ەرلان قارين، ساياساتتانۋشى: «سۇلەيمەنوۆتىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىنا قاراعاندا، سيمامباەۆتىڭ مالىمدەمەسى جۇرتتى كوبىرەك دۇرلىكتىرگەن سياقتى»
- ەرەكە، قازىر پەتروپاۆلدى قىزىلجار دەپ اتاۋ تۋراسىندا شىققان داۋ-دامايدىڭ شىرقاۋ شەگىنە جەتكەن كەزى بولار. ءبىر قاراعانعا، ءبىر جاپىراق قاعازبەن جايعاپ سالاتىن ونوماستيكالىق ماسەلەدەي كورىنەدى. دەسەك دە، بىزدە بۇل دەپۋتاتقا سەناتوردى، قازاققا ورىستى قارسى قويعان ۇلتتىق ماسەلەگە دەيىن ۇلعايىپ شىعا كەلدى. نەلىكتەن؟
- ەرەكە، قازىر پەتروپاۆلدى قىزىلجار دەپ اتاۋ تۋراسىندا شىققان داۋ-دامايدىڭ شىرقاۋ شەگىنە جەتكەن كەزى بولار. ءبىر قاراعانعا، ءبىر جاپىراق قاعازبەن جايعاپ سالاتىن ونوماستيكالىق ماسەلەدەي كورىنەدى. دەسەك دە، بىزدە بۇل دەپۋتاتقا سەناتوردى، قازاققا ورىستى قارسى قويعان ۇلتتىق ماسەلەگە دەيىن ۇلعايىپ شىعا كەلدى. نەلىكتەن؟
- قىزىلجار توڭىرەگىندەگى قىرقىس ەڭ الدىمەن اقپاراتتىق ساياساتىمىزداعى «احيللەس وكشەسىنىڭ» قايدا ەكەنىن انىقتاپ بەردى. قالاي دەسەڭىز، بىزدەگى ءورىستىلدى جانە قازاق باسىلىمدارى ءبىر ماسەلەنى ەكى اۋديتورياعا، ءبىر-بىرىنە قايشى كەلەتىن ەكى سيپاتتا بەرىپ كەلەدى. مىسالى، مەن ەلىمىزدەگى 33 اقپارات قۇرالدارىنىڭ وسى تاقىرىپتى قالاي بەرگەنىنە بايلانىستى كونتەنت-اناليز جاسادىم. ونىڭ 19-ى باسپا قۇرالدارى، 8-ءى ينتەرنەت رەسۋرستار بولسا، التاۋى تەلەارنا ەدى. جالپى، بۇل تاقىرىپ بويىنشا 55 ماتەريال جارىق كورسە، ونىڭ 20-سى قولداپ، 16-سى سىناپ، ال 19-ى بەيتاراپ باعىتتا بەرىپ قۇتىلعان. وسىلايشا، قىزىلجار ماسەلەسىندە ءورىستىلدى باق-تىڭ دەنى اقپاراتتىڭ ءونىن تەرىس اينالدىرىپ بەرسە، قازاق باسىلىمدارى مۇنى قولداپ، جاقتاپ بەردى. اقيقاتىنا كەلگەندە، اقپاراتتىق ساياساتتا اۋديتوريانى جاساندى تۇردە ەكىگە ءبولىپ قويدىق. قوعامدىق سانانى دا ەكىگە ءبولىپ تاستادىق. تاپ وسى ماسەلەدە ساياساتكەرلەر مەن زيالى ازاماتتارىمىزدىڭ قاي تاراپقا شىعارىن بىلمەي، باسىن قاسىپ جۇرگەنىن وسىدان دەپ بىلەمىن. قولداپ شىقسا، ءورىستىلدى باسىلىمنىڭ وتتاۋى بورايدى. قارسى شىقسا، قازاعىنىڭ «قارعىسىنا» قالادى. ياعني، قوستىلدىلىك ساياساتى ۇلتتىق ساياساتىمىزدىڭ وزەگىنە سىنا قاعىپ، ءبىر تۇلعانىڭ قازاق ءۇشىن باسقا، ال ورىس ءۇشىن مۇلدە باسقا اڭگىمە ايتاتىنداي ابسۋرد جاعدايىنا الىپ كەلدى. بۇل ەندى تولعاناتىن-اق تاقىرىپ. ۇستىمىزدەگى جىلى قابىلدانعان دوكترينادا ءبىر تاراۋ - «ءبىر وتان جانە ءبىر تاعدىر» دەپ اتالادى. وتانىمىز بىرەۋ بولسا، بىراق ايتىلاتىن اڭگىمە، جۇرگىزىلەتىن ساياسات ەكەۋ بولىپ شىققانى ما سوندا؟
- سەناتور سيمامباەۆتىڭ مالىمدەمەسىنەن كەيىن قانداي وي ءتۇيىپ ەدىڭىز...
- دەموكراتيانىڭ بەسىگىن تەربەتەمىز دەگەن تالپىنىس بار عوي بىزدە. ءجون دەلىك. الايدا، قوعامدىق ساياساتتىڭ دا وزىندىك ەرەجە، ەتيكاسى بولادى. ماسەلەن، جاريالىلىق دەگەنىمىز بار نارسەنى بىردەن جاريالاپ جىبەرۋ دەگەندى دە بىلدىرمەيدى. تىپتەن، قالامىز قىزىلجار بولدى دەپ، قالاماعانى ۇدەرە كوشەردەي بولسا دا، ۇرەيدىڭ ۇستىنە ۇرەي قوسپاۋى كەرەك ەدى. مەنىڭشە، جاراسباي سۇلەيمەنوۆتىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىنان گورى تاسباي سيمامباەۆتىڭ مالىمدەمەسى جۇرتتى كوبىرەك دۇرلىكتىرىپ جىبەرگەن سياقتى. تاسباي اعامىز سولتۇستىك قازاقستانداعى اعايىن ءبىر تۇندە جايىن، جۇمىسىن تاستاپ، ەلدەن اۋىپ كەتەتىندەي سيپاتتا، ءسوز قوسىپ، بويامالاپ، قورقىتىپ جەتكىزدى ەمەس پە؟ ءوز باسىم بۇعان سەنبەيمىن. جارايدى، شىنىمەن سونداي جاعداي قالىپتاستى دەسەك تە، وندا بۇل قانداي ازاماتتار بولىپ شىققانى؟ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى دەگەن اتقا قانشالىق لايىقتى دەگەن ساۋال شىعادى. قالا اتاۋىن وزگەرتۋگە قارسىمىن دەپ كوشىپ كەتەتىندەر كوپ بولسا، تاسباي اعامىز وسى ماسەلەمەن اينالىسسىن... ايتپايىن دەمەيسىڭ، سونشا دارىپتەلەتىن وتانشىلدىعىمىز قايدا قالادى، سوندا؟ مىنا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جىل سايىن ەلدەگى پاتريوتيزم دەڭگەيىنىڭ پايىزىن ەسەپتەپ شىعارادى. بىلەسىزدەر مە؟
- بىلمەپپىز. بىراق، ءپاتريوتيزمدى ولشەيتىن بولعانىن ءسىزدىڭ اۋزىڭىزدان ءبىرىنشى ەستىپ تۇرمىز.
- بۇل ەندى تىپتەن كۇلكىلى جاعداي. سوڭعى ءتورت جىلدا اتالمىش مينيسترلىك جاستار اراسىنداعى ءپاتريوتيزمنىڭ دەڭگەيىن «انىقتاپ كەلەدى». وسىدان 3 جىل بۇرىن جاستاردىڭ 60 پايىزى پاتريوت بولسا، وتكەن جىلى 70 پايىزدان اسىپ كەتتى بۇل انىقتاعىش. ەندى قاشان جۇزدەن اسىپ جىعىلادى ەكەن دەپ كۇتىپ وتىرمىن. پاتريوتيزم بۇلاي ولشەنبەسە كەرەك... ەندى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنە سەنىپ، وتانشىلدارىمىز كوبەيىپ جاتىر دەپ ويلاي قالساق، كوشكەلى جاتقانى كىم؟ ەندى قۇقىمىز تاپتالدى دەپ كوشىپ كەتەردەي بولسا، ولاردى ءبىزدىڭ ەلمەن تاعدىرىن بايلاعان ازاماتتار دەپ قانشالىقتى اتاۋعا بولادى؟ قالا اتاۋىن وزگەرتۋگە ورە تۇرەگەلىپ جاتىر. قۇداي ساقتاسىن، ال توتەنشە جاعداي بولا قالسا، شە؟ سوندا تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جيىرما جىلدىعىندا ءبىز قانداي ازاماتتاردى تاربيەلەپ شىعاردىق؟ ءسات سايىن جارنامالاناتىن بىرلىك، ىنتىماعىمىزعا وسىندايدا سەنە الامىز با؟ مىنە، سۇراقتىڭ توركىنى قايدا جاتىر. قىسقاسى، قىزىلجار داۋى بىزدە يدەولوگيالىق كوبىكتەردىڭ بارىن كورسەتىپ بەردى. بۇل ەندى «تۇندە مازداپ جانعان مىسىقتىڭ كوزىندەي» (ا.سۇلەيمەنوۆ) تۇسىنىكتى، ايقىن بولدى... وسىمەن جاقسىلاپ اينالىسپاسا بولمايدى. سەبەپ قۋساق، وسى داۋدىڭ ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا جيىرما جىل تولعالى وتىرعان ساتتە كوتەرىلىپ وتىرعانىندا دا ءمان بار... بۇنى ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ بەرىكتىگىنە تەست دەپ قابىلداساق تا بولادى. ال، ازىرگە دەپۋتاتتىڭ ساۋالىنا دۇركىرەي كوتەرىلىپ، ءتۇرلى لەنتا تاعىپ، كوشەگە شىعۋ، فورۋم ۇيىمداستىرىپ جاتۋدى جاقسىلىقتىڭ نىشانى دەي الماس ەدىم.
- قىزىلجار ماسەلەسىنىڭ توڭىرەگىندەگى داۋدان قانداي قورىتىندى شىعارۋعا بولادى؟
- ءبىر عانا مىسال ايتايىن. پەتروپاۆلدىڭ قوعامدىق-ساياسي پىكىرتالقى سايتىندا «نا تو پوشلو، پەرەيمەنوۆانيە نيچەگو جە نە يزمەنيت. وت ەتوگو نيچەگو پرينتسيپيالنوگو نە زاۆيسيت دليا كازاحوۆ ي ۆلاستي. پوەتومۋ، ي نە نادو» دەگەن پىكىردى كوزىم شالىپ قالىپ ەدى. ەندى وسى لوگيكاعا سالساق... قالانىڭ اتاۋىن وزگەرتۋدە تۇرعان ەشتەنە جوق بولسا، وندا وعان قارسى شىعۋدىڭ دا قيسىنى جوق ەمەس پە؟ جايمەندەپ، جونىمەن تۇسىندىرسە، قوعامدىق پىكىردى تۋرالاۋعا ابدەن بولادى. بۇل ماسەلەنى كوپ داۋلاستىرماي، ساياسيلاندىرماي، باياعىدا-اق شەشىپ تاستاۋ قاجەت ەدى. سول سياقتى پاۆلوداردىڭ اتاۋىن دا ءبىر رەتكە كەلتىرۋىمىز ءتيىس. سوندىقتان، شەشىمدى كوپ سوزباي، ماسەلەنى ءبىر جاققا شىعارۋ قاجەت. قازاق حالقى ەشقاشان وزگە ۇلتتارعا قىساستىق كورسەتپەگەن، ارانداتۋعا ەرمەگەن. بۇرىن دا، قازىر دە سولاي بولىپ كەلدى. دوستىق پەيىلىمىزگە، قوناقجاي مىنەزىمىزگە كۇمان كەلتىرەتىندەي قىلىققا بارمادىق. دەمەك، وزگە ۇلتتار دا ءبىزدىڭ زاڭدى تالابىمىزعا تۇسىنىستىكپەن قاراسا، زاڭدى ىقىلاس دەپ قارار ەدىك. بۇگىن بولماسا دا، پەتروپاۆل اتاۋى تۇبىندە وزگەرەدى. بىرەر جىلدان كەيىن بولسىن اتى وزگەرەتىنى بەلگىلى بولسا، وندا نەگە بۇعان بۇگىن قولداۋ كورسەتىپ، دەمەپ جىبەرمەسكە؟ تەگى بولماسا، مۇنى تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا تارتۋ دەپ پە، ۇلتتار دوستىعىنىڭ كەرەمەت ۇلگىسى دەپ تە كورسەتىپ جىبەرسە، قانداي جاراسار ەدى؟ قانداي ۇلتتىڭ وكىلى بولماساق تا، تاعدىرىمىزدى ءبىر شاڭىراققا بايلاعان ەكەن عوي دەپ قۋانار ما ەدىك...
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
وركەن كەنجەبەك،
«اباي-اقپارات»
