«سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا سوڭعى بەس جىلدىڭ كولەمىندە ايماقتىڭ كارتاسىنان 48 اۋىل جويىلعان. بۇگىنگى كۇنى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى بويىنشا 700-دەي ەلدى مەكەن قالسا، ولاردىڭ ءاربىر ونىنشىسى «بولاشاعى جوق» دەپ تانىلعان. سەبەبى مۇنداعى تۇرعىندار سانى 50-دەن اسپايدى. ال كەيبىرەۋلەرىندە، ءتىپتى ءبىر-ەكى ادام عانا قالعان». بۇل جەردە نازار اۋدارارلىق ماسەلە - ايدىڭ كۇننىڭ امانىندا كارتادان سىزىلىپ جاتقان ەلدى مەكەندەر ەلىمىزدىڭ باتىس، شىعىس ايماعىندا، رەسەيمەن شەكارالاسىپ جاتقان ايماقتارىنا تيەسىلى ەكەن. بۇل تەك قانا سولتۇستىك وڭىرلەردەگى جاعداي ەمەس. مەملەكەتتىك شەكارا توڭىرەگىندە ەلىمىزدىڭ ون ەكى وبلىسىنداعى بىرنەشە اۋدان، اۋىلدارىندا دا وسى تاقىلەتتەس ماسەلە بار. كەز كەلگەن ەلدىڭ شەكارالىق ەلدى مەكەندەرى سول ەلدىڭ ىشكى احۋالىنان حابار بەرەدى. شەكارانىڭ ارعى بەتىندەگى مەملەكەتتەردىڭ حالقى ويسىراپ تۇرعان ولقىلىقتارىمىزعا قاراپ، قازاق ەلى تۋرالى وي تۇيەدى. تەك بىلتىرعى جىلدىڭ وزىندە ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك ءوڭىرى قوستاناي وبلىسىندا 20 ەلدى مەكەن رەسمي تۇردە جابىلسا، جالپى، سوڭعى بەس جىل ىشىندە 127 اۋىل جويىلعان. ال شىعىس قازاقستان وبلىسىندا 2005 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنداعى مالىمەت بويىنشا، 874 ەلدى مەكەن تىركەلگەن. 2010 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنداعى مالىمەت بويىنشا، اۋىلداردىڭ سانى 785-كە دەيىن ازايعان. ياعني وسى ۋاقىت ىشىندە شىعىس ايماقتان 62 ەلدى مەكەن جويىلىپ كەتكەن.

«سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا سوڭعى بەس جىلدىڭ كولەمىندە ايماقتىڭ كارتاسىنان 48 اۋىل جويىلعان. بۇگىنگى كۇنى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى بويىنشا 700-دەي ەلدى مەكەن قالسا، ولاردىڭ ءاربىر ونىنشىسى «بولاشاعى جوق» دەپ تانىلعان. سەبەبى مۇنداعى تۇرعىندار سانى 50-دەن اسپايدى. ال كەيبىرەۋلەرىندە، ءتىپتى ءبىر-ەكى ادام عانا قالعان». بۇل جەردە نازار اۋدارارلىق ماسەلە - ايدىڭ كۇننىڭ امانىندا كارتادان سىزىلىپ جاتقان ەلدى مەكەندەر ەلىمىزدىڭ باتىس، شىعىس ايماعىندا، رەسەيمەن شەكارالاسىپ جاتقان ايماقتارىنا تيەسىلى ەكەن. بۇل تەك قانا سولتۇستىك وڭىرلەردەگى جاعداي ەمەس. مەملەكەتتىك شەكارا توڭىرەگىندە ەلىمىزدىڭ ون ەكى وبلىسىنداعى بىرنەشە اۋدان، اۋىلدارىندا دا وسى تاقىلەتتەس ماسەلە بار. كەز كەلگەن ەلدىڭ شەكارالىق ەلدى مەكەندەرى سول ەلدىڭ ىشكى احۋالىنان حابار بەرەدى. شەكارانىڭ ارعى بەتىندەگى مەملەكەتتەردىڭ حالقى ويسىراپ تۇرعان ولقىلىقتارىمىزعا قاراپ، قازاق ەلى تۋرالى وي تۇيەدى. تەك بىلتىرعى جىلدىڭ وزىندە ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك ءوڭىرى قوستاناي وبلىسىندا 20 ەلدى مەكەن رەسمي تۇردە جابىلسا، جالپى، سوڭعى بەس جىل ىشىندە 127 اۋىل جويىلعان. ال شىعىس قازاقستان وبلىسىندا 2005 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنداعى مالىمەت بويىنشا، 874 ەلدى مەكەن تىركەلگەن. 2010 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنداعى مالىمەت بويىنشا، اۋىلداردىڭ سانى 785-كە دەيىن ازايعان. ياعني وسى ۋاقىت ىشىندە شىعىس ايماقتان 62 ەلدى مەكەن جويىلىپ كەتكەن. ايتا كەتەرلىگى، بۇل وبلىستاردا الداعى ۋاقىتتا دا جويىلىپ، تىزىمنەن شىعارىلۋى ءتيىس اۋىلدار جەتەرلىك كورىنەدى. ەكونوميست مىرزاكەلدى كەمەلدىڭ ايتۋىنشا، بىزدە كۇنى بۇگىنگە دەيىن شەكارالىق ەلدى مەكەندەردىڭ مارتەبەسى ءالى كۇنگە دەيىن انىقتالماعان. جوسپارسىز ۋربانيزاتسيا كۇشەيگەن. اۋىل شارۋاشىلىعىن كوتەرۋگە جىبەرىلگەن قىرۋار قارجى قۇمعا سىڭگەن سۋ سەكىلدى، ءتيىستى كوزىن تاپپاي جاتىر.
- ول ولقىلىقتىڭ ورنىن «كوشى -قونعا» بايلانىستى زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ارقىلى تولىقتىرۋعا بولادى. مىسالى، شەتتەن كەلگەن اعايىنداردى بوساپ قالعان ەلدى مەكەندەرگە ورنالاستىرىپ، ولاردىڭ ەل-جەرگە ءسىڭىپ كەتۋى ءۇشىن سالىق-نەسيە جەڭىلدىكتەرىن بەرۋ. اۋىلداردا اتاكاسىپ - مال شارۋاشىلىعىن دامىتساق، كەڭ-بايتاق جەرىمىزدى دە، اۋىلدارىمىزدى دا ساقتاپ قالۋعا ءارى حالقىمىزدى قۇنارلى تابيعي مال ونىمىمەن قامتاماسىز ەتۋگە جول اشىلار ەدى. ءبىر جاعىنان، اۋىلدان قالاعا قاراي بوسقان حالىقتى اۋىلدان جۇمىس تاۋىپ تۇراقتاندىرۋعا مۇمكىندىك تۋار ەدى. سوندىقتان ءبىز اۋىلداردى ساقتاپ، مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا دەن قويۋىمىز قاجەت، - دەيدى ەكونوميست. شىنىندا دا، ەلىمىزدەگى 7002 اۋىلدىڭ 4258-ءنىڭ دامۋ مۇمكىندىگى ورتاشا بولسا، 102 اۋىلدىڭ كەلەشەگى بۇلىڭعىر، كۇدىك پەن ۇمىتكە تولى. قازىرگى تاڭدا قانشا اۋىلدىڭ قاڭىراپ بوس قالعاندىعىن ەسەپكە الىپ جاتقان ەشكىم جوق. سوندا دەيمىز-اۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى 2004 جىلدان بەرى اۋىلدىق جەرلەردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا 766 ميلليارد تەڭگە جۇمسالعانىنان مالىمەت بەرسە، ونىڭ قانشاسى ءتيىمدى پايدالانىلدى ەكەن؟ وندا نەگە اۋىل قاڭىراپ، بيلىكتىڭ نازارىنان تىس قالادى؟ بۇل جوعارىدا كورسەتىلگەن قارجى كوزىن پايدالانۋداعى سالدىر-سالاقتىق پا، الدە باسقا جاعدايلار ما؟ 1993 جىلى قابىلدانعان «قر اكىمشىلىك-اۋماقتىق قۇرىلىمى تۋرالى» زاڭعا سايكەس، تۇرعىندار سانى 50-دەن از قالعان اۋىلدار تىزىمنەن قىسقارتىلۋى ءتيىس. قاشان دا جوقتان بار جاساۋدان گورى باردى جوق ەتە سالۋ - وڭاي ءادىس. ازىرگە جەرگىلىكتى بيلىك ماسەلەنى شەشۋدىڭ وڭاي جولى «اۋىلداردى جابۋ» دەپ تۇسىنۋدە. ولاردىڭ قاتارىنا شەكارا بويىنداعى ەلدى مەكەندەردىڭ دە ءىلىنىپ كەتە بارعانى. جۋرناليست مارات توقاشباەۆ بىلاي دەيدى:
- قىتاي سوڭعى جىلدارى قازاقستانمەن، رەسەيمەن شەكارالاسقان ايماقتارىنا حالقى 1 ملن اساتىن ۇلكەن قالاشىقتار تۇرعىزىپ جاتىر. مۇنداي پروتسەسس رەسەيدە، وزبەكستاندا دا بايقالادى. ال ءبىز، كەرىسىنشە ەلدى مەكەندەردى وڭتايلاندىرۋ دەگەن جەلەۋمەن شەكارا بويىنان الىستاپ بارامىز. سوڭعى 15-20 جىلدىڭ ىشىندە وسىنداي قاراۋسىزدىقتان بارماق تىستەپ قالعان ساتتەرىمىز از ەمەس. مىسالى، كەگەن اۋدانى مەن نارىنقول اۋدانىنىڭ ءبىراز ەلدى مەكەندەرىن وڭتايلاندىردىق. ودان نە ۇتتىق؟ ءبىزدىڭ بالا كۇنىمىزدە شەكارا بويىنداعى اۋىلداردىڭ قاريالارى اماندىقتان سوڭ، «تولقۇجاتىڭ بار ما» دەپ سۇرايتىن. مەملەكەت شەكارادان باستالادى. ەندەشە، ونىڭ بويىنداعى ەلدى مەكەندەردىڭ مارتەبەسى پارلامەنتتە عانا ەمەس، قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە دە قارالۋى ءتيىس.
جالپى، حالقىمىزدىڭ 47 پايىزى اۋىلدا تۇرادى. ولاردىڭ دەنى مەملەكەتىمىزدىڭ اتىن العان ۇلت وكىلدەرى ەكەنىن ەسكەرسەك، وندا نازاردىڭ اۋدارىلۋى دا ەكى ەسە بولۋى كەرەك ەمەس پە؟.
جالپى، قازاقستاندا 72 اۋدان بار بولاتىن بولسا، ولاردىڭ ۇشتەن ءبىرى ادامداردىڭ ءومىر سۇرۋىنە قولايسىز ايماق سانالادى ەكەن. «نەگە بۇلاي؟» دەگەن سۇراققا ۇڭىلگەن كەيبىر مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ول جەرلەردىڭ كوپشىلىگىندە ەگىستىكتىڭ سورتاڭدانۋى باسىم. وسى ماسەلەنىڭ ارعى جاعىندا كەيبىر اۋىلدى جەرلەردىڭ «بولاشاعى جوق» دەگەن مەڭزەۋ جاتقان سياقتى. بۇنداي پىكىرلەرگە قارسى اۋىلشارۋاشىلىعى ماماندارىنا سەنسەك، «بولاشاعى جوق اۋىل» دەگەن ماسەلە بولماۋى كەرەك. ويتكەنى «قازىرگى عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەستىڭ دامۋ باعىت-باعدارى ونداي پىكىر-تۇجىرىمداردى جوققا شىعارادى» دەيدى ولار. بۇل ءسوزدىڭ جانى بارلىعىنا ەشقانداي شەك كەلتىرە المايمىز. بىراق وسىنداي قاراۋسىزدىقتىڭ سالدارىنان شەكارا بويىنان الىستاپ بارامىز.

گۇلبارشىن ايتجانباي

http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=8984&Itemid=2