ىزعارلى جىلدار جاڭعىرىعى
31 مامىر قازاقستاندا ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى بولىپ، 1997 جىلدان بەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ جارلىعىنا سايكەس جىل سايىن بۇكىل قازاقستان جەرىندە اتالىپ وتىلەدى.
سول ءبىر قازاق حالقىنىڭ باسىنا كەلگەن ناۋبەتكە، تالاي قازاقتىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا تۇسىرگەن اشارشىلىققا بيىل 80 جىل تولسا، توتاليتارلىق رەجىمنىڭ قۇرباندارى بولعان ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە دە 75 جىل تولىپ وتىر. بۇگىندە قازاقستاننىڭ بارلىق ايماقتارىندا وسى قارالى كۇندەردى ەسكە الۋعا ارنالعان شارالار وتۋدە.
31 مامىر قازاقستاندا ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى بولىپ، 1997 جىلدان بەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ جارلىعىنا سايكەس جىل سايىن بۇكىل قازاقستان جەرىندە اتالىپ وتىلەدى.
سول ءبىر قازاق حالقىنىڭ باسىنا كەلگەن ناۋبەتكە، تالاي قازاقتىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا تۇسىرگەن اشارشىلىققا بيىل 80 جىل تولسا، توتاليتارلىق رەجىمنىڭ قۇرباندارى بولعان ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە دە 75 جىل تولىپ وتىر. بۇگىندە قازاقستاننىڭ بارلىق ايماقتارىندا وسى قارالى كۇندەردى ەسكە الۋعا ارنالعان شارالار وتۋدە.
وسىنداي شارالاردىڭ ءبىرى اعىمداعى جىلدىڭ 31 مامىرى كۇنى وبلىستىق دوستىق ءۇيىنىڭ جانە «التىن ارقاۋ» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن 1937-38 جىلداردىعى ساياسي-قۋعىن سۇرگىن قۇراباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە ارنالعان «ىزعارلى جىلدار جاڭعىرىعى» اتتى شارا ءوتتى. كەز كەلگەن ەلدىڭ، مەملەكەتتىڭ ومىرىندە ەرلىكتى ۇلىقتاۋ، قايعىلى تاريحي وقيعالار قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇندەرى بولادى. «التىن ارقاۋ» قوعامدىق بىرلەستىگى شىعىس وڭىرىندە قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، جازىقسىز جاپپا شەككەن ادامداردىڭ دەرەكتەرىن جيناقتاپ وبلىس تۇرعىندارىنا جەتكىزۋدى ماقسات ەتەدى. وتكەن جىلى وسىنداي شارانى زايسان، كۇرشىم اۋداندارىندا وتكىزگەن بولاتىن. دوڭگەلەك ۇستەل باسىنا جينالعان ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ وكىلدەرى جانە قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان ازاماتتاردىڭ ۇرپاقتارى، حالقىمىزدىڭ تاريحىنىڭ ازالى پاراقتارىنىڭ ءبىرى بولعان سول ءبىر الاساپىران جىلدارى سولاقاي ساياساتتىڭ قۇربانى بولىپ، اشارشىلىققا ۇشىراعان قازاق حالقىنىڭ قاسىرەتىن جانە ۇلتىنا، تىلىنە، دىنىنە قاراماي ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى بولعان ازاماتتاردى ەسكە الىپ، ءسوز قوزعادى. وسى شاراعا بايلانىستى تاقىرىپتا شقو قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى حاتشىلىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ە.م. ايازباەۆ، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى ل.ب. شيك، «التىن ارقاۋ» قب توراعاسى س.ا. اقانوۆ، ە.ن. جالعاباەۆ، ساياساتتانۋشى ع.ق. قۇماروۆ، ب.ا.وماروۆ بايانداما جاسادى. س. اقانوۆ بايانداماسىندا 3500 ادام ۇلتىنا، نانىم-سەنىمىنە قاراماي جازالانعان شىعىس قازاقستاندىقتاردىڭ تاعدىرىنا توقتالدى. ول ءوز سوزىندە توتاليتارلىق رەجىمنىڭ شىرماۋىنا ىلىنگەن ازاماتتاردى ۇلتىنا جىكتەمەي، اق-قاراسىن اجىراتپاي «حالىق جاۋى» اتاعىن جامىلدىرىپ، تالاي وتباسىنىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا ءتۇسىرىپ، جاسىنا قاراماي جازالانعاندار تۋرالى ايتا كەلىپ، مىناداي مىسالدار كەلتىردى، مارقاكولدەن ش.جاربولدين، زايساننان ي. جادىرىقوۆ دەگەن ازاماتتار جاستارى 80-نەن اسسا دا اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن. سونداي-اق تارباعاتاي اۋدانىندا وسىنداي جازاعا كەسىلگەن ادامداردىڭ سانى 178 قۇراعان. سونىمەن بىرگە ءار اۋداندارداعى بىرنەشە وتباسىلارى مۇشەلەرىنىڭ تۇگەلدەي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعاندارى تۋرالى دەرەكتەر ايتىپ ءوتتى. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى، وبلىستىق دوستىق ءۇيىنىڭ قىزمەتكەرى ل.ب. شيكتە سول كەزدە جاس بالا بولسا دا دەپورتاتسياعا ۇشىراعان نەمىس حالقىنىڭ جانە ءوز وتباسىنىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىر تاعدىرى جايىندا ەسىندە الا وتىرىپ، قازاق حالقى باسىنا تۇسكەن ءوز قاسىرەتىنە قاراماي، تاعدىر تالكەگىمەن كەلگەن وزگە ۇلتتاردى دارقان كوڭىلىمەن، دوستىق قۇشاعىمەن قارسى العانىن تولقي وتىرىپ ايتتى. وسىنداي سولاقاي ساياساتتىڭ ارقاسىندا «شاش ال دەسە، باس الاتىن» قول شوقپارلارىن الا جۇگىرەتىن، نادان جاندايشاپتاردىڭ كەسىرىنەن قانشاما وتباسى زارداپ شەكتى. وتىرىس بارىسىندا مۇراجاي مەن مۇراعاتتا ساقتالعان رەپرەسسيا قۇجاتتارى بويىنشا سلايد كورسەتىلدى. شارا سوڭىدا ۇندەۋ قابىلداندى جانە «التىن ارقاۋ» قب مۇشەلەرىنىڭ باستاماسىمەن ىشكى ساياسات ءبولىمىنىڭ قولداۋىمەن شىعىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان ازاماتتاردىڭ ءتىزىمى جاريالانعان «ازالى كىتاپ» اتتى كىتاپ قاتىسۋشىلارعا تاراتىلدى. سونىمەن بىرگە وسى شاراعا «نۇر وتان» حدپ شقو فيليالىنىڭ توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ت. تۇسىپبەكوۆتىڭ باسشىلىعىمەن «نۇر وتان» حدپ بەلسەندى اتسالىستى. شاراعا ساياسي رەپرەسسيا قۇرباندارىنىڭ تۋىستارى، وبلىستىق دوستىق ءۇيىنىڭ ەتنومادەني بىرلەستىكتەرىنىڭ توراعالارى مەن مۇشەلەرى، ازاماتتىق قوعامنىڭ وكىلدەرى جانە باق وكىلدەرى، «وسكەمەن- قازاقستان» جانە «كالكەن» تەلەارنالارىنىڭ ءتۇسىرۋ توبى قاتىستى.
