قازاقستاننىڭ سپورتتىق امبيتسيا قانشا تۇرادى؟ ەسەپ كوميتەتىنىڭ جۋىردا جاريالانعان ەسەبىنە قاراپ، بۇل ساۋالعا ناقتى جاۋاپ ايتۋ قيىن. بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن بىرەر مىسال كەلتىرۋ جەتكىلىكتى. مىسالى، تۋريندەگى قىسقى وليمپيادا 1 ملرد 700 ملن دوللارعا، ۆانكۋۆەردەگى قىسقى وليمپيادالىق ويىندار 1 ملرد 800 ملن دوللارعا  ءتۇسىپتى. ال 2011 جىلى استانا مەن الماتى قالالارىندا وتكەن ءVىى قىسقى ازيا ويىندارى قازىنانىڭ قالتاسىن 1 ملرد 650 ملن دوللارعا قاعىپ العان ەكەن. باقساق، ەلىمىزدە وتكەن قۇرلىقتىق جارىستىڭ قارجىلىق قۇلاشى وليمپيادالىق ويىندارعا جەتىپ قالىپتى.

قازاقستاننىڭ سپورتتىق امبيتسيا قانشا تۇرادى؟ ەسەپ كوميتەتىنىڭ جۋىردا جاريالانعان ەسەبىنە قاراپ، بۇل ساۋالعا ناقتى جاۋاپ ايتۋ قيىن. بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن بىرەر مىسال كەلتىرۋ جەتكىلىكتى. مىسالى، تۋريندەگى قىسقى وليمپيادا 1 ملرد 700 ملن دوللارعا، ۆانكۋۆەردەگى قىسقى وليمپيادالىق ويىندار 1 ملرد 800 ملن دوللارعا  ءتۇسىپتى. ال 2011 جىلى استانا مەن الماتى قالالارىندا وتكەن ءVىى قىسقى ازيا ويىندارى قازىنانىڭ قالتاسىن 1 ملرد 650 ملن دوللارعا قاعىپ العان ەكەن. باقساق، ەلىمىزدە وتكەن قۇرلىقتىق جارىستىڭ قارجىلىق قۇلاشى وليمپيادالىق ويىندارعا جەتىپ قالىپتى.

ناعىز ميستيكا!

ءVىى قىسقى ازيادانىڭ قازاق ەلىندە وتكەن جەتى كۇنى بيۋدجەتكە ءبىراز سالماق سالدى. قىسقى ويىندار قازىنانى 233 ملرد 500 ملن تەڭگەگە ورتايتىپ كەتتى. ءبىر جاعىنان، ايداي الەم نازارىن اۋدارعان مۇنداي جارىس قازاقتىڭ باعىنا كۇندە بۇيىرماس. قارجى شىعىندالسا، نەسى بار ەكەن؟ قالا بەردى، ەلدىك مۇددە، مەملەكەتىمىزدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى جاعىمدى ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ دەگەن ۇعىم تاعى بار. وسى تۇرعىدا قارجىنى ايتىپ، پەندەشىلىككە سالىنۋ ورىنسىز شىعار-اق. دەگەنمەن ازيادا قازانىنداعى قارجى قانشالىقتى كوپ بولسا، بىرەۋلەر ايتۋلى دودانى ايتا ءجۇرىپ، زاڭدى وڭدى-سوڭدى بۇزىپ ۇلگەرىپتى. قازاننان قاقپاق كەتتى مە، الدە شەندىلەردەن ۇيات كەتتى مە؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرەتىن، البەتتە ءبىز ەمەس. بىزگە بەلگىلىسى مىناۋ عانا: 2011 جىلعى قىسقى ازيا ويىندارىن وتكىزۋگە بولىنگەن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت قارجىسىنىڭ ءتيىمدى پايدالانىلۋىن باقىلاعان ەسەپ كوميتەتى ءبىراز بىلىقتىڭ بەتىن اشىپ بەردى.  

ەسەپ كوميتەتىنىڭ باقىلاۋ نىساناسىنا ازيا ويىندارىنا بولىنگەن قارجىنى يگەرگەن مەملەكەتتىك مەكەمەلەر ىلىگىپتى. ولار:
1. بۇرىنعى تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگى، قازىرگى سپورت جانە دەنە­شىنىقتىرۋ ىستەرى اگەنتتىگى;
2. «2011 جىلعى 7-ءشى قىسقى ازيا ويىندارى ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتسياسى» اق;
3. استانا قالالىق تۋريزم، دەنەشىنىق­تىرۋ جانە سپورت باسقارماسىنىڭ «7-ءشى قىسقى ازيا ويىندارى جانە وليمپيادا الاۋى ەستافەتاسىن وتكىزۋ بويىنشا قالالىق ديرەكتسياسى»;
4. الماتى قالالىق اكىمدىگى جانىنداعى «7-ءشى قىسقى ازيا ويىندارى ديرەكتسياسى»;
5. استانا جانە الماتى قالالارىنىڭ قۇرىلىس باسقارمالارى.

اتالعان قۇزىرلى ورگانداردىڭ بارلىعى ازيا ويىندارىنا اتسالىسا ءجۇرىپ، سوراقى قارجىلىق زاڭبۇزۋشىلىقتارعا جول بەرىپتى.
ءاۋ باستا جارىستار وتەتىن نىسانداردىڭ جوندەيتىنىن جوندەپ، كەم-كەتىگىن تۇزەۋ، ەندى بىرەۋلەرىن ىرگەتاسىنان باستاپ سالۋ جوسپارلانعان. بۇل تىزىمدە باس-اياعى 7 سپورت نىسانى بار. بۇعان ەل ۇكىمەتى قارجىنى دا اياماي، 30 ملرد 500 ملن تەڭگەنى ءبولىپ بەردى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، بۇل سوما ۇرلەنگەن شار سەكىلدى وسە بەرىپتى. اقىرىندا 132 ملرد. تەڭگەگە ءبىر-اق شىققان. اقىرى ازيادا نىساندارى ەل قازىناسىنا باستاپقىدا جوسپارلانعاننان الدەقايدا كوپ قىمباتقا ءتۇستى.
مىسالى، ەلورداداعى «سارىارقا» رەسپۋبليكالىق ۆەلوترەگىن قۇزىرلى ورگاندار باستاپقى ەسەپ بويىنشا 11 ملرد. 898 ملن تەڭگەگە سالىنادى دەپ جار سالعان. الايدا اقىرعى باعاسى 19 ملرد 879 ملن تەڭگەگە ءبىر-اق شىققان. ەسەپ كوميتەتى ەسەپتەي كەلە، نىساننىڭ العاشقى جوسپارلانعاننان عايىپتان تايىپ 7 ملرد 800 ملن تەڭگەگە قىمباتتاپ كەتكەنىن انىقتادى. الماتىداعى شاڭعى ترامپليندەرى كەشەنى دە ازياداعا ارنالعان التىن نىساننىڭ كەبىن كيگەنى تۋرالى دا وسى ەسەپ كوميتەتىنىڭ تەكسەرۋىنەن كەيىن ءبىلىپ، تاڭ-تاماشا بولىستىق. نىسان قۇرىلىسىنىڭ باعاسى اقىرىندا 2,3 ەسەگە شارىقتاپ شىعا كەلگەن. قىمباتتاۋلاردى تىزە بەرسەك، شەتى كورىنبەيدى. استاناداعى كونكي تەبۋ ستاديونى دا وسى تىزىمنەن تابىلعان. قۇرىلىستى جۇرگىزگەن «سەمبول» كومپانياسى باسىندا كەشەندى 24 ايدا سالىپ بىتىرەمىن دەپ، انت-سۋ ءىشىپتى. بىراق، جۇمىستى 5 جىل بويى تەرىتۋلاقشا سوزعىلاپ، ءجۇرىپ العان ەكەن. كەرەك دەسەڭىز، عيماراتتى باسىندا مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ زاڭىنا سايكەس بەكىتىپ، ءمور باسىلعان باعادان 2 ەسەگە قىمباتقا سالىپ بەرگەن.
ازيادانىڭ باستى ۇيىمداستىرۋشىسى بۇرىنعى تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ مۇراگەرى سپورت جانە دەنەشىنىقتىرۋ ىستەرى اگەنتتىگى باسشىلارىنىڭ ايتۋىنشا، نىساندار نەگىزدى سەبەپتەرمەن قىمباتتاعان. وسى تۇستا اگەنتتىك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى مۇرات وماروۆتىڭ ءسوزىن دالمە-ءدال كەلتىرەيىك: «ازيا وليمپيالىق كەڭەسىنىڭ، سپورت تۇرلەرى بويىنشا فەدەراتسيالاردىڭ تالاپتارى بار، حالىقارالىق-نورماتيۆتىك تالاپتار بار. وسىنىڭ سالدارىنان قوسىمشا جۇمىستار تۋىندادى. بۇل وزگەرىستەردى مەملەكەتتىك قۇرىلىس ساراپتاماسى بەكىتكەن». 
ال ەسەپ كوميتەتى سپورت سالاسى باسشىلارىنىڭ بۇل ءۋاجىن تولىعىمەن تەرىسكە شىعارىپ وتىر. اتالعان كوميتەتتىڭ تەكسەرۋ قورىتىندىسىندا بىلاي دەلىنگەن: «ازيادانىڭ 7 نىسانىن سالۋ جانە قايتا جوندەۋ جۇمىستارى كەزىندە كوپتەگەن زاڭبۇزۋشىلىقتارعا جول بەرىلگەن. بارلىق سپورت نىساندارىنداعى قۇرىلىس-مونتاج جۇمىستارى مەملەكەتتىك ساراپتامانىڭ وڭ قورىتىندىسىن الماعان جوبالاۋ-سمەتالىق قۇجاتتارمەن باستالىپ، جۇرگىزىلگەن. بۇل قر «ساۋلەت، قالا قۇرىلىسى جانە قۇرىلىس قىزمەتى تۋرالى» زاڭىنىڭ 64-بابىن بۇزۋ بولىپ تابىلادى».
ازياداعا سالىنعان نىسانداردىڭ التىننان اپتالىپ، كۇمىستەن كۇپتەلگەن ەشبىرى جوق. ال 7 عيماراتتىڭ بىردەن 100 ملرد تەڭگەگە قىمباتتاپ كەتۋى - ناعىز ميستيكا! سپورت كەشەندەرىنىڭ قىمباتتاۋىنان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى دا ەشقانداي تومپاقتىق تاپپادى. ازىرگە ەسەپ كوميتەتى كەلتىرگەن دەرەكتەر بويىنشا بىردە-ءبىر قىلمىستىق ءىس قوزعالعان جوق.
جالپى، نىسانداردىڭ قىمباتتاۋىن الەمدىك داعدارىسقا، تاجىريبەنىڭ جوقتىعىنا، نە بولماسا اسىعىستىققا جاۋىپ، بۇل وقيعا كورگەن تۇستەي ۇمىتىلۋى مۇمكىن. دەگەنمەن قازاقستاندا وتكەن قۇرلىقتىق قىسقى ازيا ويىندارىنىڭ بيۋدجەتى وليمپيادالىق ويىنداردىڭ قورجىنىنا جەتىپ قالعانى - بۇلتارتپاس دەرەك. ماسەلەن، 2010 جىلى ۆانكۋۆەردە وتكەن وليمپيادا ويىندارىنا سالىنعان 5 نىسان مەن 2011 جىلى قازاقستاندا ازياداعا  سالىنعان 5 نىساننىڭ باعاسىن سالىستىرۋ جەتكىلىكتى. وندا دا 5 نىساننىڭ ەكەۋى ىرگەتاسىنان باستاپ  سالىنسا، ۇشەۋى تەك قايتا جوندەۋدەن وتكەن.  

«ەسەگىم سۋدان وتكەنشە...»

ازيادانىڭ ارقاسىندا سپورت نىساندارى قىمبات جابدىقتارمەن جاراقتاندىرىلدى. بۇل دا بولسا، كوڭىلگە دەمەۋ، داتكە قۋات دەپ ويلاعانبىز. بىراق ەسەپ كوميتەتى ولاردىڭ ءبىرسىپىراسى قولدانىلماي، ءالى كۇنگە قاڭتارىلىپ قويمادا جاتىر دەگەندى العا تارتتى. مىسالى، ەلورداداعى رەسپۋبليكالىق ۆەلوترەككە بيۋدجەتتىڭ 1 ملرد تەڭگەسى جۇمسالىپ، مۇز ارەناسىنا ارنالعان جابدىق ساتىپ الىنعان. اتالعان قوندىرعى ازيادا كەزىندە ءبىر-اق رەت ورناتىلىپ، كادەگە اسىپتى. بۇل جابدىقتىڭ ايتۋلى دودادان كەيىن بارار جەرى شاڭ باسقان قويما بولعان. «سارىارقا» رەسپۋبليكالىق ۆەلوترەگى» رمكك ديرەكتورى قالي ابىشەۆتىڭ بۇعان ايتار ءوز ءۋاجى بار. «قازىر بىزگە بۇل جابدىقتىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى، بولەك تۇرعان سىرعاناق ايدىنى بار. جاتتىعۋلار سول جەردە وتەدى»، - دەيدى ول. 
جالپى، ەسەپ كوميتەتىنىڭ ەسەبىنشە، باس-اياعى 10 ملرد. 280 ملن. تەڭگە تۇراتىن قۇندى قوندىرعىلار الماتى مەن استاناداعى سپورت كەشەندەرىنىڭ قويمالارىندا جاتقان كورىنەدى. سۇرانىس جوق بولسا، ولاردى ساتىپ الۋعا قانداي قاجەتتىلىك بولدى ەكەن؟
ەندى ازياداعا ارنالعان نىسانداردىڭ ساپاسى قانداي دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورەلىك. شارانى ۇيىمداستىرۋشىلار مەن نىسانداردى سالىپ، جوندەگەن قۇرىلىس كومپانيالارى بۇل جاعىنان دا اقساعان كورىنەدى. ەسەپ كوميتەتى الماتىداعى ترامپليندەر كەشەنىنەن 10 ملن تەڭگەدەن استام ساپاسىز قۇرىلىس جۇمىستارىن انىقتاعان. سپورتتاعى شەندىلەر مۇنداي دەرەكتەردى كورمەدىك، بىلمەدىك دەپ، قاننەن-قاپەرسىز وتىر.
ورايى كەلگەندە ايتا كەتەيىك، ترامپليندەر كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى وسىدان 5 جىل بۇرىن باستالعان بولاتىن. ۇكىمەتتىڭ نىسان ازيادا قارساڭىندا تولىق پايدالانۋعا بەرىلەدى دەگەن ۇكىلى ءۇمىتى ءالى ورىندالماي تۇر. ازيا ويىندارى بىتكەلى ءبىر جارىم جىلدان استى. قۇرىلىس ءالى جالعاسىپ جاتىر، ءارى جۋىق ارادا بىتەتىن ءتۇرى كورىنبەيدى. ابىروي بولعاندا، مەردىگەر تىكەلەي جارىستار وتەتىن ەكى ءترامپليندى ازيا ويىندارى قارساڭىندا سالىپ بەردى. ال، كەشەن قۇرامىنا كىرەتىن قوناقۇي، سپورتزالى سياقتى نىسانداردىڭ قۇرىلىسى جارىسقا دەيىن دە، ودان كەيىن دە بىتپەدى. مەردىگەر كومپانيا  «قۇرىلىس» جشس اتقارۋشى ديرەكتورى الەكساندر داۆىدەنكو: «بيىل تاعى دا قوسىمشا ءۇش ءترامپليندى سالىپ بەرەمىز، ال كەشەن قۇرامىنا كىرەتىن قالعان 3 عيماراتتى قاشان بىتىرەتىنىمىز بەلگىسىز»، - دەيدى. بۇعان ەڭ الدىمەن قارجىلىق قيىندىقتار قولبايلاۋ بولعان كورىنەدى. اگەنتتىك باسشىلارى بولسا، الداعى 3 جىلدا ترامپلين كەشەنىن تولىق سالىپ بىتەمىز دەپ انت-سۋ ءىشىپ وتىر. ازيادا سياقتى الامان جارىسقا دايىن بولماعان كەشەن ەندىگى جەردە بىتە قويار ما ەكەن... 
جوندەۋ كورىپ، جاڭارىپ قالعان نىسانداردىڭ ءبىرى - الماتىداعى «مەدەۋ» سپورت كەشەنى. وكىنىشكە قاراي، ءبىز بارعاندا كەشەننىڭ قاقپاسى جابىق تۇردى. 130 ملن. دوللارعا جوندەۋدەن وتكەن نىساننىڭ ەسىگىنە نە سەبەپتى قارا قۇلىپ ءىلىندى؟ كەشەن باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، باس مەردىگەر «ريان ينجينيرينگ» كومپانياسى جىبەرگەن كەمشىلىكتەردىڭ كەسىرىنەن نىساندا اپاتتى جاعداي ورىن الىپتى. «مەدەۋ» بيىكتاۋلى سپورت كەشەنى مكك ديرەكتورى سابىرجان بەكتەمىسوۆ «اياقاستىنان اپات بولدى. بۇل قۇرىلىسشىلاردىڭ شالالىعى شىعار. قىمبات جابدىقتاردى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جۇمىستى توقتاتۋعا ءماجبۇر بولدىق» دەيدى. 
ەندىگى ساۋال مىناۋ: ميللياردتارعا جوندەلگەن مەدەۋدە نە وزگەردى؟ ەڭ الدىمەن كوزگە تۇسەتىنى، كەشەننىڭ اينالاسىندا بەي-بەرەكەت شاشىلىپ جاتقان قوقىس. ال جوندەۋدىڭ ساپاسىز جۇرگىزىلگەنىن ءبىر شولىپ وتكەندە بايقاۋ قيىن ەمەس. سىرى كەپپەي جاتىپ، سىر بەرىپ جاتىر.
الماتىدان تاياق تاستام جەردەگى  سپورتشىلاردى دايىندايتىن رەسپۋبليكالىق بازانىڭ قۇرىلىسى باستالعالى دا تابانى كۇرەكتەي جەتى جىل ءوتتى. ءىرى سپورت كەشەنىنە بيۋدجەتتەن 30 ملرد. تەڭگە قاراستىرىلعان. ەڭ تاڭعالارلىعى سول، ازيادا قارساڭىندا پايدالانۋعا بەرىلەدى دەگەن بازا، ازيا ويىندارى اياقتالعاسىن دا بىتكەن جوق.  
سپورت فۋنكتسيونەرلەرى  نىسان قۇرىلىسىنىڭ مىسىر پيراميدالارى سياقتى ۇزاق سالىنۋىنىڭ سەبەبى - قارجىنىڭ تاپشىلىعىنان دەيدى. اگەنتتىك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى مۇرات وماروۆ: «قۇرىلىستىڭ نورماتيۆتىك مەرزىمى - 4-4,5 جىل. بىراق 2010 جىلى قارجى بولىنگەن جوق. 2011 جىلى 200 ملن تەڭگە عانا ءبولىندى. نىسان قۇرىلىسىنىڭ قاشان بىتەتىنىن قازىر ءوزىم دە بىلمەيمىن»، - دەپ قىسقا قايىردى. 

«شەلەك جالاعان» بار دا، «ايران ىشكەن» جوق

ءVىى قىسقى ازيادا ويىندارى قازاقستان قورجىنىنا رەكوردتىق 32 التىن اكەلدى. سپورتتا عانا ەمەس، قارجىلىق زاڭ­بۇزۋ­شى­لىقتا دا رەكورد جاڭارتقانىمىزدى كەيىن ءبىلىپ جاتىرمىز. ەسەپ كوميتەتىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، ازياداعا دەگەن جەلەۋمەن حالىقارالىق جارىسقا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن، سپورتقا قاتىسى جوق تاۋارلار جەتكىزىلىپ، ولار سالىق بويىنشا جەڭىلدىكتەردى نەگىزسىز پايدالانىپ كەتىپتى. ەسەپ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى كونستانتين پلوتنيكوۆ «ازيادا كەزىندە پايدالانىلماعان نەمەسە سپورتقا تۇك قاتىسى جوق تاۋارلار جەتكىزىلگەن. ازيادا باعدارلاماسىنا ەنبەگەن ۇيىمدار كەدەن سالىعىنان نەگىزسىز بوساتىلعان. جەتكىزىلگەن تاۋارلار مەملەكەتكە ءوز باعاسىنان 2-5 ەسە قىمباتقا ساتىلعان» دەپ وتىر. شاماسى، ازيا ويىندارىن جەلەۋلەتىپ، وڭاي جولمەن بايىپ قالعىسى كەلگەندەر كوپ بولعان سياقتى. ويتكەنى، قۇزىرلى كوميتەت جۇرگىزگەن تەكسەرۋ ناتيجەسىندە بيۋدجەتتىڭ ۋىسىنان سىتىلىپ كەتكەن 1 ملرد تەڭگە قازىناعا قايتىپتى.
ەسەپ كوميتەتى ازيادا كەزىندە جول بەرىلگەن باس-اياعى 9 ملرد. 800 ملن. تەڭگەنى قۇرايتىن زاڭبۇزۋشىلىقتى انىقتاعان. ەڭ تاڭعالارلىعى سول، وسىنشاما زاڭبۇزۋشىلىق ءۇشىن 3 قىزمەتكەر تارتىپتىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى. بولعانى وسى... وندا دا سپورت اگەنتتىگىنىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارى نەمەسە ازيادانى وتكىزۋگە اتسالىسقان الماتى جانە استانا قالاسى اكىمدىكتەرىندەگى شەندىلەر ەمەس، «ازيا ويىندارىن ۇيىمداستىرۋ ديرەكتسياسىنىڭ» 3 قىزمەتكەرى. بۇل ايران ىشكەن قۇتىلىپ، شەلەك جالاعان تۇتىلادىنىڭ كەرى ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.

اينۇر سەريموۆا،
«نۇر وتان» حدپ جەمقورلىققا قارسى
مەديا-ورتالىعىنىڭ رەداكتورى

"جاس قازاق" گازەتى