ءيا، قازاقتاردىڭ نورۆەگتەردەن نەسى كەم؟ ەش كەمدىگى جوق. ەكەۋى دە حاق تاعالانىڭ ءسۇيىپ جاراتقان پەندەسى. ءبىرى ورتا ازيانىڭ ۇلى دالا ولكەسىندە، ءبىرى ەۋروپانىڭ سولتۇستىگىندە ء ومىر ءسۇرىپ جاتىر.  Norðrvegr – «سولتۇستىككە ساپار» دەگەندى بىلدىرەدى. الايدا، ەكى حالىقتىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق گەوگرافيالىق تۇرعىدان ورنالاسۋىندا عانا ما؟  -  جوق. الەۋمەتتىك تۇرمىسىندا. نورۆەگيا – سىرتقا مۇناي مەن گاز ەكسپورتتايتىن ەۋروپاداعى بىردەن ءبىر ەل. قازاقستان دا مۇناي مەن گاز وندىرەدى. قازاق جەرىندە مۇناي مەن گازدان وزگە دە تولىپ جاتقان قازىنا-بايلىق جەتەرلىك. قازاقستان قازىر دۇنيەجۇزىندە ۋران وندىرەتىن ەلگە دە اينالدى. مەندەلەەۆ جارىقتىقتىڭ كەستەسىندە تۇزىلگەن وزگە دە حيميالىق ەلەمەنتتەردى "شيكىلى-ءپىسىلى" ەتىپ ساتىپ جاتىر. شەتەلگە. بىراق، سونىڭ قايدا كەتىپ جاتقانى، ودان قانداي تابىس ءتۇسىپ جاتقانى – تەگىس قۇپيا. حالىق وزىنە تيەسىلى، ەنشىلى بايلىقتىڭ بار-جوعىنان مۇلدە حابارسىز. ايتەۋىر قالت-قۇلت ەتىپ ءومىر سۇرگەنىنە، تىربانىپ ءجۇرىپ تاپقانىنا، بيلىكتىڭ لاقتىرىپ تاستاي سالعان سۇيەگىن (زەينەتاقى، جالاقى، جارتىمسىز جاردەماقىنى ايتامىز) كەمىرگەنىنە ءماز. سوعان دا شۇكىر دەيدى. سودان كەيىن استانانىڭ كۇمىپىلدەپ ماقتانعانىنا، كوبىك اۋىزدانىپ جەر-كوككە سىيماي بوسكەنىنە سەنىپ جۇرە بەرەدى. ال، نورۆەگيادا...

نورۆەگيادا مۇناي مەن گاز ساۋداسىنان ءاربىر نورۆەگ ازاماتى ۇلەس الىپ وتىرادى. وسى كۇنى ءاربىر نورۆەگ ازاماتىنىڭ جەكە شوتىندا 100 000 دوللاردان استام قارجى بار. نورۆەگيا ادام دامۋ يندەكسى بويىنشا 2009 جىلدان بەرى ءبىرىنشى ورىندى بەرمەي كەلەدى.  3 جاستان 18 جاس ارالىعىنداعى سابيلەر مەن جاس جەتكىنشەكتەرگە مەملەكەت  1620 دوللار كولەمىندە جاردەم اقى تولەيدى. مۇناي عانا ەمەس، ەلدەگى تابيعي بايلىقتىڭ ءبارى حالىقتىڭ ورتاق مەنشىگى، ۇلتتىق جەتىستىگى بولىپ سانالادى. نورۆەگيا كورولدىك ەل بولسا دا، جەر بايلىعى ءبىر اۋلەتتىڭ نەمەسە بىرەر كومپانيانىڭ مەنشىگىنە جاتپايدى. نورۆەگيادا بايلىق تا ورتاق، تابىس تا ورتاق. مەملەكەتتىڭ ساۋدا-ساتتىقتان تاپقان تابىسى الەۋمەتتىك باعادارلامالارعا جۇمسالىپ،  جالپى قايىرىمدىلىق شارالارى قورىنا قۇيىلادى.

ەنەرگەتيكالىق كەشەندەر مەن جىلىتۋ ورتالىقتارىن مەملەكەتتىك جۇيە باقىلاعاندىقتان دا نورۆەگيا ەۋروپاداعى گۇلدەنگەن مەملەكەتكە اينالىپ وتىر.

مەديتسينالىق مەكەمەلەر نورۆەگيادا مەملەكەتتىڭ، جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ قامقورلىعىنا الىنعان. مەملەكەتتىك سۋبتسيديا مەديتسينالىق قىزمەتتىڭ ساپاسىن جىلدان-جىلعا ارتتىرىپ كەلەدى. نورۆەگيادا وتا جاساۋ، اۋرحانادا ەم-دوم جاساۋ – ءبارى تەگىن.

نورۆەگيا – ءوزىن وتە قاراپايىم ۇستايتىن، كىشىپەيىل جانداردىڭ ەلى. بۇل ەلدە ەشكىم ەشكىمنىڭ توبەسىنەن ءتونىپ، ءوزىن وزگەدەن ارتىق سانامايدى. جۋىردا ەلدىڭ كورولى حارالد V وسلوداعى اۋرۋحانالاردىڭ بىرىنە ءتۇسىپ قالدى. الگى اۋرۋحانادا ەل قاتارلى ءومىر ءسۇرىپ، اس ءىشىپ، كيىم كيەتىن نورۆەگتەر دە جاتىر ەدى. ولار كورولدى كورگەن بەتتە ودان قولتاڭبا الىپ، اڭگىمەگە تارتىپ، مازالاي بەردى. سول كەزدە عانا اۋرۋحانا اكىمشىلىگى كورولدى جۇرتتان بولەكتەپ، ول جاتقان پالاتانىڭ ەسىگىنە پوليتسيا قىزمەتكەرىن تۇرعىزۋعا ءماجبۇر بولدى.

نورۆەگياداعى تەڭدىكتىڭ تاعى ءبىرىن ايتايىق. مىسالى، ءسىز ادۆوكاتسىز دەلىك. ءسىزدىڭ جىلدىق تابىسىڭىز – 400 000 كرون. ال، ەدەن جۋاتىن ايەلدىڭ جىلدىق تابىسى – 220 000  كرون (1 كرونا  38 تەڭگە). كۇندەلىكتى جۇمىس ۋاقىتى – 7,5 ساعات.

نورۆەگيادا تەگىن ءبىلىم الاسىز.

تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى مەملەكەتتىڭ قاتاڭ باقىلاۋىندا.

وتباسىندا ءبىر-اق ادام جۇمىس ىستەيدى. كوبىنە ەرى. ايەلى ۇيدە وتىرادى. بالالاردىڭ تاربيەسىنە قارايدى، وقىتادى، ءتۇرلى ۇيىرمەلەرگە اپارادى. كەي جاعدايدا بۇل جۇمىستى ەرلەر دە اتقارا بەرەدى ەكەن... ەگەر ايەلى جاقسى قىزمەتتە بولسا.

شاڭىراققا شاقالاق كەلگەن سايىن وتباسى يەلەرىنىڭ جالاقىسىنا قوسىمشا اقى جازىلادى ەكەن. نورۆەگيادا 6 ميلليونعا جۋىق حالىق بار. حالىقتىڭ 90 پيىزى – نورۆەگتەر. ازىن-شوعىن ارابتار، شۆەدتتەر، نەمىستەر، ورىستار بار كورىنەدى. ەلدەگى رەسمي جالعىز ءتىل – نورۆەگ ءتىلى.

نورۆەگياداعى تاعى ءبىر تاڭقالارلىق جايت مىناۋ:  جۇمىس ءوتىلى 10 جىلعا تولعان ادام 1 جىل دەمالۋعا قاقىلى. ول ۋاقىتتا ونىڭ ەڭبەك اقىسى ۇزىلمەي ءجۇرىپ تۇرادى.

نورۆەگيا ءبىز ءۇشىن ەرتەگىلەر ەلى سياقتى. جوعارىداعىنىڭ ءبارىن ءبىز "جانقالتامىزدان" شىعارىپ الىپ ايتىپ وتىرعانداي كورىنۋىمىز  مۇمكىن. بىراق، راس. ءبارى دە راس. گەوەكونوميكالىق، گەوساياسي جاعدايى نورۆەگتەرگە سونداي كەرەمەت مۇمكىندىك تۋدىرىپ وتىر دەپ، تالاساتىندار دا وسى ارادا تابىلىپ قالاتىن شىعار. بىراق،  نورۆەگ بيلىگىن جەمقورلار جايلاپ، حالىقتى ەزىپ-جانشۋدىڭ ءتۇرلى ايلا ارەكەتتەرىن جاساپ وتىرسا، مىنا كەرەمەتتەردىڭ ءبىر دە ءبىرى بولماس ەدى...

ال، بىزدە شە؟ حالىق ۇلتتىق قورداعى قارجىنىڭ ناقتى كولەمىن بىلمەيدى. ساتىلىپ جاتقان ۋراننان، مۇناي مەن گازدان، مىرش پەن مىستان، استىقتان، ت.ب. قانشا پايدا ءتۇسىپ جاتقانىنان حابارسىز.

مەديتسينالىق قىزمەت، ءبىلىم بەرۋ سالاسى جارتىلاي اقىلى، جارتىلاي مەملەكەت پەن جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ قاراۋىندا. الايدا، اينالىپ كەلگەندە – اقىلى. اقشا بەرمەسەڭ – ەمدەمەيدى، اقىسىن تولەپ تۇرماساڭ، قولىنا بىرەڭە ۇستاتپاساڭ – ءبىلىم الۋىڭ دا قيىن.

بىزدە زاڭگەر مەن ەدەن جۋشىنىڭ جىلدىق تابىسىن سالىستىرۋ مۇلدە قيسىنعا كەلمەيدى.

پرەزيدەنتتى بىلاي قويىڭىز، اۋدان اكىمى مەن اۋىل ادامى اۋرۋحانادا  بىرگە جاتىپ ەمدەلىپتى دەگەندى ەستىمەگەنىڭىزگە ءباس تىگەمىن.

حالىقتىڭ 70-80 پايىزى قازاق بولا تۇرا، قازاق تىلىندە بيلىك تە، وزگە ۇلت وكىلدەرى دە سويلەمەيدى. سويلەۋگە قارسىلىق جىلدان جىلعا كۇشەيىپ، كۇردەلەنىپ كەلەدى.

بۇنداي جاعدايدا 7,5 ساعاتتىق جۇمىس ۋاقىتى مەن 1 جىلدىق دەمالىس، ءسابي سۇيگەن وتباسىنىڭ بيۋدجەتىنە جۇمىس ورنىنان قوسىلاتىن قارجات جايىندا   ايتپاي-اق قويعانىمىز دۇرىس شىعار.

... سوندا دا سۇرايمىز اۋ: «قازاقتاردىڭ نورۆەگتەردەن نەسى كەم؟» دەپ. ەش كەمدىگى جوق. ايتكەنمەندە ءوز بيلىگى كەم، قور ەتىپ وتىرعان سوڭ...امال نە: قازاق دەگەن وسى كۇنى بارىنە كونگىش، كونتەرلى، جۋاس، ماقساتسىز، مۇراتسىز، رۋحسىز توبىرعا اينالىپ بارادى.

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz