كوشپەلى اتا-بابامىزدان كەلە جاتقان، ءار وتباسى تورىنەن ورىن الار قاستەرلى مۇرانىڭ ءبىرى - بەسىك. «ەسىك كورگەندى الما، بەسىك كورگەندى ال» دەگەن دانالىق ءسوزدىڭ قاسيەتى دە ەرەكشە.

جوڭعار شاپقىنشىلىعىنان قىرىلعان ەلدىڭ قالدىعى توز-توز بوپ بەتى اۋعان جاققا قاراي بوسىپ، ۇدەرە كوشكەندە، اياعى اۋىر جاس كەلىنشەك جابدىق-جاراعى جوق بوس بەسىكتى ارقالاپ بارا جاتقان كورىنەدى. تولە بيمەن قاتار كەلە جاتقان كىسى: «مىنا بەيشارانىڭ كورپە-جاستىعىن تاستاپ، بوس بەسىكتى ارقالاپ كەلە جاتقانى-اي!» - دەپتى. سوندا تولە بي: «بالانىڭ بەسىگى – كەڭ دۇنيەنىڭ ەسىگى عوي»، - دەگەن ەكەن. وسى ايتىلعان سوزدە ۇلكەن وي جاتىر... ەرتەڭگە دەگەن ءۇمىت بار.

بەسىك – اتادان بالاعا، بالادان كەلەسى ۇرپاققا جالعاسا بەرەتىن كيەلى مۇلىك. بابالارىمىز مۇنى «اتاسى وسكەن بەسىكتە تۋا جاتىپ ءوسىپتى» دەپ تە ايتقان. بەسىكتى قاستەرلەۋ دە سودان قالعان ۇلاعاتتى ءداستۇر. سول سەبەپتى ونى نارەستەسىز بوس تەربەتۋگە تىيىم سالىنعان، ءسابيسىز بولسا دا قۇرمەتتەپ، ونىڭ ارقالىعىنا اق بايلاپ، اياق استىنان جوعارىدا ۇستاعان.

اتا-بابالارىمىز بەسىكتى كوتەرمە جانە تەربەتپە بەسىك دەپ ەكى تۇرگە بولگەن. كوتەرمە بەسىك وتكەن قيلى زامانداردا، ۇركىنشىلىكتە، كۇن-ءتۇن دەمەي بوسقىن اتالعان كەزەڭدە پايدالانىلعان. كوتەرمە بەسىكتىڭ تەربەتپە بەسىكتەن ايىرماشىلىعى – وڭاي جاسالۋى. قوناق كورپەنىڭ ءتورت بۇرىشى بايلانىپ، بايلاۋ ءجىبىن جىلقىنىڭ قۇيرىق قىلىنان نەمەسە جالىنان ارنايى ەسىپ، ورتاسىنا سول نارەستەنىڭ دەنەسىنە شاق تاقتاي سالىنىپ، شۇمەك ورنالاستىرعان. مۇنى ارنايى شەبەردىڭ جاساۋىنسىز-اق اركىمدەر جول-جونەكەي ءوز قولىمەن جاساپ، پايدالانعان.

ال تەربەتپە بەسىك – قازىرگى ءوزىمىز جاساپ، وتىرىقتى ورىندا نەمەسە كولىكتى كوشتەردە پايدالانىپ جۇرگەن بەسىك. بەسىكتىڭ نارەستە بولەۋدەگى ارتىقشىلىعى: بىرىنشىدەن، نارەستەنىڭ دەنە قۇرامىنىڭ ءتۇزۋ ءوسۋى، ەكىنشىدەن، نارەستەگە جايلىلىعى، سەنىمدىلىگى جانە تازالىعى، ۇشىنشىدەن، ءارتۇرلى كۇتپەگەن نارسەلەردەن قاۋىپسىزدىگى.

«ءبىزدىڭ قازاقتا بەسىك اكەلۋ دەگەن بار. بۇل سالت اسىرەسە، جامبىل، قىزىلوردا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا ساقتالعان. ءتىپتى بۇل – كەڭەس وكىمەتى كەزىندە دە وسى اتالعان وڭىرلەردە ماڭىزىن جويماعان سالت. بەسىكتى بالانىڭ ناعاشى اجەسى اكەلەدى. كەلىن بوسانعاننان كەيىن ءوزىن-ءوزى سىيلايتىن كەز كەلگەن انا مىندەتتى تۇردە قۇدالارىنا قۇتتى بولسىن ايتىپ، قىزىنىڭ قال-جاعدايىن بىلۋگە كەلەدى. بۇل – انا ءۇشىن پارىز. ويتكەنى جاتجۇرتتىق بولعان پەرزەنتىڭ «انا» اتانىپ جاتىر. انا بولۋدىڭ قانداي ەكەنىن جۇرەگىنەن جۇلىپ قىزىن ۇزاتقان ءار انا جاقسى بىلەدى. دەمەك، قىزىنىڭ جاعدايىن بىلۋگە، قۇدا-قۇداعيىنا قۇتتى بولسىن ايتىپ بارۋعا ءاربىر قازاق ايەلى مىندەتتى» (زەينەپ احمەتوۆا).

نارەستەنى بەسىككە بولەردە ۇيىمداستىرىلاتىن ىرىمدار دا جەتكىلىكتى. ماسەلەن، قاسيەتتى ارشا، قىلشا نەمەسە ادىراسپان سياقتى وسىمدىكتەرمەن «الاس-الاس، الاسقا بولماس تالاس» دەپ الاستاپ اللا تاعالادان شۇكىرشىلىكتى ءناسىپ قىلادى. «ۇزىن تىلدەن، سۋىق كوزدەن، جامان سوزدەن ساقتا» دەپ جاقسىلىق تىلەيدى.

بەسىكتىڭ اينالاسىندا وتەتىن قۋانىشتى جايتتار دا جەتەرلىك. ماسەلەن، ومىرگە جاڭا كەلگەن نارەستەنىڭ كىندىگى تۇسكەن سوڭ بەسىككە سالادى. بەسىككە بولەيتىن كۇنى وتباسى مەن اعايىن-تۋىستار، كورشى-قولاڭدار مەرەكەلى ساۋىق جاسايدى. كەي ادامداردىڭ ءال-اۋقاتىنا قاراي بەسىككە نارەستەنى بولەۋ توي-دۋمانعا ۇلاسادى، ءتىپتى «بەسىك تويى» دەپ، ات شاپتىرىپ، كوكپار دا تارتقان.

قازاق ءۇشىن دۇنيەگە جاڭا كەلگەن ۇرپاعىنان قىمبات ەشنارسە بولعان ەمەس. سوندىقتان دا ونى العاش بەسىككە بولەردە بەسىك جىرىن ايتۋ، قۇرمەتتەۋ ءار اتا-انانىڭ مىندەتتى بورىشى.

سەرىك ابىلاي

Abai.kz