Seysenbi, 23 Sәuir 2024
3657 0 pikir 16 Jeltoqsan, 2018 saghat 16:30

Qalalardyng Tәuelsizdikten keyingi damuy

Memleket basshysy N.Á.Nazarbaev “Qazaqstan aglomerasiyany damytu strategiyasyn jýzege asyrudy bastady. Eger bizde búghan deyin million túrghyny bar tek Almaty qalasy bolsa, qazir ýsh megapoliysimiz bar – Almaty, Astana jәne Shymkent qalalary” degen bolatyn. Endi osy megapolisterding damu baghyttaryna jeke-jeke toqtalsaq.

Býgingi tanda Almaty qalasy Qazaqstanda ghana emes, Ortalyq Aziyalyq aimaqtardaghy iri megapolisterding biri bolyp tabylady.

Qala territoriyasynda 170 iri orta ónerkәsiptik kәsiporyndar bar. Almaty býginning ózinde teledidar, kilem jәne kilem ónimderin, nan jәne ashytqylar óndirisin jýzege asyrady. Qala kәsiporyndarymen jip, matalar, shay, kirjughysh mashinalar, elektrli schetchikter, jýk tasymaldaytyn avtomabilider, qalpaq pen bas kiyimder, margarindi ónimder, koniyak pen temeki ónimderi, 10 jәne odan da kóp jolaushylar tasymaldaytyn avtomabiliderding mәndi kólemi shygharylady.

«AHbK-OZAT» AQ, «Avtoqúrama zauyty» BK, «Almaty kilem» AQ, «Yrysty - VRZ» AJShS siyaqty iri kәsiporyn jәne qúrylysy ayaqtalmaghan obiektilerding tizimi, uniyversaldy sport kesheni,, qúrylysqa dayyndyghy 50 payyz jәne odan da joghary payyzdy qúraytyn túrghyn ýilerding qúramy (10 myng sharshy metr) qalagha investisiyalyq tartymdylyq berdi.

Almaty kýshti qúrylys keshenine, temir jol, avtomabili jәne aviasiyalyq keshenining iri taraptaryna ie bolyp otyr. Qala shetel partnerleri men birikken óndiristin, belsendi syrtqy ekonomikalyq qyzmetting bar ekendigin kórsetedi.

Almaty qalasy iri ónerkәsip, qarjylyq, ghylymi, mәdeny – bilim ortalyq, respublikalyq mәni bar qala mәrtebesine iye, budjetke jalpy respublikalyq týsimderding 1/5 payyzyn qamtamasyz etedi.

Qala ekonomikasynda keybir túraqtanular, sonymen qatar halyq әkimshiligining jogharylatu jәne salyq salynatyn negizgi keneytu boyynsha sharalar keshenin qabyldau budjetke salyqtyq týsimder men basqa alymdar kólemining túraqty ósui qala manyzyn jogharylatuda. Qala 2003 jyly memlekettik budjetke 148,8 mlrd.tenge somasynda salyqtyq jәne salyqtyq emes týsimder jinaghyn әkeldi. Búl kórsetkish 2002 jylmen salystyrghanda 17,1 payyzgha kóp ekendigin kóremiz.

Josparlanghan budjet 10,6 payyzgha oryndaldy, onyng ishinde respublikalyq budjetke – 14,1 payyzgha, jergilikti budjetke – 3,9 payyzgha

Ónerkәsiptik sektorlar óndiris kólemin kóbeytuding jana tendensiyasy saqtaluda. 2003 jylgha ónerkәsiptik ónimning aldynghy jylmen salystyrghanda ónimdiligi 10,6 payyz qúrady, al 2001 jyly qalanyng ónerkәsip oryndarymen olardy importizasiya baghdarlamalaryna qatysugha tartu nәtiyjesinde 3 mlrd.tengege juyq somagha kelisim shart jasalghan bolatyn. Osy jyly qala kәsiporyndarymen 3 jana ónim óndirisi jasalyndy: «elektromash» AQ – avtomabiliderge qúramdys bólshekterdi óndirudi, «ister» AQ – rezinotehnikalyq ónimder, temir jol, jol ýstin bekitu detalidaryn jasaudy qolgha alghanyn aitugha bolady.

Tóleu qabilettiligi joq kәsiporyndardy qalpyna keltiru ýshin investisiya tartu boyynsha sharalar qabyldanghan bolatyn. 125 auksion ótkizildi.
Budjetke qaryzdyng 454 mln.tengesi sóndirildi.

Memlekettik menshikti jekeshelendiru jәne qayta qúru oblysynda basymdyqty baghyt adresti satu men qoldanylmaytyn obiektilerdi keyinnen óz menshigine alumen jalgha beru arqyly shaghyn biznesti qoldau bolyp tabylady. 2004 jyly memlekettik menshikti jekeshelendiruden budjetke 520 mln. tenge týsken bolatyn.

Almaty qalasynyng territoriyasynda memlekettik kәsiporyndar ghylym, mәdeniyet, bilim jәne densaulyq saqtau salalarynda, әleumettik salalardy saqtalghan.

Kәsipkerlerge jekeshelendirushilik kómek týrinde ýstimizdegi jyly 85 obiekt satylghan jәne jalgha berilgen, 546 jer uchaskesi satylghan, tauarlar men qymetterding óndirisin damytugha pәterlerdi qayta jabdyqtaugha 148 rúqsat berilgen.

Ónerkәsipte, saudada, qyzmet kórsetu jәne basqa da sferalarda zandy qyzmet kórsetu ýshin kәsipkerlerge jaghday tughyzu esebinen kólenkeli ainalymdaghy aqshalar azayyp, budjetke salyq týsimderi kóbeyedi. 1998 jylmen salystyrghanda budjetke tólemder 4,5 ese kóbeydi.

Astana – býkil qazaqtardyn, qazaqstandyqtardyn, tipti barlyq әlem júrtshylyghynyng maqtanyshy. Astana – dәstýrli jәne әlemdik dinder liyderlerining súhbat alany, beybitshilik pen ruhany kelisim, tózimdilik pen túraqtylyq, janaru men damu alany. Elorda Elbasynyng tamasha últtyq strategiyalyq jobasy.

Astana qalasynda «astana – әlem nýktesi, Euraziya jýregi» degen jana astananyng tuuy jayly ontologiyalyq iydeya iske asty. Astanada qazaq halqynyng tarihy men postmodern, últtyq stilistika jәne jana zәulim ghimarattar men ýiler bir arnagha týiisti.

Astananyng YuNESKO sheshimimen 1999 jyly «Beybitshilik qalasy» ataghyn aluy tegin emes. Shiraq da­myp jatqan Astanada әrtýrli ýlgidegi aziyalyq kýmbezder men europalyq ghimarattar ýilesip jatqan Shyghys pen Batys odaghy qalandy. Qalada týrli etnostar beybitshilik pen kelisimde ómir sýrude, jәne de Astanada túratyn әrbir etnos qala ómirine respublikanyng euraziyalyq tútastyghyn qúraytyn biregey negizin endirude.

Astana «mәdeniyetter men halyqtar dostyghy» aralyna ainal­dy. Astananyng basty qúndylyghy onyng halqynyn, astana túrghyndary әleuetinin, týrli mәdeniyet, din, kon­fessiya ókilderinin, eng bastysy respublikanyng jas astanasynyng jana túrghyndary sanynyng kýnnen kýnge artyp kele jatuynyng ózindik qúndylyqtaryn saqtauynan túrady.

Tarihy prosesting zandy kýsheni retindegi beybitshilikti, dostyqty, kelisimdi qúrugha mýmkinshiligi bar Asta­na órkeniyetaralyq súhbattyng mәdeny ortalyghy boluda.

Biz ghalym jәne azamat retinde óz mindetimizdi tek bizding Otanymyz kóleminde ghana emes, ghalamshardyng mәdeny kenistiginde osy beybitshilik pen kelisim ahualyn nyghaytu men yntymaqtastyqtan, joghary qoghamdyq boryshymyzdy keneytu men jalghastyrudan kóremiz.

Astana tek ashyq kókjiyek pen kenistik, qazirgi әlemning qalyptasyp jatqan ruhany ortalyghy ghana emes, tútas elding tuyp, qalyptasu, ósu tarihy.

Qazir Astana tәuelsiz memleketimiz mýddesining damu negizi arqyly kóruge qajetti jana róldi oryndaydy. Res-publika astanasy el nysanynyng ary qaray damuyna, qala jasaugha arnalghan merekelik sharalar úiymdastyrugha, qazirgi aqparatty qogham mýddesining tereng kiriguine baylanys-ty kópvektorly mindetter orynday­dy. Astana júrtynyng ósui jyldan jylgha óndiris, ishki qúrylym, bay­lanys jәne qatynas joldar, shaghyn jәne orta biznes, bilim men ghylym, auylsharuashylyq bólimi salasynda belsendilik kórsetude.

Sonday-aq, megapolis qataryna juyrda qosylghan Shymkent qalasy da elimizding ekonosimkalyq damuyna tikeley әser etip otyr.

Osydan onshaqty jyl búryn nebәri 500 mynnan sәl ghana astam túrghyny bar Shymkent shahary býginde – milliondar mekeni. Óndirisi órkendep, kәsipkerlikting jandanuy nәtiyjesindeShymkent iri ortalyqqa ainaldy. Megapolisting túrghyndaryna qajetti nysandar qazirgi tanda qalamyzda birinen song biri iske qosylyp keledi. Qala men eldimekenderdi jalghaytyn joldar jóndelip jatyr. Bala tuu kórsetkishi joghary shaharda salynyp jatqan kópqabatty túrghyn ýilerding de sany artuda. Mәselen, byltyr Shymkentte 25 túrghyn ýige tapsyrys berilgen bolsa, biyl 58 túrghyn ýy salyndy. Yaghni, eki eseden asa kóbeyip otyr degen sóz. Sonday-aq byltyrdyng ózinde qala aumaghynda 5 birdey sayabaq boy kóterdi. Bәri de halyqtyng iygiligi ýshin! Óndiris, kәsipkerlik, qúrylys salasynyng qarqyndy damuy nәtiyjesinde songhy 3-4 jylda qala qazynasy eki esege juyq ósip otyr. Tújyryp aitsaq, Shymkentti әlemdik týsiniktegi megapoliske úqsattyru ýshin qazir qoldan keletinning barlyghy jasaluda.

Jeti aida ónerkәsiptik óndiris kólemi 250,8 mlrd tengeni qúrady. Nәtiyjeli júmyspen qamtu jәne jappay kәsipkerlikti damytu baghdarlamasyn iske asyrugha 2018 j. 1337,7 mln tenge bólinip, onyng ishinde júmysshy kadrlardy qysqa merzimdi kәsiptik oqytu ýshin — 247,2 mln tenge, әleumettik júmys oryndaryn qúru ýshin — 184,8 mln tg, jastar is-tәjiriybesine — 618,3 mln tg, qoghamdyq júmystargha — 284,4 mln tg júmsalghan.
Aldaghy uaqytta da Shymshahardyng damuy ýshin irgeli júmystar óz jalghasyn taba bermek.

Qoryta aitqanda, N.Nazarbaev “Elding bolashaghyn oilay otyryp, әueli ekonomikany órkendetuge barynsha kýsh salghan osy 27 jyldaghy enbegimiz óz jemisin berip otyr. Aldymen halyqtyng әl-auqatyn jaqsartyp, memleketting mәrtebesin jetildiru, onyng abyroyyn dýnie jýzi aldynda asqaqtatu, Qazaqstannyng bedelin saqtau bizge onay soqqan joq” degen bolatyn.
Sondyqtan, aldaghy uaqytta da memleketting mәrtebesin arttyruda Elbasynyng irgeli isterin qolday otyryp, әr azamat elining órkendeui ýshin ýles qosuy qajet.

Abai.kz

0 pikir