مەملەكەتتىك حاتشى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد شىعىس قازاقستان وبلىسىنا جۇمىس ساپارىنىڭ ەكىنشى جانە ءۇشىنشى كۇندەرىن سەمەي وڭىرىندەگى ەلدى مەكەندەردىڭ جاي-كۇيىمەن تانىسۋعا ارنادى. مۇنىڭ قاتارىندا ول كۋرچاتوۆ جانە سەمەي قالالارىندا، اباي جانە ءۇرجار اۋداندارىندا بولدى.
وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ سەمەيدى شىعىس قازاقستان وبلى­سى­نا قوسقاندا، الىستى بولجاي بىلەتىن كورەگەندىك كورسەتىپ، كەرەمەت كەمەڭگەرلىك تانىتقان ەكەن. وسكەمەن مەن سەمەي وڭىرلەرىنىڭ قازىرگى احۋالى وسىعان ايعاق بو­لا­دى. بۇل قوسىلۋدان ەكى جاقتىڭ ءاربىرى وزىنشە ۇتىسقا جەتتى. ارادا وتكەن از عانا جىلداردا ەكى قا­لا­نىڭ دا ايتارلىقتاي وڭ ءوز­گە­رىستەردى باستان كەشكەنىنەن بولەك، وسكەلەڭ وسكەمەن ەداۋىر قازاقى بوياۋعا قانىعىپ قالسا، سەرگەك سەمەي ىرگەلى ونەركاسىپ ورىن­دا­رىن­سىز دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا ءتۇ­سۋ­دىڭ ۇلگىلى ءۇردىسىن مەڭگەرە باستاپتى.

مەملەكەتتىك حاتشى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد شىعىس قازاقستان وبلىسىنا جۇمىس ساپارىنىڭ ەكىنشى جانە ءۇشىنشى كۇندەرىن سەمەي وڭىرىندەگى ەلدى مەكەندەردىڭ جاي-كۇيىمەن تانىسۋعا ارنادى. مۇنىڭ قاتارىندا ول كۋرچاتوۆ جانە سەمەي قالالارىندا، اباي جانە ءۇرجار اۋداندارىندا بولدى.
وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ سەمەيدى شىعىس قازاقستان وبلى­سى­نا قوسقاندا، الىستى بولجاي بىلەتىن كورەگەندىك كورسەتىپ، كەرەمەت كەمەڭگەرلىك تانىتقان ەكەن. وسكەمەن مەن سەمەي وڭىرلەرىنىڭ قازىرگى احۋالى وسىعان ايعاق بو­لا­دى. بۇل قوسىلۋدان ەكى جاقتىڭ ءاربىرى وزىنشە ۇتىسقا جەتتى. ارادا وتكەن از عانا جىلداردا ەكى قا­لا­نىڭ دا ايتارلىقتاي وڭ ءوز­گە­رىستەردى باستان كەشكەنىنەن بولەك، وسكەلەڭ وسكەمەن ەداۋىر قازاقى بوياۋعا قانىعىپ قالسا، سەرگەك سەمەي ىرگەلى ونەركاسىپ ورىن­دا­رىن­سىز دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا ءتۇ­سۋ­دىڭ ۇلگىلى ءۇردىسىن مەڭگەرە باستاپتى.
بۇعان وسى وڭىرلەرگە ءۇش كۇن­دىك ساپارى بارىسىندا م.قۇل-مۇ­حا­م­مەد كوز جەتكىزىپ قايتتى. ونى، اسىرەسە، بىرىگۋ ناتيجەسىندە وبلىس ورتالىعى مارتەبەسىنەن ايرىلعان سە­مەي قالاسى تۇر­عىندارىنىڭ وسى كۇنگى جاي-كۇي­لەرىنە رازى­لىق­تارى قۋاندىردى. راسىندا قازاق رۋحانياتىنىڭ ەجەلگى بايتاعى بولىپ سانالاتىن شاھاردىڭ قازىر كادىمگىدەي شى­رايى كىرىپ قالىپتى. ەرتىستىڭ بوي­ىنا ەڭسەرە جايىلعان قالا­نىڭ مۇنتازداي تاپ-تازالىعى ءوز الدىنا، ول، سونىمەن قاتار، ناعىز گۇلزارلار الاڭى بولىپ كوزگە ەلەس­تەيدى. ءوزىمىز كورىپ ءجۇر­گەن­دەي، وبلىس ورتالىعى دەگەن مارتەبەسى بار ءبازبىر قالالاردىڭ دەڭگەيى بۇگىنگى سەمەيگە ءالى دە بولسا جەتىڭكىرەمەيدى. وسىندا بولعان جيىنداردا مەملەكەتتىك حاتشى ەرەكشە ءمان بەرىپ، اتاپ ءوتىپ وتىرعانداي، بۇعان ءبىرىنشى كەزەكتە پرەزيدەنتتىڭ قالاعا بارىنشا قىراعى كوڭىل ءبولىپ كەلە جاتقانى باستى سەبەپ.
ال بۇل وڭىرگە ساپارىن م.قۇل-مۇحاممەد تامىزدىڭ 23-ءى كۇنى تاڭەرتەڭ اباي جەرىنەن باستاعان ەدى. كەزىندە يادرولىق سىناقتىڭ ناعىز وتىندە تۇرعان اۋداندا سوڭعى كەزدەرى قولعا الىنىپ، ءجۇ­زەگە اسىرىلىپ جاتقان جۇمىستار جان سۇيسىنتەدى. اۋدان ورتالىعى - قاراۋىل اۋىلى مەن وبلىس ورتالىعىن جالعاپ جاتقان كۇرە جول تاسپاداي تارتىلعان تراسساعا اينالعان. شالعايداعى ەلدى مەكەندە قاتارعا قوسىلىپ جاتقان ءارتۇرلى الەۋمەتتىك نىساندار دا كوپ. سونىڭ ءبىرى - تاياۋدا پايدا­لا­نۋعا بەرىلگەن، قۇنى 130 ملن. تەڭگە تۇراتىن سپورت سارايى. وندا «وليمپيادا قىراندارىنىڭ جەڭىسى - ءبىزدىڭ جەڭىسىمىز» اتتى جاستار فورۋمىن باستاپ بەرگەن مەملەكەتتىك حاتشى بۇل سالاعا ەلباسىنىڭ جاساپ جاتقان قام­قورلىعىن سارالاپ ايتىپ شىقتى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ سول قام­قورلىعى «قازاقستاننىڭ الەۋ­مەت­تىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام» دەپ اتالاتىن ەڭ­بەگىندە دە ايقىن كورىنىس تاپقان.
بۇل جەردە سونداي-اق «جيدە­باي-ءبورىلى» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني جانە ادەبي-مەموريالدىق قورىق-مۇراجايىندا، م.اۋەزوۆ اتىن­­داعى ورتالىقتاندىرىلعان كىتاپحانا جۇيەسىندە بولىپ، انەت بابا مەن اباي ەسكەرتكىشتەرىنە تاع­زىم ەتكەن م.قۇل-مۇحاممەد «جاس­تار ۇيىندە» اۋدان جۇرت­شى­لىعى وكىل­دەرىمەن كەزدەستى. ايت­قان­داي، جوعارىداعى كىتاپحانا كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلۋ ارقىلى قايتا جاڭعىرسا، سوڭعى نىسان جاڭادان سوعىلىپتى. وسىنىڭ بارىنە شى­نايى قۋانىش بىلدىرگەن اباي­لىقتار جيىندا مەملەكەتتىك حاتشىدان ەلباسىنا العىس سەزىمدەرىن جەتكىزۋدى قايتا-قايتا ءوتى­نىپ جاتتى.
مەملەكەتتىك حاتشىنى تاعى ءبىر سۇيسىندىرگەن ماسەلە - اۋدان سوڭ­عى كەزدەرى قول جەتكىزگەن جىل­جىمالى مەديتسينالىق كەشەن. بۇل كەشەن ستوماتولوگيا، مامموگرافيا جانە ۋزي اپپا­رات­تارى بويىنشا 9 مامان-دارىگەردى قام­تىعان بريگادا قالپىندا اۋدان­دا­عى ەلدى مەكەندەردى ارالاپ تۇرادى.
سودان كەيىن تىكۇشاق­پەن كۋرچاتوۆ قالاسىنا شۇعىل جەتكەن مۇحتار ابرارۇلى مۇن­دا­عى جاعدايعا دا قاناعاتتانعاندىق تانىتتى. كەشەگى كەڭەستىك جۇيە­دەن قالعان جابىق قالانىڭ قا­زىرگى احۋالى تىم جامان ەمەس. كەرىسىنشە، ونداعى نەگىزگى نىساندار - ۇلتتىق يادرولىق ورتالىق پەن يادرولىق تەحنولوگيالىق پاركپەن قاتار، ءارتۇرلى الەۋمەتتىك سالا مەكەمەلەرى دە قالىپتى جۇمىس جاساپ تۇر. بۇعان ەلباسىنىڭ 2003 جىلى وسى قالادا ارنايى ايالداپ، ساپارى قورىتىندىسى بويىنشا ۇكىمەتكە ونى دامى­تۋ­دىڭ جەكە جوسپارىن جاساۋ ءجو­نىن­دە بەرگەن تاپسىرماسى تىكەلەي مۇرىندىق بولعان. بۇگىندە سول باعدارلاما كەزەڭ-كەزەڭىمەن ىسكە اسى­رىلۋ ۇستىندە. ونىڭ اياسىندا كەيىنگى ءۇش جىلدا مۇندا تاۋەل­سىز­دىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى دۇربەلەڭ كەزىندە بۇلىنشىلىككە ۇشىراعان 6 كوپ قاباتتى تۇرعىن ءۇي قالپىنا كەلتىرىلىپتى. ولار­دىڭ 2-ءۋى جەرگىلىكتى اكىمدىكتىڭ ءوز كۇشىمەن جاسالسا، 4-ءۋى «نۇرلى كوش» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە ورال­ماندار مەكەنىنە اينالىپتى. تاياۋ ارالىقتا جيىرما جىلدان بەرى تىنشىپ جاتقان بۇرىنعى سىناق الاڭدارىن دا وڭدەۋدەن وتكىزىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى يگىلىگىنە جاراتۋ جايى جوسپاردا تۇر. قالا ىرگەسىندە باقشالىقتى وركەندەتۋ ءورىستى جولعا بەت الدى.
مارتەبەلى مەيمان وسىلاردىڭ جايىنا قانىعا ءجۇرىپ، قالانىڭ №4 جىلۋ ورتالىعى، سۋ تاراتا­تىن اۋلانىڭ 2-ءشى شاعىن ستان­سا­سى سەكىلدى نىساندار جۇمىسىمەن تانىستى، ۇلتتىق يادرولىق ور­تا­لىق پەن يادرولىق سىناقتار مۇرا­جايىنا ايالدادى. سولاردىڭ ارا­سىن­دا جۇرتشىلىقپەن جيىن ءوت­كىزىپ ۇلگەردى. وندا م.قۇل-مۇ­حاممەد الداعى ۋاقىتتاردا «عى­لىم قالا­شى­عى» دەگەن مارتەبەگە يە بولعا­لى تۇرعان مەكەننىڭ كەلەشەگى كەمەل ەكەنىن دايەكتى دالەل­دەر­مەن جەتكىزدى. مۇنىڭ ۇستىنە، بۇل ەلدى مەكەن ەلباسى جار­لى­عىمەن بەكىتىلگەن مونوقالالار تىزىمىنە ەنىپ وتىر. وسىنىڭ ءبارى قالانىڭ نا­عىز دامۋ جولىنا ەندى ءتۇسىپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى.
وسى كۇنى ءتۇس اۋا مەملەكەتتىك حاتشى تىكۇشاقپەن سەمەي قالا­سى­نا كەلىپ جەتتى. مۇندا دا تى­عىز كەستە بويىنشا جۇمىس ىستەگەن ول اۋەلى ايماقتىق ونكولو­گيا­لىق ديسپانسەرگە اتباسىن بۇردى. ەمدەۋ ورنىنىڭ اۋىسىمىنا 56 ادامدى قابىلدايتىن ءوز ەمحا­نا­سى دا جۇمىس ىستەيدى. ال ستاتسيوناردا 210 ءتو­سەك بولسا، ولاردىڭ 130-ى ونكو­لو­گيالىق، 70-ءى راديو­لوگيالىق جانە 10-ى پاللياتيۆتىك سيپاتتاعى اۋرۋ­لاردى ەمدەۋگە ارنالعان.
مۇحتار ابرارۇلىنىڭ بۇدان كەيىن بارىپ كورگەن پولكوۆنيك ارالىنداعى كەشەننىڭ دە وسى تاقىرىپقا قاتىسى بار. ولاردىڭ باسى «ولىمنەن دە كۇشتى» مونۋمەنتتەن ارنا تارتادى. اتىنان بايقالىپ تۇرعانداي، ول يادرولىق سىناقتاردان زارداپ شەك­كەن­دەر­دىڭ رۋحىنا ارنالعان. كەشەندى سودان ءارى «بەيبىتشىلىك» دەپ اتا­لا­تىن ستەللا تولىقتىرادى. ەندى وسىلاردىڭ قاتارىنا «بەيبىتشىلىك مۇراجايى» دەگەن جاڭا جوبا قوسىلماقشى.
وسىنىڭ ءبارىن ءوز كوزىمەن كورىپ، باعامدى باعاسىن بەرگەن مەملەكەتتىك حاتشى كەلەسى كەزەكتە اباي اتىنداعى دراما تەا­ترى­ن­ىڭ عيماراتىندا قالانىڭ زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن كەزدەستى. جيىن­دى اشقان شىعىس قا­زاق­ستان وبلىسىنىڭ اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ كوپتەن بەرى نۇر­سۇلتان نازارباەۆتىڭ مۇقيات با­قى­لاۋىن­دا تۇرعان قالانىڭ الەۋ­مەتتىك-ەكونوميكالىق سالادا سوڭ­عى جىلدارى جەتكەن جەتىستىكتەرى جايىنا توقتالىپ ءوتتى. ال م.قۇل-مۇحاممەد شىن مانىندە قازاق رۋحاني الەمىنىڭ XX عاسىر­دىڭ باسىنداعى تۋى تىگىلگەن قالانىڭ ۇلتىمىزدىڭ مادەنيە­تىنە قوسقان ۇلەسى تۋرالى كەڭىنەن بايانداپ بەردى. ۇلت كوشباسشىسى سونداي وڭىرگە قاشاننان ەرەكشە قامقورلىق جاساپ كەلەدى. مۇنىڭ جاي-جاپسارىن جۇيە-جۇيەسىمەن ايتىپ شىققان مۇحتار ابرار­ۇلىنىڭ ءسوزىن جينالعاندار وتە جىلى قابىلدادى.
مەملەكەتتىك حاتشىنىڭ سا­پارى 24 تامىز كۇنى وبلىستىڭ ءۇرجار اۋدانىندا جالعاستى. ارعى عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىن الا پايدا بولعان بۇل مەكەننىڭ تاريحى دا وتە تارتىمدى. اتاقتى تارباعاتاي تاۋىنىڭ باۋرايىن­داعى اۋىل جاسىل جەلەگىمەن، جاق­سى سالىنعان ۇيلەرىمەن، ءتۇزۋ كو­شەلەرىمەن، ەڭ باستىسى، وسىعان لايىقتى ادامدارىمەن كورىكتى كو­رىنەدى. باسقاسىن ايتپاعاندا، مۇن­دا اتاقتى بالۋان داۋلەت تۇر­لىحانوۆ باستاعان بوز كىلەمنىڭ ءبىر توپ شەبەرلەرى قاناتتانىپ شىق­قان.
مەملەكەتتىك حاتشى وزگەگە ەش ۇقسامايتىن سپورت اللەياسى بار قابانباي باتىر اتىنداعى كەشەنگە كەلگەندە، وسى داڭقتى ەرلەردىڭ ءبارىنىڭ ەسىمدەرى مەن ەرلىكتەرى جارقىراپ الدىنان شىعا كەلدى. ءۇرجار اتتى اۋدان ورتا­لىعىنىڭ تاريحي-ولكەتانۋ مۇرا­جايىنا كەلگەندە دە جۇرتتى ءبىر سەرپىلتەتىن دۇنيەلەر كوزدىڭ جا­ۋىن الدى. ولاردىڭ اراسىنداعى پەتروگليفتەر تۋرالى مۇحتار ابرار­ۇلى ءبىراز سىر تارقاتتى. باقساق، وسى بارقىتبەل وڭىرىندەگى تاۋلار قويناۋىندا مۇنداي تاڭ­بالى تاستاردى كوپتەپ تابۋعا بولادى ەكەن. ونى تەك زەرتتەۋ عانا قالىپ تۇر. مەملەكەتتىك حاتشى وسى جانە بۇل ماڭنان قيراندىسى تا­بىل­عان نايمان-قورعان قالاسى­نىڭ ورنىنا عىلىمي تۇرعىدا باعا بەرۋ ءۇشىن ەكسپەديتسيا شى­عا­رۋ جايىن ويلاستىرۋدى سول جەردە ءتيىستى ماماندارعا تاپسىردى.
جۇمىس ساپارىنىڭ كەلەسى تىزبەگىندە اۋدان ورتالىعىنداعى با­تىرلار اللەياسىن ارالاپ شىققان م.قۇل-مۇحاممەد سوسىن ناۋالى اۋىلىندا جاڭا بالالار باقشا­سى­نىڭ، ال قاراتۇما ەلدى مەكەنىندە ۇلكەن مەكتەپ ءۇيى مەن بالالار باقشاسى كەشەنىنىڭ پايدا­لانۋعا بەرىلۋ راسىمىنە قاتىسىپ، جينالعاندار الدىندا ءسوز ءسوي­لەدى. ول ءوزىنىڭ سوزدەرىنە ەلباسى تاپسىرماسى بويىنشا جاسالىپ جاتقان الەۋمەتتىك سالاداعى جۇ­مىستاردىڭ ءبىر پاراسىن ارقاۋ ەتتى. وسى جەردە ب.ساپارباەۆ مەملەكەت باسشى­سىنىڭ «100 مەكتەپ» باعدار­لا­ماسى نەگىزىندە جاڭادان سالىنعان مەكتەپ ۇيلەرىنىڭ 10-ى ءۇرجار اۋدانىنىڭ ەنشىسىنە تيەتىنىن ەسكە سالىپ ءوتتى. مىنە، ءوسىپ كەلە جاتقان وسكەلەڭ اۋدان ءۇشىن بۇدان ارتىق نە كەرەك!
جالپى، ءۇرجار ايماعى شى­عىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ەڭ ءبىر كورىكتى، تابيعاتى كەلىستى اۋدان­دارى­نىڭ بىرىنە جاتادى. بۇعان سوڭعى كەزدەرى وبلىس باسشىلى­عىنىڭ قامقورلىعىمەن قاتارعا قوسىلىپ جاتقان جاڭا نىساندار ودان بەتەر كورىك قوسا تۇسۋدە. سولاردىڭ ساپىنان ءبىز ادەمى سۋبۇرقاقتى، سپورت كەشەنى ءۇيىن، مۇراجاي عيماراتىن ايتار ەدىك. ال ۇرجارداعىداي سپورت اللەياسى وبلىس قانا ەمەس، كۇللى ەلىمىزدە سيرەك كەزدەسەتىن شىعار. وسى­نىڭ ءبارى جەرگىلىكتى بيلىك باسىن­دا جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ەلباسى تاپسىرماسىن تىڭعىلىقتى ورىن­داپ كەلە جاتقاندارىن بايقاتسا كەرەك.
كەلىسىمدى كورىكتىلىكتى ءبىز ماقانشى اۋىلىنا كەلگەندە دە كوردىك. بۇرىنعى اۋدان ورتالىعى ەش ازىپ-توزباعان. قايتا بۇرىن­عىدان بەتەر جايناپ-جاسارا ءتۇس­كەن. مۇنى ءبىز مەملەكەتتىك حات­شى ارنايى بارىپ كورگەن بالالار ساياباعى مەن بالالار شىعارما­شىلىعى ءۇيىنىڭ جايىنان دا انىق اڭعاردىق. مۇنى №2 مە­ديتسي­نا­لىق بىرلەستىكتىڭ جۇمى­سىمەن تا­نىس­قان كەزىندە مۇحتار ابرار­ۇلى دا ايتتى. بۇل ەمدەۋ ورنىن وسىدان ءتورت جىل بۇرىن بىلىكتى مامان ناعيما جاقيانوۆا قابىل­داپ العان ەكەن. جاڭا باس دارىگەر قۇلاۋدىڭ ءسال الدىندا تۇرعان اۋرۋحانانى قىسقا مەرزىم ىشىندە قايتا جايناتىپ جىبەرگەن! مۇنى لايىقتى باعالاعان وبلىس اكىمى بىرلەستىككە جاڭا عيمارات سالۋ ءۇشىن كەلەسى جىلى تاعى قارجى بولىنەتىنىن ايتىپ قالدى.
ساپارىنىڭ سوڭىندا م.قۇل-مۇحاممەد مادەنيەت ۇيىنە تابان تىرەپ، وسىندا جينالعان اۋىل تۇر­­عىندارىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى. مۇن­دا دا ول ءوز جەرلەستەرىنە الەۋ­­مەت­تىك سالاداعى ەلباسى تاپسىرما­لارى­نان تۋىندايتىن بارشا مىندەتتەر تۋرالى ايتىپ بەردى. جۇيە­سىمەن ايتىلعان بايىپ­تى باياندى ۇيىپ تىڭداعان جاماعات مەملەكەت باسشىسىنا ءوز ىقىلاستارى مەن العىستارىن جەتكىزۋدى سۇرادى. بۇل تاعى دا سەمەي وڭىرىندە تۇراتىن حالىق­تىڭ ەلباسىنىڭ دارا دا سارا ساياساتىن ءتۇسىنىپ قانا قويماي، ونىڭ شاپاعاتى مەن شاراپاتىن تاتا باستاعاندارىنا انىق دالەل بولدى.