جىل سايىن عارىشتى ءوزىنىڭ گەوساياسي مۇددەلەرىنىڭ ايماعى رەتىندە قاراستىراتىن مەملەكەتتەر سانى ارتىپ كەلەتىنى راس. سولاردىڭ ءبىرى - قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى.

قىتايدىڭ عارىشتىق باعدارلاماسىن از-كەم تانۋ ءۇشىن ەجەلگى قىتاي فيلوسوفياسىنا ۇڭىلگەن ءجون بولار. مۇندا «عارىش» قىتاي يمپەرياسى تۇرعىندارىنىڭ دۇنيەتانىمى مەن كوزقاراسىندا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ماتەريالدىق جانە رۋحانيلىققا قارسى تۇرۋ قىتاي مادەنيەتىنە جات بولعاندىقتان، ولارداعى ادامنىڭ  عالام تۇسىنىگى ۇيلەسىمدى كەلەدى. ءبىر جاعىنان، ادام قىتاي داستۇرىندە عارىش الەمىنىڭ جاراتىلىستارى رەتىندە قاراستىرىلادى، ال ەكىنشى جاعىنان، ول بارىنەن ەرەكشەلەنەدى جانە الەمنىڭ باسىم كۇشتەرى - اسپان مەن جەرمەن تەڭەستىرىلەدى. وسىلاي عالامدىق عارىشتىق ۇشتىك (سان تساي) قالىپتاسادى - اسپان، جەر جانە ادام. ادام بۇل جەردە اسپان مەن جەردى بىرىكتىرەدى، بۇل تۇسىنىك بويىنشا ادام - ​​ميكروكوسم («كىشى اسپان مەن جەر» - syayu tien di), ول تابيعاتتىڭ بارلىق الۋان تۇرلىلىگىن كورسەتەدى. ميكروكوسم بولا وتىرىپ، ادام ءوز كەزەگىندە الەمدى مودەلدەۋگە قابىلەتتى، سول ارقىلى مودەلدەردىڭ ءار ءتۇرلى تيپتەرىن - ميكروكوسمداردى تۋدىرادى (تورچينوۆ ە.ا.)

سوندىقتان ولاردىڭ عارىشتىق دەرجاۆاعا اينالۋى بۇگىندە ەشكىمدى تاڭقالدىرماۋى كەرەك. ەگەر شامامەن ەلۋ جىل بۇرىن كەڭەس وكىمەتى گازەتتەردە قىتايدىڭ تەحنيكالىق دامۋ پەرسپەكتيۆاسىنا كۇمان كەلتىرىپ، كاريكاتۋرالار شىعارىپ، مازاق ەتكەن بولسا ء(جۇز ميلليون قىتايلىق ۇلكەن روگاتكانى ۇستاپ تۇرادى، باسقا ءجۇز ميلليون قىتايلىق ونى وقتاپ تۇرادى),  وندا بۇگىندە قىتاي الەمدىك عارىش سالاسىندا جەتەكشى ورىندى يەلەنىپ وتىر.

بۇل مازاق 1990 جىلداردىڭ باسىنا دەيىن جالعاستى، سەبەبى سول ۋاقىتتا قىتاي ءوزىنىڭ پيلوتتىق باعدارلاماسى بويىنشا جۇمىس ىستەي باستادى. سودان كەيىن، «شەنچجوۋ» عارىش كەمەسىنىڭ ءپروتوتيپىنىڭ كەزەكتى ءساتسىز سىناعىنان كەيىن امەريكاندىق ساراپشىلار «كەيبىر ەلدەر عارىشتا ۇشۋدى ۇيرەنە المايدى، ال قىتاي عارىش كەمەسى سياقتى كۇردەلى جابدىقتى مۇلدەم يگەرە المايدى» دەگەن بولاتىن. الايدا، ءبىر كەزدەرى سكەپتيتسيزم مەن مازاقتىڭ تاقىرىبى بولعان نارسە 2003 جىلى شىندىققا اينالدى. «شەنچجوۋ-5» وربيتاعا يان ليۆەي ەسىمدى «تايكوناۆتپەن» (قىتايدا عارىشكەرلەردى وسىلاي اتايدى) ەندى. بەس جىلدان كەيىن، 2008 جىلى «شەنچجوۋ-7» باسقارىلاتىن عارىش كەمەسىنىڭ ۇشۋى كەزىندە تايكوناۆتتار عارىش كەڭىستىگىنە شىقتى، بۇل قىتايلىقتاردىڭ ءۇشىنشى كەمەسى ەدى. سودان بەرى 20 جىلعا جۋىق ۋاقىت ءوتتى جانە «شەنچجوۋدىڭ» كەزەكتى ستارتى ەندى ەشكىمدى تاڭقالدىرمايدى. ايتا كەتۋ كەرەك، قىتايدىڭ عارىشتىق جەتىستىكتەرى كەڭەستىك جانە امەريكاندىق استروناۆتيكانىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولدى، ولاردىڭ عىلىمي جەتىستىكتەرى كۇنشىعىس ەلىنە قىسقا مەرزىمدە وڭ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەردى.

بۇگىندە الەمدە عارىش سالاسىنىڭ نەگىزگى بەس درايۆەرى بار. ءبىرىنشىسى - شىعىنداردى تومەندەتۋگە مۇمكىندىك تۋعىزاتىن تەحنولوگيالار (مىسالى، جاڭا ماتەريالدار، عارىش اپپاراتتارىنا ارنالعان كومپونەنتتەردىڭ پروتوتيپتەرى (سك), ۋلترا جەڭىل زىمىران تاسىعىشتار، عارىش اپپاراتتارىن مينياتيۋريزاتسيالاۋ). ەكىنشىسى - جەكە ينۆەستيتسيالار ۇلەسىنىڭ ارتۋى. ءۇشىنشىسى - Big Data-عا تاۋەلدىلىگى ارتىپ كەلە جاتقان الەمدىك ەكونوميكا. تورتىنشىدەن، عارىش قىزمەتىن ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ كوزى رەتىندە قاراستىرۋ. بەسىنشى - اسكەري جانە ستراتەگيالىق دامۋ. وسى بەس باعىتتىڭ بارلىعى قازىرگى كەزدەگى قىتايدىڭ عارىش سالاسىنىڭ قاڭقاسىن قۇرايدى.

2011 جىلدان باستاپ پەكين عارىشتى «مەكەندەۋمەن» تىعىز اينالىسا باستادى. «تيانگۋن-1» («اسپان سارايى-1») ۇزاق مەرزىمدى وربيتالىق ستانتسيانىڭ (DOS) پروتوتيپ ءمودۋلى وربيتاعا شىقتى. اۆتوماتتىق «شەنچجوۋ-8» وعان بىرنەشە رەت قوندى، قونۋعا جانە قوندىرۋ مانەۆرلارىنا ماشىقتاندى. ءتورتىنشى - «شەنچجوۋ-9» 2012 جىلى عارىشقا ءۇش تايكوناۆتتى جەتكىزدى، ولاردىڭ قاتارىندا ايەل ادام دا بولدى. بۇل كەمەنىڭ ەكيپاجى تيانگۋن-1 ستانتسياسىنا قونىپ، بورتتا 10 كۇن بولدى. 2013 جىلدىڭ 11 ماۋسىمىندا عارىشقا ۇشىرىلعان «شەنچجوۋ-10» ەكيپاجى ءۇش تايكوناۆتتان قۇرالدى جانە قايتادان قاتارلارىندا ايەل ادام بولدى، «شەنچجوۋ-9» تۇتاستاي قىتايلىق عارىشتىق باعدارلامانىڭ جەتىستىگىن نىعايتتى.

قحر قازىرگى الەمدە ءوزىنىڭ عىلىمى مەن تەحنولوگياسىن دامىتپايتىن مەملەكەتتىڭ بولاشاعى جوق ەكەنىن جاقسى بىلەدى. قۋاتتى عارىش يندۋسترياسى ەلەۋلى عارىشتىق جەتىستىكتەردىڭ كومەگىمەن مەملەكەتتىڭ بەدەلىن كوتەرۋ سياقتى وتە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ماسەلەن، 2016 جىلى قىتاي الەمدەگى العاشقى ەجەلگى قىتاي ويشىلدارىنىڭ ءبىرى «مو تسزى» اتىنداعى كۆانتتىق اقپاراتتى تاراتۋعا ارنالعان جەر سەرىگىن ۇشىردى. بۇل جوبانىڭ قۇنى 100 ميلليون دوللارعا باعالانعان. ءبىر قىزىعى، جەرسەرىكتەن بەرىلگەن مالىمەتتەر ۇستاپ الۋعا نەمەسە كوشىرۋگە بولمايتىن فوتوندار قاتارىندا بولدى. كوشىرۋگە تىرىسۋدىڭ كەز-كەلگەن ارەكەتى ولاردىڭ ءوزىن-ءوزى جويۋىنا اكەلەدى.

قىتاي بۇگىندە عارىشتاعى باسىم كۇش رەتىندە امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ ورنىن باسۋدى ماقسات ەتىپ وتىر. Defence News امەريكاندىق باسىلىمى اتاپ وتكەندەي، پەكيننىڭ تەز ءوسىپ كەلە جاتقان عارىشتىق مۇمكىندىكتەرى ايقىن. كوپتەگەن ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ەگەر پەكين جاقىن جانە تەرەڭ عارىشتى يگەرۋ سالاسىنداعى ءوز قابىلەتتەرىن ارتتىرۋدىڭ وسىنداي قارقىنىن ساقتاي بىلسە، وندا الداعى ۋاقىتتا قىتاي امەريكا قۇراما شتاتتارىن باسىپ وزىپ، ءنومىرى ءبىرىنشى عارىشتىق دەرجاۆاعا اينالادى.

2020 جىلى بۇكىل الەمنىڭ قوزعالىسىن COVID-19 تەجەگەن كەزدە، قىتاي جەرگە جاقىن جانە تەرەڭ كەڭىستىككە ماڭىزدى قادام جاسادى. 2020 جىلى 5 مامىردا قىتاي ۆەنچان كوسمودرومىنان (وڭتۇستىك قىتاي، حاينان پروۆينتسياسى) Long March-5B (Long March 5B, Changzheng-5B) زىمىران تاسىعىشىن پايدالانىپ قىتايلىق جاڭا تيپتەگى عارىش اپپاراتتارىنىڭ سىناق نۇسقاسىن ءساتتى ۇشىردى. زىمىراننىڭ ءساتتى ۇشىرىلۋى 2022 جىلى اياقتالادى دەپ جوسپارلانعان قىتايدىڭ وربيتالىق عارىش ستانتسياسىنىڭ بەرىك نەگىزىن قالادى. حالىقارالىق عارىش ستانتسياسى (حعس) ىسكە جارامسىز بولعان كەزدە ول جەر وربيتاسىنداعى جالعىز ستانتسياعا اينالادى. كوپمودۋلدى وربيتالىق ستانتسيانىڭ قۇرىلۋىنىڭ ارقاسىندا قىتاي الەم وربيتاسىندا ءوز ازاماتتارى تۇراقتانعان ءۇشىنشى الەمدىك دەرجاۆاعا اينالادى. قىتاي عارىشتى يگەرۋدىڭ جاڭا ءداۋىرىن باستايدى جانە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتەدى.

سونىمەن قاتار، قىتاي اي مەن مارسقا پيلوتتىق ۇشۋلار جوسپارىن قۇرۋدا. 2020 جىلى 24 قاراشادا قىتاي چانگە-5 ايدىڭ زوندتىق زاتىن ۇشىردى (چانە - قىتاي ميفولوگياسىنداعى اي قۇدايى). ميسسيانىڭ ماقساتى - جەرگە 2 كيلوگرامم اي توپىراعىن جەتكىزۋ (بۇل 2020 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنىڭ ورتاسىندا جاسالعان), ال 2030 جىلعا قاراي ايدا زەرتتەۋ ستانتسياسىن سالۋ. بۇدان كەيىن مارسقا دا جىبەرىلەدى، مارستى قىتايلىقتار «وتتى جۇلدىز» دەپ اتايدى. مىسالى، 2020 جىلدىڭ 23 شىلدەسىندە پەكين مارسقا «تيانۆەن-1» ميسسياسىن جىبەردى. باعدارلامانىڭ ماقساتى - مارستاعى ءومىردىڭ قازىرگى كەزەڭىندەگى، بۇعان دەيىنگى ۋاقىتىنداعى تىرشىلىكتى ىزدەۋ، قورشاعان ورتانى زەرتتەۋ. «تيانۆەن-1»  «وتتى جۇلدىزعا» 2021 جىلدىڭ اقپان ايىندا جەتەدى. مارس توپىراعىنىڭ ۇلگىلەرىن جەرگە جەتكىزەتىن زوندتى 2030 جىلى قايتا جىبەرۋ جوسپارلانۋدا. 2050 جىلعا قاراي قىتاي عالىمدارى مارسقا باسقارىلاتىن ميسسيا جىبەرەدى دەپ كۇتىپ وتىر. وعان دايىندىق باستالىپ تا كەتتى.

اي مەن مارستى قارقىندى زەرتتەۋ ەلگە قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ توراعاسى سي تسزينپين بىرنەشە رەت ايتقان «ادامزاتتىڭ ورتاق تاعدىرى» تۇجىرىمداماسىن جۇزەگە اسىرۋعا كومەكتەسەدى. بۇكىل الەم بولىپ باس قوسىپ، جابىلىپ عارىشتى يگەرمەسە، ءبىر عانا ەلگە قيىن بولاتىنىن كوبىسى تۇسىنەدى. قىتاي عارىش ستانتسياسى نەعۇرلىم تەزىرەك سالىنسا، ادامدار سوعۇرلىم جاقىن عالامشارلاردى تەزىرەك يگەرە الادى.

سوڭعى جىلدارى قىتاي عارىش اپپاراتتارىن ءساتتى ۇشىرۋ سانى بويىنشا الەمدىك كوشباسشىعا اينالدى. بۇل قحر-دىڭ الدىڭعى قاتارلى تەحنولوگيالارىنىڭ دەمونستراتسياسىن ايقىن بەينەلەيدى. 2020 جىلدىڭ 31 ناۋرىزىنداعى جاعداي بويىنشا 363 قىتايلىق تەحنيكا جەردىڭ اينالاسىنداعى وربيتانى اينالىپ ءوتتى (بۇعان دەيىن بۇنداي ماسشتاب تەك اقش-تا عانا بولعان).

سونىمەن، 2020 جىلى 23 ماۋسىمدا قىتاي وسى وربيتالىق شوقجۇلدىزدىڭ «جابىلاتىن» سپۋتنيگىن ۇشىرۋ ارقىلى ءوزىنىڭ «بەيدۋ» عالامدىق پوزيتسيالاۋ جۇيەسىن قۇرۋدى اياقتادى. بەيدۋ رەسەيدىڭ گلوناسس، امەريكاندىق GPS جانە ەۋروپالىق گاليلەيمەن قاتار ءتورتىنشى جاھاندىق پوزيتسيالاۋ جۇيەسى بولدى. 2000 جىلى عانا قحر جاھاندىق پوزيتسيالاۋ جۇيەسىن قۇرا باستاعان ەدى، ال 2012 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنان باستاپ ول ازيا-تىنىق مۇحيتى ايماعىندا، جانە 2018 جىلدان باستاپ الەمدىك اۋقىمدا قىزمەت كورسەتە باستادى.

جوعارىدا ايتىلعانداردان بولەك 2010 ج. قىتاي عارىشتىق كوممەرتسيالىق زەرتتەۋگە ىقپال ەتە باستادى. عارىشتىق تەحنولوگيالار بولجاممەن 2012 جىلدان باستاپ قحر-دىڭ ەڭ ءبىرىنشى پريوريتەتتەرىنىڭ قاتارىندا. ال ناقتى 2015-2016 جىلدارى قحر-نىڭ جوعارى جانە جوعارى دەڭگەيلەرىندەگى قۇجاتتارىندا. 13-ءشى بەسجىلدىقتا - ستراتەگيالىق پەرسپەكتيۆالىق يندۋستريالاردىڭ پريوريتەتتەرى رەتىندە بەكىتىلگەن، سونىمەن قاتار «قىتايدا جاسالعان 2025» باعدارلاماسىنا دا ەنگەن.

يلون ماسك پەن ول باسقارعان SpaceX كومپانياسىنىڭ جەتىستىكتەرى قىتاي باسشىلىعىن وزدەرىنىڭ كوممەرتسيالىق عارىش سالاسىن دامىتۋ ماسەلەسىن زەرتتەۋگە موتيۆاتسيا بولدى. قازىرگى كەزدە جانە جاقىن ارادا قحر ءۇشىن كوممەرتسيالىق عارىش سالاسىنىڭ ماقساتتى توبى - بۇل «بەلبەۋ جانە جول» ەلدەرىنىڭ نارىقتارى (اتاپ ايتقاندا، بايلانىس جانە ناۆيگاتسيا سپۋتنيكتەرى جەلىسىن دامىتۋ شەڭبەرىندە), وسى ۋاقىتقا دەيىن بۇل تۇرعىدا شاعىن مەملەكەتتىك قولداۋ جۇزەگە اسىرىلۋدا، بىراق «بەلبەۋدەگى» ەلدەر ءۇشىن شەڭبەرلىك عارىشتىق ينيتسياتيۆالاردىڭ ارقاسىندا بۇل قارجىلاندىرۋ ەداۋىر ەسە كوبەيۋى كەرەك. بولاشاقتاعى سەگمەنتتىڭ ينتەرناتسيونالدانۋىنىڭ ىقتيمال درايۆەرى «بەلبەۋ جانە جولدان» تىس ەلدەردە عارىش قىزمەتتەرى نارىعىنا شىعۋعا شەكتەۋلەردىڭ بولماۋى مۇمكىن. كليەنتتەردىڭ تاعى ءبىر توبى - دامۋشى ەلدەر، ياعني باتىس كومپانيالارىنىڭ قىمبات قىزمەتتەرىن الا المايتىن كليەنتتەر.

كورىپ وتىرعانىمىزداي، عارىشتىق ەپوستىڭ باستالۋىنان باستاپ وتىز جىلعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە قىتاي وراسان زور جەتىستىكتەرگە جەتتى. سۇراق وزدىگىنەن تۋىندايدى: بۇل قالاي مۇمكىن بولادى؟.. بۇل ءوزارا بايلانىستى ەكى جاعدايدا عانا مۇمكىن بولادى. بىرىنشىدەن، ەگەر ءبىر جاعىنان، ەلدىڭ باسشىلىعى، ال ەكىنشى جاعىنان، عارىش سالاسىنىڭ باسشىلىعى بۇنىڭ قۇندىلىعىن كورىپ، ولاردى مەملەكەت مۇددەسىنە پايدالانعىسى كەلەتىن بولسا عانا!

قازاقستان دا، ورتالىق ازيانىڭ باسقا ەلدەرى دە قىتايدىڭ عارىش سالاسىنداعى جەتىستىكتەرىنە نازار اۋدارۋى كەرەك. ويتكەنى ءبىزدىڭ شىعىس كورشىمىزدىڭ جەتىستىكتەرى وا ەلدەرىنىڭ عارىش سالاسىنداعى بار الەۋەتىن ءىس جۇزىندە ىسكە اسىرۋعا كومەكتەسەتىن بىرلەسكەن جوبالاردى جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

وسىلايشا، قازاقستاننىڭ عارىشتىق مارشرۋتى ايقىندالادى. 30 جىلداي بۇرىن ەلدە عارىش قىزمەتىن دامىتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك ورگان - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق اەروعارىش اگەنتتىگى قۇرىلدى (1993 ج. 25 اقپان). 2007 جىلدىڭ ناۋرىزىندا ول قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق عارىش اگەنتتىگىنە (قازعارىش) اينالدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا قازاقستاندىق عارىشكەرلەردىڭ ادام باسقاراتىن عارىش باعدارلاماسىنا بەلسەندى قاتىسۋىنان، عارىشتاعى زەرتتەۋلەرگە ارنالعان بىرنەشە عىلىمي باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرۋدان، بايقوڭىر عارىش كەشەنىن جالعا بەرۋ مەن قازعارىشتىڭ كاسىپورىندارىن قۇرۋدان باستاپ، عارىش سالاسىن قۇرۋ، حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ، دامىتۋ، عارىشتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ جانە ت.ب. جوبالارىن جۇزەگە اسىردى.

«عارىش قىزمەتى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى قابىلدانعاننان جانە قول قويىلعاننان كەيىنگى ون جىل ىشىندە (2011-2012 جج.) زاماناۋي عارىشتىق ينفراقۇرىلىم قۇرىلدى، عارىش تەحنيكاسى مەن تەحنولوگياسىنىڭ وتاندىق ۇلگىلەرىن جاساۋدا ۇلكەن سەرپىلىس جاسالدى. قۇرىلعان زاماناۋي عارىشتىق ينفراقۇرىلىمدى ەلدىڭ ەكونوميكالىق سالالارىنىڭ ماسەلەلەرىن شەشۋ، ونىڭ عارىش جۇيەلەرىنىڭ ونىمدەرى مەن قىزمەتتەرىنە ءوسىپ كەلە جاتقان سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن ءتيىمدى پايدالانۋ بويىنشا اۋقىمدى جانە قارقىندى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە.

2030 جىلعا قاراي قازاقستاننىڭ الدىندا عارىش قىزمەتتەرىنىڭ الەمدىك نارىعىندا ءوز ورنىن كەڭەيتۋ جانە باستاۋ العان بىرقاتار جوبالاردى ىسكە اسىرۋ سياقتى مىندەتتەر تۇر (استاناداعى عارىش اپپاراتتارىن قۇراستىرۋ جانە سىناۋ كەشەنى، عارىشتىق قاشىقتىقتان زوندتاۋ جۇيەسى، عارىشتىق مونيتورينگتىڭ ۇلتتىق جۇيەسى جانە جەرۇستى ينفراقۇرىلىمى، جوعارى دالدىكتەگى سپۋتنيكتىك ناۆيگاتسيا جۇيەسى).

قازاقستان عارىشتىق تەحنولوگيالاردى وتاندىق ەكونوميكاعا بەلسەندى تۇردە ىلگەرىلەتۋدە. ماسەلەن، جەر بەتىنەن 36 مىڭ كم قاشىقتىقتا قازاقستاندا ەكى گەوستاتسيونارلىق جەرسەرىك بار: KazSat-2 جانە KazSat-3. ولار ۇيالى بايلانىس، تەلەديدار جانە ينتەرنەتكە قاتىستى بارلىق قىزمەتتەردى 100% قامتيدى. شالعايداعى ەلدى مەكەندەردى بايلانىسپەن قامتاماسىز ەتەدى. «كوسموس الەمى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى قازبەك قازكەنوۆتىڭ ايتۋىنشا: «قازاقستاننىڭ ءوزىنىڭ عارىشتىق باعدارلاماسى، ءوزىنىڭ جەر سەرىكتەرى بولۋى ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگى ءبىرىنشى ورىندا تۇرعانىن ايقىندايدى. قازاقستان اۋماعىندا قۋاتتى بايقوڭىر عارىش ايلاعىنىڭ بولۋى بىزگە قوسىمشا ارتىقشىلىق بەرەدى، بۇل ءبىزدىڭ ەلدى وسى سالاداعى كوشباسشىلاردىڭ بىرىنە اينالدىرادى». الايدا، بۇل وڭاي ەمەس.

قازاقستاندىق عارىش مادەنيەتىنىڭ بولماۋى قازاقستاننىڭ عارىش سالاسىنىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى. ەلىمىز باسقا ەلدەردەن، ءتىپتى ءوزىنىڭ قازىرگى دەڭگەيىنەن اسىپ تۇسەمىن دەپ تالپىنبايدى.  عارىش تاقىرىبىن وزەكتى قىلۋعا از كوڭىل بولىنەدى. قازىرگى عارىشتى يگەرۋ تۋرالى كوبىرەك ءبىلۋ ءۇشىن جاڭا، قىزىقتى رەسۋرستار جەتىسپەيدى. بۇگىنگى تاڭدا عارىشتىق جەتىستىكتەردىڭ ناتيجەلەرى ادامزات ءومىرىنىڭ بارلىق سالالارىنا اسەر ەتەدى. بۇل اۋىل شارۋاشىلىعى، ەكولوگيا جانە ەكونوميكا بولسىن. عارىش سالاسىنا ءتۇرلى جولداردى قولدانىپ، رەسپۋبليكامىز حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ جوعارىدا اتالعان سالالارىمەن بايلانىستى بارلىق ادامداردى تارتۋ قاجەت.

رەسەي بايقوڭىردى جالداۋ مەرزىمىن 2050 جىلعا دەيىن ۇزارتقانىنا قاراماستان، ول ەرتە مە، كەش پە عارىش ايلاعىنان كەتەدى. بۇل دەگەنىمىز، قازاقستان قازىردىڭ وزىندە قولدانىستاعى ينفراقۇرىلىممەن نە ىستەۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىنۋى كەرەك. ارينە، قازاقستان ءوزىنىڭ تەحنيكالىق توزۋى ورىن الۋى مۇمكىن مۇنداي قىمبات كەشەندى ءوز بەتىنشە قارجىلاندىرا المايدى. ينۆەستورلاردى تارتۋ ارقىلى ونى كەزەڭ-كەزەڭىمەن مودەرنيزاتسيالاۋدى باستاۋ قاجەت. الايدا قازىرگى ۋاقىتتا مۇنداي باعدارلاما جوق. بۇگىنگى كۇننىڭ شىندىقتارى مەملەكەتتىڭ عارىش سالاسىنداعى مونوپولياسى جاقىن بولاشاقتا اياقتالاتىنىن كورسەتەدى. نارىققا عارىشقا ۇشىرۋدىڭ ارزان نۇسقالارىن ۇسىناتىندار دا كەلە باستادى. بۇل حالىقارالىق عارىش بيزنەسىنە، ونىڭ ىشىندە قازاقستانعا دا اسەر ەتپەي قويمادى. وسى جاعدايداعى شەشىمدەردىڭ ءبىرى - ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ عارىش سالاسىن ىسكە اسىرۋعا بىرلەسىپ قاتىسۋ. مىسالى، تەك قازاقستاندا عانا عالامنىڭ ەۆوليۋتسياسى پروتسەستەرىن زەرتتەۋ، كۇن-جەر قاتىناستارى فيزيكاسى جانە جەرگە جاقىن كەڭىستىكتەگى ديناميكالىق پروتسەستەر سياقتى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلۋدە. جاڭا باعىتتار پايدا بولدى: جەر قىرتىسىنىڭ جەر-عارىشتىق گەوديناميكالىق جانە گەوفيزيكالىق مونيتورينگى، توتەنشە جاعدايلاردى عارىشتىق باقىلاۋ ادىستەرى مەن تەحنولوگيالارىن قۇرۋ، عارىش اپپاراتتارى، عارىشتىق بايلانىس جانە ناۆيگاتسيا ءۇشىن تەحنولوگيالار مەن كومپونەنتتەردى ازىرلەۋ جانە ت.ب.

كورىپ وتىرعانىمىزداي، كورسەتىلگەن باعىتتار ورتالىق ازيانىڭ بارلىق ەلدەرى ءۇشىن ماڭىزدى. ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى مەن قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن عارىشتىق تەحنولوگيالاردى قۇرۋ مەن پايدالانۋ بويىنشا قويىلعان مىندەتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن قحر-دان كومەك ارتىق بولماس ەدى. سونىمەن قاتار، جوعارىدا ايتىلعانداي، قىتايلىق كوممەرتسيالىق عارىش يندۋسترياسىنىڭ ماقساتتى توبى قازىرگى ۋاقىتتا جانە جاقىن بولاشاقتا «بەلبەۋ جانە جول» ەلدەرىنىڭ نارىقتارى بولىپ تابىلادى. بەرىلگەن مۇمكىندىكتەردى پايدالانۋعا تۇرارلىق پا؟ مەنىڭ ويىمشا، ءيا. «بەلبەۋ جانە جول» باستاماسى - بۇل قازاقستاننىڭ جانە بۇكىل ورتالىق ازيانىڭ عارىش سالاسىن دامىتۋدىڭ تاعى ءبىر مۇمكىندىگى، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز ء(ال-ابباس ءال-دجاۋحاري، ابۋ رايحان ءال-بيرۋني، ۇلىقبەك جانە ت.ب.) قازىرگى كوسموناۆتيكا عىلىمىنا نەگىز بولعان وشپەس ءىز قالدىرعان.

ەركىن بايداروۆ،

فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ر.ب. سۇلەيمەنوۆا اتىنداعى شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى

Abai.kz