قر جوعارعى سوتىنىڭ نازارىنا

مەن سالاماتوۆ دادەن سالاماتۇلى 1995 جىلدىڭ 8 ناۋرىزىندا جىلىوي اۋدانى قۇلسارى قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەنمىن. وسى قاپاستا بيىل عانا 22 جاسقا تولدىم. ءسوزدىڭ شىندىعى كەرەك، مەن ءالى وڭ-سولىمدى ايىرا قويماعان جاس بالا ەمەس پە ەدىم، ورىمدەي، ۋىلجىعان ءالى اشىق اۋىز بالاپان ەمەس پە ەدىم، اۋمالى كەزەڭنەن ءالى وتە قويماعان البىرت ويىن بالاسى ەمەس پە ەدىم؟ وسى 5 ايعا جۋىق مەرزىم ىشىندە مەنىڭ وي-سانام، پىكىرىم تۇبەگەيلى وزگەردى، بۇل «قاماق» مەنىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىمدى تۇگەل وزگەرتتى.

سەرگەلدەڭگە ءتۇسىپ، توعىز تولعانىپ، ون ويلاندىم. سالىم سۋعا كەتىپ «اھ!» ۇردىم. تۇندە ۇيقى، كۇندىز كۇلكىدەن ايرىلدىم. ىشكەنىم – ءىرىڭ، جەگەنىم – جەلىم بولدى. كوكىرەك – شەر، زاپىران! مۇڭعا باتتىم، قايعى تاپتىم، وكىنىش وزەك ورتەپ بارماق شايناتتى. وكسىك وڭەشكە تىعىلدى. ىشتەگى تولاسسىز ايقاستار اۋىت-اۋىت جانارعا مولتىلدەتىپ، ىركىلدەپ جاس بولىپ كەلدى. كۇناما ءتاۋبا ەتتىم! پەندەلىكپەن، بالالىقپەن شوق باستىم. تابان استىندا كۇناھارعا اينالىپ كەتە بارعانىم جۇرەكتى جارالاپ، ەزگىدەي ەزىپ جانىمدى سىزداتىپ، «قاپ!» ۇرىپ ىزامدى كەرنەتتى. ميىم سولقىلداپ، جۇيكەم توزىپ، قازىرگى تاڭدا ءتورت قابىرعاعا تەلمىرۋمەن ءار كۇنىم ازاپپەن وتۋدە. ونداي كەزدە ۋاقىت شىركىننىڭ توقتاپ قالىپ، تاسباقا جۇرىسپەن جاي اينالاتىنى جانە بار.

ازاتتىقتا ەركىن سامعاعان قۇس ەدىم، ەندى مىنە، قاناتىم قىرقىلىپ تەمىر تورعا توعىتىلدىم. كۇناما ساي جازامدى السام ءبىر ءسارى، بۇل جەردە «ءادىل سوت» دەگەن اتى بار سوتتىڭ وڭمەنىمنەن مەيىلىنشە قانجار سۇققانى مەنى قاتتى قىنجىلتتى. مەن ماڭدايعا جازعان تاعدىرىما قاراي اكەسىز وسكەن بالا ەدىم. مەنىڭ ومىردە مەنى ۇلپا قىلىپ ايالاپ، بارىنشا ماپەلەپ باققان جالعىز ءتۇيىر اناشىم بار، مەن سول اناشىمنىڭ جالعىز ءتۇيىر ۇلى ەدىم. ءبىزدى ەكىگە ايىرعان تاعدىر ما، الدە سوتتىڭ قاتىگەزدىگى مە، ول جاعىن بىلە الماي دال بولدىم. انام مەنى «جامان بول» دەپ تاربيەلەمەدى، دەمەك، مەن ءۇمىتىن اقتامادىم.

سوت مەنى 15 جىل 3 اي مەرزىمگە باس بوستاندىعىمنان ايىردى. بوتاداي بوزداپ، ارتتا ەڭىرەپ شەشەم قالدى. ول بايعۇس، مۇنداي سوققىنى كوتەرە الماي قاپيادا كەتىپ قالا ما دەگەن قورقىنىشىم بار.

نەگە ولاي بولدى؟ ماعان مۇنداي جازا تاعايىندايتىنداي قانداي كۇن تۋدى سوتتىڭ باسىنا؟ الدە ۇل-قىزى جوق، مەيىرىم دەگەننەن جۇرداي، جۇرەكسىز قاتىگەز جان با ەدى؟ وسى جاعداي ءوز باستارىنا تۋسا قايتەر ەدى؟ سوت پەرىشتە ەمەس، مەنىڭ كوزقاراسىمدا سوت لاۋازىمىن، شەنىن، جۇمىسىن اسىرا پايدالاندى دەپ ەسەپتەيمىن.

وقيعا قۇلسارى قالاسىندا ورىن العان ەدى. بارىنە سەبەپ – تاۋىپ العان مىلتىق بولدى. 1-ىقشاماۋداندا، «ەمحانا» جانىندا ورنالاسقان ءنومىرى 43 – قۇرىلىسى بىتپەگەن، 3 قاباتتى تاستاندى ءۇي بولاتىن. اشىق-تەسىك تۇرعانى سەبەپتى جۇرت ونى دارەتحاناعا اينالدىرعان. سول ۇيگە (2017, ناۋرىزدىڭ 14 ءشى جۇلدىزىندا) دارەتكە بارىپ، ىشىندە زاتى بار قارا پاكەت تاۋىپ الدىم. «ۇمىت قالدىرعان» ەكەن دەپ پاكەتتى اشىپ قاراسام، ىشىنەن ءبىر ءتۇيىر وعىمەن، ءدۇمبىسى دە، ۇڭعىسى دا كەسىلگەن، 16-كاليبرلى، دارا اۋىز شولاق اڭشى مىلتىعى شىقتى. كوزىم اتىزداي بولىپ، مىلتىقتى وزىممەن بىرگە الىپ كەتتىم. كەلە ءوز پاتەرىمنىڭ توبەسىنە ۋاقىتشا تىعىپ قويدىم. ءىى بولىمىنە حابارلاسايىن دەگەن وي بولدى، بىراق، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ماعان سەنبەي، ەرتەڭگى كۇنى سورىما قاراي جالا جاۋىپ، ءوز باسىما بالە بولىپ جابىسار دەگەن كۇمان مەن قورقىنىشتان تاۋەكەلگە بەل بۋا المادىم.

ەرتەسى كۇنى قىدىرىپ قايتۋ ماقساتىمەن ماعان ەربول ەرمەكوۆ دەگەن ءارى كورشىم، ءارى جولداس بالام «شەۆرولەت» اۆتوكولىگىمەن كەلدى. ءبىز ابىلاي دوسبولاەۆ دەگەن جولداس بالامىزعا باردىق. مەن سول كەزدە ەكى دوسىما دا بىلدىرتپەي پاكەتتەگى ءدۇنيانى جولدا قوقىس جاشىگىنە لاقتىرىپ كەتپەك ويمەن جاسىرىن قوينىما تىعىپ الىپ شىققانمىن. كەيىن «ماحامبەت» داڭعىلىمەن كەلە جاتىپ تاس جول جانىنداعى «تەحنو دوم» ساۋدا ءۇيىنىڭ ءبىرىنشى قاباتىندا ورنالاسقان «ەۆرو سپورت» بۋكمەكەرلىك قۇمارحاناسىنا الىبەكوۆ بەرىك پەن قوداروۆ دۋماننىڭ كىرىپ بارا جاتقانىن كوزىمىز شالىپ قالدى. ولار 3 جانە 5-ىقشاماۋداننىڭ بالالارى ەدى. ءبىر-بىرلەرىمىزدى بىلايشا سىرتتاي تانيتىنبىز. سەبەبى، ىقشاماۋدان بالالارى اراسىندا ءبىر-بىرىمىزبەن بولماشى نارسەلەرگە قاقتىعىسىپ قالاتىن ەدىك. ءدال سول ساتتە تۇلەن ءتۇرتتى مە، سايتاننىڭ ازعىرۋىمەن ولاردى قورقىتپاق بولدىق. ارينە، قاتە عوي.

قاسىمداعى ەكى جولداس بالام اسفالتتىڭ قارسى بەتىنەن ەكى اعاش تاۋىپ الىپ كەلدى. مەنىڭ قوينىمداعى زات قولايسىزدىق تۋدىرعاسىن مەن اعاشقا بەتتەمەدىم. ەكى دوسىم قۇمارحاناعا كىرىپ كەتتى، مەن نە ىستەرىمدى بىلمەي سوڭدارىنان ەردىم. «مۇنداي نارسەگە قالاي تاپ بولىپ قالدىم» دەپ ەسىك جاقتا ساندالىپ تۇردىم. «جاڭا كويلەكتىڭ دە جەلى بولادى» دەگەندەي، بۇرىن اتىپ كورمەگەن قارۋدى وقتادىم. ونداعى ويىم دا قورقىتۋ ماقساتىمەن ءيا اسپانعا ءيا جەرگە اتۋ ەدى. ەكى دوس بەرىك پەن دۋمانعا بارىپ سىرتقا شىعۋىن تالاپ ەتتى. ولار شىقپاعان سوڭ تاياقپەن ساباي باستادى. ىشتەگى ادامدار دۇرلىگىپ، ولاردى ايىرىپ سىرتقا شىعارىپ جىبەردى. مەن ەسىكتەن كىرىپ، ەسىكتىڭ وتە بيىك تابالدىرىعىنا تىرەلىپ تۇرىپ الدىم. جانىمنان دوسىم قيعاشتاپ اعاشىن سەرمەپ جاتتى. ارپالىس كەزىندە ءبىر-بىرىمىزگە سوقتىعىسقاننان با، مىلتىق وزىنەن-ءوزى اتىلىپ كەتتى. وق ەسىكتىڭ جاقتاۋىنا عانا ءتيدى. ءىس ءبىز ويلاماعانداي بولدى. شوكتا، ەسەڭگىرەپ قالىپ، ءبىز سىتىلىپ شىعىپ قاشا جونەلدىك.

مىلتىقتىڭ ادامعا اتىلماعانىنا مەن ءجۇز پايىز سەنىمدى بولدىم. بىتىرالار ءسال شاشىراعان بولار، بىراق، ەشكىم ايتارلىقتاي زارداپ شەككەن جوق. مەنىڭ ءوز قارا باسىمدا  ول بالالارعا قاتتى كەكتەنۋ، ءوش الۋ، كوزىن قۇرتۋ، ىنتىقتىڭ تۇبىنە جىبەرىپ ولتىرە سالۋ، قانداي دا ءبىر اسا قاۋىپتى زىمياندىق سەكىلدى قارا نيەتتەر بولعان جوق.

جۇرەگىمدى ءبىر قۇداي بىلەدى، مەن بار بولعانى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ قارۋمەن قورقىتۋدى كوزدەدىم. مەن سول قاشقاننان اتىراۋعا كەتىپ قالدىم. «نە ىستەپ قويدىم؟» - دەپ باسىم كەتتى. ىسىمە قاتتى وكىندىم، نالىدىم. تابەت پەن ۇيقىم قاشتى. ەكىنشى قايتالاماسقا بەكىنىپ، ءوز-وزىمە سەرت بەرىپ انت ەتتىم. 8 كۇننەن كەيىن قورعاۋشىمەن جىلوي اۋدانى ءىى بولىمىنە كەلىپ كىنامدى تولىق مويىنداپ، كەشىرىم سۇرادىم. بۇزاقىلىق باعىتتا قىلمىستىق ءىس اشىلدى.

نەگە ەكەنىن قايدام، بۇل ىسكە اتىراۋ وبلىسىنىڭ قۇزىرلى ورىندارى قۇمارتىپ، ءىستى ءوز قاراۋلارىنا بۇرىپ الدى. جابىرلەنۋشىلەردىڭ بىرەۋى (قوداروۆ دۋمان) تىپتەن اۋرۋحاناعا بارعان جوق، تىزىمگە دە تىركەلمەگەن. ەكىنشىسى (الىبەكوۆ بەرىك) وق ەسىك جاقتاۋىنا ءتيىپ شاشىراعاننان تەك قانا جەڭىل جاراقات العان. وقيعانىڭ ءماتىنى وسى عانا. ەڭ باستىسى ادام ساۋ. جانە ولار قۇزىرلى ورىنداردىڭ قاي-قايسىسىنا دا ارىزدانبادى. كەرىسىنشە سوت وتىرىسىندا «بۇلاردى بوساتۋىڭىزدى سۇرايمىز» دەدى. سوت بۇل جەردە ەشكىمنىڭ دە سوزىنە قۇلاق اسپادى. دىتتەگەن مۇددەسىنە جەتۋ ماقساتىندا سوت بارىنشا قاتايىپ باقتى. سوتتىڭ شىعارعان ۇكىمىندە: «باسقا ادامدى قۇقىققا قارسى قاساقانا قازاعا ۇشىراتۋ پيعىلىن جۇزەگە اسىرۋعا بەكىنىپ، الىبەكوۆ پەن قوداروۆقا اتىس جاساۋعا ىڭعايلى جەرگە جاقىنداۋلارىن جانە تۋرا باعىتتاپ ءدال تيگىزۋ مۇمكىنشىلىگى مول قاشىقتىقتا جەتۋلەرىن كۇتىپ، ەكەۋىنە تۋرا باعىتتاپ تۇرىپ وق اتىپ، كوپتەگەن بىتىرالار وڭ جاق سان، وڭ جاق تىزە، وڭ جاق جىلىنشىك جانە سول جاق جامباسقا تيگەن» دەدى. مەن بۇعان كەلىسپەيمىن. وق-ءدارىنى ەكسپەرتيزا ارقىلى تەكسەرە الاتىن بولار. بىراق، ادامنىڭ ناقتى نيەتىن، ويىن ءدال باسىپ زەرتتەپ قورىتىندى بەرە الاتىن ەكسپەرتيزا اپپاراتى الەمدە جوق، بولىپ كورمەگەن جانە بولمايدى دا. ىشكى ءدۇنيانىڭ سىرى اللاعا عانا ايان! ال بىتىرانىڭ وڭكەي وڭ جاقتان ءتيىپ كەلىپ كەنەت سول جامباسقا ويىسۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ سوندىقتاندا، سوتتىڭ ول ۇكىمىن جەكە پىكىرى دەپ بىلەمىن، ءوز ويى دەپ قابىلدايمىن، ءارى ادەيى سولاي ۇيعاردى. جانە دە بۇل ءىستى بۇلار اقشا جاساۋ نيەتىندە قولعا العان.

ماعان سەنبەسسىڭدەر، مەن دالەلدەي الماي-اق قويايىن، بىراق، بۇل ناقتى فاكت! ءۇش ادامنان 4 ملن-نان اقشا سۇرالدى. جۇمىسسىز جۇرگەن شەشەم مەن مەن ونداي قارجىنى قايدان تاپپاقپىز؟ وسى ماسەلەدە سوت ءىستىڭ اياعىنا دەيىن قىرسىعىپ باقتى دا، اقىرى ماعان 15 جىل 3 اي مەرزىمدى ارقالاتىپ جىبەردى. ءبىزدىڭ ەلدە زاڭ الا-عۇلا ما، الدە «قازانشىنىڭ ءوز ەركى، قايدان قۇلاق شىعارسا» دەپ، قولداعى زاڭدى ەرەگەسپەن ويناتا بەرە مە؟ قوستانايدا 2 مارتتە سوتتالعان پەدوفيل وسى اۋرۋىمەن 3-مارتە سوتتالعانىن بىلەمىن. پسيحيكالى اۋىر قىلمىستى ءۇش قايتالاعان پەدوفيل نەبارى 6 جىل باس بوستاندىعىنان ايرىلدى. ال مەنىكى 15 جىل 3 اي ارقالايتىنداي جاعداي ما ەدى؟ بۇل ادىلەتتىك ەمەس. ال وق-دارىگە كەلسەك، وق ارنايى زاۆودتان شىققان زات. ونداي وقتار ۋاق، قۇس بىتىرا بولىپ كەلەدى. ال وقتى زەرتتەۋ مامانىنىڭ «5-تىك» دەپ وققا قولدان جاسايتىن كارتەش، جيگاننىڭ دياگنوزىن قويۋى ۇلكەن قاتەلىك دەپ بىلەمىن.

قازىر مەن ءتىرى-ولىك بەينەسىندەمىن. مەن بىرىنشىدەن كەك الۋ ماقساتىندا سول جەرگە قاساقانا بارىپ، تۋرا باعىتتاپ تىكە اتقان جوقپىن، ول وتىرىك، مىلتىق الاساپىران كەزىندە قاسىمداعىنىڭ دەنەسى ءتيىپ كەتۋى سەبەپتى ءوزى اتىلىپ كەتتى. جانە ەشكىم ولگەن جوق، اۋىر جاراقاتتا العان جوق. ولار ارىزدانعان جوق جانە كەرىسىنشە ءبىزدى بوساتۋىن ءوتىندى. مەنىڭ جۇمىسسىز جۇرگەن شەشەمنىڭ شىرىلداعان جان-ايقايى، اسىراۋشىسى جوقتىعى، جالعىزباستىلىعى، مەنىڭ جالعىز ۇل ەكەنىم، بولاشاعىم الدا تىم جاس ەكەنىم، بۇرىن سوتتالماعانىم، كىنامدى مويىنداپ كەشىرىم سۇراعانىم، كۇنامە وكىنىش بىلدىرگەنىم، ءىى بولىمىنە ءوز اياعىممەن كەلگەنىم، جانە دە ت.س.س جايتتار سوت وتىرىسىندا ەش ەلەنبەدى.

بۇل جەردە سوتتىڭ مۇنداي شاراعا بارۋىن، ءدال وسىنداي اۋىر جازا بەرىپ ۇكىم شىعارۋىن – بەيشارا مەنەن 4 ملن الا الماعانىنان دەپ ەسەپتەيمىن.

تۇرمە مەكتەپ ەمەس، تاربيەلى وشاق ەمەس، ول جەردەن ەشكىمنىڭ تۇزەلمەيتىنىن سوت جاقسى بىلەتىن بولار. سوندا دا جاس بالانى ونداي جەرگە قيۋى سوتتىڭ ساۋاتسىزدىعىن، ىسىنە ءادىل ەمەستىگىن ايشىقتاپ تۇر. بۇل جەردە سوت ءبىر وشاقتى ءوشىرىپ، ءالسىز ءبىر جانۇيانى وپات قىلدى دەپ بىلەمىن. مەن ومىردەن ءتۇڭىلدىم. «قارعا – قارعانىڭ كوزىن شۇقىمايدى» دەگەندەي، اپپەلياتسيالىق شاعىمنان اتىراۋ وڭىرىندە ەشنارسەنىڭ وزگەرمەيتىنىنە ىشكى سارايىم بەك سەنىمدى.  بۇل مەنىڭ سوڭعى ءۇمىتىم، سوڭعى شىرىل، سوڭعى جانايقايىم. مۇنداي يتقۇسا ءومىر كىمگە قاجەت؟ سوتتىڭ ماعان جازانى شامادان تىس سالعانى مەنىڭ كۇرە تامىرىما بالتا شاپتى. سەبەبى، مەنىڭ دە بالا قيال ءۇمىتىم، سانسىز ارماندارىم، العا قويعان نەبىر ماقساتتارىم بولىپ ەدى، اتتەڭ امال نەشىك؟!

قۇرمەتتى قر جوعارعى سوتى! ءىستىڭ قايتا قارالۋىن تاپسىرىپ ءھام بۇيىرىپ، ماعان كەشىرىم بەرىپ، جازاما لايىقتى ۇكىم شىعارۋدى، ەڭ بولماعاندا شەكتەۋ جازاسىن تاعايىنداۋدى سۇرايمىن!

دادەن سالاماتۇلى

Abai.kz