Dýisenbi, 20 Mamyr 2024
Janalyqtar 2206 0 pikir 21 Shilde, 2011 saghat 06:18

Gýlbarshyn AYTJANBAY . Shekara boyynan alystap baramyz...

«Soltýstik Qazaqstan oblysynda songhy bes jyldyng kóleminde aimaqtyng kartasynan 48 auyl joyylghan. Býgingi kýni Soltýstik Qazaqstan oblysy boyynsha 700-dey eldi meken qalsa, olardyng әrbir onynshysy «bolashaghy joq» dep tanylghan. Sebebi múndaghy túrghyndar sany 50-den aspaydy. Al keybireulerinde, tipti bir-eki adam ghana qalghan». Búl jerde nazar audararlyq mәsele - aidyng kýnning amanynda kartadan syzylyp jatqan eldi mekender elimizding batys, shyghys aimaghynda, Reseymen shekaralasyp jatqan aimaqtaryna tiyesili eken. Búl tek qana soltýstik ónirlerdegi jaghday emes. Memlekettik shekara tónireginde elimizding on eki oblysyndaghy birneshe audan, auyldarynda da osy taqylettes mәsele bar. Kez kelgen elding shekaralyq eldi mekenderi sol elding ishki ahualynan habar beredi. Shekaranyng arghy betindegi memleketterding halqy oisyrap túrghan olqylyqtarymyzgha qarap, Qazaq eli turaly oy týiedi. Tek byltyrghy jyldyng ózinde elimizding soltýstik óniri Qostanay oblysynda 20 eldi meken resmy týrde jabylsa, jalpy, songhy bes jyl ishinde 127 auyl joyylghan. Al Shyghys Qazaqstan oblysynda 2005 jyldyng 1 qantaryndaghy mәlimet boyynsha, 874 eldi meken tirkelgen. 2010 jyldyng 1 qantaryndaghy mәlimet boyynsha, auyldardyng sany 785-ke deyin azayghan. Yaghny osy uaqyt ishinde shyghys aimaqtan 62 eldi meken joyylyp ketken.

«Soltýstik Qazaqstan oblysynda songhy bes jyldyng kóleminde aimaqtyng kartasynan 48 auyl joyylghan. Býgingi kýni Soltýstik Qazaqstan oblysy boyynsha 700-dey eldi meken qalsa, olardyng әrbir onynshysy «bolashaghy joq» dep tanylghan. Sebebi múndaghy túrghyndar sany 50-den aspaydy. Al keybireulerinde, tipti bir-eki adam ghana qalghan». Búl jerde nazar audararlyq mәsele - aidyng kýnning amanynda kartadan syzylyp jatqan eldi mekender elimizding batys, shyghys aimaghynda, Reseymen shekaralasyp jatqan aimaqtaryna tiyesili eken. Búl tek qana soltýstik ónirlerdegi jaghday emes. Memlekettik shekara tónireginde elimizding on eki oblysyndaghy birneshe audan, auyldarynda da osy taqylettes mәsele bar. Kez kelgen elding shekaralyq eldi mekenderi sol elding ishki ahualynan habar beredi. Shekaranyng arghy betindegi memleketterding halqy oisyrap túrghan olqylyqtarymyzgha qarap, Qazaq eli turaly oy týiedi. Tek byltyrghy jyldyng ózinde elimizding soltýstik óniri Qostanay oblysynda 20 eldi meken resmy týrde jabylsa, jalpy, songhy bes jyl ishinde 127 auyl joyylghan. Al Shyghys Qazaqstan oblysynda 2005 jyldyng 1 qantaryndaghy mәlimet boyynsha, 874 eldi meken tirkelgen. 2010 jyldyng 1 qantaryndaghy mәlimet boyynsha, auyldardyng sany 785-ke deyin azayghan. Yaghny osy uaqyt ishinde shyghys aimaqtan 62 eldi meken joyylyp ketken. Ayta keterligi, búl oblystarda aldaghy uaqytta da joyylyp, tizimnen shygharyluy tiyis auyldar jeterlik kórinedi. Ekonomist Myrzakeldi Kemelding aituynsha, bizde kýni býginge deyin shekaralyq eldi mekenderding mәrtebesi әli kýnge deyin anyqtalmaghan. Josparsyz urbanizasiya kýsheygen. Auyl sharuashylyghyn kóteruge jiberilgen qyruar qarjy qúmgha singen su sekildi, tiyisti kózin tappay jatyr.
- Ol olqylyqtyng ornyn «Kóshi -qongha» baylanysty zangha ózgerister men tolyqtyrular engizu arqyly tolyqtyrugha bolady. Mysaly, shetten kelgen aghayyndardy bosap qalghan eldi mekenderge ornalastyryp, olardyng el-jerge sinip ketui ýshin salyq-nesie jenildikterin beru. Auyldarda atakәsip - mal sharuashylyghyn damytsaq, ken-baytaq jerimizdi de, auyldarymyzdy da saqtap qalugha әri halqymyzdy qúnarly tabighy mal ónimimen qamtamasyz etuge jol ashylar edi. Bir jaghynan, auyldan qalagha qaray bosqan halyqty auyldan júmys tauyp túraqtandyrugha mýmkindik tuar edi. Sondyqtan biz auyldardy saqtap, mal sharuashylyghyn damytugha den qoyymyz qajet, - deydi ekonomist. Shynynda da, elimizdegi 7002 auyldyng 4258-ning damu mýmkindigi ortasha bolsa, 102 auyldyng keleshegi búlynghyr, kýdik pen ýmitke toly. Qazirgi tanda qansha auyldyng qanyrap bos qalghandyghyn esepke alyp jatqan eshkim joq. Sonda deymiz-au, Auyl sharuashylyghy ministrligi 2004 jyldan beri auyldyq jerlerding jaghdayyn jaqsartugha 766 milliard tenge júmsalghanynan mәlimet berse, onyng qanshasy tiyimdi paydalanyldy eken? Onda nege auyl qanyrap, biylikting nazarynan tys qalady? Búl jogharyda kórsetilgen qarjy kózin paydalanudaghy saldyr-salaqtyq pa, әlde basqa jaghdaylar ma? 1993 jyly qabyldanghan «QR әkimshilik-aumaqtyq qúrylymy turaly» zangha sәikes, túrghyndar sany 50-den az qalghan auyldar tizimnen qysqartyluy tiyis. Qashan da joqtan bar jasaudan góri bardy joq ete salu - onay әdis. Ázirge jergilikti biylik mәseleni sheshuding onay joly «auyldardy jabu» dep týsinude. Olardyng qataryna shekara boyyndaghy eldi mekenderding de ilinip kete barghany. Jurnalist Marat Toqashbaev bylay deydi:
- Qytay songhy jyldary Qazaqstanmen, Reseymen shekaralasqan aimaqtaryna halqy 1 mln asatyn ýlken qalashyqtar túrghyzyp jatyr. Múnday prosess Reseyde, Ózbekstanda da bayqalady. Al biz, kerisinshe eldi mekenderdi ontaylandyru degen jeleumen shekara boyynan alystap baramyz. Songhy 15-20 jyldyng ishinde osynday qarausyzdyqtan barmaq tistep qalghan sәtterimiz az emes. Mysaly, Kegen audany men Narynqol audanynyng biraz eldi mekenderin ontaylandyrdyq. Odan ne úttyq? Bizding bala kýnimizde shekara boyyndaghy auyldardyng qariyalary amandyqtan son, «tólqújatyng bar ma» dep súraytyn. Memleket shekaradan bastalady. Endeshe, onyng boyyndaghy eldi mekenderding mәrtebesi Parlamentte ghana emes, Qauipsizdik kenesinde de qaraluy tiyis.
Jalpy, halqymyzdyng 47 payyzy auylda túrady. Olardyng deni memleketimizding atyn alghan últ ókilderi ekenin eskersek, onda nazardyng audaryluy da eki ese boluy kerek emes pe?.
Jalpy, Qazaqstanda 72 audan bar bolatyn bolsa, olardyng ýshten biri adamdardyng ómir sýruine qolaysyz aimaq sanalady eken. «Nege búlay?» degen súraqqa ýnilgen keybir mamandardyng aituynsha, ol jerlerding kópshiliginde egistikting sortandanuy basym. Osy mәselening arghy jaghynda keybir auyldy jerlerding «bolashaghy joq» degen menzeu jatqan siyaqty. Búnday pikirlerge qarsy auylsharuashylyghy mamandaryna sensek, «bolashaghy joq auyl» degen mәsele bolmauy kerek. Óitkeni «qazirgi ghylymiy-tehnikalyq progresting damu baghyt-baghdary onday pikir-tújyrymdardy joqqa shygharady» deydi olar. Búl sózding jany barlyghyna eshqanday shek keltire almaymyz. Biraq osynday qarausyzdyqtyng saldarynan shekara boyynan alystap baramyz.

Gýlbarshyn AYTJANBAY

http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=8984&Itemid=2

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2169
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2571
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2447
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1672