مەملەكەت باسشىسى ن.ءا.نازارباەۆ “قازاقستان اگلومەراتسيانى دامىتۋ ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋدى باستادى. ەگەر بىزدە بۇعان دەيىن ميلليون تۇرعىنى بار تەك الماتى قالاسى بولسا، قازىر ءۇش مەگاپوليسىمىز بار – الماتى، استانا جانە شىمكەنت قالالارى” دەگەن بولاتىن. ەندى وسى مەگاپوليستەردىڭ دامۋ باعىتتارىنا جەكە-جەكە توقتالساق.

بۇگىنگى تاڭدا الماتى قالاسى قازاقستاندا عانا ەمەس، ورتالىق ازيالىق ايماقتارداعى ءىرى مەگاپوليستەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

قالا تەرريتورياسىندا 170 ءىرى ورتا ونەركاسىپتىك كاسىپورىندار بار. الماتى بۇگىننىڭ وزىندە تەلەديدار، كىلەم جانە كىلەم ونىمدەرىن، نان جانە اشىتقىلار ءوندىرىسىن جۇزەگە اسىرادى. قالا كاسىپورىندارىمەن ءجىپ، ماتالار، شاي، كىرجۋعىش ماشينالار، ەلەكترلى سچەتچيكتەر، جۇك تاسىمالدايتىن اۆتومابيلدەر، قالپاق پەن باس كيىمدەر، مارگاريندى ونىمدەر، كونياك پەن تەمەكى ونىمدەرى، 10 جانە ودان دا كوپ جولاۋشىلار تاسىمالدايتىن اۆتومابيلدەردىڭ ءماندى كولەمى شىعارىلادى.

«احبك-وزات» اق، «اۆتوقۇراما زاۋىتى» بك، «الماتى كىلەم» اق، «ىرىستى - ۆرز» اجشس سياقتى ءىرى كاسىپورىن جانە قۇرىلىسى اياقتالماعان وبەكتىلەردىڭ ءتىزىمى، ۋنيۆەرسالدى سپورت كەشەنى،، قۇرىلىسقا دايىندىعى 50 پايىز جانە ودان دا جوعارى پايىزدى قۇرايتىن تۇرعىن ۇيلەردىڭ قۇرامى (10 مىڭ شارشى مەتر) قالاعا ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىق بەردى.

الماتى كۇشتى قۇرىلىس كەشەنىنە، تەمىر جول، اۆتومابيل جانە اۆياتسيالىق كەشەنىنىڭ ءىرى تاراپتارىنا يە بولىپ وتىر. قالا شەتەل پارتنەرلەرى مەن بىرىككەن ءوندىرىستىڭ، بەلسەندى سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەتتىڭ بار ەكەندىگىن كورسەتەدى.

الماتى قالاسى ءىرى ونەركاسىپ، قارجىلىق، عىلىمي، مادەني – ءبىلىم ورتالىق، رەسپۋبليكالىق ءمانى بار قالا مارتەبەسىنە يە، بيۋدجەتكە جالپى رەسپۋبليكالىق تۇسىمدەردىڭ 1/5 پايىزىن قامتاماسىز ەتەدى.

قالا ەكونوميكاسىندا كەيبىر تۇراقتانۋلار، سونىمەن قاتار حالىق اكىمشىلىگىنىڭ جوعارىلاتۋ جانە سالىق سالىناتىن نەگىزگى كەڭەيتۋ بويىنشا شارالار كەشەنىن قابىلداۋ بيۋدجەتكە سالىقتىق تۇسىمدەر مەن باسقا الىمدار كولەمىنىڭ تۇراقتى ءوسۋى قالا ماڭىزىن جوعارىلاتۋدا. قالا 2003 جىلى مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە 148,8 ملرد.تەڭگە سوماسىندا سالىقتىق جانە سالىقتىق ەمەس تۇسىمدەر جيناعىن اكەلدى. بۇل كورسەتكىش 2002 جىلمەن سالىستىرعاندا 17,1 پايىزعا كوپ ەكەندىگىن كورەمىز.

جوسپارلانعان بيۋدجەت 10,6 پايىزعا ورىندالدى، ونىڭ ىشىندە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە – 14,1 پايىزعا، جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە – 3,9 پايىزعا

ونەركاسىپتىك سەكتورلار ءوندىرىس كولەمىن كوبەيتۋدىڭ جاڭا تەندەنتسياسى ساقتالۋدا. 2003 جىلعا ونەركاسىپتىك ءونىمنىڭ الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا ونىمدىلىگى 10,6 پايىز قۇرادى، ال 2001 جىلى قالانىڭ ونەركاسىپ ورىندارىمەن ولاردى يمپورتيزاتسيا باعدارلامالارىنا قاتىسۋعا تارتۋ ناتيجەسىندە 3 ملرد.تەڭگەگە جۋىق سوماعا كەلىسىم شارت جاسالعان بولاتىن. وسى جىلى قالا كاسىپورىندارىمەن 3 جاڭا ءونىم ءوندىرىسى جاسالىندى: «ەلەكتروماش» اق – اۆتومابيلدەرگە قۇرامدىس بولشەكتەردى ءوندىرۋدى، «ىستەر» اق – رەزينوتەحنيكالىق ونىمدەر، تەمىر جول، جول ءۇستىن بەكىتۋ دەتالدارىن جاساۋدى قولعا العانىن ايتۋعا بولادى.

تولەۋ قابىلەتتىلىگى جوق كاسىپورىنداردى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن ينۆەستيتسيا تارتۋ بويىنشا شارالار قابىلدانعان بولاتىن. 125 اۋكتسيون وتكىزىلدى.
بيۋدجەتكە قارىزدىڭ 454 ملن.تەڭگەسى ءسوندىرىلدى.

مەملەكەتتىك مەنشىكتى جەكەشەلەندىرۋ جانە قايتا قۇرۋ وبلىسىندا باسىمدىقتى باعىت ادرەستى ساتۋ مەن قولدانىلمايتىن وبەكتىلەردى كەيىننەن ءوز مەنشىگىنە الۋمەن جالعا بەرۋ ارقىلى شاعىن بيزنەستى قولداۋ بولىپ تابىلادى. 2004 جىلى مەملەكەتتىك مەنشىكتى جەكەشەلەندىرۋدەن بيۋدجەتكە 520 ملن. تەڭگە تۇسكەن بولاتىن.

الماتى قالاسىنىڭ تەرريتورياسىندا مەملەكەتتىك كاسىپورىندار عىلىم، مادەنيەت، ءبىلىم جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالالارىندا، الەۋمەتتىك سالالاردى ساقتالعان.

كاسىپكەرلەرگە جەكەشەلەندىرۋشىلىك كومەك تۇرىندە ۇستىمىزدەگى جىلى 85 وبەكت ساتىلعان جانە جالعا بەرىلگەن، 546 جەر ۋچاسكەسى ساتىلعان، تاۋارلار مەن قىمەتتەردىڭ ءوندىرىسىن دامىتۋعا پاتەرلەردى قايتا جابدىقتاۋعا 148 رۇقسات بەرىلگەن.

ونەركاسىپتە، ساۋدادا، قىزمەت كورسەتۋ جانە باسقا دا سفەرالاردا زاڭدى قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن كاسىپكەرلەرگە جاعداي تۋعىزۋ ەسەبىنەن كولەڭكەلى اينالىمداعى اقشالار ازايىپ، بيۋدجەتكە سالىق تۇسىمدەرى كوبەيەدى. 1998 جىلمەن سالىستىرعاندا بيۋدجەتكە تولەمدەر 4,5 ەسە كوبەيدى.

استانا – بۇكىل قازاقتاردىڭ، قازاقستاندىقتاردىڭ، ءتىپتى بارلىق الەم جۇرتشىلىعىنىڭ ماقتانىشى. استانا – ءداستۇرلى جانە الەمدىك دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سۇحبات الاڭى، بەيبىتشىلىك پەن رۋحاني كەلىسىم، توزىمدىلىك پەن تۇراقتىلىق، جاڭارۋ مەن دامۋ الاڭى. ەلوردا ەلباسىنىڭ تاماشا ۇلتتىق ستراتەگيالىق جوباسى.

استانا قالاسىندا «استانا – الەم نۇكتەسى، ەۋرازيا جۇرەگى» دەگەن جاڭا استانانىڭ تۋى جايلى ونتولوگيالىق يدەيا ىسكە استى. استانادا قازاق حالقىنىڭ تاريحى مەن پوستمودەرن، ۇلتتىق ستيليستيكا جانە جاڭا ءزاۋلىم عيماراتتار مەن ۇيلەر ءبىر ارناعا ءتۇيىستى.

استانانىڭ يۋنەسكو شەشىمىمەن 1999 جىلى «بەيبىتشىلىك قالاسى» اتاعىن الۋى تەگىن ەمەس. شيراق دا­مىپ جاتقان استانادا ءارتۇرلى ۇلگىدەگى ازيالىق كۇمبەزدەر مەن ەۋروپالىق عيماراتتار ۇيلەسىپ جاتقان شىعىس پەن باتىس وداعى قالاندى. قالادا ءتۇرلى ەتنوستار بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدە ءومىر سۇرۋدە، جانە دە استانادا تۇراتىن ءاربىر ەتنوس قالا ومىرىنە رەسپۋبليكانىڭ ەۋرازيالىق تۇتاستىعىن قۇرايتىن بىرەگەي نەگىزىن ەندىرۋدە.

استانا «مادەنيەتتەر مەن حالىقتار دوستىعى» ارالىنا اينال­دى. استانانىڭ باستى قۇندىلىعى ونىڭ حالقىنىڭ، استانا تۇرعىندارى الەۋەتىنىڭ، ءتۇرلى مادەنيەت، ءدىن، كون­فەسسيا وكىلدەرىنىڭ، ەڭ باستىسى رەسپۋبليكانىڭ جاس استاناسىنىڭ جاڭا تۇرعىندارى سانىنىڭ كۇننەن كۇنگە ارتىپ كەلە جاتۋىنىڭ وزىندىك قۇندىلىقتارىن ساقتاۋىنان تۇرادى.

تاريحي پروتسەستىڭ زاڭدى كۇشەيۋى رەتىندەگى بەيبىتشىلىكتى، دوستىقتى، كەلىسىمدى قۇرۋعا مۇمكىنشىلىگى بار استا­نا وركەنيەتارالىق سۇحباتتىڭ مادەني ورتالىعى بولۋدا.

ءبىز عالىم جانە ازامات رەتىندە ءوز مىندەتىمىزدى تەك ءبىزدىڭ وتانىمىز كولەمىندە عانا ەمەس، عالامشاردىڭ مادەني كەڭىستىگىندە وسى بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم احۋالىن نىعايتۋ مەن ىنتىماقتاستىقتان، جوعارى قوعامدىق بورىشىمىزدى كەڭەيتۋ مەن جالعاستىرۋدان كورەمىز.

استانا تەك اشىق كوكجيەك پەن كەڭىستىك، قازىرگى الەمنىڭ قالىپتاسىپ جاتقان رۋحاني ورتالىعى عانا ەمەس، تۇتاس ەلدىڭ تۋىپ، قالىپتاسۋ، ءوسۋ تاريحى.

قازىر استانا تاۋەلسىز مەملەكەتىمىز مۇددەسىنىڭ دامۋ نەگىزى ارقىلى كورۋگە قاجەتتى جاڭا ءرولدى ورىندايدى. رەس-پۋبليكا استاناسى ەل نىسانىنىڭ ارى قاراي دامۋىنا، قالا جاساۋعا ارنالعان مەرەكەلىك شارالار ۇيىمداستىرۋعا، قازىرگى اقپاراتتى قوعام مۇددەسىنىڭ تەرەڭ كىرىگۋىنە بايلانىس-تى كوپۆەكتورلى مىندەتتەر ورىنداي­دى. استانا جۇرتىنىڭ ءوسۋى جىلدان جىلعا ءوندىرىس، ىشكى قۇرىلىم، باي­لانىس جانە قاتىناس جولدار، شاعىن جانە ورتا بيزنەس، ءبىلىم مەن عىلىم، اۋىلشارۋاشىلىق ءبولىمى سالاسىندا بەلسەندىلىك كورسەتۋدە.

سونداي-اق، مەگاپوليس قاتارىنا جۋىردا قوسىلعان شىمكەنت قالاسى دا ەلىمىزدىڭ ەكونوسيمكالىق دامۋىنا تىكەلەي اسەر ەتىپ وتىر.

وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن نەبارى 500 مىڭنان ءسال عانا استام تۇرعىنى بار شىمكەنت شاھارى بۇگىندە – ميلليوندار مەكەنى. ءوندىرىسى وركەندەپ، كاسىپكەرلىكتىڭ جاندانۋى ناتيجەسىندەشىمكەنت ءىرى ورتالىققا اينالدى. مەگاپوليستىڭ تۇرعىندارىنا قاجەتتى نىساندار قازىرگى تاڭدا قالامىزدا بىرىنەن سوڭ ءبىرى ىسكە قوسىلىپ كەلەدى. قالا مەن ەلدىمەكەندەردى جالعايتىن جولدار جوندەلىپ جاتىر. بالا تۋ كورسەتكىشى جوعارى شاھاردا سالىنىپ جاتقان كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردىڭ دە سانى ارتۋدا. ماسەلەن، بىلتىر شىمكەنتتە 25 تۇرعىن ۇيگە تاپسىرىس بەرىلگەن بولسا، بيىل 58 تۇرعىن ءۇي سالىندى. ياعني، ەكى ەسەدەن اسا كوبەيىپ وتىر دەگەن ءسوز. سونداي-اق بىلتىردىڭ وزىندە قالا اۋماعىندا 5 بىردەي ساياباق بوي كوتەردى. ءبارى دە حالىقتىڭ يگىلىگى ءۇشىن! ءوندىرىس، كاسىپكەرلىك، قۇرىلىس سالاسىنىڭ قارقىندى دامۋى ناتيجەسىندە سوڭعى 3-4 جىلدا قالا قازىناسى ەكى ەسەگە جۋىق ءوسىپ وتىر. تۇجىرىپ ايتساق، شىمكەنتتى الەمدىك تۇسىنىكتەگى مەگاپوليسكە ۇقساتتىرۋ ءۇشىن قازىر قولدان كەلەتىننىڭ بارلىعى جاسالۋدا.

جەتى ايدا ونەركاسىپتىك ءوندىرىس كولەمى 250,8 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋ جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋعا 2018 ج. 1337,7 ملن تەڭگە ءبولىنىپ، ونىڭ ىشىندە جۇمىسشى كادرلاردى قىسقا مەرزىمدى كاسىپتىك وقىتۋ ءۇشىن — 247,2 ملن تەڭگە، الەۋمەتتىك جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ ءۇشىن — 184,8 ملن تگ، جاستار ءىس-تاجىريبەسىنە — 618,3 ملن تگ، قوعامدىق جۇمىستارعا — 284,4 ملن تگ جۇمسالعان.
الداعى ۋاقىتتا دا شىمشاھاردىڭ دامۋى ءۇشىن ىرگەلى جۇمىستار ءوز جالعاسىن تابا بەرمەك.

قورىتا ايتقاندا، ن.نازارباەۆ “ەلدىڭ بولاشاعىن ويلاي وتىرىپ، اۋەلى ەكونوميكانى وركەندەتۋگە بارىنشا كۇش سالعان وسى 27 جىلداعى ەڭبەگىمىز ءوز جەمىسىن بەرىپ وتىر. الدىمەن حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتىپ، مەملەكەتتىڭ مارتەبەسىن جەتىلدىرۋ، ونىڭ ابىرويىن دۇنيە ءجۇزى الدىندا اسقاقتاتۋ، قازاقستاننىڭ بەدەلىن ساقتاۋ بىزگە وڭاي سوققان جوق” دەگەن بولاتىن.
سوندىقتان، الداعى ۋاقىتتا دا مەملەكەتتىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋدا ەلباسىنىڭ ىرگەلى ىستەرىن قولداي وتىرىپ، ءار ازامات ەلىنىڭ وركەندەۋى ءۇشىن ۇلەس قوسۋى قاجەت.

Abai.kz