كەشە عانا ماسكەۋدە كەزەكتى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق فورۋم ءوتتى.

ءوز باسىم بۇل قاتارداعى وقيعانى سوڭعى كۇندەرى جيىلەپ كەتكەن حالىقارالىق جيىندار، ساميتتەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە قابىلدايمىن. بۇل ءىس-شارانىڭ پرورەسەيلىك استارى تاعى بار، ياعني ۋكرايناعا قارسى سوعىس اشىپ، الەم الدىندا قارابەت بولىپ، ورتادان الاستاتىلعان كرەمل وسىنداي جاساندى ءھام فورمالدى جيىندار ارقىلى ءوزىنىڭ سىرتقى الاڭداعى لەگيتيمدىگىن، ءوز قولداۋشىلارىنىڭ ءالى دە بار ەكەنىن باسقا جۇرتقا پاش ەتكىسى كەلەدى. وكىنىشكە وراي، وسىنداي شوۋدا ءبىزدىڭ ەل دە قاتىسۋعا ءماجبۇر...

وتكەن جىلدىڭ اقپانىنان بەرى ءپۋتيننىڭ ءسوزى نەگىزىنەن سوعىس اشقان ءوزىنىڭ نەويمپەريالىق پيعىلىن اقتاۋ، بۇكىل الەمنىڭ رەسەيگە قارسى مايدان اشۋى، سوعان توتەپ بەرۋ قاجەتتىلىگى سەكىلدى جاساندى تەزيستەردەن تۇراتىنىن كوكىرەگى وياۋ، كوزى اشىق اعايىن بايقاپ جۇرگەن بولار. بۇل جولى دا سول تاپتاۋرىن تەزيستەرىن قايتالاپ شىقتى.

سونىڭ ءبىرى – بىرپوليارلىق الەمدى ء(پۋتيننىڭ تۇسىنىگىنە ساي ول – ۇجىمدىق باتىس ديكتات ەتكەن الەم) قولدايتىنداردى «ءوز اياقتارىنا وزدەرى وق اتقاندارمەن» تەڭەپ، ساياسي لەكسيكونعا تاعى ءبىر سونى تەڭەۋ قوسۋى. سوندا سول «پوليۋسقا» قارسى شىققان باسقا ەلدەردىڭ كوشباسشىسى رەسەي بولعىسى كەلسە، ول باسقا ەلدەرگە ديكتات جاساماي ما؟ سول ديكتاتتىڭ كوكەسىن باسقالاردى ماقتامەن باۋىزداپ وتىرىپ، ەاەو اياسىندا كورسەتىپ جاتقان جوق پا؟!

ءوز باسىما پرەزيدەنتىمىزدىڭ ەاەو اياسىنداعى قارىم-قاتىناستاردى رەتتەيتىن قۇجاتتارعا قاتىستى سىني پىكىرى ساقتالىپ قانا قويماي، ودان سايىن تەرەڭدەي تۇسكەنى ۇنادى. توبەدەن ءتونىپ تۇرعان كرەمل ۇيىمداستىرعان وسىناۋ فورۋمدا سونداي ءسوز ايتۋ ءۇشىن دە مىنەز كەرەك بولار. ايتپەسە، ەاەو-عا مۇشە ەلدەردىڭ باسقا باسشىلارى ونداي اششى شىندىق ايتا قويمادى.

كەرىسىنشە، بەلارۋس، قىرعىز جاعىنان ەاەو ىشىندەگى ينتەگراتسيانى ودان سايىن تەرەڭدەتۋ، ءتىپتى مەملەكەتتىك ساياساتتى ءبىر ورتالىقتان رەتتەۋ سەكىلدى وعاش ويلار ايتىلىپ قالدى. ماسەلەن، قىرعىز پرەزيدەنتى جاپاروۆ ەاەو-نى «ەكونوميكالىق دامۋدىڭ دەربەس ءپوليۋسى» رەتىندە تانىپ، «ۇلتتىق دەڭگەيدەن جوعارى تۇراتىن ورگانداردىڭ وكىلەتتىگىن كۇشەيتۋدى» ۇسىندى.

وسى جيىندا پرەزيدەنت توقاەۆ ەاەو ءۇشىن اسا ماڭىزدى ءبىر پروبلەمانى قوزعادى. ول – ەاەو قاتارىنداعى ەكى ەل – رەسەي مەن بەلارۋستىڭ – باسقالاردان بولەك، بىرەگەي وداقتىق مەملەكەت قۇرۋىنىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي سالدارى (ونىڭ بۇل ءسوزى، اسىرەسە، «ەكى ەلدە ءبىر يادرولىق قارۋ» دەگەن ءازىل-شىنى ارالاس تەزيسى الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن مەسسەندجەرلەردە حيت بولىپ كەتتى!). جانە دە وتاۋ ىشىنەن وتاۋ تىگىپ، بولەك مەملەكەت قۇرعالى جاتقان باۋىرلاس قوس ەل مەن ەاەو قۇرامىنداعى باسقا ەلدەر (ارمەنيا، قازاقستان، قىرعىزستان) اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردى وسى باستان انىقتاپ الۋ قاجەتتىگى تۋرالى ءسوز قوزعاۋى ابدەن دۇرىس دەپ ويلايمىن.

ماسەلەن، ەاەو اياسىندا كەدەندىك باج سالىعىنان تۇسكەن قارجىنىڭ 85,065 پروتسەنتى رەسەي قالتاسىنا تۇسسە، 4,860 پروتسەنتى بەلارۋس ەنشىسىندە. وداقتىق مەملەكەت قۇرسا، ولار ەندىگى جەردە ەكى كۆوتا ەمەس، ءبىر عانا كۆوتاعا يە بولۋى ءتيىس ەمەس پە؟ ياعني، ەندىگى جەردە 2019 جىلى قول قويىلعان كەلىسىم-شارت قايتا قارالۋى شارت. بالكىم سول كەزدە قازاقستانعا تيەسىلى 6,955 پروتسەنت تە ءبىرشاما وزگەرەر.

ءوز سوزىندە پرەزيدەنتىمىز ەاەو ءۇشىن باسىم باعىت وداقتىڭ شەشۋشى ساياسي جانە ەكونوميكالىق ارىپتەسى – قىتايمەن ءتيىمدى قارىم-قاتىناس ورناتۋ بولۋى ءتيىس» ەكەنىن ايتتى.

ارينە، جوعارىدان ايتىلعان «پوليۋستىك» تەوريا تۇرعىسىنان بۇل دۇرىس تا بولار، ياعني ەاەو-دا ۇستەمدىك ەتىپ وتىرعان رەسەيگە بالاما ەل ەاەو-مەن بىرلەسە قيمىل-ارەكەت ەتە باستايدى. جانە دە مۇنداي ىنتىماقتاستىققا قىتايدىڭ ءوزى مۇددەلى بولۋى ءتيىس. ويتكەنى قىتايدان باستالاتىن جىبەك جولى ءدال وسى ەاەو ەلدەرى ارقىلى ءوتىپ جاتىر.

بىراق بۇنداي ۇسىنىستىڭ كولەڭكەلى جاعى دا جوق ەمەس.

ويتكەنى ەاەو-نى كۇشەيتۋگە قىتاي سەكىلدى الپاۋىت كىرىسسە، وندا ول وداقتىڭ عۇمىرى قىسقا بولا قويمايدى. ول دەگەنىڭىز – قازاقستان سەكىلدى الەۋەتى قىتاي مەن رەسەيدەن اناعۇرلىم ءالسىز ەل وسى ەكى گەگەموننىڭ قولبالاسى بوپ قالا بەرەدى دەگەن ءسوز!

بۇدان اسقان قاۋىپ، بۇدان اسقان قاتەر جوق شىعار!

ءامىرجان قوسان

Abai.kz