سەنبى, 11 مامىر 2024
جاڭالىقتار 3828 0 پىكىر 14 قازان, 2009 ساعات 09:49

ۆيكتور شنيرەلمان. سيمۆوليچەسكوە پروشلوە. بوربا زا پرەدكوۆ ۆ تسەنترالنوي ازي (2-چاست)

بوربا مەجدۋ اريسكيم ميفوم ي پانتيۋركيزموم

تاكيم وبرازوم، ۆ راسسموترەننوي ۆىشە دەياتەلنوستي ۋچاستۆۋيۋت نە تولكو ديلەتانتى، نو ي پروفەسسيونالى (يستوريكي، ارحەولوگي، ەتنولوگي، فيلولوگي). وچەۆيدنو، وستروتا سپوروۆ وپرەدەليالاس نە تولكو ۆنۋتريناۋچنىمي سووبراجەنيامي، ي دليا پونيمانيا سۋتي راسسماتريۆاەموگو ديسكۋرسا نام سلەدۋەت ۆىيتي دالەكو زا پرەدەلى كاك تيۋركسكوگو ميرا، تاك ي "چيستوي ناۋكي".

بوربا مەجدۋ اريسكيم ميفوم ي پانتيۋركيزموم

تاكيم وبرازوم، ۆ راسسموترەننوي ۆىشە دەياتەلنوستي ۋچاستۆۋيۋت نە تولكو ديلەتانتى، نو ي پروفەسسيونالى (يستوريكي، ارحەولوگي، ەتنولوگي، فيلولوگي). وچەۆيدنو، وستروتا سپوروۆ وپرەدەليالاس نە تولكو ۆنۋتريناۋچنىمي سووبراجەنيامي، ي دليا پونيمانيا سۋتي راسسماتريۆاەموگو ديسكۋرسا نام سلەدۋەت ۆىيتي دالەكو زا پرەدەلى كاك تيۋركسكوگو ميرا، تاك ي "چيستوي ناۋكي".

سوۆەرشەننو وچەۆيدنو، چتو اپەللياتسيا ك "اريسكيم پرەدكام" نۋجنا بىلا تيۋركسكوي پوليتيچەسكوي ەليتە پو ريادۋ پريچين. ۆو-پەرۆىح، ەتو پودكرەپليالو ستاتۋس "كورەننوگو نارودا" ناۋچنىمي ارگۋمەنتامي. تاكوي ستاتۋس بىل يسكليۋچيتەلنو ۆاجەن، يبو س سوۆەتسكيح ۆرەمەن ون پروچنو سۆيازىۆال ەتنيچنوست س تەرريتوريەي، داۆال پراۆو نا تەرريتوريالنو-پوليتيچەسكۋيۋ اۆتونوميۋ ي پوزۆوليال سچيتاتسيا "تيتۋلنىم نارودوم". ودناكو بىۆشيم كوچەۆنيكام، پرەدكي كوتورىح ۆەكامي ۋچاستۆوۆالي ۆ سامىح رازنووبرازنىح ميگراتسياح، گورازدو ترۋدنەە، چەم وسەدلىم نارودام، زاكرەپيت زا سوبوي پراۆو نا تەرريتوريۋ سو سسىلكوي نا گلۋبوكيە يستوريچەسكيە كورني. وستاۆالاس ودنا نادەجدا - وبنارۋجيت سۆويح پرەدكوۆ سرەدي درەۆنەيشيح وبيتاتەلەي ەۆرازيسكيح ستەپەي. نو ۋچەنىە يزداۆنا سۆيازىۆايۋت ەتوت پلاست س يندوەۆروپەيتسامي، كوتورىح ودنو ۆرەميا نازىۆالي تاكجە "اريتسامي". دوكازاتەلستۆا سۆودياتسيا ك ماسسە گيپوتەتيچەسكيح سۋجدەني، وسنوۆاننىح نا كوسۆەننىح سۆيدەتەلستۆاح، رەتروسپەكتيۆنىح پوستروەنياح ي وپرەدەلەننىح دوپۋششەنياح. ي حوتيا سەگودنيا تاكايا گيپوتەزا وپيراەتسيا نا سيلنۋيۋ تراديتسيۋ ي پرەدستاۆلياەتسيا نايبولەە ۆەسوموي، ونا ۆسە جە وستاەتسيا گيپوتەزوي، ي ەە وتدەلنىە مومەنتى ۆىزىۆايۋت سپورى داجە ۋ ەە ستوروننيكوۆ. پوەتومۋ پوچەمۋ بى نە دوپۋستيت، چتو سرەدي درەۆنەيشەگو كوچەۆوگو يلي پولۋكوچەۆوگو ناسەلەنيا ۆسترەچاليس كاكيە-تو تيۋركويازىچنىە گرۋپپى؟ دوكازات ەتو نەۆوزموجنو، نو ۆەد نەۆوزموجنو ي وپروۆەرگنۋت. كرومە توگو، حوروشو يزۆەستنو، چتو ناچينايا س راننەگو سرەدنەۆەكوۆيا پرويسحوديلا شيروكايا تيۋركيزاتسيا يرانويازىچنىح كوچەۆنيكوۆ، تو ەست بىۆشيە يرانتسى ماسسامي ۆليۆاليس ۆ تيۋركسكي مير. پوەتومۋ ۋ سوۆرەمەننىح تيۋركوۆ يمەيۋتسيا ۆسە وسنوۆانيا ۋتۆەرجدات، چتو سرەدي يح درەۆنيح پرەدكوۆ بىلي ي "اريتسى" (تو ەست نوسيتەلي درەۆنيح يرانسكيح يازىكوۆ).

ۆتوروي پريچينوي پوپۋليارنوستي "اريسكوي" يدەنتيچنوستي بىل كۋلتۋرنو-يستوريچەسكي سمىسل، پريداننىي ەي كولونيالنوي ەپوحوي. ەۆروپەيسكايا كولونيالنايا ي شوۆينيستيچەسكايا ليتەراتۋرا نادەليالا "اريتسەۆ" ۆىسوكيمي بوەۆىمي كاچەستۆامي ي ستراستيۋ ك زاۆوەۆانيام، پوليتيچەسكوي ۆولەي ي سپوسوبنوستيۋ سوزداۆات گوسۋدارستۆەننوست، تۆورچەسكوي ەنەرگيەي ي حۋدوجەستۆەننىمي سپوسوبنوستيامي. تاكيمي پرەدكامي موجنو بىلو گورديتسيا ي نا نيح ستويلو راۆنياتسيا. يزۆەستنو، چتو پەريود سترويتەلستۆا ناتسيونالنوگو گوسۋدارستۆا سوپرياجەن س منوگوچيسلەننىمي ترۋدنوستيامي، ۋسپەشنوە پرەودولەنيە كوتورىح ترەبۋەت سپلوچەنيا ناتسي. ي، كاك ەتو داۆنو پونيالي ناتسيونالنىە ليدەرى ي يدەولوگي، تاكوە سپلوچەنيە نۋجداەتسيا ۆ وپورە نا پريۆلەكاتەلنىي يستوريچەسكي ميف، ۆوزبۋجدايۋششي ۆووبراجەنيە ي سوزدايۋششي پريپودنياتوە ەموتسيونالنوە سوستويانيە، ۆوليۋ ك پوبەدە. پوەتومۋ وبراز ۆەليكيح پرەدكوۆ ۆسەگدا سلۋجيل ۆەرنىم پوموششنيكوم سامىم رازنىم ناتسيوناليستام.

ۆ-ترەتيح، وبراز "اريتسەۆ", ۋۆيازاننىي س سوۆرەمەننىم زاپادنىم ميروم، پوزۆولياەت وتوجدەستۆليات سەبيا س سوۆرەمەننوي تسيۆيليزاتسيەي ي ديستانتسيروۆاتسيا وت وبرازا "ازياتوۆ", كوتورىي س سوۆەتسكيح ۆرەمەن ناگرۋجالسيا نەگاتيۆنىمي سمىسلامي. پريمەچاتەلنو، چتو ەتو ۆوۆسە نە مەشاەت تومۋ، چتو ۋ تاكيح "پوتومكوۆ اريتسەۆ" موگۋت ۆسترەچاتسيا ي انتيزاپادنيچەسكيە ناستروەنيا. ۆەد وبراز "اريتسەۆ" اپەلليرۋەت ك ابستراكتنومۋ يدەالۋ "تسيۆيليزاتسي", توگدا كاك انتيزاپادنيچەسكيە ناستروەنيا ناتسەلەنى پروتيۆ ۆپولنە كونكرەتنىح چەرت يلي پوليتيچەسكيح دەيستۆي، كوتورىە يسحوديات يز سوۆرەمەننوگو زاپادا. كرومە توگو، تاكوي وبراز "اريتسەۆ" بولەە ۆسەگو نۋجەن يمەننو دليا ۆنۋترەننەگو پولزوۆانيا.

ناكونەتس، ۆ-چەتۆەرتىح، وبراز "اريتسەۆ" موجەت يسپولزوۆاتسيا ي پراگماتيچەسكي: دليا نالاجيۆانيا دەلوۆىح وتنوشەني كاك س زاپادوم، تاك ي س روسسيەي (يلي داجە س يرانوم). دليا ەتوگو پوليتيچەسكايا ريتوريكا گوسۋدارستۆەننىح دەياتەلەي ي ديپلوماتوۆ موجەت دەلات وتسىلكۋ ك "وبششيم پرەدكام" يلي "وبششيم يستوريچەسكيم كورنيام", چتو، كاك وجيداەتسيا، سپوسوبنو ۆىزۆات راسپولوجەنيە ۋ پارتنەروۆ.

سۋديا پو پروۆەدەننومۋ وبزورۋ، ۆزايمووتنوشەنيا مەجدۋ "اريتسامي" ي "تيۋركامي" موجنو پرەدستاۆيت ترەميا رازنىمي سپوسوبامي. ۆو-پەرۆىح، موجنو وتوجدەستۆيت درەۆنيح پرەدكوۆ س "اريتسامي" ي پروتيۆوپوستاۆيت يح "تيۋركسكيم زاحۆاتچيكام". ۆ ەتوم سلۋچاە پودچەركيۆاەتسيا لينگۆيستيچەسكي فاكتور، پريچەم "اريتسى" ريسۋيۋتسيا نوسيتەليامي ۆىسشەي كۋلتۋرى، ا "تيۋركي" - "چۋجاكامي-ۆارۆارامي", رازرۋشيتەليامي ۆەليكيح تسيۆيليزاتسي. تاكوي وبراز "تيۋركسكيح ۆارۆاروۆ" بىل تيپيچەن دليا "البانسكوي تەوري" ۆ ازەربايدجانە[48] ي رازدەليالسيا نەكوتورىمي ينتەللەكتۋالامي ۆ تۋركمەنيستانە. ۆ وبويح سلۋچاياح نابليۋدالوس سترەملەنيە ك پريسۆوەنيۋ پوليتيچەسكوگو ي كۋلتۋرنوگو ناسلەديا درەۆنەگو وسەدلوگو ناسەلەنيا، چتوبى ديستانتسيروۆاتسيا وت وبرازا "ۆارۆاروۆ".

ۆو-ۆتورىح، موجنو پرەدستاۆيت اريتسەۆ تيۋركويازىچنىم ناسەلەنيەم. ەتوت پريەم يسپولزوۆالي رەۆيزيونيستى، پىتاۆشيەسيا نادەليت پرەدكوۆ "اريسكوي سلاۆوي", نە وتكازىۆاياس پري ەتوم وت يدەي لينگۆيستيچەسكوي پرەەمستۆەننوستي. كرومە توگو، ۆ ەتوم سلەدۋەت ۆيدەت وتۆەت سوسەديام، كوتورىە، گوردياس سۆويم "اريستۆوم", نازىۆالي تيۋركوۆ "ۆارۆارامي". ۆ تو جە ۆرەميا كو ۆتورومۋ پودحودۋ وبراششالوس منوگوەتنيچنوە گوسۋدارستۆو، سترەمياششەەسيا ينتەگريروۆات ەتنيچەسكيە مەنشينستۆا ۆ ەدينوە وبششەستۆو (كازاحستان س ەگو كرۋپنىم رۋسسكيم مەنشينستۆوم ي ۋزبەكيستان س ەگو تادجيكسكيم مەنشينستۆوم).

ۆ-ترەتيح، "اريتسەۆ" موجنو پروتيۆوپوستاۆيت "تيۋركام", نو ۆ سوۆەرشەننو ينوم كونتەكستە، ۆ كوتوروم پرەدكي يزوبراجاليس "تيۋركامي", پوستوياننو وتبيۆاۆشيمي اتاكي "اريتسەۆ". زدەس "اريتسى" ۆىگليادەلي جەستوكيمي زاحۆاتچيكامي، كولونيزاتورامي ي ەكسپلۋاتاتورامي، چتو لەجالو ۆ وسنوۆە انتيكولونيالنوي يدەولوگي، سپلاچيۆاۆشەي وبششەستۆو. ەتوت پودحود زادەيستۆۋەتسيا ۆ ۋزبەكيستانە.

ۆ تو جە ۆرەميا نە تولكو تيۋركسكيح اۆتوروۆ پريۆلەكال وبراز "سلاۆنىح اريتسەۆ". ۋجەستوچەنيە پرەدستاۆلەنيا وب "اريسكيح" پرەدكاح پرويسحوديلو ۆ تيۋركسكوي سرەدە ۆ بوربە س دۆۋميا درۋگيمي كونتسەپتسيامي "اريستۆا": ودنا رازۆيۆالاس ۆ تادجيكيستانە، درۋگايا اكتيۆنو پرودۆيگالاس نەكوتورىمي رۋسسكيمي اۆتورامي. تادجيكي، س بولشيم ترۋدوم دوبيۆشيەسيا سوزدانيا سوبستۆەننوي رەسپۋبليكي ۆ سوستاۆە سسسر، يزداۆنا چۋۆستۆۋيۋت سەبيا وبدەلەننىمي، يبو ۆ حودە پرويزۆەدەننوگو ۆ 1920-ح ناتسيونالنوگو رازمەجەۆانيا سامىە گۋستوناسەلەننىە ي پلودورودنىە زەملي وتوشلي ك ۋزبەكيستانۋ. ۆ ۋزبەكيستانە دەسياتيلەتيامي پروۆوديلاس تيۋركيزاتسيا تادجيكوۆ، ا تو، چتو وني سچيتالي سۆويم يستوريچەسكيم ناسلەديەم، نە ستولكو زامالچيۆالوس يلي پودۆەرگالوس گونەنيام، سكولكو پريسۆايۆالوس ۋزبەكامي. پوەتومۋ سەگودنيا تادجيكسكيە ينتەللەكتۋالى ۆوزمۋششايۋتسيا پوسياگاتەلستۆامي ۋزبەكوۆ نا تادجيكسكيە زەملي ي تادجيكسكوە كۋلتۋرنوە ناسلەديە. ەتومۋ وني پىتايۋتسيا پروتيۆوپوستاۆيت "اريسكي دۋح" تادجيكوۆ ي پودچەركيۆايۋت يح پرينادلەجنوست ك "اريسكوي (ەۆروپەويدنوي) راسە", پىتاياس تەم سامىم ۆوزۆەستي نەپرەودوليمۋيۋ ستەنۋ مەجدۋ سوبوي ي ۋزبەكامي، كوتورىح وني وتنوسيات ك ينوي راسە. ۆ ناچالە 2000-ح گودوۆ ەتا تەندەنتسيا بىلا پودحۆاچەنا ۆلاستيامي تادجيكيستانا، پوپىتاۆشيميسيا سدەلات "اريستۆو" ناتسيونالنوي يدەەي تادجيكوۆ. ۆ 2006 گودۋ ۆ تادجيكيستانە تورجەستۆەننو وتپرازدنوۆالي "گود اريسكوي تسيۆيليزاتسي", چتو، پو منەنيۋ پرەزيدەنتا ەمومالي راحمونا، دولجنو بىلو سپلوتيت ناتسيۋ.

ۆ سۆويۋ وچەرەد يدەيا و "سلاۆيانو-اريسكوي تسيۆيليزاتسي" پولزۋەتسيا وپرەدەلەننوي پوپۋليارنوستيۋ ي ۆ روسسي. رۋسسكيە راديكالى س بلاگودارنوستيۋ سسىلايۋتسيا نا سوۆرەمەننىە ناۋچنىە يسسلەدوۆانيا ي وتوجدەستۆليايۋت درەۆنيح يندوەۆروپەيتسەۆ س "اريتسامي" ي "سلاۆيانامي". دليا نيح ەتو وزناچاەت لەگيتيماتسيۋ پراۆا رۋسسكيح ۆلادەت ۆسەي تەرريتوريەي ەۆرازي، كوتورۋيۋ ەتا كونتسەپتسيا پرەدستاۆلياەت يح يستيننوي پرارودينوي[49].

فاكتيچەسكي ناچالو پويسكام، تاك نازىۆاەموي، "سلاۆيانو-اريسكوي تسيۆيليزاتسي" پولوجيلي چەليابينسكيە ارحەولوگي، وبنارۋجيۆشيە نوۆۋيۋ كاتەگوريۋ پامياتنيكوۆ سرەدنەگو برونزوۆوگو ۆەكا ۆ لەسوستەپنوي زونە يۋجنوگو ۋرالا. نە وگرانيچيۆشيس وتكرىتيەم گوروديششا اركايم، وني رازرەكلاميروۆالي ەگو كاك ەدۆا لي ني درەۆنەيشي گورود نا زەملە، تسەنتر "اريسكوي تسيۆيليزاتسي", ياكوبى وداريۆشەي ەۆرازيۋ "ۆىسوكوي كۋلتۋروي"[50]. يم جە اركايم وبيازان ي درۋگوي "نوۆاتورسكوي يدەەي", پو كوتوروي ۆ ەتيح مەستاح ياكوبى روديلسيا يلي، پو مەنشەي مەرە، پروپوۆەدوۆال پروروك زورواستر. ترەتيا يدەيا، زا كوتورۋيۋ تاكجە نەسۋت وتۆەتستۆەننوست مەستنىە ارحەولوگي، - ەتو وتوجدەستۆلەنيە اريتسەۆ س پرەدكامي سلاۆيان، ا تەم سامىم ي رۋسسكيح.

مالو توگو، داۆ تولچوك ميفۋ وب اركايمە، چەليابينسكيە ارحەولوگي سپوسوبستۆوۆالي راستسۆەتۋ "نارودنوي ارحەولوگي", بروسيۆشەيسيا نا پويسكي "درەۆنيح سلاۆيان". نو تاكايا "اريسكايا ارحەولوگيا" ۆىزىۆاەت ۆ تيۋركسكوم ميرە نەگاتيۆنۋيۋ رەاكتسيۋ. ەتو ي سوزداەت پوپۋليارنوست پانتيۋركيستسكوي ۆەرسي درەۆنەگو پروشلوگو ەۆرازيسكيح ستەپەي، "تيۋركيزيرۋيۋششەي" درەۆنيح ستەپنىح كوچەۆنيكوۆ ي يح پرەدكوۆ، وبيتاۆشيح تام ۆ برونزوۆوم ي راننەم جەلەزنوم ۆەكە. ي تە ۆىگلياديات ۋجە نە "اريتسامي", ا "تيۋركامي". تاكيە ۆزگليادى ناچالي رازراباتىۆاتسيا نەكوتورىمي ۋچەنىمي تيۋركسكوگو پرويسحوجدەنيا ەششە ۆ 1970-1980-ح، چتو ي ۆىزىۆالو بۋم پانتيۋركيزما ۆ پوستسوۆەتسكيە دەسياتيلەتيا[51].

سامۋيۋ ەكستراۆاگانتنۋيۋ ۆەرسيۋ تيۋركسكوگو ەتنوگەنەزا پرەدلاگاەت يزۆەستنىي كازاحسكي پوەت ي وبششەستۆەننىي دەياتەل ولجاس سۋلەيمەنوۆ. ون ۆوۆسە نە پرەتەندۋەت نا پرايندوەۆروپەيسكوە پروشلوە. ونو ەمۋ نە ترەبۋەتسيا، يبو درەۆنەيشەە پروشلوە تيۋركوۆ پرەدستاۆلياەتسيا ەمۋ گورازدو بولەە ۆەليچەستۆەننىم. پو ەگو پرەدستاۆلەنيام، تيۋركي پرەدشەستۆوۆالي شۋمەرام ۆ مەسوپوتامي ي پوۆليالي نا يح كۋلتۋرۋ ي يازىك، ۆ چاستنوستي، سنابديۆ يح پيسمەننوستيۋ. تيۋركي يمەلي سۆويۋ گوسۋدارستۆەننوست ەششە تري تىسياچي لەت نازاد ي سوزدالي درەۆنەيشۋيۋ الفاۆيتنۋيۋ پيسمەننوست. كرومە توگو، تيۋركي ناراۆنە س پرەدكامي امەريكانسكيح يندەيتسەۆ ۋچاستۆوۆالي ۆ زاسەلەني امەريكي. ي ۋ سۋلەيمەنوۆا نەت ني كاپلي سومنەني ۆ توم، چتو سكيفى بىلي تيۋركامي. پري ەتوم ني ارحەولوگيچەسكيە، ني درەۆنيە پيسمەننىە يستوچنيكي ەمۋ نە نۋجنى[52].

ۆ ۋچەبنيكە پو يستوري كازاحستانا دليا 6 كلاسسا اركايم راسپولاگاەتسيا نا گرانيتسە كازاحستانا ي روسسي ي نازىۆاەتسيا "درەۆنەيشيم گورودوم"[53]، ا ۆ ۋچەبنيكە دليا 10 كلاسسا ون ۋجە پومەششاەتسيا نا تەرريتوري كازاحستانا[54]. ۆ تيۋركسكوي سرەدە دەلايۋتسيا ي پوپىتكي ەگو تيۋركيزاتسي[55]. نەداۆنو كنيگا تاكوگو رودا ۆىشلا ۆ كازاحستانە. ۆوسپەۆايا پروتوتيۋركوۆ، ەە اۆتور پريپيسال يم يزوبرەتەنيە لۋكا ي سترەل، دومەستيكاتسيۋ ۆسەح وسنوۆنىح دوماشنيح جيۆوتنىح، يزوبرەتەنيە گونچارستۆا ي مەتاللۋرگي، درەۆنەيشەە گرادوسترويتەلستۆو، رەۆوليۋتسيۋ ۆ ۆوەننوم دەلە، سوزدانيە "اۆەستى", ۆۆەدەنيە ميروۆىح رەليگي ي، پرەجدە ۆسەگو، حريستيانستۆا. داجە تيپيچنىي كەلتسكي كرەست پرەدستاۆلەن كاك "تەنگريانسكي". مالو توگو، ناستايۆايا نا يسكۋسستۆەننوستي كونسترۋيروۆانيا يندوەۆروپەيسكوي يازىكوۆوي سەمي، اۆتور پىتالسيا دوكازات، چتو تيۋركي ي يرانتسى (اري) يمەلي وبششەە پرويسحوجدەنيە، نو پري ەتوم يمەننو تيۋركي وكازىۆالي كۋلتۋرنوە ۆليانيە نا اريەۆ، ا نە ناوبوروت. ۆ يتوگە اۆتور زاياۆليال، چتو تيۋركي سفورميروۆاليس 20-30 تىسياچ لەت نازاد، جيلي ۆ رازنىح رەگيوناح ەۆرازي پود رازنىمي يمەنامي ي وكازالي موششنوە ۆوزدەيستۆيە نا كۋلتۋرۋ ي يازىكي نارودوۆ يندوەۆروپەيسكوي سەمي[56].

ينىمي سلوۆامي، ستانوۆلەنيە نوۆىح گوسۋدارستۆ ۆ كازاحستانە ي تسەنترالنوي ازي سوپروۆوجداەتسيا سترەميتەلنىم سوزدانيەم سۆويح ناتسيونالنىح ميفوۆ، ۆاجنەيشيم كومپونەنتوم كوتورىح سلۋجيت نارراتيۆ و ۆەليكيح پرەدكاح. كاك نەودنوكراتنو بىۆالو ۆ درۋگيح رەگيوناح ميرا، تاكوي نارراتيۆ ۆىسترايۆاەتسيا پو پريۆىچنوي كولونيالنوي مودەلي، نو مەستو گلاۆنوگو گەرويا ۆ نەم تەپەر زانيماەت مەستنىي تيتۋلنىي نارود. وتنىنە يمەننو ەگو پرەدكام پرەدنازناچەنو سوۆەرشات ۆەليكيە پودۆيگي، سوزداۆات ۆىدايۋششيەسيا كۋلتۋرنىە دوستيجەنيا ي، چتو نەمالوۆاجنو، وكازىۆات ۆليانيە نا پرەدكوۆ تەح، كتو دومينيروۆال ۆ پرەدشەستۆۋيۋششۋيۋ "كولونيالنۋيۋ" ەپوحۋ. پرويسحوديت ينۆەرسيا، وزناچايۋششايا سيمۆوليچەسكۋيۋ پوبەدۋ ي وبرەتەنيە پراۆا نا ميف، پريزۆاننىي زاتميت ۆسە بولەە راننيە پوليتيچەسكيە ميفى. ەمۋ پرەدنازناچەنو ۋستىديت پرەجنيح "كولونيزاتوروۆ", رازۆەنچات پريپيسىۆاەمۋيۋ يمي سەبە "تسيۆيليزاتسيوننۋيۋ ميسسيۋ", دوكازات سۆوە پراۆو نا سۆوبودنوە پوليتيچەسكوە ي كۋلتۋرنوە تۆورچەستۆو ي تەم سامىم وبوسنوۆات سۆوە پراۆو نا نەزاۆيسيموە رازۆيتيە.

زناچيمىم مومەنتوم ەتوگو پەرەۆوروتا ياۆلياەتسيا ي بوربا زا پرەستيجنىح پرەدكوۆ، سرەدي كوتورىح وكازىۆايۋتسيا اريتسى. ودناكو زدەس نابليۋدايۋتسيا دۆە پريامو پروتيۆوپولوجنىە ستراتەگي. ودنا زاستاۆلياەت وبياۆليات اريتسەۆ سۆويمي پرەدكامي ي پريسۆايۆات سەبە يح ناسلەديە. تەم سامىم اريتسى پرودولجايۋت ۆىپولنيات سۆويۋ ميسسيۋ، نو ۋجە نە كاك پوكوريتەلي داننوگو نارودا، ا كاك ەگو سوبستۆەننىە پرەدكي. تو، چتو وني پرودولجايۋت وسۋششەستۆليات گەگەمونيۋ، اۆتوروۆ ەتوي ۆەرسي نە سمۋششاەت. تاك نوۆۋيۋ جيزن وبرەتاەت پرەجنيايا يستوريچەسكايا مودەل، ۆ كوتوروي مەنيايۋتسيا ليش گەروي. درۋگايا ۆەرسيا، ناپروتيۆ، وتۆەرگاەت اريسكوە ناسلەديە كاك مالوتسەننوە، نە يدۋششەە ني ۆ كاكوە سراۆنەنيە س دوستيجەنيامي سوبستۆەننىح پرەدكوۆ. ۆ ەتوم كونتەكستە نە اريتسى ۆىپولنيايۋت رول تسيۆيليزاتوروۆ، ا تە، كوگو پرەجني كولونيالنىي ميف يزوبراجال پوكورەننىمي نارودامي. تاك "ۆوسستاناۆليۆاەتسيا يستوريچەسكايا سپراۆەدليۆوست", پريزۆاننايا موبيليزوۆات سيلى ناتسي نا سترويتەلستۆو سوبستۆەننوگو گوسۋدارستۆا.

__________________________________________________________________________

1) ستاتيا پودگوتوۆلەنا پري فينانسوۆوي پوددەرجكە روسسيسكوگو گۋمانيتارنوگو ناۋچنوگو فوندا ۆ رامكاح پروەكتا 09-01-00078ا "اريسكايا يدەيا ۆ سوۆرەمەننوم ميرە".

2) پاۆلوۆ ي. اريا - "اتلانتيدا", زاتوپلەننايا ۆرەمەنەم؟ // كومسومولەتس تۋركمەنيستانا. 1991. 8 فەۆراليا. س. 8. ۋچەنىە پومەششايۋت اريۋ نا يۋگو-زاپادە تۋركمەنيستانا.

3) دۋردىەۆ م.ب. تۋركمەنى (پويسكي پرەدكوۆ تۋركمەنسكوگو نارودا ي ەگو يستوريچەسكوي پرارودينى). اشحاباد: حارپ، 1991. س. 15.

4) ون جە. پارفيانسكايا نيسا // تۋركمەنسكايا يسكرا. 1995. 16 يانۆاريا; 30 يانۆاريا; 6 مارتا; 13 مارتا; 24 اپرەليا; 15 مايا.

5) ۆ ناچالە 2001 گودا دۋردىەۆ پوپال ۆ "چەرنىي سپيسوك" يز 19 تۋركمەنسكيح پيساتەلەي، پوەتوۆ ي يستوريكوۆ، ياكوبى نەپراۆيلنو وسۆەششاۆشيح ناتسيونالنۋيۋ يستوريۋ. يح كنيگي پودلەجالي ۋنيچتوجەنيۋ (سم.: دەميدوۆ س.م. پوستسوۆەتسكي تۋركمەنيستان. م.: ناتاليس، 2002. س. 102).

6) Akbarzadeh Sh. National identity and political legitimacy in Turkmenistan // Nationalities papers. 1999. Vol. 27. № 2. P. 280-281; دەميدوۆ س.م. ۋكاز. سوچ. س. 144-145.

7) گۋندوگدىەۆ و.ا. پروشلوە تۋركمەن. م.: ينتەرستامو، 1998. س. 57-72.

8) تام جە. س. 17-20.

9) تام جە. س. 7-56.

10) نيازوۆ س. رۋحناما. اشحاباد: تۋركمەنسكايا گوسۋدارستۆەننايا يزداتەلسكايا سلۋجبا، 2002.

11) دەميدوۆ س.م. ۋكاز. سوچ. س. 80.

12) كوزىباەۆ م. ي در. رەالنوست. و نەكوتورىح "يدەياح" پەرەسموترا گرانيتس رەسپۋبليكي // كازاحستانسكايا پراۆدا. 1990. 30 يۋنيا. س. 2.

13) احينجانوۆ م.ب. ەتنوگەنەز كازاحسكوگو نارودا // ۋچەنىە زاپيسكي كازاحستانسكوگو گوسۋدارستۆەننوگو ۋنيۆەرسيتەتا. سەريا يستوري. 1958. ت. 38. ۆىپ. 4; ون جە. پرويسحوجدەنيە ي فورميروۆانيە كازاحسكوگو نارودا. الما-اتا: كازگۋ، 1971.

14) ماسانوۆ ە.ا. وچەرك يستوري يزۋچەنيا كازاحسكوگو نارودا ۆ سسسر. الما-اتا: ناۋكا كازاحسكوي سسر، 1966. س. 311-312.

15) يسماگيلوۆ ر.ب. و نەكوتورىح تەندەنتسياح رازۆيتيا سوۆرەمەننوي وتەچەستۆەننوي سكيفولوگي // ۆزايمودەيستۆيە كوچەۆىح كۋلتۋر ي درەۆنيح تسيۆيليزاتسي / پود رەد. ۆ.م. ماسونا. الما-اتا: ناۋكا، 1989. س. 265-283.

16) يسماگيلوۆ ر.ب. تارگيتاي، پراروديتەل سكيفوۆ // مارگۋلانوۆسكيە چتەنيا / پود رەد. ۆ.ف. زايبەرتا. پەتروپاۆلوۆسك: لابوراتوريا ارحەولوگيچەسكيح يسسلەدوۆاني پەتروپاۆلوۆسكوگو پەداگوگيچەسكوگو ينستيتۋتا، 1992. س. 87-89.

17) كونتسەپتسيا ستانوۆلەنيا يستوريچەسكوگو سوزنانيا ۆ رەسپۋبليكە كازاحستان // كازاحستانسكايا پراۆدا. 1995. 30 يۋنيا. س. 1-2.

18) يستوريا كازاحستانا. س درەۆنەيشيح ۆرەمەن دو ناشيح دنەي: ۆ 4 ت. ت. 1. كازاحستان وت ەپوحي پالەوليتا دو پوزدنەگو سرەدنەۆەكوۆيا. الماتى: اتامۋرا، 1996. س. 13, 104.

19) ابداكيموۆ ا. يستوريا كازاحستانا (س درەۆنەيشيح ۆرەمەن دو ناشيح دنەي). ۋچەبنوە پوسوبيە. يزد. 3-ە. الماتى: كازاحستان، 2002. س. 67-68, 72-83; History of Kazakhstan. Essays. Almaty: Gylym, 1998. P. 45-49.

20) يستوريا كازاحستانا س درەۆنەيشيح ۆرەمەن دو ناشيح دنەي / پود رەد. م.ك. كوزىباەۆا. الماتى: دەۋiر، 1993. س. 50-51.

21) اكيشەۆ ك.ا. ەتنوكۋلتۋرنايا سيتۋاتسيا ۆ درەۆنەم كازاحستانە // پروبلەمى ەتنوگەنەزا ي ەتنيچەسكوي يستوري نارودوۆ سرەدنەي ازي ي كازاحستانا. تەزيسى دوكلادوۆ ۆسەسويۋزنوي كونفەرەنتسي (20-23 نويابريا 1988 گودا) / پود رەد. ب.ا. ليتۆينسكوگو ي در. م.: ان سسسر، 1988. س. 8-9.

22) نازارباەۆ ن. ۆ پوتوكە يستوري. الماتى: اتامۋرا، 1999. س. 79, 273-274.

23) ابداكيموۆ ا. ۋكاز. سوچ. س. 45.

24) ساماشەۆ ز.س.، بازارباەۆا گ.، جۋموبەكوۆا گ.، سۋنگاتاي س. Berel - بەرەل (پامياتنيكي-كۋرگانى بەرەلا، كازاحسكي التاي). الماتى: بەرەل، 2000. س. 52; ابداكيموۆ ا. ۋكاز. سوچ. س. 76-77.

25) تاكايا ۆەرسيا راننەي "بوربى زا نەزاۆيسيموست" ۆسترەچاەتسيا ۆو منوگيح سوۆرەمەننىح ۋچەبنيكاح پو يستوري كازاحستانا.

26) كادىروۆ ا.ش. ساكسكي ۆوين - سيمۆول دۋحا پرەدكوۆ. الماتى: كازاك ەنتسيكلوپەدياسى، 1998. س. 5-26.

27) ارتىكباەۆ ج.و.، سابدانبەكوۆا ا.ا.، ابيل ە.ا. راسسكازى پو يستوري كازاحستانا. الماتى: اتامۋرا، 2006. س. 58, 68, 93-94.

28) تولەۋباەۆ ا.ت.، كاسىمباەۆ ج.ك.، كويگەلديەۆ م.ك.، كاليەۆا ە.ت.، دالاەۆا ت.ت. يستوريا كازاحستانا. الماتى: مەكتەپ، 2006. س. 26, 51-52.

29) جولداسباەۆ س. يستوريا كازاحستانا. الماتى: مەكتەپ، 2006. س. 33, 46-48.

30) كۋانگانوۆ ش.ت. "اري-گۋن" سكۆوز ۆەكا ي پروسترانستۆو: سۆيدەتەلستۆا، توپونيمى. الماتى: بiلiم، 1999.

31) ۋنداسىنوۆ ي.ن. يستوريا كازاحوۆ ي يح پرەدكوۆ. چاست 1. ناشي پرەدكي. م.: لەنوم، 2002. س. 14, 26. ۆ وپيساني كۋلتۋرى "اريەۆ-اندرونوۆتسەۆ" اۆتور رۋكوۆودستۆۋەتسيا كنيگوي يزۆەستنوگو روسسيسكوگو ارحەولوگا ەلەنى كۋزمينوي (سم.: كۋزمينا ە.ە. وتكۋدا پريشلي يندواري؟ م.: مگپ "كالينا" ۆينيتي ران، 1994).

32) ۋنداسىنوۆ ي.ن. ۋكاز. سوچ. س. 84.

33) تام جە. س. 116-117.

34) ۋنداسىنوۆ ي.ن. يستوريا كازاحوۆ ي يح پرەدكوۆ. چاست 2. كيماكي ي كىپچاكي. م.: لەنوم، 2003. س. 90.

35) ۆسەمۋ ەتومۋ شكولنيكوۆ ۋچات ناچينايا س 5 كلاسسا (سم.: ارتىكباەۆ ج.و. ي در. ۋكاز. سوچ. س. 69).

36) اسكاروۆ ا.ا. نەكوتورىە اسپەكتى يزۋچەنيا ەتنوگەنەزا ي ەتنيچەسكوي يستوري ۋزبەكسكوگو نارودا // ماتەريالى ك ەتنيچەسكوي يستوري ناسەلەنيا سرەدنەي ازي / پود رەد. ۆ.پ. الەكسەەۆا. تاشكەنت: فان، 1986. س. 7-10.

37) ەتوت پودحود، ۆوسحودياششي ك ەپوحە پوزدنەگو ستالينيزما، بىل رازرابوتان سەرگەەم تولستوۆىم، وپيراۆشيمسيا نا يدەي نيكولايا ماررا (سم.: تولستوۆ س.پ. وسنوۆنىە ۆوپروسى درەۆنەي يستوري سرەدنەي ازي // ۆەستنيك درەۆنەي يستوري. 1938. № 1. س. 196-203). ناكانۋنە ۆوينى الەكساندر ياكۋبوۆسكي پريمەنيل ەتوت پودحود، سوزداۆايا سحەمۋ پرويسحوجدەنيا ۋزبەكسكوگو نارودا (سم.: ياكۋبوۆسكي ا.يۋ. ك ۆوپروسۋ وب ەتنوگەنەزە ۋزبەكسكوگو نارودا. تاشكەنت: ۋزفان، 1941). س تەح پور ۆ وسنوۆە سوۆەتسكوي ۆەرسي ەتنوگەنەزا نارودوۆ سرەدنەي ازي لەجالو پولوجەنيە و توم، چتو "سوۆرەمەننىە تادجيكي ي ۋزبەكي سۆيازانى ۆ پروشلوم منوگوۆەكوۆوي سوۆمەستنوي جيزنيۋ، وبششنوستيۋ كۋلتۋرى ي بىتا ي ۆ يزۆەستنوي مەرە ي ەتنيچەسكي". ا يح پرەدكوۆ يسكالي سرەدي درەۆنەگو ناسەلەنيا باكتريانى ي سوگديانى (سم.: مونگايت ا.ل. ارحەولوگيا ۆ سسسر. م.: ان سسسر، 1955. س. 272).

38) شانيازوۆ ك.ش. ك ەتنيچەسكوي يستوري ۋزبەكسكوگو نارودا. تاشكەنت: فان، 1974. س. 9.

39) ون جە. نەكوتورىە تەورەتيچەسكيە ۆوپروسى ەتنوگەنەزا ۋزبەكسكوگو نارودا // وبششەستۆەننىە ناۋكي ۋزبەكيستانا. 1998. № 6 (ۋزب. ياز.). س. 33.

40) ەرماتوۆ م. ەتنوگەنەز ي فورميروۆانيە ۋزبەكسكوگو نارودا. تاشكەنت: ۋزبەكيستان، 1968. س. 14-15.

41) تام جە. س. 48-49. وپيسىۆايا گەرويچەسكۋيۋ بوربۋ درەۆنيح پلەمەن سرەدنەي ازي س گرەچەسكيمي ي يرانسكيمي "كولونيزاتورامي", ەرماتوۆ فاكتيچەسكي رۋكوۆودستۆوۆالسيا ۆىسوكوپوليتيزيروۆاننىمي راسسۋجدەنيامي تولستوۆا، نو، ۆ وتليچيە وت نەگو، دەلال اۆتوحتونوۆ تيۋركامي (سر.: تولستوۆ س.پ. وسنوۆنىە ۆوپروسى درەۆنەي يستوري سرەدنەي ازي. س. 184-186; ون جە. درەۆنيايا كۋلتۋرا ۋزبەكيستانا. تاشكەنت: ۋزفان، 1943. س. 6-18).

42) يستوريا نارودوۆ ۋزبەكيستانا. ت. 2 / پود رەد. ا. اسكاروۆا. تاشكەنت: فان، 1993. س. 6.

43) اسكاروۆ ا. يستوريا ۋزبەكيستانا. تاشكەنت: ۋزبەكيستون، 1997. س. 98.

44) ون جە. اريسكايا پروبلەما: نوۆىە پودحودى ي ۆزگليادى // يستوريا ۋزبەكيستانا ۆ ارحەولوگيچەسكيح ي پيسمەننىح يستوچنيكاح / پود رەد. ا.ا. انارباەۆا. تاشكەنت: فان، 2005. س. 81-91; ون جە. تيۋركي - كورەننىە جيتەلي سرەدنەي ازي // Ariana. 2006. 5 اپرەليا (www.ariana.su/?S=7.0604050101).

45) كاموليددين ش. و پونياتي ەتنوگەنەزا ۆ "ەتنيچەسكوم اتلاسە ۋزبەكيستانا" // ەتنوگرافيچەسكوە وبوزرەنيە. 2005. № 1. س. 53-54; اليموۆا د.ا.، اريفحانوۆا ز.ح.، اشيروۆ ا.ا.، نازاروۆ ر.ر. ەششە راز و پروبلەماح ەتنولوگي ۆ ۋزبەكيستانە // ەتنوگرافيچەسكوە وبوزرەنيە. 2006. № 3. س. 112, 114-115.

46) اسكاروۆ ا. يستوريا ۋزبەكيستانا. س. 4-6, 85, 98, 107-115.

47) مۋحامەدجانوۆ ا.، ۋسمانوۆ ك. يستوريا ۋزبەكيستانا (IV-XVI ۆۆ.). تاشكەنت: O'zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2005. س. 81-83.

48) پودروبنەە سم.: شنيرەلمان ۆ.ا. ۆوينى پامياتي. ميفى، يدەنتيچنوست ي پوليتيكا ۆ زاكاۆكازە. م.: اكادەمكنيگا، 2003.

49) ون جە. ۆتوروە پريشەستۆيە اريسكوگو ميفا // ۆوستوك. 1998. № 1. س. 89-107.

50) ون جە. ستراستي پو اركايمۋ: اريسكايا يدەيا ي ناتسيوناليزم // يازىك ي ەتنيچەسكي كونفليكت / پود رەد. م.ب. ولكوتت، ي. سەمەنوۆا. م.: تسەنتر كارنەگي، 2001. س. 58-85. (سم. وب ەتوم تاكجە: سۆەشنيكوۆ ا.، سۆەشنيكوۆا و. زدەس لي روديلسيا زاراتۋسترا؟ يلي پۋتي ي پوسلەدستۆيا سپاسەنيا ودنوگو ارحەولوگيچەسكوگو پامياتنيكا // نەپريكوسنوۆەننىي زاپاس. 2008. № 1(57). - پريمەچ. رەد.)

51) پودروبنو وب ەتوم سم.: شنيرەلمان ۆ.ا. ۆوينى پامياتي; ون جە. بىت الانامي. م.: نلو، 2006.

52) سۋلەيمەنوۆ و. تيۋركي ۆ دويستوري. و پرويسحوجدەني درەۆنەتيۋركسكيح يازىكوۆ ي پيسمەننوستەي. الماتى: اتامۋرا، 2002.

53) سادىكوۆ ت.س.، تولەۋباەۆ ا.ت.، حاليدۋللين گ.، سارسەكەەۆ ب.س. يستوريا درەۆنەگو كازاحستانا. الماتى: اتامۋرا، 2006. س. 38.

54) جولداسباەۆ س. ۋكاز. سوچ. س. 66.

55) سم.، ناپريمەر: كۋانگانوۆ ش.ت. ۋكاز. سوچ. س. 45-47.

56) نارىمباەۆا ا.ك. اركايم - وچاگ ميروۆوي تسيۆيليزاتسي، سوزداننىي پروتوتيۋركامي. الماتى، 2007.

«نەپريكوسنوۆەننىي زاپاس» 2009, №4(66)

 

كونەتس

 

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 1919
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 2033
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 1701
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 1518