da yqpaly bar. Alyp qaladan oblys aumaghyna jylyna shamamen 640 myng tonnaday qaldyq shygharylady. Osy mәsele Jetisu ónirinde týbegeyli jobalardy qolgha alu qajettigin tughyzyp otyr.

Oblys әkimi Amandyq Batalovtyng әrbir audan, qala basshylarynan ýnemi osy mәselege den qongdy talap etui beker emes. Sebebi zamanuy tehnologiya engizudi qajet etetin eki sala bolsa, sonyng biri osy qaldyq óndeu salasy der edik.

Búl orayda talpynys jasap, naqty sharalar qabyldap jatqan audandar da bar. Mәselen, Taldyqorghanda qoqys súryptau kesheni jәne qaytalama shiykizatty óndeu sehy iske qosylsa, Jarkent qalasynda qoqystardy pirolizdik maygha, mazutqa, gazgha jәne týiirshik kómirge  ainaldyryp óndeytin keshen iske qosylghan. Al Qarasay audanynda eskirgen avtomobili donghalaqtaryn kәdege jaratu jәne qayta óndeu shaghyn zauyty júmys isteydi. Jalpy oblysta ekinshi kezektegi materialdyq resurstardy óndeumen ainalysatyn 10 kәsiporyn júmys jasaydy.

Biraq qoqysty óndeu prosesine jetkizgenshe de birqatar júmystardy úiymdastyru kerek. Anyqtap aitsaq, tastalghan qaldyqtardy súryptau, ony tiyep, tiyisti oryngha tasymaldau isi de jýielenui tiyis. Qoqys shiykizat retinde sodan keyin ghana óndeledi.

Ótken jyly «Astana Ekspo - 2017» Halyqaralyq mamandandyrylghan kórmesining ayasynda oblys búl salada tәjiriybesi mol kompaniyalarmen memorandumgha otyryp, birlesken jobalardy qolgha alugha qadam jasaghan bolatyn. Sonyng negizinde ónirde qaldyqtardy basqarudyng aimaqtyq jýiesining tehnikalyq-ekonomikalyq negizdemesi əzirlendi. Onda memlekettik-jekemenshik seriktestik mehanizmin qoldanu arqyly 14 aimaqtyq keshenderding birynghay operatoryn qúru qarastyrylady. Atap aitqanda, sonyng ayasynda 16 qoqys súryptau kesheni, 13 qoqys tieu stansiyasy, 16 poligon, 3 qoqys óndeu zauytynyng qúrylysy jýzege asyryluy tiyis. Osynyng nətiyjesinde 500 júmys orny qúrylyp, 2025 jylgha qaray túrghyndar túrmystyq qatty qaldyqtar shygharudy úiymdastyrumen 100 % qamtylady dep josparlanyp otyr. Oghan qosa búl qaldyq joidy arttyryp, poligondar sanyn azaytugha yqpal etpek.

Búl baghyttaghy júmys qazirden-aq bastalyp ketken. Qaldyqtardy basqarudyng ónirlik jýiesin jýzege asyru ýshin jergilikti budjetten 300 mln.tenge qarjy qarastyrylyp, endi 14 aumaqtyq keshen salynuy tiyis.

Biylghy jyly Taldyqorghan qalasynda túrmystyq qatty qaldyqtardy súryptap tastau boyynsha qúny 459 mln. tenge bolatyn qanatqaqty joba bastaldy. Mәselen, túrghyndardyng qúrghaq jәne dymqyl qoqystardy súryptap tastauy ýshin «Qaratal » shaghyn audanyndaghy birneshe alandarda qoqys jәshikterining zamauny týrleri qoyylghan. Onyng birine plastiyk, shyny, metall, qaghaz, polietiylen, aghash siyaqty qúrghaq qoqys jinalsa, ekinshisine dymqyl, yaghny organikalyq jәne tagham qaldyqtary salynady. Mamyr aiynda qalada osynday alannyng sany 150-ge jetpek. Taldyqorghannyng búl tәjiriybesi kelesi jyly oblystyng barlyq audandaryna taratylyp, osy jyly Ile audany Ótegen batyr auylynda qoqys óndeu jýiesining birinshi jelisi iske qosylady dep josparlanyp otyr.

Janalyghy bar jobanyng qanshalyqty tiyimdi jýzege asatyny túrghyndargha da baylanysty. Sebebi jana konteynerlerdi ornatumen is bitpeydi. Eng aldymen qúrghaq jәne dymqyl qaldyqtardy súryptap tastau qajettigin túrghyndargha týsindiru kerek. Syrt elderde búl iske túrghyndardy ýiretuding zor tәjiriybesi qalyptasqan. Belsendi týrde әleumettik jarnamalar beru, beybereket tastalghan qoqystyng adamzatqa ziyany turaly jii aqparattandyru, súryptap tastauda belsendilik tanytqan túrghyndardy yntalandyru siyaqty kóptegen sharalardy ataugha bolady. Keyde tipti belgilenbegen oryngha tastaghany nemese súryptap tastamaghany ýshin әkimshilik shara qoldanugha da tura kelui mýmkin. Osynday týrli yqpaldy sharalardy qolgha alsaq, bizding túrghyndar ýshin de qoqysty súryptap tastau esh qiyndyq tughyzbaytyn kýndelikti әdetke ainalar edi.

Saghynysh Namazshamova

Abai.kz

2 pikir