جۇمىس ورنىما اۆتوبۋسپەن بارعاندى جاقسى كورەمىن. حالىقپەن بىرگە جۇرگەنگە نە جەتسىن! كوپ نارسەگە كوز جەتكىزەسىڭ! ءبىز قالاي ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز؟ تۇرمىسىمىز قانداي؟ مادەنيەتىمىز قانداي؟ ءبارىن بايقاۋعا بولادى. باسقاسىن ايتپاي-اق قويالىق، ءبىر نارسە كوزگە ۇرىپ تۇرادى. ول - ەگويزم. قازاقتاردى قاتىگەزدىك جايلاپ بارادى دەپ جىلاعىمىز كەلمەيدى. دەي تۇرا، كوپ جاعدايدا ادامدى ادامنىڭ مەنسىنبەيتىن قاسيەتى كۇن وتكەن سايىن كۇشەيىپ بارا جاتقانداي اسەر قالدىراتىنى قارىن اشتىرماي قويمايدى.
جولاۋشىلاردىڭ جادىراپ وتىرمايتىنى ءوز الدىنا، كوپتىڭ كوزىن شۇقىعانداي بولمايىق، جالقى ادامدى ايتساق تا جەتكىلىكتى. ال، اۆتوبۋستاعى جالقى ادام - كوندۋكتور. مىنە، وسى كوندۋكتوردىڭ ءوزى «كىسى»! ساعان قارامايدى دا. جانارىن تيىن-تەبەنىڭنەن الماعان كۇيى بيلەتىڭدى تەرىس اينالىپ بارا جاتىپ بەرىپ كەتەدى. سەنى مەككەگە ارقالاپ اپارا جاتقان ادام بۇلاي مىندەت قىلماس! بۇرىنىراقتا «حالىققا مادەنيەتتى قىزمەت كورسەتۋ» دەگەن تەرمين بار ەدى. قازىر ونى ۇمىتتىق. اسى بولساق قايتتىق، بىزدەگى ەگويزم تاڭ اتپاي جاتىپ ءدال وسى اۆتوبۋستان باستالادى. كەشكە دەيىن ونىڭ تالاي ءتۇرىن كورەسىز. دەگەنمەن، ءبارىن ءتىزىپ وتىرعىڭ كەلمەيدى.

جۇمىس ورنىما اۆتوبۋسپەن بارعاندى جاقسى كورەمىن. حالىقپەن بىرگە جۇرگەنگە نە جەتسىن! كوپ نارسەگە كوز جەتكىزەسىڭ! ءبىز قالاي ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز؟ تۇرمىسىمىز قانداي؟ مادەنيەتىمىز قانداي؟ ءبارىن بايقاۋعا بولادى. باسقاسىن ايتپاي-اق قويالىق، ءبىر نارسە كوزگە ۇرىپ تۇرادى. ول - ەگويزم. قازاقتاردى قاتىگەزدىك جايلاپ بارادى دەپ جىلاعىمىز كەلمەيدى. دەي تۇرا، كوپ جاعدايدا ادامدى ادامنىڭ مەنسىنبەيتىن قاسيەتى كۇن وتكەن سايىن كۇشەيىپ بارا جاتقانداي اسەر قالدىراتىنى قارىن اشتىرماي قويمايدى.
جولاۋشىلاردىڭ جادىراپ وتىرمايتىنى ءوز الدىنا، كوپتىڭ كوزىن شۇقىعانداي بولمايىق، جالقى ادامدى ايتساق تا جەتكىلىكتى. ال، اۆتوبۋستاعى جالقى ادام - كوندۋكتور. مىنە، وسى كوندۋكتوردىڭ ءوزى «كىسى»! ساعان قارامايدى دا. جانارىن تيىن-تەبەنىڭنەن الماعان كۇيى بيلەتىڭدى تەرىس اينالىپ بارا جاتىپ بەرىپ كەتەدى. سەنى مەككەگە ارقالاپ اپارا جاتقان ادام بۇلاي مىندەت قىلماس! بۇرىنىراقتا «حالىققا مادەنيەتتى قىزمەت كورسەتۋ» دەگەن تەرمين بار ەدى. قازىر ونى ۇمىتتىق. اسى بولساق قايتتىق، بىزدەگى ەگويزم تاڭ اتپاي جاتىپ ءدال وسى اۆتوبۋستان باستالادى. كەشكە دەيىن ونىڭ تالاي ءتۇرىن كورەسىز. دەگەنمەن، ءبارىن ءتىزىپ وتىرعىڭ كەلمەيدى.
ەڭ سوراقىسى سول، ەگويزم ەندى «تەمىر جاشىكتەن» موينىن قىلتيتا باستادى. جاڭا جىلدىڭ العاشقى كۇندەرىنىڭ بىرىندە تەلەديداردان قازاقشا حابار كورىپ وتىرىپ، جاعامىزدى ۇستادىق. ءبىر ءانشى شىقتى. اتى-ءجونىن ايتپاي-اق قويايىق، جارنامالاعىمىز كەلمەيدى. ەلىرىپ وتىرىپ ايتقان ءسوزى جۇيكەگە قاتتى اسەر ەتتى. تV گازەت ەمەس، ءدال تسيتاتا كەلتىرە المايسىڭ. مازمۇنى مىناداي: «مەن شوۋ-بيزنەستە سەگىز جىل بويى ءان سالىپ كەلە جاتىرمىن. سەندەر نەگە ءالى كۇنگە دەيىن مەنى تانىمايسىڭدار؟!».
بۇعان دەيىن دە ءانشى قاۋىمىنا دەگەن سيمپاتيامىز شامالى ەدى. مىنا سوزدەن كەيىن «ءتىپتى ۇندەي الماي قالدىمنىڭ» كەبىن كيدىك. شىنىندا دا وسى ءسوز ەگويزمنىڭ ناعىز كوكەسى بولدى. ءانشى ىنىمىزشە سىرنايلاتساق، دۇنيەنىڭ تىرەگى - شوۋ-بيزنەس. وعان قوسا تاعى ءبىر جىگىتىمىزدىڭ ايتقانىنا سەنسەك، قازىر حالىقتى تەك انشىلەر تاربيەلەپ جاتقان كورىنەدى. ال، كەرەك بولسا!
قاۋىپ سوندا، ەگويزم كۇندەردىڭ كۇنىندە نيگيليزم دەگەن اۋرۋدى تۋعىزباي قويمايدى. بۇل سىرقاتتىڭ دا ءتۇرى كوپ. كوركەمدىك زاڭدىلىقتاردى جوققا شىعاراتىن ەستەتيكالىق نيگيليزم اسەمدىكتىڭ بارىنا كۇمان كەلتىرۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. تانىمدىق دەگەن تەگى بۇدان دا قورقىنىشتى. ول اقيقاتقا قول جەتكىزۋدىڭ تىپتەن مۇمكىن ەمەستىگىن ناسيحاتتايدى.
ءبىزدىڭ قوعامىمىزدا ەتيكالىق نيگيليزم باسىمدىق العانعا ۇقسايدى. ول جالپىادامزاتتىق مورالدى، تۇتاستاي العاندا ىزگىلىكتىڭ بارىن جوققا شىعارادى. پەسسيميزمگە اپارىپ تىرەيتىن وسى جول ادامنىڭ وزىنە دەگەن سەنىمىن جوعالتۋىنا اكەلىپ سوعادى. سەنىمسىزدىك پايدا بولعان جەردە كەز كەلگەن ادام مىندەتتى تۇردە ماسكيروۆكاعا بارادى. ال، بۇل ءوز كەزەگىندە ءبىز كۇندە اۆتوبۋستان كورىپ جۇرگەن جاساندى ەگويزمدى تۋدىرماي قويمايدى. جاساندى دەيتىن سەبەبىمىز، ول - قۇناردان قالقيىپ شىققان ەگويزم ەمەس، تاقىر جەردە تۇرعان ەگويزم.
قاراپايىم تۇسىندىرسەك، شىلقىعان شونجاردىڭ وركوكىرەكتىگى بايلىقتىڭ بۋىنا نەگىزدەلەتىنى راس. ال، كوندۋكتور مەن قابىلداۋ بولمەسىندە وتىرعان شىناشاقتاي قىزدىڭ تاكاپپارلىعى نەگە نەگىزدەلگەنى كوپ جاعدايدا تۇسىنىكسىز. اينالىپ كەلگەندە، بۇل ەگويزم جالعان نامىسقا عانا قۇرىلىپ تۇر. باسقا ەشتەڭە دە ەمەس.
اتالمىش ۇعىم ەڭ الدىمەن «جوققا شىعارۋ» دەگەندى بىلدىرەتىنىمەن الاڭداتادى. شىنىندا دا باردى بار، جوقتى جوق دەپ ايتپاۋ جاقسىلىققا اپارمايدى. بۇل تۇسىنىكتىڭ تۇبىنە تەرەڭىرەك ۇڭىلە تۇسسەك، بەلگىلى ءبىر نارسەنى جوققا شىعاراتىن كەسىر قاسيەت ادامنىڭ شاراسىزدىعىنان تۋادى. جاسامپازدىق قۇدىرەتىنە قول جەتكىزە الماعان پەندە وسى وسال تۇسىن بۇركەمەلەۋ ءۇشىن امالسىز ەگويزمگە ۇرىنادى. قوعامدا ءوزىن مورالدىق تۇرعىدان ساقتاپ قالۋدىڭ بۇدان اسقان ءتاسىلى جوق.
يۆان تۋرگەنەۆتىڭ كەيىپكەرى ەسىڭىزدە بولار. بازاروۆ ءومىردى جالعىز ءوزى وزگەرتە الاتىنىن ماقتانىشپەن ايتپاي ما؟! جاعداي دا، ورتا دا جانە ۋاقىت تا وعان ەشقانداي توسقاۋىل قويا المايتىنىنا پاڭقيتىنىن جادىڭىزدا جاڭعىرتىپ كورسەڭىز، كوپ نارسەنىڭ بەتى اشىلادى. ول باسقا ادامداردى دا، ءتىپتى تۇتاستاي قوعامدى دا ءوزىنىڭ ىڭعايىنا كەلتىرۋدى ارمانداۋ ارقىلى اينالاسىنا قانشاما قولايسىزدىق تۋدىرادى؟! الگى ءانشى جىگىتىمىز دە سول سويىپ قاپتاپ قويعان بازاروۆتىڭ ءوزى دەرسىڭ. بۇكىل قازاق سونىڭ ءانىن تىڭداپ وتىرۋىمىز قاجەت! جاسىمىز دا، جاسامىسىمىز دا شوۋ-بيزنەستەن عانا ءنار الۋىمىز كەرەك! نە دەگەن نيگيليزم، ا؟! كەلىسەمىز، ءبىز پىكىرلەر ارالۋاندىعىن ارقاشان قۇرمەتتەۋگە ءتيىسپىز. بىراق، ءبىر ءانشىنىڭ پىكىرىن عانا دۇرىس دەپ تانۋدى، ونى باسقالارعا زورلىقپەن تاڭۋدى ءتۇسىنۋ - مۇمكىن ەمەس.
تالاسپايمىز، ءبىزدىڭ شوۋ-بيزنەسكە ەشقانداي قارسىلىعىمىز جوق. ول دا قازىرگى كۇنى قاجەت دۇنيەلەردىڭ ءبىرى. ويتكەنى، «ماسسوۆايا كۋلتۋرا» كوپ كىسىگە كەرەك. تەراپيالىق ونەردىڭ تۇبىنە بالتا شابۋدان بەرەكەت تابام دەۋ - بەكەر ءىس. وسى مادەنيەت بولماسا، ءبىراز بالاقايدىڭ ومىرگە قۇشتارلىعى سەمە باستار ەدى. سوندىقتان دا بۇل ونەرگە سوعىس اشۋدان اۋلاقپىز. دەي تۇرا، «ءبىز بولماساق، ءبارى قاراڭ قالادى» دەگەن نيگيليستىك قاساڭ كوزقاراسپەن دە كەلىسۋ قيىن. ويتكەنى، بىرەۋلەر قاراڭ قالعانىمەن، بىرەۋلەر قاراڭ قالمايدى. كەشىرىڭىز، ءبىز بارلىق ونەردىڭ بەيبىت قاتار ءومىر سۇرگەنىن تىلەر ەدىك. سول ارقىلى نيگيليزمگە قارسى داۋىس بەرۋگە بارمىز. قاراپايىم قايىرساق، ونەر اتاۋلىنىڭ ولمەگەنىن قالايمىز، سونىمەن بىرگە «سەنىڭ جانىڭدى ءبىز عانا الىپ قالامىزعا» كەلىپ ساياتىن تاياز سوزگە دە سەنگىمىز كەلمەيدى. بۇگىنگى اڭگىمەنىڭ ەڭ باستى راتسيونالدى ءدانى وسىندا جاتىر.
الگىندەگى حاباردا ەندى ءبىرى كومپيۋتەردىڭ كوزىن جويۋ كەرەك دەپ تابانداپ وتىرىپ الدى. اۋ، اعايىندار-اۋ، بۇكىل ادامزاتتىڭ جارتى جۇمىسىن جالعىز ءوزى اتقارىپ وتىرعان تولاعاي تەحنيكانى تىرشىلىگىمىزدەن قالاي سىزىپ تاستايسىڭ! ويتە المايسىڭ. ويتكەنى، ومىرىمىزگە دەندەپ كىرىپ العان، ءوزىنىڭ قاجەتتىلىگىنە تۇبەگەيلى مويىنداتقان قۇدىرەتى كۇشتى قۇرال ەندى «مەن وسى سەندەرگە كەرەكپىن بە؟» دەپ سۇرامايدى دا. بۇگىن بۇكىل الەمدى الديلەپ وتىرعان كومپانى قۇرتساڭ، دۇنيە ءجۇزىنىڭ بارلىق نۇكتەسىندە حاوس باستالادى. ادامزات ابدىراپ قالار ەدى. ءيا، ونىڭ كەسەل قىرلارى دا كوپ. الايدا، ءبىز ونىڭ ءوزىن ەمەس، زياندى جاقتارىن جويۋمەن اينالىسقانىمىز ءجون. جالپى العاندا، كەز كەلگەن دامۋ ءوزىنىڭ لوگيكالىق جولىمەن جۇرەتىنىن ەسكەرە بەرمەيتىنىمىز دە كوپ جاعدايدا مانادان بەرى ايتىپ وتىرعان نيگيليزمنىڭ اۋىلىنا الىپ كەلەدى.
حاباردىڭ ءون بويىندا ءبىر عانا ءسوز كوڭىلدەن شىقتى. اكادەميك اسقار جۇمادىلداەۆ ايتتى: «جازۋ - ءسىزدىڭ قۇقىعىڭىز، وقىماۋ - مەنىڭ قۇقىعىم». قۇلاققا قونادى. نيگيليزم اۋرۋىنان ايىقتىراتىن وقشاۋ وي. ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادامنىڭ ازاماتتىق، رۋحاني جانە تاعى باسقا تولىپ جاتقان اسپەكتىلەردەگى قۇقىعىن ەشكىمنىڭ دە شەكتەۋگە قاقىسى جوق. وعان «سەن مىنانى وقى»، «سەن شەتەلدىڭ ءمۋلتفيلمىن قاراما» دەگەن تارىزدەس نيگيليستىك نۇسقاۋ بەرۋ استە ابىروي اپەرمەيدى. استانانىڭ كىتاپ دۇكەندەرىنەن قازاق ەرتەگىلەر جيناعىن تابا الماعان بالالاردى «ەرتوستىكتى بىلمەيدى، شرەكتىڭ شىرماۋىندا قالدى» دەپ جازعىرۋعا بولا ما؟! وتاندىق ونىمدەر دەفيتسيتىن ءوزىمىز تولتىرا الماي وتىرساق، ول ءۇشىن باسقالاردى كىنالاۋ - شاراسىزدىق. نارىقتىق قاتىناستارعا كوشتىڭ ەكەن، ەندى بىزدەن بيزنەس سۇرامايدى، ءوز ءونىمىڭ بار ما، جوق پا، شەتەلدەن اكەلىپ ءۇيىپ تاستايدى. «جاقسىسىنان - ۇيرەن، جامانىنان - جيرەن». ەندى تەك وسى ءپرينتسيپتى باسشىلىققا الۋ قاجەت. ءومىردىڭ رەاليى وسى!
ءوز ءونىمىڭ وتپەي جاتسا، وزگەنى ەمەس، ءوزىڭدى كىنالا. باسەكەگە قابىلەتتى بولۋعا بەيىمدەل! نامىسىڭدى ويات! باسقالاردان وق بويى وزىق بولۋ عانا ءبىزدى مىقتى مەملەكەتتىلىككە جەتكىزە الادى. قالعان جولدىڭ ءبارى بەكەر. بوتەن ەلدىڭ تاۋارىن اكەلۋگە تىيىم سالۋمەن ماسەلە شەشىلمەيدى.
قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا سەكۋند سايىن سارتىلداپ ءتۇسىپ جاتقان اقپاراتتار مەن وقيعالاردىڭ ءبارىن ءبىلۋ دە مۇمكىن ەمەس. نە كوپ، گازەت كوپ، نە كوپ، ءانشى كوپ. دەگەنمەن، تۇتاس حالىقتىڭ دۇنيەنىڭ ءبارىن ءبىلىپ وتىرۋى - اقىلعا سىيمايتىن ءىس. اركىم كوڭىلىنە جاقىن، ءوزىن قىزىقتىراتىن قۇندىلىقتارعا قۇشتارلىعىن ساقتاپ قالۋعا تىرىسادى.
بيزنەستە شىن مانىندەگى باسەكەلەستىك ءوزىنىڭ اپوگەيىنە جەتكەندە، رىنوك التەرناتيۆتى تاۋارلار مەن قىزمەتتەرگە تۇپكىلىكتى تولعاندا بارىپ ءبىز «شيرپوترەبتەن» قۇتىلامىز. تەك ساپالى تاۋار وتەتىن كەزدە بارىپ «تالعام» دەگەن كاتەگوريا ارەناعا شىعادى. وسى ۇعىم ءوز كەزەگىندە ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە ۇلكەن مادەنيەتتى ورنىقتىرا الادى. ءيا، ءيا، جۇرەگىمىزدە. مادەنيەتتىڭ استاناسى - جۇرەك. ىزگىلىككە ۇمتىلعان ادام عانا مادەنيەتكە قول جەتكىزەدى. ىزگىلىككە ۇمتىلعان ادام عانا گۋمانيست بولا الادى. ارينە، جەكەلەگەن ادامدار بۇل دارەجەگە الدەقاشان كوتەرىلگەنىن جوققا شىعارمايمىز. بۇل جەردە تۇتاس قوعامداعى جاعدايدى ايتىپ وتىرمىز. باسەكەلەستىك پەن تالعام تىرشىلىگىمىزگە كىرمەي تۇرىپ بويىمىزداعى ەگويزم مەن نيگيليزمنەن قۇتىلاتىنىمىزدى كەسىپ ايتۋ قيىن. سويلەمدى كەرى قاراي بۇراتىن بولساق، ءبارىمىزدى ۇلكەن مادەنيەتتىلىككە اپاراتىن باسەكەلەستىك پەن تالعام ءبىزدىڭ قوعامدا ءالى قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن جوق.
«قازىر ەشكىم كىتاپ وقىمايدى» دەپ رەنجيتىن كەيبىر جازۋشىلار قالىڭ وقىرماندى جالپىلاما كىنالاۋدان گورى مۇنىڭ سەبەپ-سالدارىن ءوز جازعاندارىنان ىزدەگەنى دۇرىس. بۇل تەك جازۋشىلىققا عانا قاتىستى ماسەلە ەمەس. كەز كەلگەن ونەردە دە وسى فورمۋلاعا جۇگىنگەن ءجون. ۆانەسسا مەي «سكۋچنو» سايرايتىن سكريپكانىڭ ءوزىن سۇيىسپەنشىلىكپەن تىڭداتتىرا بىلگەن جوق پا؟ زورلاپ ەمەس، زەيىن اۋدارتا! جاڭا ءپىشىن ارقىلى! قاي كەزدە دە حالىقتى ونەرگە وسىلاي قىزىقتىرار بولار!
قۇندىلىق بىتكەننىڭ ءبارى دە بيزنەستىڭ پرينتسيپتەرىنە ەگىزدىڭ سىڭارىنداي وتە ۇقساس. ساپالى زات عانا پىشاق ءۇستى وتەدى. ۇسىنىس سۇرانىس بولسا عانا جاسالۋى شارت. اركىم قاجەتتى زاتىن ساتىپ الادى. جۇرت كورپەسىنە قاراي كوسىلەدى. قارجىسىنا قاراي تاماق ءىشىپ، قالتاسىنا قاراي كيىنەدى. قانشا جەردەن جارنامالاعانىڭمەن، ەلدىڭ ساتىپ الۋ مۇمكىندىگى مەن تالعامىنا سايكەس كەلمەيتىن تاۋاردى وتكىزۋ قيىن.
ونەردە دە سولاي. كوپتىڭ كوكەيىندەگىنى ءدوپ باسقان ونەر تۋىندىسى عانا رەزونانس تۋدىرادى. ءبىز ءوزىمىز تۇسىنەتىن ونەردى عانا باعالايمىز. وي ءورىسىمىز جەتكەن جەردەگى شىعارمانى قابىلدايمىز. ءتىسىمىز باتاتىن دۇنيەگە تۇششىنا الامىز. قانشا جەردەن جارنامالاعانىڭمەن، جەكەلەگەن ادام قاجەتسىز نارسەنى كەرەك ەتپەيدى.
ارينە، بۇل جەردە ۋاقىت فاكتورىنىڭ ءرولىن دە ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. شىنايى ونەر ءوز زامانىندا قابىلدانباۋى دا - ءومىر پارادوكستارىنىڭ ءبىرى. بىراق، شەدەۆر كۇندەردىڭ كۇنىندە ءبارىبىر مويىندالادى. اعىلشىن ارتۋر بلەيك ەستەرىڭىزدە مە؟ وتانداستارى پوەزياسىن تۇسىنبەگەندىكتەن پاريجگە كەتىپ، سول جەردە قايتىس بولعان وعان بريتاندىقدار ءجۇز جىلدان كەيىن اھ ۇرعانى تاريحتان بەلگىلى. اقىن مۇردەسىن انگلياعا اكەلىپ جەرلەگەن بەسىنشى ۇرپاق فرانتسياعا مەملەكەت قازىناسىنان 1 ميلليون دوللار اقشا تولەدى ەمەس پە؟ ءيا، ناعىز ونەر وسىلاي تابىندىرادى.
حالىق بار، جەكە ادام بار. جالپىدان جالقىنى ءبولىپ قاراستىرعاندا تۇرلەردىڭ ءار الۋاندىعىنا تاپ بولاتىنىڭ اقيقات. بىرەۋ - ءبىلىمدى، بىرەۋ - ورتاشا، بىرەۋ - ءبىلىمسىز. ينتەللەكتۋالداردى ماقتاپ، كوكالاجالپاق بولىپ، كوككە كوتەرۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىلىمى تومەندەردى تابالاپ، تاس لاقتىرىپ، تىسقارى تاستاي المايسىڭ! مىقتىلاردىڭ دا وسال تۇستارى وزدەرىنەن ارتىلمايتىنىن كوزىمىز كورىپ ءجۇر. السىزدەردىڭ دە الەم اينەگىندەگى اسەمدىكتى اسپەتتەي الماسا دا، ادەمىلىكتەن اسەر الاتىنى انىق.
اللا-تاعالادان اسقان ونەر يەسى جوق! «كوسموس» دەگەن ءسوزدىڭ اۋدارماسى سۇلۋلىق ەكەنىن قازىر ەكىنىڭ ءبىرى بىلەدى. جەر دە سونداي ادەمى. تاۋ دا. تاس تا. وزەن-كولدەر. كوكوراي شالعىن، گۇل، وعان قونعان كوبەلەك، ءبارى-ءبارى - جاراتقاننىڭ بىزگە جىبەرگەن ادەمى سىيلىقتارى. انە ءبىر اندە ايتىلاتىن «سەبەزگى نۇرعا شومىلىپ جاتقان كۇن» مەن «ەرىمەي جاتقان ءبىر قىراۋ» دا قانداي كەرەمەت! كەسكىندەمەشى دە، جازۋشى دا، كومپوزيتور دا وسى اللانىڭ جاندى سۋرەتىن نەگىزگە الىپ تۋىندىگەر اتانادى. ءيا، ولار ءتاڭىردىڭ تابيعي تۋىندىلارىن باسقالارعا قاراعاندا كوبىرەك سەزىنە بىلەدى. سودان بارىپ، تۆورچەستۆو تۋادى. ارينە، الەمدىك ادەبيەت پەن ونەردى كوزگە ىلمەيتىن توعىشارلارلار دا جەر بەتىندە از ەمەس. «مى جيۆەم ۆ ەپوحۋ، كوگدا نەوبحوديمى تولكو بەسپولەزنىە ۆەششي» دەگەن وسكار ۋايلد ءالى كۇنگە دەيىن بىزبەن بىرگە ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن سەكىلدى. ءيا، ءۇشىنشى مىڭجىلدىقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتىپ ونەر اتاۋلىنىڭ قادىر-قاسيەتىن بىلمەۋ ورەسىزدىككە ۇرىندىراتىنىن ۇقپايتىنىمىز - ارينە، ەتيكالىق ەگويزمنىڭ ناق ءوزى.

قازاققا نيگيليزم قاۋىپتى مە؟ - 2

نيگيليزم دەگەن ايسبەرگتىڭ كوزگە كورىنىپ تۇراتىن سەگىزدەن ءبىر بولىگى ونەردىڭ اينالىسىنان تۋىندايدى. ءبىرىنشى بولىمدەگى اڭگىمەنىڭ ساعىزداي سوزىلىپ كەتكەنى دە سوندىقتان. «تىعىلىپ» تۇراتىن سەگىزدەن جەتى بولىگى - باسقالار. قارتاۋدىڭ استىنا ۇڭىلسەڭ، قالعاندارىن دا باجايلايسىڭ. قازىر باي كەدەيگە مۇرنىن شۇيىرەتىن بولدى، ال، كەدەي وزىنشە كەردەڭدەيدى. بۇگىنگى كۇنى دۇنيەسى تۇگەل كىسى ىڭعىرشاعى اينالعان بايعۇستى، ال «سىعارعا ءبيتى، ۇرەرگە ءيتى جوق» بيشارا كوزىن ماي باسقان شونجاردى جوققا شىعارىپ جۇرگەنى دە - تۇرمىستىق نيگيليزمنىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسى! ويتكەنى، تاقىر ادامعا توبەدەن قاراۋ دا، بايلىقتى جيىركەنىشپەن قىزعانۋ دا جوققا شىعارۋدى بىلدىرەتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. ءارى قاراي كەتتىك. شەنەۋنىكتىڭ قاراپايىم حالىقتى كوزگە ىلەتىنى شامالى. ال، بۇقارا جوعارىداعىلارعا سەنىمسىزدىكپەن قارايتىنى تاعى راس. بۇل جەردەگى بيلىكتىڭ ەگويزمى مەن حالىقتىڭ سەلقوستىعى دا بىرىڭعاي جوققا شىعارۋ بولىپ تابىلادى. الايدا، وسىنداي نانىمعا نەگىزدەلگەن نيگيليزمنىڭ قاي ءتۇرى دە جەڭىسكە جەتە المايدى. مۇنى تاريحتان جاقسى بىلەمىز. سەبەبى، نيگيليزم - ءوزىنىڭ و باستاۋىنان جاسامپازدىققا قۇرىلماعان كوزقاراستار جيىنتىعى.
جالپى نيگيليزم اتاۋلى قالاي پايدا بولادى؟ ءبىزدىڭ ويىمىزشا، مۇنىڭ ارعى باستاۋىندا ادامنىڭ جەرلەستەرىنەن ەرەكشەلەنۋ ماقساتى جاتىر. كەز كەلگەن قوعامدا بىرەۋلەر سۇلۋلىعىمەن، ەندى بىرەۋ كۇشىمەن، كەلەسىسى بىلىمىمەن وقشاۋلانادى. وسى قاسيەتتەردىڭ ارقاسىندا ولاردا ەگويزم پايدا بولادى. ال، وركوكىرەكتىك ءوز كەزەگىندە جەكە ادامنىڭ امبيتسياسىن تۋدىرادى. وسى تىزبەك اقىر اياعىندا نيگيليزمگە اكەلىپ سوعادى. قوعامداعى مۇنداي قۇبىلىس باسقالار ءۇشىن قاۋىپتى مە؟ جوق.
نەگە؟ ءسىز سوڭعى پەكين وليمپياداسىندا گيمناستيكادان چەمپيون بولعان بەس سپورتشىنى اتاپ بەرە الاسىز با؟ اتاپ بەرە المايسىز! عارىشتا بولعان سوڭعى بەس كوسموناۆتى شە؟ ءسىز بۇلاردى تەگىس تۇگەندەمەنىڭىزگە سونشالىقتى قاپالانبايسىز. ويتكەنى، ءبىزدىڭ ارقايسىمىزدىڭ جەكە ءومىرىمىز بار. سونى كۇيتتەپ ءجۇرمىز. الگى سپورتشىلار دا، عارىشكەرلەر دە اينالىپ كەلگەندە ەڭ الدىمەن ءوز تۇرمىسىن جاقسارتۋ ءۇشىن سونداي شارۋالاردى اتقاردى. سوندىقتان دا كەز كەلگەن جەكە ادامنىڭ قوعامدا ەرەكشەلەنۋى باسقالارعا ەشقانداي قاۋىپ توندىرە المايدى.
بەلگىلى ءبىر دارەجەدە جەتىستىككە جەتكەن كىسى دە ونى باسقالارعا مىندەت قىلماۋى ءتيىس. اللا-تاعالانىڭ الدىندا سۇراۋدا تۇرعان مولدا «مەن ءدىن جولىندا قىزمەت ەتتىم» دەگەندە جاراتقان ايتقان ەكەن: «سەن مۇنىڭ ءبارىن ءوز قاراقان باسىڭنىڭ جاعدايىن جاساۋ ءۇشىن ىستەدىڭ. ادام بولىپ ءومىر ءسۇرۋ ءتىپتى باسقا اڭگىمە». كوردىڭىز بە، قانداي فيلوسوفيا؟! اينالىپ كەلگەندە، سەنىڭ فونوگراممامەن ءان سالعانىڭ تۇرماق، بەس ۋاقىت نامازىڭدى مىندەت قىلۋعا قۇقىڭ جوق.
ارينە، ادام پەندىلىگىن ىستەمەي قويمايدى. ءبارى ەمەس. دەي تۇرا، كوپشىلىگى ەكەنىنە كۇمان جوق. كەيبىرەۋلەر مىنا جالعاندا ءوزىنىڭ جاساپ جۇرگەن ءىسىن عانا كەرەمەت شارۋا دەپ كورسەتكىسى كەلەدى. بۇكىل حالىقتىڭ نازارىن سوعان اۋدارتۋدىڭ الەگىمەن جۇرەدى. مۇنى دۇنيەنىڭ كىندىگىن ۇستاپ تۇرعانداي ءىس-قيمىلىنان انىق اڭعاراسىڭ. بىراق، بارلىق نارسەنىڭ ىستىق-سۋىعى كۇندەردىڭ كۇنىندە باسىلادى. حالىق ءبارىن ەلەكتەن وتكىزەدى. كىمنىڭ كىم ەكەنىن انىقتاپ، اركىمدى ءوز ورنىنا قويادى. بۇل - تەك ۋاقىتتىڭ ءىسى. نيگيليستەردىڭ وزدەرى دە مەزگىل وتە كەلە مۇنىڭ ءبارى رەسەيدىڭ تەلەباعدارلاماسىنداعىداي «مينۋتا سلاۆى» ەكەنىن تۇسىنەدى.
ناعىز ونەر عانا ماڭگىلىك بولا الادى. جوعارىدا ايتىپ كەتكەنىمىزدەي، ول باستاپقىدا قابىلدانباي قالۋى دا عاجاپ ەمەس. ويتكەنى، قۇندىلىقتار قىرىق قۇبىلىپ، كۇندە دەۆالۆاتسياعا ۇشىراپ وتىرعان قازىرگىدەي كەزەڭدە تازا ونەر تەز وتەتىن جىلتىراقتىڭ تاساسىندا قالىپ قويۋى دا بەك مۇمكىن. بىراق، شىن اسىل بۇگىن ەلەنبەگەنىمەن، ەرتەڭ مىندەتتى تۇردە بيىككە كوتەرىلەدى. ءسوزدىڭ كەلەر جاعى، قوعامىمىزدا كوپ تالاس تۋدىرعان «كەلىن» ءفيلمىن دە وسىنداي تاعدىر كۇتىپ تۇر دەپ ويلايمىن.
بىراق... «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ بيىلعى العاشقى نومەرىندەگى ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ سۇحباتىنا بايلانىستى ءبىر ويىمىزدى ايتپاي كەتۋگە ارىمىز جىبەرمەيدى. تۋعان حالقىڭنىڭ كوپشىلىگى بۇل تۋىندىنى تۇسىنبەدى دەپ سارى ۋايىمعا سالىنۋدىڭ قاجەتى بار ما، ەرەكە! سەن شىنايى يسكۋسستۆو ادامىسىڭ، بۇكىل قازاققا رەنجۋ ارتىقتاۋ بولدى!
ءسوز جوق، ءفيلمدى ءوز باسىم كورگەن بەتتە جوعارى باعالادىم. «كەلىن» - قازاق كينوماتوگرافياسىنداعى تولاعاي تابىس. ناعىز كوركەم تۋىندى. الەمدىك كينوونەرىندە جاڭالىق اشقانىمەن دە قۇندى شىعارما. ءبىر اۋىز ءسوز قولدانباي، تەك كورىنىستەر ارقىلى كەسەك دۇنيە جاساۋ بۇعان دەيىن ەشكىمنىڭ قولىنان كەلگەن جوق. ەڭ باستىسى، تۋىندىدان ەشقانداي جاساندىلىق بايقامايسىڭ. كوركەمدىك دارەجەسى وتە جوعارى دەڭگەيدەگى وتاندىق ءفيلمنىڭ «وسكاردى» قانجىعاسىنا بايلاي الماعانىنا دا قايعىرۋدىڭ قاجەتى شامالى.
جالپى، ناگرادا مەن اتاق دەگەن نارسەلەردىڭ بارلىعى قولدان جاسالاتىنىن قازىر ەل بىلەدى. الەمدەگى ەڭ زور اتاق دەگەن نوبەل سىيلىعىنىڭ ءوزى و باسىنان ادىلەتسىزدىككە قۇرىلعانىن تەرىسكە شىعارا المايسىڭ. جاۋلاسقان ادامى ماتەماتيك بولعاندىقتان عانا وسى سالادا سىيلىق تاعايىنداماۋدى وسيەت ەتىپ كەتكەن نوبەلدى تياناقتى ءتۇسىنۋ قيىن. «ءدىن - عىلىمنىڭ اتاسى» دەپ مۇقاعالي ماقاتاەۆ ايتپاقشى، ماتەماتيكا عىلىم اتاۋلىنىڭ ىشىندەگى ەڭ سورلىسى ەمەس ەدى-اۋ!
اتاق دەمەكشى، ماراپات پەن ماقتاۋدى سۋقانى سۇيمەيتىن ءابدىجاميل اعامىزعا بارىپ، سالەم بەرىپ شىقتىم جۋىردا. كلاسسيك «سوڭعى پارىزدى» ولگەنشە قىسقارتىپ وتىرعانىن كورىپ، ماڭدايىمنان اششى تەر بۇرق ەتتى: «ويباي-اۋ، ابە، مىناۋىڭىز نە؟ جاساپ جاتقانىڭىز قىلمىس. قانشا جەردەن اۆتور بولساڭىز دا، حالىقتىڭ رۋحاني قازىناسىنا اينالىپ ۇلگەرگەن كىتاپقا قول سالۋعا قانداي قاقىڭىز بار؟». «ءاي، سلۋشاي، سەكسەننەن اسقان مەنەن دە ءوتىپ كەتكەن كونسەرۆاتور ەكەنسىڭ. مارك تۆەن «ءححى عاسىردا تەك اڭگىمە عانا وقىلاتىن بولادى» دەپ ايتىپ كەتكەنىن سەن بىلەسىڭ بە؟ مىنا دالاقپانداي ديلوگيانى ەندى كىم وقيدى؟! جازعانىمدى كەلەشەكتەگىلەردىڭ دە كادەسىنە جاراتۋدىڭ قامى مەنىكى. مازامدى الما!».
مۇنداي جانكەشتىلىكتى، مۇنداي حالىق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى كورسەم، نە قىل دەيسىز؟! بۇل - وزىنەن باسقانى جوققا شىعارۋ ەمەس، باسقالار ءۇشىن ءوزىن ءوزى جوققا شىعارۋ ەمەس پە؟! ادەبيەتتى عانا ەمەس، ءار نارسەنى دە اردىڭ ءىسى سانايتىن مەتردەن ۇيرەنەتىن نارسە وتە كوپ. كەز كەلگەنىمىز ءوز وزىمىزگە سول كىسى سياقتى تالاپ قويا بىلسەك، سول كىسى سياقتى جالعان نامىستىڭ جامىلعىسىن سىپىرىپ تاستاساق، وركەنيەتكە الدەقايدا جاقىنداي تۇسەر ەدىك!
ءابدىجاميل نۇرپەيىسوۆ تۋرالى جازعان سايىن بۇركىت تۋرالى زاماناۋي اڭىز ويعا ورالا بەرەتىنى نەسى ەكەن؟! قازاققا دا، الەمگە دە ءوزىن بىردەي تانىتا بىلگەن كوزى ءتىرى بىرەگەيىمىز بولعاندىقتان بولار، بالكىم! اڭىزدى ايتايىن. شەتەلدىك بيزنەسمەن «مىناۋ كەرەمەت قۇس كورىنەدى، بۇدان پايدا تابۋعا بولاتىن سياقتى» دەپ ءبىر تاۋ بۇركىتىن ساتىپ الىپ، ەلىنە اپارادى. تۋعان توپىراعىندا قانشا جەردەن كەرەمەت اتاۋلىنىڭ ءنانى بولسا دا، جات جەرگە بەيىمدەلۋ بۇركىتكە اۋىر تيەدى. بايعۇس قۇس جاڭا مەكەندى جەرسىنبەي، اۋا رايى دا جاقپاي، ءبىرازدان سوڭ تاماق ءىشۋدى تىپتەن قويادى. اسىلىن ارداقتاي بىلەتىن، ەركەلەتە بىلەتىن، بابىن تابا بىلەتىن ءوز يەسىندەي قايدان بولسىن؟! اس ىشۋگە كەدەرگى كەلتىرىپ تۇرعان بولار دەگەن ويمەن تۇمسىعىن شاۋىپ تاستايدى. بارا-بارا بۇركىت ۇشۋعا دا جاراماي، جەر باۋىرلاپ جاتىپ قالادى. جاڭا قوجاسى دەنەسى اۋىرلاپ كەتكەن بولار دەپ قاناتتارىن قىرقا باستايدى. ءتۇپتىڭ تۇبىندە بۇركىت بۇركىت بولماي قالادى، قىسقاسى. بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن قۇسقا كەلگەن بەتتە دە تامسانىپ، قارىق بولماعان وزگە جۇرت بۇركىتتىڭ بوتەندىگىن ەندى انىق بىلەدى. اقىرى، بۇركىتتى بيزنەسمەن العان جەرىنە اكەلىپ تاستايدى. تۇمسىعى شابىلعان، قاناتى قىرقىلعان بۇركىتتى ەندى اۋىلىندا دا ەشكىم تانىمايدى، ەشكىم بۇركىت ەكەن دەپ قابىلدامايدى. وسىلاي!
مۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىز؟ كەز كەلگەن حالىق، كەز كەلگەن ادام ءوزىنىڭ تاراعان تامىرىنان اجىراماۋ كەرەك. باسقا ەلدى باستاپقى ءتول قاسيەتىمەن تابىندىرۋ قولىنان كەلمەگەننىڭ وزىندە دە، سول ەلدىڭ بولمىسىنا بىرىگىپ كەتۋدەن ساقتانۋى ءتيىس. ال، ءبىز شە؟ باسقا ەلگە بارماق تۇگىلى، ءوز جەرىمىزدە ءجۇرىپ-اق بۇركىتتىك ءبىراز قاسيەتىمىزدەن ايىرىلىپ بارامىز-اۋ! وتانىمىزدا وتىرىپ-اق تۇمسىعىمىز شابىلعان، قاناتىمىز قىرقىلعان حالىقتىڭ حالىنە جاقىنداپ قالعان جوقپىز با؟!
بۇركىت بۇركىت ەكەنىن بوداندىقتا جۇرگەندە دە تانىتا بىلسە، ناعىز بۇركىت بولادى. تۋعان ەلى تاۋەلسىزدىك العاندا دا باياعى بۇركىت ەكەنى بايقالىپ تۇرسا، ناعىز بۇركىت بولادى. بالتىق جاعالاۋى مەن قاپ تاۋىنداعى حالىقتار دا ءبىز بولعان بوداندا بولدى. بىراق، ولار بۇركىتتىگىنىڭ بۇرشىگىن دە بۇلدىرمەي ساقتاي ءبىلدى. ال، ءبىزدىڭ قولىمىزدان ول كەلمەدى. وتە وكىنىشتى!
ءبىر بىلەتىنىمىز، كەز كەلگەن قوعامدا ساتيرالىق ستيلگە سۇرانىس جوق. ساليقالى سوزگە دە ادامداردى ۇيىتۋ بارعان سايىن قيىنداپ بارادى. سوندىقتان دا وسى كۇنى قالجىڭعا قۇرىلعان اڭگىمە عانا قۇلاققا قوناتىن سياقتى. وسى ويىمىزعا سۇيەنىپ، ازىلدەسەك: «جيزن - ەتو ۋلىبكا. داجە توگدا، كوگدا پو ششەكە بەگۋت سلەزى». ءيا، قايعىمىزدى دا كۇلىپ وتىرىپ ايتاتىن حالگە جەتكەن سوڭ، نە قايىر؟!
توبىقتاي ءتۇيىن: جىلاي بەرگەننەن دە جىرتىعىمىز جامالمايتىنىنا كوزىمىز انىق جەتتى. جالعان نامىس تا جوعىمىزدى تاۋىپ بەرمەيتىنى بەلگىلى بولدى. ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز جوققا شىعارعاننان دا كوسەگەمىز كوگەرەتىنىنە كۇمانىمىز كۇشەيىپ كەلەدى. دەسەك تە، ءار نارسەنى ءوز اتىمەن اتاۋ عانا ابىروي اپەرەتىنىن الىمساقتان بىلەتىن حالىق ەمەس پە ەدىك! شىبىن جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ ءجۇرىپ شىندىقتى ايتقان ماحامبەتتەي اقىنىن قارسىلاسىمەن قاسىق قانى قالعانشا قاقتىعىسقان يساتايداي باتىرىمەن بىردەي باعالاعان قازاق ەدىك-اۋ! سول قاسيەتىمىزدەن ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا نەگە ايىرىلۋىمىز كەرەك؟! ءومىر رەاليلەرىن قابىلداي بىلگەن حالىق عانا بيىككە كوتەرىلە الادى. ال، اقيقاتتان الشاقتاعان سايىن ارىمىزدان ايىرىلا بەرەتىنىمىز ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. اڭگىمەمىزدىڭ ءاۋ باسىندا ءبىر ەسكە سالىپ كەتكەن تانىمدىق نيگيليزم وسىنىسىمەن قاۋىپتى. اقيقاتتى جوققا شىعارۋ - ارىمىزعا سىن.
ايتارى جوق، تىرىسىندە ەشكىمنىڭ، بارىندا ەشنارسەنىڭ قادىرىن بىلە بەرمەيتىن سالعىرتتىعىمىزدان قۇتىلا بىلسەك، كىسىگە دە، كىشىگە دە قۇدايشىلىعىمىزدى ايتىپ وتىراتىن قاپىسىز قالپىمىزعا قايتا ورالساق، ارىمىزدى ساقتاپ قالارىمىز حاق! تەك ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى باسشىلىققا الا وتىرىپ، قول جەتكىزەتىن «باسەكەلەستىك - تالعام - مادەنيەتتىلىك» ۇشتاعانى عانا قازاق حالقىن ۇشپاققا الىپ شىعاتىنىنا سوندا كامىل سەنەسىڭ.

"qogam.kz" cايتى