ءسالافيزم تاليباننىڭ ءدىني ۇستانىمىنا قانشالىقتى اسەر ەتتى؟
كەيبىر ارىپتەستەرىمنىڭ تاليباندار تۋرالى ايتقان پىكىرلەرىن ەستىپ نە كۇلەرىمدى، نە جىلارىمدى بىلمەي وتىرمىن. پاكىستانداعى اۋعان بوسقىندارىنىڭ بالالارى 1980-شى جىلداردان كەيىن حاككاني مەدرەسەلەرىندە وقىعان. بۇل وقۋ ورنىن اقيدادا ماتۋريدي، فيقھتا حانافي ءمازھابىن ۇستاناتىن دەوبەند تۇلەكتەرى اشقان. حاككاني مەدرەسەسىندە ءدىني ءبىلىم العان اۋعان تالىپتەرى 90-شى جىلداردان كەيىن ەلىنە ورالىپ، ساياسي ماسەلەلەرگە ارالاستى. تاليباندار 1996 جىلى اۋعان بيلىگىن قولىنا الدى. ولار بيلىكتى قولعا العاننان كەيىن قوعامدىق قاتىناستاردى شاريعات ۇكىمدەرىمەن رەتتەۋدى جۇزەگە اسىردى. تاليبانداردىڭ شاريعاتى قاي شاريعات دەگەندە، ولار حانافي ءمازھابىنىڭ ۇكىمدەرىنە جۇگىندى. زيناقورعا تاس بوران جاساۋ، ۇرىنىڭ قولىن كەسۋ، قاراقشىنى دارعا اسۋ جازالارى حانافي فيقھىندا بۇرىننان بار ۇكىمدەر. تالىپتەر مۇنداي جازا تۇرلەرىن سالافيتتەردەن العان ەمەس. جالپى، سالافيتتەر تاليباننىڭ اقيداسىنا دا، فيقھىنا دا اسەر ەتكەن ەمەس. سەبەبى، دەوبانديا مەكتەبىندە اقيدا مەن فيقھ ءىلىمى قاتتى دامىعان. ياعني، سالافيتتەر بۇل ماسەلەدە تاليباندارعا اقىل ايتاتىنداي دەڭگەيدە ەمەس.
كەڭەس ۇكىمەتى 1979 جىلى اۋعانستانعا باسىپ كىرگەندە، مۇسىلمان ەلدەرىندە عازاۋات ۇراندارى كوتەرىلدى. يەمەندىك ۋساما بەن لادەن قۇرعان ء"ال-كايدا" ۇيىمىنىڭ وكىلدەرى اۋعانستانعا جيحاد جاساۋعا كەلدى. اۋعان مۇسىلماندارى مەن سىرتتان كەلگەن جيحادشىلار اتەيزمدى ناسيحاتتاۋشى ورتاق جاۋعا بىرلەسىپ كۇرەستى. ولاردى بىرىكتىرگەن ساياسي مۇددە-ءتىن. ياعني، اۋعاندىقتارعا شاريعاتپەن جازالاۋدى سالافيتتەر ۇيرەتكەن جوق. شاريعات جازالارىن قازىرگى دەموكراتيالىق پرينتسيپتەر مەن ازاماتتىق قوعام قۇندىلىقتارى كوتەرە المايدى. ءتىپتى، قازاقتىڭ دۇنيەتانىمىنىڭ وزىنە شاريعات جازالارى اۋىر كەلەدى.
ءبىز ءابۋ حانيفا ءمازھابىن ۇستانعانىمىزبەن تەك عيبادات ماسەلەسىندە عانا حانافيلىككە جۇگىنگەنبىز. قاسقا جول، ەسكى جول، جەتى-جارعىنى زەرتتەگەن مامان رەتىندە ايتايىن، ءبىز قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەۋ، وتباسىلىق ماسەلەلەر، قىلمىستىق جازالاردى تاعايىنداۋدا كوبىنەسە سالت-داستۇرگە باسىمدىق بەرگەنبىز. قازاقتىڭ وسى سارا جولىن ۇقپاعان ادام ۇلتىمىزعا قاتىستى ماسەلەلەرگە دۇرىس ساراپتاما جاساي المايدى. وعان تالاي كوزىم جەتكەن. بۇگىن تاعى دا كۋا بولدىم...
مۇحان يساحان
Abai.kz
