جاقىندا حالىقارالىق «Freedom House» ۇيىمى الەم ەلدەرىندەگى ادام قۇقىعى ءام ءسوز بوستاندىعىنىڭ كورسەتكىشتەرى تۋرالى ءتىزىمدى ءتۇزىپ شىعىپتى.

ول تىزىمدە قازاقستان ازاماتتاردىڭ  بوستاندىعى، ءباسپاسوز بوستاندىعى مەن ادام قۇقىعى شەكتەلگەن ەلدەر تىزىمىنە ەنگەن ەكەن.

حالىقارالىق ۇيىمنىڭ حاتتاماسىنا كوز جۇگىرتسەك، الگى قۇجاتتا «ساياسي قۇقىق» ولشەمى بويىنشا قازاقستانعا 6 بالل بەرىلگەن. حاتتامانىڭ رەتتىك تىزىمىنە سايكەس شەكتىك 7 بالل ادام ەركىندىگىنىڭ، ءسوز بوستاندىعىنىڭ ەڭ تومەنگى كورسەتكىشى بولىپ تابىلادى. ال تيىسىنشە 1 بالل اتالعان ەلدە دەموكراتيالىق ەركىندىكتىڭ ەڭ جوعارعى كورسەتكىشىن بىلدىرەدى ەكەن.

سونىمەن قاتار، حالىقارالىق «Freedom House» ۇيىمىنىڭ دەرەكتەرىندە «ازاماتتار بوستاندىعى» كريتەريى بويىنشا ەلىمىز الگى جەتىلىكتەن 5 بالل ەنشىلەگەن.

سونداي-اق، قازاقستان بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جانە ينتەرنەتتەگى ءسوز بوستاندىعى شەكتەلگەن ەلدەر ساپىنا سىرعىعان.

بۇل قاتاردا قازاقستانمەن بىرگە ءازىربايجان، بەلارۋسيا، رەسەي، تاجىكستان، تۇركىمەنستان جانە وزبەكستان دا بار.

ال ءسوز بوستاندىعى، ادام ەركىندىگى ءام قۇقىقتارى از ساقتالاتىن ەلدەر قاتارىندا ارمەنيا، گرۋزيا، مولدوۆا جانە ۋكراينا تۇر.

پوستكەڭەستىك ەلدەر ىشىندە جوعارىداعى اتالىمدار بويىنشا ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن ەش  شەكتەمەگەن ەلدەر – بالتىق ەلدەرى ەكەن (ەستونيا، لاتۆيا جانە ليتۆا).

اتالعان ۇيىمنىڭ بيىلعى جىلعى بايانداماسىندا 195 مەملەكەت جانە مەملەكەتتىك ستاتۋسقا يە ەمەس تەرريتوريالاردى قامتىعان. 1973 جىلدان بەرى قاراي جىل سايىن جۇرگىزىلىپ وتىراتىن زەرتتەۋ بويىنشا، ەلدەردىڭ ءوز ازاماتتارىنا كورسەتىپ وتىرعان ساياسي-ازاماتتىق بوستاندىقتارىنا سايكەس ءۇش توپقا بولگەن. بۇل زەرتتەۋدە «ازاماتتار بوستاندىعى قامتاماسىز ەتىلگەن»، «از قامتاماسىز ەتىلگەن» جانە «بوستاندىق شەكتەلگەن» دەگەن كاتەگوريالارعا سايكەس، 7 دەن 1 باللعا دەيىنگى شكالامەن باعالانعان.

ءسويتىپ ەگەمەندىك العان شيرەك عاسىر شەگىندە قازاقستان ادام قۇقىقتارىن شەكتەلگەن ەلدەر قاتارىنان شىعا الماپتى. اقش-تاعى «Freedom House» حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمىنى­ڭ زەرتتەۋى وسىنى كورسەتىپ وتىر. يلانباساڭىز، الەمنىڭ دامىعان وتىز ەلىنىڭ وتىز ءبىرىنشىسى بولعان ەلىمىز الگى تىزىمدە لاوس، سومالي ەلدەرىمەن يىق تىرەسىپ تۇر. دەمەك، بىزدە جاعداي سول ەلدەردەگىدەي. ال ءسوز بوستاندىعى بويىنشا الەم ەلدەرى­نىڭ رەيتينگىسىندە قازاقستان كسرو-نىڭ جورگەگىنەن شىققان رەسەي،  بەلارۋس، وزبەكستان، تۇركىمەنستانمەن دەڭگەيلەس.

نۇرزات توعجان

Abai.kz