تاياۋدا «Abai.kz» پورتالىندا «ءدىنىمىزدىڭ يسلام ەكەندىگى – اتا زاڭىمىزدا كورسەتىلۋى كەرەك!» اتتى ب. اينابەكوۆتىڭ جاريالانىمى جارىق كوردى. ماقالادا اۆتور ەلباسىنىڭ بۇكىلحالىقتىق تالقىلاۋعا شىعارعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنىڭ جوباسىنا قاتىستى ءوز ۇستانىمىن ءبىلدىرىپتى.

دەگەنمەن، اقىن ءارى جازۋشى اعامىزدىڭ اتالمىش جاريالانىمدى تالداي كەلە، ونداعى ۇسىنىمى قوعام ىشىندە ەكىۇداي، قاتە پىكىرلەردىڭ تۋىنداۋىنا سەپتىگىن تيگىزۋى مۇمكىن-اۋ دەگەن كۇدىك كوڭىلدى كەۋلەدى. وسىعان وراي، ب. اينابەكوۆتىڭ ۇسىنىمىن تالقىعا سالىپ، ءتيىستى قورىتىندىسىن جاساۋدى ءجون سانادىق.

ءسوز باسىن جاراتۋشىنىڭ ەسىمىمەن باستاعان ب. اينابەكوۆ «ءدىن مەملەكەتتەن بولەك» دەگەن قاعيداتتى قازىرگى كونستيتۋتسيامىزدا اتەيستىك كەڭەس وكىمەتى كەزەڭىنەن قالىپ قويعان «اقتاڭداق» دەپ، اتا زاڭىمىزدىڭ «ەل تاعدىرى مەن تاريحىنا نازار اۋدارماي» قابىلدانعانىن، سونداي-اق بۇل زاڭنىڭ «ءوز اتىنا ساي جۇمىس جاساپ تۇرعان جوق» ەكەنىن اتاپ وتكەن.

سونىمەن قاتار اۆتور ءوز جاريالانىمىندا ەلىمىزدە زايىرلىلىق قاعيداتتارىن نىعايتۋعا باعىتتالعان «زايىرلى مەملەكەت ءدىنسىز مەملەكەت ەمەس، ءدىندى تەرىسكە شىعارمايدى، كەرىسىنشە، ءاربىر ادامنىڭ ءدىني سەنىم بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتەدى» دەگەن زايىرلىلىقتىڭ تۇسىندىرمەسىن جالعانعا شىعارىپ، قابىلدانعان زاڭدى اقتامايتىندىعىن دا تىلگە تيەك ەتەدى.

ەلباسىمىز ن.نازارباەۆ ءوزىنىڭ سوزىندە: «زايىرلى مەملەكەت پەن قوعام بۇل – ءبىزدىڭ تاريحي تاڭداۋىمىز. زايىرلى اتەيستىك دەگەندى بىلدىرمەيدى. زايىرلى دەگەنىمىز بۇل – وزىق، تولەرانتتى، اشىق قوعام. ءبىز ءداستۇرلى دىندەرگە قولداۋ كورسەتىپ، كەز كەلگەن ەكسترەميزم ءتۇرىن ءۇزىلدى-كەسىلدى مويىندامايمىز. جاستاردى راديكالدى ءدىني اعىمداردان قورعاۋىمىز قاجەتتىگىنە سەنىمدىمىن. سوندىقتان، قازاقستاننىڭ ءدىني قايراتكەرلەرى بۇل جولدا جۇمىس اتقارادى دەپ ويلايمىن» دەگەن بولاتىن. ياعني اۆتور بۇل ورايدا ەلباسىنىڭ سوزىنە قارسى شىققانىن بولجاي الماي قالعان ءتارىزدى.

اتۇستىلەۋ پىكىرلەرىن دايەكتەپ تۇجىرىمداۋ ءۇشىن ب. اينابەكوۆ كونستيتۋتسيادا قامتىلعان ەكى نورمانىڭ ءبىر-بىرىنە قايشى كەلىپ تۇرعانىن العا تارتادى. ولاردىڭ ءبىرى –  «ءدىني بىرلەستىكتەرمەن بايلانىس جونىندەگى مەملەكەتتىك ورگاندى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قۇرادى»، ال ەكىنشىسى – «ءدىن مەملەكەتتەن بولەك» دەگەن نورمالار. الايدا، اۆتور بۇل تۇجىرىمدى كەلتىرۋدەن بۇرىن اتا زاڭنىڭ مازمۇنىنا ءبىر كوز جۇگىرتىپ الۋى قاجەت ەدى. سەبەبى، بۇل ەكى نورما دا كونستيتۋتسيادا كەزدەسپەيدى.

ال «مەملەكەت ءدىن مەن ءدىني بىرلەستىكتەردەن بولىنگەن» دەگەن نورما
قر ء«دىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭىنىڭ 3-بابىنىڭ
1-تارماعىندا ايقىن كورسەتىلگەن. دەگەنمەن، بۇل نورمانىڭ قىزمەتى اۆتور اتاپ كەتكەندەي «مەملەكەت ءوزى شىعارعان زاڭعا قايشى كەلمەي، ءدىننىڭ ىشكى جۇمىسىنا تۇبەگەيلى ارالاسپاۋى كەرەك» دەگەندى بىلدىرمەيدى. ونىڭ ماعىناسى اتالمىش زاڭنىڭ 3-بابىنىڭ ءتيىستى تارماقتارىندا تاراتىلىپ تۇسىندىرىلگەن. ول تارماقتاردىڭ مازمۇنى تومەندەگىدەي:

3-تارماق: ەشبiر دiن مەملەكەتتىك نەمەسە مىندەتتى ءدىن رەتىندە بەلگىلەنبەيدى;

5-تارماق: زاڭدى ءدىني قىزمەتكە كەدەرگى كەلتىرۋگە، جەكە تۇلعالاردىڭ دىنگە كوزقاراسى سەبەپتەرى بويىنشا ازاماتتىق قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا نەمەسە ولاردىڭ ءدىني سەزىمدەرىن قورلاۋعا، قانداي دا ءبىر دiندi ۇستانۋشىلار قاستەرلەيتىن زاتتاردى، قۇرىلىستار مەن ورىنداردى بۇلدىرۋگە جول بەرىلمەيدى;

6-تارماق: اركىم قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس ءدىني نەمەسە وزگە دە نانىمداردى ۇستانۋعا، ولاردى تاراتۋعا، ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتىنە قاتىسۋعا جانە ميسسيونەرلىك قىزمەتپەن اينالىسۋعا قۇقىلى;

7-تارماق: ءدىني قىزمەتشىلەر، ميسسيونەرلەر، ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ باسشىلارى نەمەسە قاتىسۋشىلارى (مۇشەلەرى) بولىپ تابىلاتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى ساياسي ومiرگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بارلىق ازاماتتارىمەن بىردەي تەك ءوز اتىنان عانا قاتىسا الادى.

8-تارماق: ءدىن مەن ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ مەملەكەتتەن ءبولىنۋ قاعيداتىنا سايكەس مەملەكەت قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتىنىڭ، شەتەلدىك پەن ازاماتتىعى جوق ادامنىڭ دىنگە جانە ۇستاناتىن دىنىنە ءوز كوزقاراسىن ايقىنداۋىنا، اتا-انالاردىڭ نەمەسە بالالاردىڭ وزگە دە زاڭدى وكىلدەرىنىڭ بالالاردى ءوز نانىمدارىنا سايكەس تاربيەلەۋىنە، مۇنداي تاربيەلەۋ بالانىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا قاتەر توندىرگەن، ونىڭ قۇقىقتارىنا قىسىم جاساعان جانە جاۋاپكەرشىلىگىن شەكتەگەن، سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىسىنا، ەگەمەندىگىنە جانە اۋماقتىق تۇتاستىعىنا قارسى باعىتتالعان جاعدايلاردى قوسپاعاندا، ارالاسپايدى.

جاريالانىم اۆتورى ب. اينابەكوۆ «ەگەر اتا زاڭدا كورسەتىلگەندەي مەملەكەت شىنىمەن دىننەن بولەك بولاتىن بولسا، وندا ەلباسى قول قويعان سوڭعى زاڭنىڭ زاڭسىزدىعى ەشبىر دالەلدى قاجەت ەتپەيدى» دەي وتىرىپ، 2011 جىلى قابىلدانعان قر ء«دىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭىنا قايشى دەپ كورسەتۋگە تىرىستى. مۇندايدا مەملەكەتتىڭ ءدىن سالاسىن رەتتەيتىن زاڭنىڭ باستى ماقساتتارى مەن قىزمەتتەرىن اۆتوردىڭ نازارىنا قايتا سالعان ءجون دەر ەدىك. ويتكەنى مەملەكەتتىڭ ءدىني قىزمەتتى رەتتەيتىن زاڭى ەڭ الدىمەن ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارىنىڭ ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەرمەن ءوزارا ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى بويىنشا قۇزىرەتىن ايقىنداۋ ءۇشىن قابىلدانعان.

قازىرگى تاڭدا ءدىني قىزمەت سالاسىن رەتتەۋشى ۋاكىلەتتى ورگان – قر ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىن، ء«دىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭىن جانە باسقا دا زاڭنامالار مەن نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەردى باسشىلىققا الىپ، ەل اۋماعىندا زاڭدى تىركەلگەن ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتىن، سونىڭ ىشىندە ءدىني ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋ، ميسسيونەرلىك قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋ، ءدىني مازمۇنداعى ادەبيەتتەر مەن اقپاراتتىق ماتەريالداردى شىعارۋ جانە تاراتۋ، سونداي-اق باسقا دا ءدىني قىزمەت تۇرلەرىن قر كونستيتۋتسياسى مەن زاڭنامالارىنىڭ اياسىندا ورىندالۋىن قاداعالايدى.

كەلەسى ءبىر سوزىندە جاريالانىم اۆتورى «زاڭ ارقىلى ءوز دىنىنەن ءبولىپ تاستاۋ – بۇل قازاق حالقىنا زاڭمەن جاسالعان قيانات» دەگەن ويىن ءبىلدىردى. وسى پىكىرىن كۇشەيتپەلى شىرايمەن جەتكىزۋ ماقساتىندا اۆتور «ۇكىمەت تەرروريزم، ەكسترەميزم تۋرالى زاڭ قابىلداپ، يسلامدى دۇشپان ەتىپ كورسەتۋدى داستۇرگە اينالدىردى»، سونداي-اق «ولار يسلامنىڭ قادىر قاسيەتىن تۇسىنبەي تابالاپ، تاپتاپ تاستاۋعا تىرىسۋدا» دەگەن سەكىلدى ايىپتاۋلاردى العا تارتتى.

وسىعان وراي، ب. اينابەكوۆتى ەلىمىزدىڭ اتا زاڭىمىزعا قايتا نازار سالۋعا شاقىرامىز. كونستيتۋتسياعا سايكەس قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءاربiر ادامنىڭ ءدىني سەنىم بوستاندىعى قۇقىعىن قۇرمەتتەيتiن دەموكراتيالىق، زايىرلى مەملەكەت بولىپ تابىلادى. قازاقستان ءوز حالقىنىڭ رۋحاني مۇراسىمەن ۇيلەسەتىن دiندەردiڭ مادەني جانە تاريحي قۇندىلىعىن جانە كونفەسسياارالىق كەلiسiمنiڭ ماڭىزدىلىعىن، دiني توزiمدiلiكتi جانە ازاماتتاردىڭ دiني نانىمدارىن قۇرمەتتەيدى. زايىرلى مەملەكەتتىڭ ءدىني سەنىم بوستاندىعىنا قاتىستى ۇستانىمى ءتىپتى قۇرانداعى: «دىندە زورلىق جوق» («باقارا» سۇرەسى، 256-ايات), «بۇل اقيقات (قۇران) راببىلارىڭنان» دە. سوندا كىم قالاسا سەنسىن» («كاھف» سۇرەسى، 29-ايات) دەگەن اياتتاردىڭ ماعىناسىمەن ۇيلەسەتىندىگىن ايقىن كورسەتۋگە بولادى.

اۆتوردىڭ «ۇكىمەت يسلامدى دۇشپان ەتىپ كورسەتۋدى داستۇرگە اينالدىردى» نەمەسە «ولار يسلامنىڭ قادىر قاسيەتىن تاپتاپ تاستاۋعا تىرىسۋدا» دەگەن نەگىزسىز ايىپتاۋلارى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ مارتەبەسى مەن قىزمەتىنە نۇقسان تيگىزۋگە باعىتتالعان جالا رەتىندە قابىلدانۋى مۇمكىن. سەبەبى، قۇزىرەتتى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قىزمەتى قاتاڭ تۇردە تەك زاڭ شەڭبەرىندە جۇزەگە اسىرىلادى. ال ەكسترەميزم جانە تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىلدى رەتتەيتىن زاڭنامالىق نورمالار مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىنا، قوعامنىڭ تىنىشتىعىنا جانە جەكە ادامنىڭ سالاماتتىعىنا زيان تيگىزۋدى كوزدەيتىن نىشانداردى جويۋ ءۇشىن قابىلدانعان. ولاردىڭ يسلامدى دۇشپان ەتىپ كورسەتۋمەن، قادىر-قاسيەتىن تاپتاۋمەن ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىنى تۇسىنىكتى. كەرىسىنشە، اۆتوردىڭ بۇل ورايدا ەلىمىزدەگى بۇكىل مۇسىلمان جاماعاتىنىڭ باسىن قوسىپ، بەلسەندى قىزمەت ەتىپ وتىرعان قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ قىزمەتى مەملەكەت زاڭدارى اياسىندا قامتاماسىز ەتىلەتىنىن ەسكە العانى ءجون بولار ەدى.

ءبىز بۇگىندە مەملەكەتتىك-كونفەسسيالىق جانە كونفەسسياارالىق قاتىناستاردى دامىتۋعا، ادامنىڭ، قوعامنىڭ جانە مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە قول جەتكىزسەك، ول ەڭ الدىمەن زايىرلىلىق قاعيداتتارىن نىعايتۋ ارقىلى جۇزەگە اسقانىن مويىنداۋعا ءتيىسپىز.

 م.ج. مۋسليموۆ، قر دىاقم دىك ء«دىن ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىعى» رمم ءدىني بىرلەستىكتەردى زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى. 

Abai.kz