سوڭعى جىلدارى قىزمەت بابىمەن جەتىسۋ مەن اۋليەاتانىڭ ءبىراز جەرلەرىن ارالادىم. ساپاردا ءجۇرىپ وسى اۋماققا ورنالاسقان قانشاما جەر-سۋ، ەلدى مەكەن اتتارىنىڭ تاريحىنا قانىقتىم. اتاۋلاردىڭ استارىنا تەرەڭىرەك ۇڭىلسەم، قوس ولكەنىڭ وتكەن تاريحى مەن ونى جاۋلارىنان ساقتاپ قالعان باتىرلارىنا جاسالىپ كەلگەن كوپتەگەن ورىنسىز قياناتقا قارىنىم اشىپ، قولىما ەرىكسىز قالام الىپ وتىرمىن. 
بۇ قازاقتى قويسايشى… كۇنى بۇگىنگە دەيىن باياعى سول كەڭ قولتىقتىعىمەن، وسىنشاما جەردى بىلەكتىڭ كۇشىمەن، نايزانىڭ ۇشىمەن جوڭعار باسقىنشىلارىنان قورعاپ قالعان ەرجۇرەك باتىر بابالارىنىڭ اتتارىن ۇلىقتاۋ ورنىنا، ءوز بابالارىنىڭ ارۋاعىن مۇقاتقانداي، جەكپە-جەكتە باسىن العان دۇشپاندارىنىڭ ەسىمدەرىن اسپەتتەپ، ولاردىڭ اتتارىمەن قانشاما جەر-سۋ، ەلدى مەكەندەرىن اتاپ وتىر. مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ سوندا، مۇنداعى جەرگىلىكتى تۇرعىندار مەن ولاردى باسقارىپ وتىرعان اكىم-قارالار كۇنى بۇگىنگە دەيىن قايدا قاراپ كەلگەن؟
مىسالى، ۇيعىر اۋدانىنىڭ ورتالىعى – شونجى. بۇل ازداي وسى اۋىلدا №4 شونجى ورتا مەكتەبى بار. شونجى ەسىمى جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ دا، وقۋشىلاردىڭ دا ماقتانىشى. سوندا كەلەشەك يەسى جاستارىمىزعا دەيىن ەسىمىن وسىنشالىقتى اسپەتتەيتىن شونجى دەگەن كىم ؟ اۋداندا وسى كۇنگە دەيىن بۇل ماسەلەنى تۇبەگەيلى زەرتتەگەن ءبىر ادامنىڭ بولماۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟

سوڭعى جىلدارى قىزمەت بابىمەن جەتىسۋ مەن اۋليەاتانىڭ ءبىراز جەرلەرىن ارالادىم. ساپاردا ءجۇرىپ وسى اۋماققا ورنالاسقان قانشاما جەر-سۋ، ەلدى مەكەن اتتارىنىڭ تاريحىنا قانىقتىم. اتاۋلاردىڭ استارىنا تەرەڭىرەك ۇڭىلسەم، قوس ولكەنىڭ وتكەن تاريحى مەن ونى جاۋلارىنان ساقتاپ قالعان باتىرلارىنا جاسالىپ كەلگەن كوپتەگەن ورىنسىز قياناتقا قارىنىم اشىپ، قولىما ەرىكسىز قالام الىپ وتىرمىن. 
بۇ قازاقتى قويسايشى… كۇنى بۇگىنگە دەيىن باياعى سول كەڭ قولتىقتىعىمەن، وسىنشاما جەردى بىلەكتىڭ كۇشىمەن، نايزانىڭ ۇشىمەن جوڭعار باسقىنشىلارىنان قورعاپ قالعان ەرجۇرەك باتىر بابالارىنىڭ اتتارىن ۇلىقتاۋ ورنىنا، ءوز بابالارىنىڭ ارۋاعىن مۇقاتقانداي، جەكپە-جەكتە باسىن العان دۇشپاندارىنىڭ ەسىمدەرىن اسپەتتەپ، ولاردىڭ اتتارىمەن قانشاما جەر-سۋ، ەلدى مەكەندەرىن اتاپ وتىر. مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ سوندا، مۇنداعى جەرگىلىكتى تۇرعىندار مەن ولاردى باسقارىپ وتىرعان اكىم-قارالار كۇنى بۇگىنگە دەيىن قايدا قاراپ كەلگەن؟
مىسالى، ۇيعىر اۋدانىنىڭ ورتالىعى – شونجى. بۇل ازداي وسى اۋىلدا №4 شونجى ورتا مەكتەبى بار. شونجى ەسىمى جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ دا، وقۋشىلاردىڭ دا ماقتانىشى. سوندا كەلەشەك يەسى جاستارىمىزعا دەيىن ەسىمىن وسىنشالىقتى اسپەتتەيتىن شونجى دەگەن كىم ؟ اۋداندا وسى كۇنگە دەيىن بۇل ماسەلەنى تۇبەگەيلى زەرتتەگەن ءبىر ادامنىڭ بولماۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
مەنىڭ تاريحتان بىلەتىنىم شونجى قازاقتىڭ شىعىس جەتىسۋىنا باسقىنشىلىق جاساعان جوڭعار قونتايشىسى عالدان بوشىقتىنىڭ باس قولباسشىسى. قول استىنداعى 10 000 جاۋىنگەرىمەن قاسيەتتى قارقارانى مەكەن ەتكەن البان تايپاسىن جەر بەتىنەن جوق ەتۋگە ۇمتىلعان اتا جاۋىمىزدىڭ قاس باتىرى.
بۇل ماسقارا ەمەس پە؟ سوندا وسىلايشا ءوزىمىزدى تابالاپ، دۇشپانىمىزدى باعالاۋ كىمنىڭ جۇمىسى؟ ۇلتتىق نامىس، ۇلتتىق ابىرويىمىزدى ساقتاۋ قايدا؟ بۇل ەلدى مەكەن ءوزىنىڭ شىن تاريحي اتاۋىمەن اتالاتىن بولسا «شونجى ولگەن» نەمەسە وسى شونجىنى جەكپە-جەكتە جەر جاستاندىرعان «المەرەك باتىردىڭ جايلاۋى» اتالۋى ءتيىس قوي.
ءدال وسى جاعدايعا بايلانىستى جامبىل وبلىسىنا قاراستى قورداي اۋدانىن ايتۋعا بولادى. اۋدان ورتالىعى قورداي اسۋىنا ورنالاسقان. بۇل اسۋ كەزىندە شىنتاق اسۋى اتالعان. ال قورداي كىم؟ قورداي دا كەزىندە جوڭعار باسقىنشىلارىنىڭ 20 000 قولىن باسقارعان باس قولباسشىسى. جاۋدىڭ بۇل باتىرىن دا المەرەك باتىر شىنتاق اسۋىندا جەكپە-جەكتە ولتىرگەن. اسۋ سودان «قورداي ولگەن» اسۋى اتانعان. وسى ەكى دەرەككە نازار اۋدارساق، ەلدى مەكەنگە اتاۋ بەرۋدە «ولگەن» ءسوزى الىنىپ تاستالىپ، سول ارقىلى قازاق باتىرلارى ارۋاعىنىڭ نامىسىنا تيەر قيانات جاسالعان.
ەندى مىنا جايعا نازار اۋدارىڭىز. جوڭعاردىڭ وسى ەكى بىردەي باس قولباسشىسىن جەكپە-جەك ۇرىستا جەر جاستاندىرعان ايگىلى المەرەك باتىردىڭ وتكەن جىلى 350 جىلدىعى اتاۋسىز ءوتتى. مەن بۇل ماسەلەنى رەسپۋبليكالىق باسىلىمدا ەكى رەت كوتەردىم. ءتىپتى «المەرەكتىڭ ورالۋى» اتتى جيناعىما دا ەنگىزدىم. وسى كۇنگە دەيىن «ءلام-ميم» دەپ ءۇن قاتقان جان بالاسى جوق. حالقىم-اۋ، ءبىز كىم بولىپ بارامىز وسى. المەرەك ابىزدىڭ تاريحتاعى ءوز ورىنىن الىپ بەرۋگە، نە وزىنەن ورگەن ۇرپاقتىڭ، نە ۇكىمەتتىڭ تالپىنىس جاساماۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟..
ايتساق نامىس قاينايدى. ايتپەسە، الماتى وبلسىنداعى بورالداي، شامالعان، شارىش، شۇڭگىل، اڭىراقاي، ساپساي، دورجى، داۋا،سەرىن اتاۋلارى تۇگەل دەرلىك جوڭعار باتىرلارىنىڭ اتتارى ەمەس پە. ءبارى دە وسى كۇنى ءبىر-ءبىر ەلدى مەكەننىڭ اتىن الىپ وتىر. ال ەلىمىزگە ناۋبەت بولىپ كەلگەن جاۋىزداردىڭ باسىن الىپ، جەر جاستاندىرعان جەتىسۋ مەن اۋليەاتانىڭ ناعىز حالىق باتىرلارى سىرىمبەت، تولەس، حانگەلدى، وتەگەن، بولەك، تۇرىكپەن، وتەعۇل، جانىبەك، بيەكە، ولجاي، اجىباي،مالاي، قاسقارى ت.ب. قاس باتىرلار ەسىمىن بۇگىندە بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. سۇيەكتەرى قايدا قويىلعانى دە بەلگىسىز. سوندا بۇل قانداي ادىلدىك؟
ءتىپتى ناۋرىزباي باتىردىڭ 300 جىلدىعىندا باتىرعا ءوزى جەكپە-جەكتە جانىن العان جوڭعار باتىرى شامالعانننىڭ اتىمەن اتالاتىن ەكى اۋىلدان ورىن تابىلماي، الماتىعا كىرەر ۇلكەن جولدىڭ بويىنداعى بيىك توبەشىككە ەسكەرتكىشىن قويۋمەن عانا شەكتەلدىك. قازاق ءۇشىن ناۋرىزباي كىم، شامالعان كىم؟ وسىنى سالماقتاپ تارازىلاۋعا ورەمىز جەتپەگەن سوڭ، وزىمىزگە دە وبال جوق اۋ…
ەڭ قيناپ جانىڭا باتاتىنى – دۇشپاندارىمىزدىڭ ەسىمىن جەر-سۋ، ەلدى مەكەندەرگە بەرگەندە ەشكىمنەن تاريحي ءجون-جوسىققا وراي اقىل كەڭەس سۇراماعان مەملەكەتتىك مەكەمەلەر مەن اكىم قارالاردىڭ ارەكەتى. ايتپەسە، ءوز ەگەمەندىگىن العان ەلىمىزدىڭ تاريحي اتاۋلارىن قالپىنا كەلتىرۋ، قياناتپەن قويىلعان اتاۋلاردان ارىلتۋ، ەڭ الدىمەن وسى قۇزىرلى مەكەمەلەردىڭ ءتول مىندەتى ەمەس پە؟..
بىراق وسى شارۋا، ءالى كۇنگە ناقتىلى قولعا الىنباي وتىر. سوندا، ەكى وبلىس باسشىلارى مەن ەلدى مەكەن تۇرعىندارىنا ويلاناتىن كەز كەلگەن جوق پا؟ ءبىز وسىعان جاۋاپ كۇتكىمىز كەلەدى.

باقتىباي اينابەكوۆ، جازۋشى.
“انا ءتىلى” گازەتى 23 مaمىر 2009 جىل