نەمەسە ءپۋتيننىڭ نەويمپەريالىق امبيتسياسى – ءۇشىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىسقا باستايدى

وتكەن اپتادا دۇنيە ءجۇزىن دۇرلىكتىرگەن تاياۋ شىعىستاعى جانجالدار مەن سيرياداعى سوعىس وتى ۋشىققان كەزەڭدە كرەمل قوجايىنى ءوزىنىڭ سيريالىق ارىپتەسى ءھام نەگىزگى «كليەنتى» – باشار اسادتى قابىلدادى.

پۋتين مەن اساد اراسىنداعى اڭگىمەنىڭ اۋانى قاي باعىتتا وربىگەنى تۇسىنىكتى. ول - يم سودىرلارىنا قارسى نەمەسە ولاردى قولداپ، قارۋ-جاراقپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان اقش باستاعان الپاۋىتتارعا قارسى سوعىس تاكتيكاسى ەدى. راس، رەسەيدىڭ سيرياداعى بومبالاۋ وپەراتسيالارى باستالعان ءۇشىنشى اپتادا اساد مىرزا كۇتپەگەن جەردەن ماسكەۋگە كەلۋىنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ الدىمەن بومبالاۋ، كەيىن ديپلوماتيا ما؟

ال باستايىق، اۋەلى «رەسەي يسلام مەملەكەتى سودىرلارىنا قارسى اسكەري وپەراتسيالار جۇرگىزۋ» دەگەن جەلەۋ ارقىلى باشار اساد قارسىلاستارىنا، سيريا وپپوزيتسياسىنا قارسى سوعىس اشتى. ماقساتى – ءوزىنىڭ دوسى ءارى كليەنتى – اساد ۇكىمەتىن ساقتاپ قالۋ. رەسەي قارۋىنىڭ ارقاسىندا اساد رەجيمى ءبىر شيراپ قالعانى دا راس. الايدا، رەسەي ۇزاق مەرزىمدى سوعىسقا قۇمارتىپ وتىرماعانىن رەسەيلىك ساراپشىلار ايتادى.

ولاردىڭ  پىكىرىنشە، پۋتين اسادتى شاقىرعانداعى ماقساتى، ەندىگى جەردە ديپلوماتيالىق شابۋىلدارعا كوشۋ تۋرالى كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ. ءتىپتى، پۋتين سيريا وپپوزيتسياسىمەن دە كەزدەسۋلەر وتكىزۋگە دايىن-مىس.

ال، رەسەيلىك جۋرناليستەردىڭ ايتۋىنشا، بۇل ء«ۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ» ەندى باستالعان تۇسى. سوزدەرىنە سەنسەك بۇل سوعىس تۋرالى بولگارلىق كورىپكەل ۆانگا بولجاپ كەتكەن.

رەسەيلىك «نتۆ» ارناسىنداعى «چپ راسسلەدوۆانيە»  باعدارلاماسىندا بولگارلىق كورىپكەل ۆانگا حانىمنىڭ وسى جانە وزگەدە بولجامدارى تۋرالى كەڭىرەك تالقىلاعان (https://www.youtube.com/watch?v=N27qp8aAVoE) كورسەتىلىم جاريالاندى.

سونىمەن، ۆانگا ءوز بولجامدارىندا 2016 جىل تۋرالى نە ايتتى؟

1. ء«ۇشىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىس باستالادى».
2. «2011 جىلى كوكتەمدە شىعىستا سوعىس باستالادى».
3. «حيميالىق قارۋ. ادامدار وزگەرەدى».
4. «2016 جىلى ەۋروپادا ءتىرى ادام قالمايدى. ەۋروپا قاڭىراپ بوس قالادى».
5. «اقىرزامان كەلەدى».

رەسەيلىك جۋرناليستەر وزدەرى جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرىندە كورىپكەلدىڭ ايتقاندارى ورىندالا باستاعانىن راستايدى. ولاردىڭ دەرەگىنشە، ءدال 2011 جىلى كوكتەمىندە سيريادا ازاماتتىق سوعىس ۋشىعا باستاعان بولاتىن. سيريانىڭ اۆتاريتار باسشىسى باشار اساد – ءوزىنىڭ ديكتاتورلىق رەجيمىنە قارسى كوتەرىلىسكە شىققان وپپوزيتسياعا حيميلىق  قارۋ قولدانعانى جاسىرىن ەمەس. اساد رەجيمى زارين سياقتى حيميالىق قارۋلاردى بىرنەشە مارتە از اۋقىمدا قولدانعانى دا راس. كورىپكەلدىڭ ايتۋىنشا، سوعىس اياقتالعاندا اساد رەجيمى قۇلايدى. بىراق، جەڭىمپاز باسقا. سوندا كىم؟ اقش؟ الدە رەسەي؟

ال رەسەيلىك ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى اقش باستاپ وتىر-مىس. تاعى، ء«ۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان سوڭ، 2016 جىلى ەۋروپا قاڭىراپ بوس قالادى»،-دەيدى.. بۇنى، ۆانگا كورىپتى. راس بولجاعان با؟ الدە، بۇل رەسەيلىكتەردىڭ دەرەكتى بۇرمالاۋ ارقىلى جۇرگىزىپ وتىرعان استىرتىن ساياساتى ما؟ سەبەبى، 2016 جىلى كۇللى ەۋروپا قاڭىراپ، بوس قالۋى مەن سيريا رەسەيگە تىزە بۇگىپ، سوعىستى جەڭىپ شىعۋى قانشالىقتى قيسىندى؟ سوندا، رەسەيدىڭ ءرولى – ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ قاھارمانى بولۋ ما؟

جالپى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قازىرگى تاڭدا يم ساپىندا ءالىمنىڭ 100-دەن استام مەملەكەتىنەن ازاماتتار بار (http://tengrinews.kz/world_news/grajdane-bolee-100-stran-voyuyut-ryadah-ig-daish-fsb-278477/). اۋقىمى جاعىنان دۇنيە جۇزىلىك دەپ ايتۋعا بولادى، ارينە. تەك، بۇل ازاماتتار رەسمي مەملەكەتتىڭ ستاتۋسىن كورسەتپەيتىنىن ەسكەرگەنىمىز ءجون.

ازىرگە، اشىق سوعىستا – سيريا، رەسەي، اقش، يران،  اراب ەلدەرى مەن تۇركيا عانا.

سونداي-اق، جاقسى وداقتاسقان رەسەي-يران-سيريا ۇشتىگى باتىس، تۇركيا جانە اراب ەلدەرى قولداعان جاساقتارعا قارسى كۇش بىرىكتىرىپ وتىرعانى راس.

ايتپاقشى، بۇل ماسەلەلەرگە قاتىستى باتىستىق باسىلىمدار دا جازعان.

امەريكاندىق باسىلىم - The Washington Post: رەسەيدiڭ ماقساتى – سيرياداعى رەسەيدiڭ جاڭا كۇش­تەرi لاڭكەستەردi السiرەتكەن­نەن گورi اسادتىڭ ءوز قارسىلاستارىنا قارسى كۇرەستە كۇشەيۋiنە سەپتiگiن تيگiزەدi دەپ الاڭدايدى، - دەپ جازادى.

ال، The New York Times باسىلىمى: «پرەزيدەنت وباما حالىق­ارالىق ۇيىم جۇگiنەتiن ديپلوماتيا مەن ەرەجەلەر جۇيەسiن نە­گiزگە الىپ، “قازiرگi قاۋiپتi تاۋەكەلدەر بiزدi قاراڭعى تۇنەككە، ءتارتiپسiز الەمگە اكەپ سوقتىرادى» دەپ جازادى. ءسىرا، بۇل باسىلىمنىڭ استىرتىن تۇردە ءپۋتيندى مەڭزەگەنى بولسا كەرەك.

تۇيىندەيىك، رەسەيلىك جۋرناليستەردىڭ كوزدەگەن ماقساتتارى نە بولدى، سونىمەن؟ رەسەي تاعى دا قاھارمان! ەۋروپا كۇيرەيدى دە سيريا رەسەيدىڭ قۇلىنا اينالادى. شىنىمەن دە ۆانگا وسىلاردى بولجاعان با؟ الدە بۇل رەسەيلىك ساراپشىلاردىڭ پۋتين پوزيتسياسىن ۆانگا اۋزىمەن ايتقىزعانداعى تۇرلەرى مە؟ نە دەگەنمەن، سيرياعا جانە ءۇشىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىسقا قاتىستى رەسەي پوزيتسياسى بەلگىلى.  رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ «سيريالىق» شەشىمىنىڭ استارىندا سسسر عانا ەمەس، پاتشالىق رەسەيدىڭ بۇرىنعى كۇش-قۋاتىن اڭساۋ جاتۋى دا بەك مۇمكىن.  اقش پرەزيدەنتى باراك وبامانىڭ رەسەيدى «ايماقتىق دەرجاۆا» دەپ اتاۋى ءپۋتيننىڭ شامىنا تيگەن بولۋى كەرەك، ەندى ول  الەم رەسەيدى ۇلى دەرجاۆا رەتىندە مويىنداسا دەپ ارماندايدى. بۇل پۋتين مەن ونىڭ يدەولوگتارىنىڭ  «نەويمپەريالىق امبيتسيالارىنىڭ» كورىنىسى بولسا كەرەك-ءتى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz