Senbi, 27 Sәuir 2024
Biylik 3328 12 pikir 25 Mamyr, 2023 saghat 11:27

Óz ayaghyna ózi oq atqan odaq...

Keshe ghana Mәskeude kezekti Euraziyalyq ekonomikalyq forum ótti.

Óz basym búl qatardaghy oqighany songhy kýnderi jiyilep ketken halyqaralyq jiyndar, samitterining biri retinde qabyldaymyn. Búl is-sharanyng proreseylik astary taghy bar, yaghny Ukrainagha qarsy soghys ashyp, әlem aldynda qarabet bolyp, ortadan alastatylghan Kremli osynday jasandy hәm formalidy jiyndar arqyly ózining syrtqy alandaghy legitimdigin, óz qoldaushylarynyng әli de bar ekenin basqa júrtqa pash etkisi keledi. Ókinishke oray, osynday shouda bizding el de qatysugha mәjbýr...

Ótken jyldyng aqpanynan beri Putinning sózi negizinen soghys ashqan ózining neoimperiyalyq pighylyn aqtau, býkil әlemning Reseyge qarsy maydan ashuy, soghan tótep beru qajettiligi sekildi jasandy tezisterden túratynyn kókiregi oyau, kózi ashyq aghayyn bayqap jýrgen bolar. Búl joly da sol taptauryn tezisterin qaytalap shyqty.

Sonyng biri – birpolyarlyq әlemdi (Putinning týsinigine say ol – újymdyq Batys diktat etken әlem) qoldaytyndardy «óz ayaqtaryna ózderi oq atqandarmen» tenep, sayasy leksikongha taghy bir sony teneu qosuy. Sonda sol «polusqa» qarsy shyqqan basqa elderding kóshbasshysy Resey bolghysy kelse, ol basqa elderge diktat jasamay ma? Sol diktattyng kókesin basqalardy maqtamen bauyzdap otyryp, EAEO ayasynda kórsetip jatqan joq pa?!

Óz basyma preziydentimizding EAEO ayasyndaghy qarym-qatynastardy retteytin qújattargha qatysty syny pikiri saqtalyp qana qoymay, odan sayyn terendey týskeni únady. Tóbeden tónip túrghan Kremli úiymdastyrghan osynau forumda sonday sóz aitu ýshin de minez kerek bolar. Áytpese, EAEO-gha mýshe elderding basqa basshylary onday ashy shyndyq aita qoymady.

Kerisinshe, belarusi, qyrghyz jaghynan EAEO ishindegi integrasiyany odan sayyn terendetu, tipti memlekettik sayasatty bir ortalyqtan retteu sekildi oghash oilar aitylyp qaldy. Mәselen, qyrghyz preziydenti Japarov EAEO-ny «ekonomikalyq damudyng derbes polusi» retinde tanyp, «últtyq dengeyden joghary túratyn organdardyng ókilettigin kýsheytudi» úsyndy.

Osy jiynda preziydent Toqaev EAEO ýshin asa manyzdy bir problemany qozghady. Ol – EAEO qataryndaghy eki el – Resey men Belarusityng – basqalardan bólek, biregey odaqtyq memleket qúruynyng ekonomikalyq jәne sayasy saldary (onyng búl sózi, әsirese, «eki elde bir yadrolyq qaru» degen әzil-shyny aralas teziysi әleumettik jeliler men messendjerlerde hit bolyp ketti!). Jәne de otau ishinen otau tigip, bólek memleket qúrghaly jatqan bauyrlas qos el men EAEO qúramyndaghy basqa elder (Armeniya, Qazaqstan, Qyrghyzstan) arasyndaghy qarym-qatynastardy osy bastan anyqtap alu qajettigi turaly sóz qozghauy әbden dúrys dep oilaymyn.

Mәselen, EAEO ayasynda kedendik baj salyghynan týsken qarjynyng 85,065 prosenti Resey qaltasyna týsse, 4,860 prosenti Belarusi enshisinde. Odaqtyq memleket qúrsa, olar endigi jerde eki kvota emes, bir ghana kvotagha ie boluy tiyis emes pe? Yaghni, endigi jerde 2019 jyly qol qoyylghan kelisim-shart qayta qaraluy shart. Bәlkim sol kezde Qazaqstangha tiyesili 6,955 prosent te birshama ózgerer.

Óz sózinde preziydentimiz EAEO ýshin basym baghyt odaqtyng sheshushi sayasy jәne ekonomikalyq әriptesi – Qytaymen tiyimdi qarym-qatynas ornatu boluy tiyis» ekenin aitty.

Áriyne, jogharydan aitylghan «polustik» teoriya túrghysynan búl dúrys ta bolar, yaghny EAEO-da ýstemdik etip otyrghan Reseyge balama el EAEO-men birlese qimyl-әreket ete bastaydy. Jәne de múnday yntymaqtastyqqa Qytaydyng ózi mýddeli boluy tiyis. Óitkeni Qytaydan bastalatyn Jibek joly dәl osy EAEO elderi arqyly ótip jatyr.

Biraq búnday úsynystyng kólenkeli jaghy da joq emes.

Óitkeni EAEO-ny kýsheytuge Qytay sekildi alpauyt kirisse, onda ol odaqtyng ghúmyry qysqa bola qoymaydy. Ol degeniniz – Qazaqstan sekildi әleueti Qytay men Reseyden anaghúrlym әlsiz el osy eki gegemonnyng qolbalasy bop qala beredi degen sóz!

Búdan asqan qauip, búdan asqan qater joq shyghar!

Ámirjan Qosan

Abai.kz

12 pikir