ايدوس سارىم: «ءبىزدىڭ اقپاراتتىق نارىق رەسەيگە تاۋەلدى»
عالىمداردىڭ سوزىنە سەنسەك، الەمدە 6 مىڭنان استام ءتىل بار. افريكاداعى، وڭتۇستىك امەريكا مەملەكەتتەرىندەگى ۇساق تايپالاردىڭ ءتىلىن ساناماعاننىڭ وزىندە 3 مىڭعا جۋىق ءتىل قالادى دەسەك، الەمدە سونشا حالىق بار دەگەن ءسوز. ەگەر بارلىق حالىقتار تاۋەلسىزدىك الاتىن بولسا، دۇنيەجۇزىندە ءۇش مىڭنان استام تاۋەلسىز مەملەكەت بولار ەدى. الايدا، عالامتوردا جاريالانعان وسى سىندى دەرەكتەرگە قۇلاق تۇرسەك، 1900 جىلدىڭ باسىندا جەر بەتىندە تاۋەلسىز 52 مەملەكەت قانا بولسا، قازىر بۇل كورسەتكىش ەكى جۇزگە عانا جەتكەن. ءدال وسىنداي كوزقاراسپەن قارايتىن بولساق، «تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرىنە جەتە الىپ ءجۇرمىز بە؟» دەگەن ساۋال تۋىندايدى. جالپى، تاۋەلسىزدىك يدەولوگياسى قالاي جۇرگىزىلۋى ءتيىس؟ وسى تاقىلەتتەس ساۋالدار توڭىرەگىندە ساياساتتانۋشى ايدوس سارىممەن وتكەن اڭگىمەنى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.
عالىمداردىڭ سوزىنە سەنسەك، الەمدە 6 مىڭنان استام ءتىل بار. افريكاداعى، وڭتۇستىك امەريكا مەملەكەتتەرىندەگى ۇساق تايپالاردىڭ ءتىلىن ساناماعاننىڭ وزىندە 3 مىڭعا جۋىق ءتىل قالادى دەسەك، الەمدە سونشا حالىق بار دەگەن ءسوز. ەگەر بارلىق حالىقتار تاۋەلسىزدىك الاتىن بولسا، دۇنيەجۇزىندە ءۇش مىڭنان استام تاۋەلسىز مەملەكەت بولار ەدى. الايدا، عالامتوردا جاريالانعان وسى سىندى دەرەكتەرگە قۇلاق تۇرسەك، 1900 جىلدىڭ باسىندا جەر بەتىندە تاۋەلسىز 52 مەملەكەت قانا بولسا، قازىر بۇل كورسەتكىش ەكى جۇزگە عانا جەتكەن. ءدال وسىنداي كوزقاراسپەن قارايتىن بولساق، «تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرىنە جەتە الىپ ءجۇرمىز بە؟» دەگەن ساۋال تۋىندايدى. جالپى، تاۋەلسىزدىك يدەولوگياسى قالاي جۇرگىزىلۋى ءتيىس؟ وسى تاقىلەتتەس ساۋالدار توڭىرەگىندە ساياساتتانۋشى ايدوس سارىممەن وتكەن اڭگىمەنى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.
– بۇگىندە «تاۋەلسىزدىكتىڭ سىيى» تۋرالى اڭگىمە قوزعالا قالسا «ول ماعان نە بەردى نەمەسە ساعان نە بەردى؟» دەگەن ساۋال تۇرعىسىنان ويلانامىز. ال ونىڭ شىن باعاسىن ءبىز قانشالىقتى ءتۇسىنىپ ءجۇرمىز؟ جالپى، تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرىنە جەتە الىپ ءجۇرمىز بە؟
– باياعىدا ەرنەست رەنان دەگەن باتىستىڭ ءىرى ويشىلى «ۇلت دەگەنىمىز – كۇندەلىكتى پلەبيستسيت» دەگەن ەكەن. بۇل نە دەگەن ءسوز؟ ۇلت، مەملەكەت، ونىڭ ازاماتتارى ءوزىنىڭ وسى مارتەبەلى اتاققا دايىن، لايىق ەكەندەرىن كۇندەلىكتى دالەلدەپ وتىرۋى ءتيىس. سۇراعىڭىزدان تۋىنداپ وتىرعانداي، الەمدەگى مىڭداعان ەتنوستاردان جارىپ وزىپ، ۇلت، مەملەكەت دەگەن اسا ابىرويلى مارتەبەگە يە بولۋ، ۇلت قۇراۋ – ۇلكەن باقىت، باقىتتان بۇرىن جۇگى اۋىر، ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن جاۋاپكەرشىلىك دەر ەدىم. راس، بىرنەشە بۋىن اتا-بابالارىمىز وسى ارمان ەتكەن تاۋەلسىزدىك ءۇشىن جانىن اياماي كۇرەستى، وسى جولدا شەيىت تە بولدى. الدىمىزداعى اعا بۋىن 1990 جىلى الدىمەن ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيانى قابىلداۋ ارقىلى، ال 1991 جىلى مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىك تۋرالى زاڭدى قابىلداۋ ارقىلى، تاۋەلسىز مەملەكەتكە ساي ينستيتۋتتاردى قالىپتاستىرۋ ارقىلى بۇگىنگى ازات داۋلەتىمىزدىڭ العىشارتىن جاساپ، زاڭي-قۇقىقتىڭ قالىبىن قۇيدى. ال تاۋەلسىزدىكتىڭ مازمۇنى قانداي؟ ءارى قاراي نە بولماق؟ نە ىستەمەك كەرەك؟ وسى سۇراقتاردىڭ توڭىرەگىندە ۇنەمى ويلانىپ ءجۇرۋ، جاۋاپ ىزدەۋ ءاربىر كوزى قاراقتى، كوكىرەگى اشىق، جۇرەگى «قازاق» دەپ سوققان ادامنىڭ، ازاماتتىڭ تىكەلەي ۇرپاقتىق بورىشى، مىندەتى دەر ەدىم. اسىرەسە، ۇلت قايماعى بولىپ سانالاتىن زيالى قاۋىمنىڭ مىندەتى – قوعام مەن بيلىكتىڭ الدىنا ءتۇسىپ، كۇيبەڭ تىرشىلىكپەن كۇنەلتىپ جۇرگەندەر كورە بەرمەيتىن، بايقاي بەرمەيتىن بولاشاقتاعى قاۋىپ-قاتەرلەردى اڭعارۋ، سول تۋرالى وي قوزعاۋ، تالقى ۇيىمداستىرۋ. زيالى قاۋىمنىڭ پارىزى 2030 جىلعى قازاقتىڭ عانا ەمەس، 2130 جىلعى قازاقتىڭ دا تىرلىگى تۋرالى ويلانۋ، سونى ۋايىمداۋ. بۇل ءدال بۇگىن قياندىق كورىپ، ادىلەتسىزدىككە تاپ بولىپ جاتقان بۇقارانىڭ جايىن ۇمىتۋ دەگەن ءسوز ەمەس. بىراق ارداقتى احاڭدار ايتپاقشى، «جۇرت بۇگىنشىل، مەنىكى ەرتەڭگى ءۇشىن» دەگەن زيالىلىق قاعيداسىن ەش ەستەن شىعارۋعا بولماس. وسى تۇرعىدان الاتىن بولساق، بۇگىنگى كۇنگى زيالى قاۋىم تەك كەشەگىمەن، تەك بۇگىنىمەن عانا جۇرگەن سياقتى بولىپ كورىنەدى. ءتىپتى، كەيبىر اعا بۋىن، جاس بۋىن اراسىنان «بىتتىك، كۇنىمىز قاراڭ» دەگەن كۇڭكىلدى سوڭعى كەزدەرى ءجيى ەستيتىن بولىپ ءجۇرمىن. وكىنىشتى-اق! ەسەسىنە ەلىمىزدىڭ، ۇلت-مەملەكەتىمىزدىڭ ەرتەڭى، بولاشاعى تۋرالى تەرەڭ ويلار، باعدار بولار مەجەلەر، تۇجىرىمدامالار جوقتىڭ قاسى. ۇلكەن ءىس، ۇلكەن شارۋا قاشان دا ۇلكەن يدەيادان، ارمان-قيالدان باستاۋ المايتىن با ەدى؟ نەگە ءبىزدىڭ قازاق ادەبيەتىندە فانتاستيكا، قيال-عاجايىپ جانرى مۇلدەم جوق؟ وسى تۋرالى ويلانايىقشى؟ ءتىپتى، ساناداعى كوممۋنيستىك ۋتوپيانى قيراتۋ ءۇشىن دە مىقتى-مىقتى انتيۋتوپيالىق تۋىندىلار قاجەت ەمەس پە؟ تەاترىمىز، كينومىز نەگە اقسايدى دەيمىز، ال ولار ەڭ الدىمەن، ادەبيەتكە تاۋەلدى ەمەس پە؟ كينونىڭ دا، تەاتردىڭ دا وزەگى، وتىنى جاقسى ادەبيەت ەمەس پە؟ گازەتىڭىز ادەبيەت سۇيەر قاۋىمنىڭ، زيالى قاۋىمنىڭ گازەتى، ۇنجارعىسى بولعاندىقتان ءدال وسى سۇراقتاردى ورتاعا سالعىم كەلىپ وتىر. ەگەر نامىسقا تىرىسىپ الداعى ونجىلدىقتا مىقتى ادەبيەت جاساماساق، باسەكەگە قابىلەتتى ادەبي كورپۋستى قالىپتاستىرماساق، كەلەسى بۋىن قازاق تا ۇيىندە، مەكتەبىندە قازاقشا سويلەپ، شىعا سالا ورىسشا، اعىلشىنشا، قىتايشا سايراپ كەتە بەرەدى. ەگەر وسىلاي كەتە بەرسە الداعى ونجىلدىقتاعى قازاقتار انا ءتىلىن وت جاعۋ ءۇشىن، ورىس ءتىلىن – اقشا تابۋ ءۇشىن، ال اعىلشىن ءتىلىن – ارمانداۋ، ىزدەنۋ ءۇشىن پايدالانا بەرەتىن بولادى. ءبارى ەمەس، ۇلتتىڭ كرەاتيۆتى توپتارىن ايتىپ وتىرمىن. ءبىزدىڭ ماقسات – قازاق بالاسى تىرشىلىگىن دە، جۇمىسىن دا، ينتەللەكتۋالدىق ىزدەنىستەرىن دە ءوز تىلىندە، بابالارى مۇرات ەتىپ كەتكەن تىلىندە جۇرگىزسە ەكەن دەگەن امبيتسيالى ماقسات. بۇل ءۇشىن دە ادەبيەت كەرەك ەڭ الدىمەن. زيالى، ينتەللەكتۋالدى ۇرپاق اياعى اسپاننان سالبىراپ تۇسپەيدى. ول ۇرپاق ۇيىندەگى اكە-شەشەسى جيناعان، وقىپ بەرەتىن، كىتاپحانالارداعى سورەلەردە، كىتاپ دۇكەندەرىنىڭ سورەلەرىندە تۇرعان، بۇگىنگى «ايپاد»، «نوۋتبۋكتاردىڭ» جادىندا ساقتالىپ تۇرعان پايدالى، تۇششىمدى، ونەگەلى، ارمانشىل، پاتريوتتىق ادەبي كىتاپتاردى وقۋدان باستالادى. ەگەر وسى ۇرپاقتى قالىپتاستىرامىز دەسەك، بۇگىنگىنىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – كىتاپ وقۋ، كىتاپ ىزدەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. كەزىندە «كىتاپسۇيەر قاۋىمدارى» قايتا جاڭعىرۋى كەرەك شىعار قايتادان. بار ادەبيەتتىڭ جاڭا مەديا فورماتىنا كوشىرۋ قاجەتتىگىن دە ۇمىتپايىق. جاڭا ۇرپاق كەزىندە بىزدەر وقىعان توم-توم سۋرەتى، بەزەندىرۋى جوق «رۇستەم-داستانداردى» وقىپ جاتپايدى. سوندىقتان ادەبي قاۋىم، زيالى قاۋىم تاۋەلسىزدىككە ساي، تاۋەلسىز بولمىستى قالىپتاستىراتىن، قۇلدىق سانادان ارىلتاتىن، وتارسىزدانۋ ءۇردىسىن جانداندىراتىن ادەبيەتتى جاساقتاۋ تۇرعىسىندا ەڭبەك ەتسە، سول كەزدە ازاتتىعىمىز بەن ءتاۋ ەتكەن تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ، ماڭگى مەملەكەتتىگىمىزدىڭ قادىرىنە جەتتى دەپ ايتۋعا بولاتىن شىعار.
– بىزدە مەملەكەت تاراپىنان جەكە ادامدارعا بەرىلەتىن قۇقىقتارمەن قاتار، حالىقتىڭ دا ەل الدىنداعى بەلگىلى ءبىر مىندەتتەرى، بورىشى بار ەكەنى جەتكىلىكتى تۇردە ايتىلىپ، ناسيحاتتالىپ جانە ول جاستاردىڭ ساناسىنا جەتىپ ءجۇر دەپ ايتا الاسىز با؟ تاۋەلسىزدىك يدەولوگياسى سىزدىڭشە قالاي جۇرگىزىلۋى ءتيىس؟
– تاۋەلسىزدىك دەگەنىمىز – قىستىق سوعىم ەمەس. تاۋەلسىزدىك – ەڭ الدىمەن، ازاماتتىڭ تاۋەلسىز ويلاي بىلۋىنە قاتىستى شارۋا. جاڭاعىدا ايتقانداي: جاۋاپكەرشىلىكتىڭ شارۋاسى. بىرەۋدىڭ سىرەسىپ تويعان قۇلى بولعانشا، اشتان قاتقان ارتىق. ازات ازامات بولۋ ەڭ ۇلكەن باقىت. تەك كوزى اشىق، جۇرەگى وياۋ ازات ازاماتتار عانا ءوز-وزىنە، مەملەكەتىنە، قوعامىنا دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى الا الادى، ارەكەت ەتە الادى. وسىعان قانشاما مىڭداعان، ميلليونداعان بابامىز جەتە المادى. ەلدىڭ بولاشاعىن رەسەيدىڭ، قىتايدىڭ، امەريكانىڭ بولاشاعىنا بايلانىستى ەتۋ، سولارعا تاڭىپ قويۋ، اراسىنان جاقسىسىن تاڭداۋ دا – قۇلدىڭ تاڭداۋى. ءبىز قۇل ەمەسپىز! ەشقاشان ەشكىمگە قۇل بولمايمىز! ەندى ەشقاشان ەشكىمگە وتار بولمايمىز! ازات ەلدىڭ ازات ازاماتتارىنا ساي تىرلىك جاسايمىز! وسىنداي سياقتى قاراپايىم قاعيدالاردى جاستاردىڭ ميىنا اتا-اناسى دا، اعا-اپكەسى دە، بالاباقشاسى دا، مەكتەبى دە توننالاپ قۇيا بەرۋى ءتيىس. جاقسى ءسوز – جارىم ىرىس. ءتۇبى وسىدان بىردەڭە شىعادى. ال زيالى قاۋىم، ينتەللەكتۋال توپتار وسى قالىپتىڭ قانداي مازمۇنمەن، قانداي اۋامەن تولتىرۋ قاجەتتىگىن ۇنەمى قورىتىپ، ورتاعا سالىپ، ىسكە اسىرا ءبىلۋى كەرەك. بۇگىنگى كۇنى 1986 جىلداردا باستالعان ۇرەي مەن قورقىنىشقا نەگىزدەلگەن ساياسات پەن مادەنيەتتىڭ اياقتالار كەزى. ەندىگى ۋاقىتتا ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭى باستالماق. وسىعان قاتىستى ويلانا تۇسكەنىمىز دۇرىس.
– قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىك الۋى تۋرالى ايتىلىپ جۇرگەن ءتۇرلى پىكىرلەرگە قۇلاق اسساق، ءبىرى «وڭايلىقپەن كەلگەن جوق» دەسە، ەندى ءبىرى اياقاستىنان بولعانعا تەليدى. بازبىرەۋلەر ءبىز تاۋەلسىزدىك الۋعا دايىن ەمەس ەدىك دەيدى. وسىنداي ستەرەوتيپتەر مەن جالپى، تاۋەلسىزدىككە دەگەن سەلقوستىقتان ارىلۋدىڭ جولى بار ما؟
– بۇگىن ءبىزدىڭ قوعامدا نەشە ءتۇرلى الىپقاشپا اڭگىمە بار. مەنىڭ ويىمشا، بۇگىنگى تاۋەلسىزدىگىمىز سان عاسىرلار بويى بابالارىمىزدىڭ ازاتتىق ءۇشىن، مەملەكەتتىكتى قۇرۋ ءۇشىن جۇرگىزگەن كۇرەسى، كۇيزەلىسى، ءجانتاسىلىمى، نارتاۋەكەلىنىڭ تىكەلەي ناتيجەسى. ءبىرى بولماسا، ەكىنشىسى بولماس ەدى. جالپى، كەز كەلگەن ادام – قۇمساعات سياقتى بولىپ كورىنەدى. ەگەر كوزىمىز، كوكىرەگىمىز اشىق بولسا، تاريحي جادىمىز تولىق بولسا، كەشەگىنىڭ، وتكەن كۇننىڭ قۇمى بويىمىزدان سىرعىپ ءوتىپ، بولاشاققا بارىپ قۇيىلىپ، ۇلت ۋاقىتىن بەلگىلەپ، انىقتاپ وتىراتىن. نيۋتون ايتپاقشى، ءبىزدىڭ ءىرى، بيىك بولىپ كورىنۋىمىز ۇلىلاردىڭ يىعىندا وتىرعاندىعىمىزدىڭ عانا ناتيجەسى. بۇگىن بىزدەر ءىرى-ءىرى تاريحي كونتسەپتسيالاردى جاساقتاپ، وندا ۇلت پەن مەملەكەتتىڭ تاريحىن مىقتاپ جازىپ شىعۋىمىز اۋاداي قاجەت. بۇل دا تاۋەلسىز ويلاۋ، مەملەكەت بولۋ، قۇلدىق، وتارلىق سانادان ارىلۋدىڭ العىشارتى. جانە دە مىنانى ەسكەرۋىمىز كەرەك سياقتى: تاريحتى جازعان كەزدە بىزدەر ەل-جەر تاريحى مەن مەملەكەت تاريحىن شاتاستىرا بەرەمىز. ادىستەمەلىك تۇرعىدان بۇل قاتە. ءتىپتى، كەڭەس ءداۋىرىن دە بىزدەر ءوز مەملەكەتتىگىمىزدىڭ تاريحىنا ەندىرۋىمىز كەرەك. بۇل اسقان شەبەرلىكتى تالاپ ەتەتىن اسا نازىك رۋحاني جۇمىس. وسىنى نەگىزگە الساق، وندا الاش اۆتونومياسىن (تۇركىستان مۇحتارياتىمەن بىرىكتىرىپ) – ءبىرىنشى رەسپۋبليكا، قازاق كسر-ءى – ەكىنشى رەسپۋبليكا، بۇگىنگى تاۋەلسىز مەملەكەتىمىز – ءۇشىنشى رەسپۋبليكا بولىپ تانىلۋى ءتيىس شىعار. مەملەكەت تاريحى – ساياسي تاريح، باسقارۋ جۇيەسى مەن تاسىلدەرىنە قاتىستى ءىلىم. بۇل ءۇش رەسپۋبليكا وسىعان دەيىنگى مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار مەن داۋلەتتەردىڭ جالعاستىرۋشىسى، ءىزباسارى، مۇراگەرى دەپ تانىلۋى ءتيىس. ەگەر الداعى ءبىر-ەكى جىلدا بىزدەر وسىعان ۇقساس قىرۋار ينتەللەكتۋالدى جۇمىستاردى اتقارىپ تاستاماساق، وندا قاراپايىم جۇرتشىلىق مەملەكەتتىگىمىزدى، تاۋەلسىزدىگىمىزدى سان-ساققا جۇگىرتە بەرەدى، جۇگىرتە بەرەدى. بۇل دا ۇلكەن ۇلتتىق ىمىرانىڭ، ىشكى جالپىۇلتتىق كونۆەنتسيالاردىڭ العىشارتى جانە نەگىزى دەر ەدىم.
– بىزدە ءالى كۇنگە دەيىن وتكەندى، كەشەگى وتارلىق ءداۋىردى، يمپەريالىق وكتەمدىكتى اڭسايتىن ادامدار بار، ءوز ەلىمىزدە وگەيدىڭ كۇيىن كەشىپ ءجۇرمىز دەيتىندەر دە جەتەرلىك. وسىنداي قاراما-قايشى، ءارالۋان تۇجىرىمدامالار مەن پىكىرلەردىڭ بولۋى، ۇلتىمىزدىڭ ۇيىقتاپ جۇرمەگەنىنىڭ بەلگىسى، بولاشاق ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقانىمىزدىڭ ايعاعى دەسەك تە، تاۋەلسىزدىك بىزگە شىن مانىندە قالاي كەلگەن ەدى؟
– بۇگىنگى كۇن كورسەتىپ وتىرعانداي-اق ادامداردى ولاردىڭ تاريحي، ساياسي، گەوساياسي، رەسەيگە، ۋكرايناعا قاتىستى كوزقاراستارىنا قاراپ، «وتانشىلدار» جانە «وتارشىلدار» دەپ ەكىگە ءبولىپ قاراۋعا بولادى. ءالى دە بولسا ءبىزدىڭ قوعامدا «قازاق رەسەيسىز كۇن كەشە المايدى»، «قازاقتىڭ كۇنى تەك رەسەيمەن» دەيتىندەردىڭ سانى جەتكىلىكتى. بۇعان سەبەپ – تەك «تاريحي ارنا»، وتكەن تاريحي جول عانا ەمەس، كەڭەستىك زاماندا عۇمىر كەشۋ ەمەس. بۇنىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى – بىزدە تاۋەلسىز اقپاراتتىق كەڭىستىكتىڭ جوقتىعىندا. ءبىزدىڭ اقپاراتتىق نارىق رەسەيگە تاۋەلدى، كوزى اشىق دەگەن ازاماتتارىمىزدىڭ ءوزى «كاليماسىن» رەسەي تەلەارنالارى مەن سايتتارىنان باستايدى. ينتەللەكتۋالدىق قاعباسى – ماسكەۋ، كرەمل. قوعامىمىز وسىنىڭ سەبەبىنەن ەكىگە جارىلىپ وتىر. تەلەارنالارىمىزدىڭ قازاق رەداكتسياسى ءبىر بولەك اقپارات، ورىس رەداكتسيالارى ەكىنشى بولەك اقپارات، ەكى بولەك يدەولوگيالىق ساياسات جۇرگىزىپ جاتىر. ەكى اقپاراتتىق كەمەنى ۇستاعان قوعام نە بولاتىن ەدى؟ ءتۇبى قاق جارىلىپ، مەملەكەتتىگىمىزدى وسىنىڭ كەسىرىنەن قۇردىمعا كەتىرىپ المايمىز با؟ ءبىر قۋانتاتىن جاعداي بار: ەرتە مە، كەش پە، قازاقيا تولىقتاي قازاقتىڭ ۇلتتىق مەملەكەتىنە اينالادى. وعان كەپىل – دەموگرافيالىق جاعداي. جاڭا ۇرپاق، تاۋەلسىزدىك ۇرپاعى بوي كوتەرىپ كەلەدى. وكىنىشتىسى – بىزدەر سولاقاي يدەولوگيالىق ساياساتىمىزبەن سولاردىڭ ساناسىن ۋلاپ، جىگەرىن قۇم قىلىپ جاتىرمىز. باعدار بەرۋدىڭ ورنىنا، رۋحاني ازىق بەرۋدىڭ ورنىنا ميلارىن اتالا قىلىپ، ەكىجۇزدىلىككە باۋلىپ جاتىرمىز. وسىدان كەيىن ۋاقاپشىلار، ءدىني جانە ساياسي ەكسترەميستەر قايدان شىعىپ جاتىر دەپ اۋادان جاۋاپ ىزدەۋىمىزگە نە سەبەپ؟ ويلاناتىن جايتتار جەتىپ جاتىر. ءبىر انىعى – تاۋەلسىز اقپاراتتىق نارىق قالىپتاستىرماي، ونى تەك قازاق تىلىنە تاۋەلدى ەتپەي، كوپتەگەن قولعا العان جوبالارىمىز بايانسىز بولىپ قالا بەرەدى. باستاساق وسىدان باستايىق.
– وزگە حالىقتاردىڭ، مىسالى، شەشەن، تاتار، باشقۇرت، ت.ب. بوداندىقتىڭ قۇرساۋىندا وتىرسا دا، ۇرپاقتى پاتريوت ەتىپ تاربيەلەۋدە ۇلگى بولاتىن تۇستارى بارشىلىق. ولار ءوز ءتىلىن، ءدىلىن، ءدىنىن بەرىك ۇستانادى. ەگەر وسى ەلدەر بىزبەن قاتار تاۋەلسىزدىك السا، قازىر ولاردىڭ دەڭگەيى بىزبەن شامالاس بولار ما ەدى، الدە الدەقايدا دامىپ، جاعدايىن جاساپ الار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟! دەسەك تە، سالىستىرىپ ايتۋعا بولار ما ەدى؟
– بۇگىنگى رەسەيدە تۇرىپ جاتقان تۇركى-مۇسىلمان حالىقتارى اراسىندا مەنىڭ كوپتەگەن تامىر-تانىسىم بار. ولاردىڭ بارلىعى دەرلىك ءبىزدىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت ەكەندىگىمىزگە قىزعانىشپەن قارايدى. «سەندەر سونداي باقىتتىسىڭدار! تاۋەلسىز ەلسىڭدەر!» دەپ تامسانىپ جاتقان كەزدە، شىنىمدى ايتايىن، مەن كەيدە جەرگە كىرىپ كەتە جازدايمىن. ۇيالامىن الگىلەردەن. ىشتەگى اڭگىمەنىڭ بارلىعىن ولارعا جايىپ سالمايسىڭ عوي. بىزدەر ءوز ازاتتىعىمىزدىڭ قادىرىن بىلمەي ءجۇرمىز. ازاتتىعىمىزعا ساي ازاماتتىعىمىز جوق. ازامات دەپ ايتاتىنداي تىرلىگىمىز از. بۇنىڭ بارلىعى، سايىپ كەلگەندە، جاۋاپكەرشىلىك ماسەلەسى. ەلدەگى ساياسي تەندەنتسيالار ەلدىڭ، جاي ادامداردىڭ ءوز بولاشاعىنا، مەملەكەتىنە دەگەن جاۋاپكەرشىلىگىن ازايتىپ جاتىر. جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا تەك ەركىن، ازات ويلايتىن ادامدار عانا الا الادى. ازامات بولۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ازات ويلانا ءبىلۋ قاجەت. ازامات بولۋ قۇلدىق، وتارلىق سانادان ارىلۋدى تالاپ ەتەدى. قۇل ازامات بولا المايدى. رەسەيدەگى تۇركىلەر سياقتى بوداندىقتى قۇداي-تاعالا قايتادان باسىمىزعا بەرمەسىن. بىراق سول باۋىرلارىمىزعا قاراپ بىزدەر دە بوساڭسىماۋىمىز قاجەت. كەرىسىنشە، ءوزىمىزدى-ءوزىمىز قاجاپ، ارەكەتكە شاقىرىپ، شارۋا جاساپ، تىرلىك جاساۋىمىز ابزال. بىزدەر، شىنداپ كەلسەك، جاڭاعى باۋىرلارىمىز ءۇشىن دە جاۋاپتىمىز. ءبىزدىڭ قازاق – ۇجىمدىق ەرتوستىك: باۋىرلارىمىز قاپاستا جاتسا، بىزدەر دە تولىق ازات بولا المايمىز. بىزدەر ولارعا رۋحاني دەم بەرىپ، جاندارىنا مەدەۋ بولىپ، رۋحاني كۇرەستەرىن، ازات رۋحىن ساقتاۋىنا بارىنشا ەڭبەك ەتسەك قانا بورىشىمىزدى اتقارعان بولىپ سانالامىز.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان ايگۇل سامەتقىزى.
"قازاق ادەبيەتى" گازەتى
تاقىرىپ وزگەرتىلىپ الىندى. تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: ۋاقىت پەن باقىت
