الەمنىڭ نۇرى – ايەلدەر
ەلورداداعى تاۋەلسىزدىك سارايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ قولداۋىمەن، «قازاقستاننىڭ ىسكەر ايەلدەرى قاۋىمداستىعى» ۇيىمداستىرعان ايەلدەردىڭ ءۇشىنشى ەۋرازيالىق ءسامميتى وتۋدە. وعان ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىنەن 350-گە جۋىق ايەل مەن رەسەي، بەلارۋس، باشقۇرتستان، وزبەكستان، قىرعىزستاننان كەلگەن قوناقتار قاتىسۋدا.
وعامنىڭ قوزعاۋشى كۇشى
سوڭعى ون جىلدىقتا ەلىمىزدىڭ قوعامدىق ساياسي ومىرىندە ايەلدەردىڭ بەلسەندىلىگى ارتقانى بايقالادى. بۇل ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ 1998 جىلى 22 جەلتوقسانداعى وتباسى جانە ايەلدەر ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسياسىن قۇرۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى. وسى جىلداردىڭ ىشىندە كوميسسيانىڭ اتاۋى بىرنەشە رەت ءوزگەرگەنىمەن، زاتى، ءمانى سول كۇيىندە قالىپ، ايەلدەردىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋ، ولاردىڭ قوعامدىق-ساياسي قىزمەتتەرگە ارالاسۋىنا، مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى شەشىمدەر قابىلداۋىنا ىقپال ەتۋ، ەكونوميكالىق تۇرعىدا العا جىلجىتۋ جانە زورلىق كورسەتۋدىڭ بارلىق ءتۇرىن جويۋ سىندى نەگىزگى باعىتتاردا جۇمىس ىستەپ كەلەدى. وسى جىلداردىڭ ىشىندە قاناتىن كەڭگە جايعان ۇلتتىق كوميسسيانىڭ ەلەۋلى ەڭبەگىن، وعان ءمۇددەلىلىك تانىتا العان قازاقستاندىق ايەلدەردىڭ بەلسەندىلىگىن وسى جىلدىڭ قازان ايىنىڭ سوڭىن الا بۇكىلالەمدىك ەكونوميكالىق فورۋم تالدامالىق توبى جاريالاعان ماتەريالدان دا كورۋگە بولادى.
ەلورداداعى تاۋەلسىزدىك سارايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ قولداۋىمەن، «قازاقستاننىڭ ىسكەر ايەلدەرى قاۋىمداستىعى» ۇيىمداستىرعان ايەلدەردىڭ ءۇشىنشى ەۋرازيالىق ءسامميتى وتۋدە. وعان ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىنەن 350-گە جۋىق ايەل مەن رەسەي، بەلارۋس، باشقۇرتستان، وزبەكستان، قىرعىزستاننان كەلگەن قوناقتار قاتىسۋدا.
وعامنىڭ قوزعاۋشى كۇشى
سوڭعى ون جىلدىقتا ەلىمىزدىڭ قوعامدىق ساياسي ومىرىندە ايەلدەردىڭ بەلسەندىلىگى ارتقانى بايقالادى. بۇل ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ 1998 جىلى 22 جەلتوقسانداعى وتباسى جانە ايەلدەر ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسياسىن قۇرۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى. وسى جىلداردىڭ ىشىندە كوميسسيانىڭ اتاۋى بىرنەشە رەت ءوزگەرگەنىمەن، زاتى، ءمانى سول كۇيىندە قالىپ، ايەلدەردىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋ، ولاردىڭ قوعامدىق-ساياسي قىزمەتتەرگە ارالاسۋىنا، مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى شەشىمدەر قابىلداۋىنا ىقپال ەتۋ، ەكونوميكالىق تۇرعىدا العا جىلجىتۋ جانە زورلىق كورسەتۋدىڭ بارلىق ءتۇرىن جويۋ سىندى نەگىزگى باعىتتاردا جۇمىس ىستەپ كەلەدى. وسى جىلداردىڭ ىشىندە قاناتىن كەڭگە جايعان ۇلتتىق كوميسسيانىڭ ەلەۋلى ەڭبەگىن، وعان ءمۇددەلىلىك تانىتا العان قازاقستاندىق ايەلدەردىڭ بەلسەندىلىگىن وسى جىلدىڭ قازان ايىنىڭ سوڭىن الا بۇكىلالەمدىك ەكونوميكالىق فورۋم تالدامالىق توبى جاريالاعان ماتەريالدان دا كورۋگە بولادى.
وندا گەندەرلىك تەڭدىك بويىنشا ءبىزدىڭ ەلىمىز 135 مەملەكەتتىڭ ىشىندە الدىڭعى جىلدارداعى كورسەتكىشتەن 18 ساتى جوعارى كوتەرىلىپ، 31-ءشى ورىنعا تۇراقتاعانى بەلگىلى بولدى. ەلوردا تورىندە وتكىزىلگەن كەشەگى ءسامميتتىڭ اشىلۋ بارىسىندا ءسوز العان ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات ءجونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ ءتورايىمى گۇلشارا ابدىقالىقوۆا بۇل كورسەتكىشتىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن جاقسى جەتىستىك ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ول مۇنداي تابىسقا ەلباسىنىڭ انا مەن بالانى قورعاۋ، وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياساتتى قولداۋ بويىنشا جۇرگىزىلىپ وتىرعان جۇيەلى جۇمىستارىنىڭ ارقاسىندا، سونداي-اق پرەزيدەنتتىڭ ساياسي مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى ايەلدەر وكىلدىگىن 30 پايىزدان كەم ەمەس دەڭگەيگە جوعارىلاتۋ تۋرالى تاپسىرماسىنا وراي ارنايى ءىس-قيمىل جوسپارىنىڭ قابىلدانۋى بارىسىندا قول جەتكەنىن ءمالىمدەدى. ءتورايىم سونىمەن قاتار، ەلىمىزدەگى ءارتۇرلى باسقارۋ قۇرىلىمدارىنداعى ايەلدەر سانى ارتىپ كەلە جاتقانىن، تەك پارلامەنت ماجىلىسىنە دەپۋتات اتانعان ايەلدەر سانىنىڭ ءوزى 24 پايىزدى قۇرايتىنىن العا تارتتى. سونداي-اق، بۇگىنگى تاڭدا اتقارۋشى ورگاندارداعى باسشى ايەلدەردىڭ دە ۇلەس سالماعى وسكەن.
قوعامىمىزدا كاسىپكەر ايەلدەردىڭ دە ىقپالى ارتىپ كەلە جاتقانى شىندىق. ماسەلەن، سوڭعى ۋاقىتتا «دامۋ» كاسىپكەرلىكتى قولداۋ قورى ارقىلى، «جۇمىسپەن قامتۋ-2020» باعدارلاماسى بويىنشا شاعىن نەسيە الاتىن ايەلدەردىڭ سانى وسكەن. «جۇمىسپەن قامتۋ-2020» باعدارلاماسى بويىنشا نەسيە الۋشىلاردىڭ 40 پايىزىن ايەلدەر قۇرايدى ەكەن. «ەلىمىزدىڭ بارلىق وبلىستارىندا ايەل كاسىپكەرلەردىڭ تۇراقتى ءوسۋى بايقالادى. بۇگىندە ەرلەرمەن تەڭ دارەجەدە «جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىن» 3 ميلليوننان استام ايەل قۇرۋدا. ولاردىڭ باسىم بولىگى جەكە بيزنەس باعىتىندا تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتىر. جالپى ىشكى ءونىمدى قالىپتاستىرۋدا ولاردىڭ ۇلەسى 40 پايىزعا جۋىق كورسەتكىشتى قۇرايدى. ايتسە دە ەلىمىزدىڭ قازىرگى تاڭدا كەدەن وداعىنا مۇشە بولۋىنا بايلانىستى بۇل باعىتتا تۋىنداپ وتىرعان ماسەلەلەر دە جوق ەمەس. اتاپ ايتقاندا، كەدەن وداعىنداعى كاسىپكەر ايەلدەردىڭ الەۋەتى ازىرگە تولىق پايدالانىلماي وتىر. بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى جانداندىرىپ، بيزنەستى دامىتۋ مەن بىرلەسكەن كاسىپورىنداردى قۇرۋداعى مۇمكىندىكتەردەن ايىرىلىپ قالۋعا جول بەرمەۋ كەرەك»، - دەدى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ ءتورايىمى. وسى ورايدا گ. ءابدىقالىقوۆا يدەيالار مەن تاۋارلار اينالىمىنىڭ، ايەلدەر جارمەڭكەلەرىن وتكىزۋدىڭ اۋماعىن كەڭەيتۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋداردى.
ساميتتە بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ «ايەلدەر، بەيبىتشىلىك جانە قاۋىپسىزدىك» قارارىن قازاقستاندا ىسكە اسىرۋ تۋرالى دا ايتىلدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ايەلدەردىڭ ءبىتىمگەرلىك وپەراتسيالارعا قاتىسۋىن قامتيدى. قوعامدا اتالعان قارار تەك قاقتىعىستىق احۋال ورىن العان ەلدەر ءۇشىن عانا دەگەن قاتە تۇسىنىك قالىپتاسقان. قارار قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جۇيەسىندەگى گەندەرلىك رەفورمانى جانە مەملەكەتتىڭ اۋماعىندا قاقتىعىس بولۋىنا نەمەسە بولماۋىنا قاراماستان، ايەلدەردىڭ بىتىمگەرلىك وپەراتسيالارعا قاتىسۋىن بىلدىرەدى. ايەلدەر ءارقاشان وتباسىندا جانە قوعامدا دا بىتىمگەر بولىپ كەلدى. اتالعان قاراردى دۇرىس ءارى ساۋاتتى ىسكە اسىرۋ - مەملەكەتتەردەگى كوپتەگەن قاقتىعىستاردى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
ءسامميتتىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قاتىسقان بەلارۋس رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى سەرگەي سيدورسكيدىڭ نەگىزگى اڭگىمەسى كەدەن وداعى توڭىرەگىندە ءوربىدى. ول بىرەگەي ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ قالىپتاسىپ كەلە جاتقانىن، سوندىقتان باسەكەلەستىك ورتانىڭ دامۋى دا زاڭدى قۇبىلىس ەكەنىن ايتىپ، جۇمىس كۇشىنىڭ، كاپيتالدىڭ، ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ ارتۋىنان ءۇمىتتى ەكەنىن جەتكىزدى. «قازىردىڭ وزىندە بەلارۋس مەملەكەتىنىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمى كەدەن وداعى اياسىندا ەكى ەسە وسكەنىن بايقاۋعا بولادى. بۇل وداق تەك ەكونوميكالىق بايلانىستى عانا دامىتپايدى. وداققا مۇشە ەلدەر اراسىنداعى دوستىقتىڭ نىعايۋىنا دا اسەر ەتەدى. نەگە دەسەڭىز، وسىنداي ارالاس-قۇرالاستىققا جول اشاتىن الاڭقايلار ارقىلى ادامدار ءبىر-بىرىنە ەتەنە بولا تۇسەدى. ونىڭ ىشىندە ايەل-انالاردىڭ ءىسكەرلىك قارىم-قاتىناسىنىڭ دوستىققا ۇلاسۋى زاڭدى»، - دەدى س.سيدورسكي.
جيىنعا قاتىسۋشىلاردى پرەمەر-مينيستردىڭ ورىنباسارى قىرىمبەك كوشەرباەۆ، «مارحامات» قايىرىمدىلىق قورىنىڭ قامقورشىلىق كەڭەسىنىڭ ءتورايىمى گۋلشات حاميتوۆا (باشقۇرتستان رەسپۋبليكاسى) قۇتتىقتادى.
ءسامميتتىڭ رەسمي بولىگى اياقتالعان سوڭ ىسكەر ايەلدەردىڭ شەرۋى وتكىزىلدى. شەرۋگە ءار وبلىستىڭ، قالانىڭ دەلەگاتتارىن باستاپ كەلگەن بەلسەندى ايەلدەر قاتىسىپ، ارقايسىسى ءوز وڭىرلەرى اتىنان قاتىسۋشىلاردى جىگەرلەندىرەتىن ءبىر-ءبىر اۋىز لەبىزدەرىن جولدادى.
بۇل جيىننىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى رەتىندە وتاندىق ءونىم ءوندىرۋشى ايەلدەردىڭ ءونىمدەرىنىڭ كورمەسى ۇيىمداستىرىلعانىن اتاپ ايتۋعا بولادى. كورمەگە ەلىمىزدىڭ ءار ءوڭىرىنەن كەلگەن ايەلدەر جەتەكشىلىك ەتەتىن 50 كاسىپورىن قاتىستى. سونىڭ ىشىندە استانالىق «ستوليچنىي» ءسۇت زاۋىتىنىڭ، الماتىلىق «Aida Kaumenova» ءسان ءۇيىنىڭ، قىزىلوردالىق «ماحانبەت پ» جك-ءنىڭ، پاۆلودار وبلىسىنىڭ «گوفريتورا» زاۋىتى، «ورتوپروت» فيرماسى، «رومات» فارماتسەۆتيكالىق كومپانياسىنىڭ ونىمدەرى ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تۋدىردى.
سامميت «ىسكەرلىك جانە ەكونوميكالىق داعدىنى دامىتۋ جولدارىمەن ايەلدەر مۇمكىندىگىن كەڭەيتۋ» دەگەن تاقىرىپتا كونفەرەنتسيامەن جالعاستى. ونىڭ شەڭبەرىندە «ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا - ءتيىمدى ەكونوميكالىق دامۋ ستراتەگياسى»، «ايەلدەر كاسىپكەرلىگىن دامىتۋ جانە شەت ەلدەردىڭ ءساتتى ءتاجىريبەسى»، «مەملەكەت پەن كاسىپكەرلىك اراسىنداعى ارىپتەستىك»، «قوعامدى الەۋمەتتىك جاڭارتۋ جانە حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋ» سەسسيالارى ءۇش كۇن بويى جۇمىس ىستەيتىن بولادى.
سونىمەن قاتار، سامميتتە يميدج، تۇلعالىق دامۋ، حالىقتىق IPO, ساتىلىم، ماركەتينگ، كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا جەتەكشى مامانداردىڭ قاتىسۋىمەن ترەنينگتەر جانە اتاقتى نۇسقاۋشى الەكساندر لەۆيتاستىڭ «پارتيزاندىق ماركەتينگى» بويىنشا شەبەرلىك ساباقتارىن وتكىزۋ جوسپارلانعان.
قاتىسۋشىلار لەبىزى:
التىن ەشانقۇلوۆا،
وڭتۇستىك قازاقستان وبلى-سىنداعى ماقتاارال اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى:
- ماقتاارالدان ءۇش دەپۋتات، ءبىر كاسىپكەر، ءبىر مەكتەپ ديرەكتورى، ءبىر باس دارىگەر كەلدىك. باسشى ايەلدەردى ەۋرازيالىق ايەلدەر سامميتىندە ءبىر-بىرىمەن تانىسىپ، ءبىرىنىڭ وزىق ءىسىن ەكىنشى بىرەۋلەرى وقىپ، ۇيرەنسىن، ءتاجىريبە الماسسىن دەگەن ماقساتپەن ىرىكتەگەن جايىمىز بار. كورىپ وتىرعانىمىزداي، راسىندا بۇعان شەت ەلدەردەن دە قوناقتار قاتىسۋدا. ولارمەن ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەر كەزدەسىپ، كەلەشەك ءىس-جوسپارلارىن بەلگىلەسىپ جاتىر. ءوڭىرلەردەن كەلگەن كورمەلەر ارقىلى ناسيحاتتالعان ونىمدەر كوپ وي سالعانىن ايتا كەتكەن ءجون. سان ءتۇرلى سالاداعى ايەلدەر مۇندا ارىپتەستەرىمەن پىكىر الماسىپ، وزدەرىن مازالاعان جايتتاردى قوزعاۋ ارقىلى قوعامنىڭ ءبىراز تۇيتكىلىن شەشۋگە مۇمكىندىك تۋاتىنى بەلگىلى. بۇل جەردە كوپ ءىس كاسىپكەردىڭ ىسكەرلىگىنە بايلانىستى دەپ ويلايمىن. ماسەلەن، ولاردىڭ اراسىنان باسقا وڭىرلەردە ءوز بيزنەسىن اشقىسى كەلەتىندەر شىعۋى ابدەن مۇمكىن.
ستاتيستيكالىق دەرەك بويىنشا اۋداندا 308 مىڭ حالىق تۇرسا، سونىڭ 158 مىڭى ايەلدەر. اۋداندا باتىر انالار وتە كوپ. سوڭعى التى ايدىڭ كورسەتكىشى بويىنشا 2319 باتىر انا ءتىركەلگەن. ءمىرزاشول - دۇنيەگە ءسابي اكەلۋ جاعىنان ەلىمىزدە العاشقى ورىندا تۇرعان ايماق دەسەك، ءبىر ايدا 50 شاقتى ايەل بۇل ءتىزىمدى تولىقتىرىپ وتىرادى. 2314 كاسىپكەردىڭ 312-ءسى، ال 121 مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ 52-ءسى ايەل بولۋىنىڭ ءوزى وڭىردەگى نازىك جاندىلارعا دەگەن قۇرمەتتىڭ دەڭگەيىن ايعاقتاپ تۇرعانداي.
ورازگۇل شىلمىرزاەۆا،
كاسىپكەر:
- ايەلدەردىڭ ءۇشىنشى ەۋرازيالىق سامميتىنە قاتىسىپ وتىرعانىما وتە قۋانىشتىمىن. سەبەبى، بولاشاقتا كوپتەگەن يدەيالارىمدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن، بيزنەسىمدى جانداندىرۋعا مۇنداي باسقوسۋلار وتە-موتە پايدالى. ايەلدەردى ەلوردانىڭ تورىنە شىعارعان ەلباسىنىڭ سارابدال ساياساتىنا العىسىمىز شەكسىز. مەنىڭ بۇل سالادا قىزمەت ىستەپ ءجۇرگەنىمە ون جىلدىڭ ءجۇزى بولىپ قالدى. بۇرىن رەسەيدەگى ءارىپتەستەرىممەن كوپ جۇمىس جاسادىم. ال مىنا سامميتتە بەلورۋسسيادان كەلگەن كاسىپكەرلەرمەن كەزدەسىپ جاتىرمىز. كەلەشەكتە ونداعى توقىما فابريكاسىمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋگە نيەتتىمىز. ولارمەن وسى كەزدەسۋ بارىسىندا كەلىسىم- شارتقا وتىرسام با دەگەن ويىم بار. جاقىندا 30 ادام جۇمىس ىستەيتىن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىن اشتىم. بۇل دا بولسا پرەزيدەنتتىڭ 20 تاپسىرماسىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىنداعى وڭ قادامىمىز بولىپ تابىلادى.
جانات اساباەۆا،
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى اتىراۋ وبلىستىق حاتشىلى-عىنىڭ مەڭگەرۋشىسى:
- بيلىكتە، اسىرەسە، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە شەشىم قابىلداۋدا ايەلدەردىڭ كوبىرەك بولۋىن قالايمىن. قازىرگى ءبىزدىڭ دەڭگەي سكانديناۆيا، نورۆەگيا سىندى ەلدەرمەن سالىستىرعاندا، الدەقايدا تومەن. سونىڭ ىشىندە اتىراۋ وبلىسىندا ايەلدەردىڭ بيلىكتەگى ۇلەسى 12 پايىز دەپ ايتۋعا بولادى. ارينە، ءبىز وسىنداي كەلەلى جيىنداردا تەك قانا ايەلدەردىڭ ساياساتتاعى ورنىن، الەۋمەتتىك مارتەبەسىن نەمەسە ەكونوميكالىق جەتىستىكتەرىن ءسوز ەتىپ، ونىڭ باسقا قىرىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ايەلدەردى جان-جاقتى كوتەرۋ ماسەلەلەرى قوزعالۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.
ال ەندى مەنىڭ تىكەلەي ءوز باسىم «بۇل سامميت ايەلدەرگە نە بەرەدى؟» دەگەن ساۋالعا بىلايشا جاۋاپ بەرگىم كەلەدى. بۇل ءسامميتتىڭ ەرەكشەلىگى، نەگىزىنەن كاسىپكەر ايەلدەردى جيناۋىندا. ءتىپتى رەسەيدەن، باشقۇرتستاننان، بەلارۋس مەملەكەتىنەن كەلگەن قوناقتار اراسىندا دا كاسىپكەر ايەلدەر بارشىلىق. سوندىقتان جيىندا بيزنەس سالاسىنداعى ايەلدەردىڭ بىلىكتىلىگى كوتەرىلەدى دەپ ويلايمىن. ولاردىڭ كاسىپكەرلىگىن دامىتۋعا قاتىستى قانشاما قۇندى ويلار ايتىلاتىنىنا، ءار ادام وزىنە سەنىمدى جاڭا سەرىكتەس تاباتىنىنا سەنىمدىمىن.
ۆەرا سۋحورۋكوۆا،
«ەرتىس» اكك اق باسقارماسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى:
- ايەلدەردىڭ ءسامميتى ءنازىك جاراتىلىس يەلەرىنىڭ قوعامداعى بەلسەندىلىگى مەن ولاردىڭ بيزنەستەگى ءرولىن ارتتىرۋدا ماڭىزدى ورىن الادى دەپ ەسەپتەيمىن. نەگىزىنەن مۇنداي ءىرى باسقوسۋلار ايەلدىڭ قولىنان قىرۋار ءىس كەلەتىنىن، ومىردەگى كوپ جەتىستىكتەر ايەلدەر بەلسەندىلىگىنىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اساتىنىن ايقىن سەزىندىرە تۇسەتىنى شىندىق. ويتكەنى، ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن ارىپتەستەردىڭ جانايقايىنا قۇلاق تۇرۋگە مۇمكىندىك تۋادى. مۇندا قازىر ءبىز سان سالادا جۇمىس ىستەيتىن زامانداس، قۇربىلارىمىزدى تولعاندىراتىن ماسەلەلەردى قىزۋ تالقىلاۋ ۇستىندەمىز. ساياساتتاعى، بيزنەستەگى، باسقا دا سالاداعى تولىپ جاتقان پروبلەمالار مەن تۇيتكىلدەردىڭ ءتۇيىنىن شەشۋگە جيىلعان جۇرتتىڭ اراسىندا 20 شىعىسقازاقستاندىق ايەلدىڭ دە العا توسار ماسەلەلەرى از ەمەس. وڭىردەگى ايەلدەردىڭ دەنى بيۋدجەتتىك سالادا قىزمەت ىستەيتىندىكتەن، مۇنداعى قوردالانعان ويلاردى سامميتتىڭ بارىسىندا بارىنشا تارقاتىپ ايتۋعا تىرىسىپ باعامىز. اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن قۇربىلاردىڭ، سونداي-اق، بۇرىن قۇرمەتتى ەڭبەك دەمالىسىنا شىققان زەينەتكەرلەردىڭ جالاقىسى مەن زەينەتاقىسىنا قاتىستى ۇسىنىس-تىلەكتەرىمىز دا ءتيىستى ورىنداردىڭ قۇلاعىنا جەتەدى دەگەن سەنىمدەمىن.
راشكۇل وسپاناليەۆا،
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى، «بەرەكە» كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى:
- وڭتۇستىكتەن سامميتكە وتىزعا جۋىق دەلەگات قاتىسۋدامىز. ءوزىم ءوڭىردەگى ساياساتكەر ايەلدەردىڭ ءتورايىمى قىزمەتىن اتقارامىن. ونىڭ 25 بەلسەندى مۇشەسى بار. وبلىستىق ءماسليحاتتاعى ەلۋ دەپۋتاتتىڭ ءىشىندەگى جالعىز ايەلمىن. ەر-ازاماتتارىن قاي جەردە جۇرسە دە سىيلاپ، ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىن قازاق قىزىنىڭ ۇياڭدىعىنان مۇنداعى جاعداي باسقا وڭىرلەرگە قاراعاندا ءسال باسقاشالاۋ. سول ءۇشىن دە بۇگىندە ايەلدەردىڭ ساياساتتاعى ءرولىن ارتتىرۋ ماسەلەسى بىزدەردى قاتتى تولعاندىرادى. ارينە، مۇندا ىسكەر، كاسىپكەر ايەلدەر جەتكىلىكتى. ەلدىڭ دەموگرافياسىن وسىرۋگە دە وڭتۇستىكتىڭ ايەلدەرىنىڭ قوسىپ جاتقان ۇلەسى ولشەۋسىز. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جان-جاقتى دەگەن تەڭەۋ وسى ءبىزدىڭ جاقتىڭ ايەلدەرىنە قاراتىپ ايتىلعانداي. بىراق تا سوعان قاراماستان ولاردىڭ باسشىلىق قىزمەتتەردەگى ۇلەس سالماعى وتە ماردىمسىز. اۋدان باسشىلارىن ايتپاعاننىڭ وزىندە اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىندە جۇرگەن قىز-كەلىنشەكتەر ءبىرلى-جارىم عانا، بولماسا جوقتىڭ قاسى. كاسىپكەر ايەلدەردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك دەسەك، ايەلدەرگە ايعايلاتىپ ەشقانداي جاقسىلىق جاساۋدىڭ قاجەتى جوق، تەك بيزنەستى جاڭادان باستاپ كەلە جاتقان قۇربىلارىما ەشقانداي كەدەرگى كەلتىرىلمەسە ەكەن دەر ەدىم. بالالاردىڭ قۇقىق بۇزۋشىلىق فاكتىلەرىنىڭ كوبەيىپ كەتۋ سەبەبى، ايەلدەردىڭ سىرتتا جۇمىس ىستەپ، بالا تاربيەسىمەن اينالىسپاۋىنان دەگەن سىڭارجاق پىكىر قالىپتاسقان. بۇل - دۇرىس ەمەس. كەيدە ءتىپتى ايەلدىڭ كوبى بازاردا، بولماسا مەملەكەتتىك قىزمەتتە، ال 70 پايىزى كولىك ايدايدى، ەر ادامداردىڭ جۇمىسىنىڭ ءبارىن ايەلدەر تارتىپ الىپ جاتىر دەگەن سياقتى جاڭساق ويلاردى قۇلاعىمىز شالىپ قالاتىنى راس. ال مەن بىلاي دەپ ايتار ەدىم، وڭتۇستىكتىڭ ايەلدەرىنىڭ قولىنان دۇنيەگە ءسابي اكەلۋ دە، ۇرپاق تاربيەسىمەن اينالىسۋ دا، سونىمەن قاتار، جۇمىس ىستەي ءبىلۋ دە كەلەدى. ءبىزدىڭ ايەلدەر جان-جاقتى، بىراق ءسال-ءپال باتىلدىق جەتپەي جاتاتىنى تاعى بار.
ۇلبوسىن احمەتوۆا،
ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى
«قايسار-سەرۆيس» جشس-ءنىڭ باس ديرەكتورى:
- كيەلى ماڭعىستاۋ توپىراعىنان بۇل سامميتكە ءۇش ايەل كەلدىك. «وسەر ەلدىڭ ۇلدارى ءبىرىن-ءبىرى باتىر دەيدى، وسەر ەلدىڭ قىزدارى ءبىرىن-ءبىرى اسىل دەيدى»، دەپ حالقىمىز بەكەر ايتپاعان. سوندىقتان قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ەڭ ىسكەر، بەلسەندى دەگەندەرىن جيناعان مىنا ءسامميتتى ۇيىمداستىرۋشىلارعا العىسىمدى ءبىلدىرگىم كەلەدى. كوبىمىز مۇندا ءوزارا پىكىر، تاجىريبە الماسۋعا، بولاشاققا بىرگە جوسپار قۇرۋ ءۇشىن كەلدىك. ءوزىم 1986 جىلدان بەرى جەكە كاسىپكەرلىكپەن اينالىسامىن. 1996 جىلدان باستاپ قۇرىلىس بيزنەسىمەن شۇعىلدانىپ، 2004 جىلعا دەيىن ون تۇرعىن ءۇيدى ىسكە قوستىق. 687 وتباسىن پاتەرمەن قامتاماسىز ەتتىك. قازىر اۋماعى 3,5 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن مەديتسينالىق ورتالىق سالىپ جاتىرمىز. بۇيىرتسا، كەلەسى جىلى جازدا ىسكە قوسىلادى دەپ كۇتىلۋدە. جالپى، مەنىڭ كەيبىر ەر ازاماتتاردىڭ ءوزى تاۋەكەل ەتە المايتىن مۇنداي قيىن كاسىپتى تاڭداۋىما وتباسىمنىڭ جاعدايى تۇرتكى بولدى. بەس بالاممەن ءبىر بولمەلى پاتەردە تۇردىم. دۇنيەگە ءسابي اكەلگەننەن كەيىن ءار اتا-انا ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ جەكە تۇراتىن ءوزىنىڭ ءبىر بۇرىشى بولسا دەپ ارماندايدى. قازىر ول ارمانىمنىڭ ءبارى ورىندالدى. بەس بولمەلى ۇيگە قول جەتكەن ۋاقىتتا ۇل-قىزدارىم ءوز الدارىنا وتباسىن قۇرىپ جاتىر. بۇگىندە بەس نەمەرە سۇيگەن وزىمنەن اسقان باقىتتى انا بار ما دەپ ويلايمىن. سامميتكە كەلسەك، جەر-جەردەن كەلگەن قۇربىلارىمنىڭ، جالپى جەر بەتىندەگى انالاردىڭ ءبارىنىڭ ويلايتىن ءبىر-اق ارمانى بار شىعار. ول - ەلدىڭ بەيبىت ءومىرى مەن تىنىشتىعى. ەڭ باستى بايلىق وسى.
«ەگەمەن قازاقستان»
