وسى قازاقتىڭ يمانى ءبۇتىن بە؟ يمانى ءبۇتىن دەسەك، زينانى ەرلىك دەيتىن، ونى قالىپتى بايلانىس دەيتىن، كەۋدەسى اشىق، سانى جالتىر جاندار قۇددى دوللارىن كوشەدە ساناپ كەتىپ بارا جاتقان مومىن باي ىسپەتتى... سوڭىندا ەلدىڭ تۇتاستىعىنا تىكەلەي قاتىسى بار وتباسىن ىدىراپ، جاماندىقتار تەلە جاشىك بەتىندە بىرىنەن سوڭ ءبىرى سىرعيدى... ادام ءولىمى، دۇنيە تالاس، ت.ت... جاراتۋشىسى جازعان تاعدىرىن ادامنىڭ قولىنا، پاراقور سوتتاردىڭ قۇزىرىنا بەرگەن، زار جىلاعان قاراپايىم ءوز قازاعىڭدى كورۋگە ءداتىڭ شىداماي «31 مەن كتك»-نى  ەرىكسىز جاباسىڭ. «حابار مەن قازاقستاندا» اق جاعالى بيلىك پەن كوك جاعالى ورتا توپتىڭ ءومىرى مامىراجاي سياقتى بولعانىمەن، يماننىڭ ەش بەلگىلەرى بايقالمايدى. ادام جانىنىڭ ينجينەرى اتانعان مۇعالىمدەر، قولى قالت ەتسە اششى سۋعا باس قويادى، ونىڭ ءسوزىن كىم تىڭدايدى؟

ال يمانى جارتى دەيىن دەسەك، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز، سالت-ءداستۇرىمىز، ماقال-ماتەلدەرىمىز، ءىس-ارەكەتىمىز، دۇنيە تانىمىمىز، ومىرگە كوزقاراسىمىز شە؟ قازىرگى «كرەديتپەن ءومىر سۇرەتىن» قازاقتاردى ايتپاعاندا، وڭتۇستىك وڭىردە جانازادا مارقۇمنىڭ اتىنان تۋىستارى، ينە-ءجىپ ساباقتاپ، تەبەرىك ەتىپ تاراتىپ، قارىزى قالماسىن دەيدى. كۇناسى جۋىلسىن دەپ سانسىز ءدان شاشادى. كەدەيلەرگە جاندى مال جانە سۋ جاڭا كيىمدەر تاراتادى، جينالعان ەلگە ەسەلەپ اس بەرەدى. اقىرەتىن ويلاعان تاقۋالىق، بۇل.

ءيا،، ءبىز بۇگىندە زايىرلى مەمەلەكەتپىز. سوندا وسى قۇتتى مەكەننىڭ 70 پايىزىن قۇرايتىن قازاقتار مەن تۇركى تەكتەس ت.ب  حالىقتار مۇسىلمان ەمەس پە؟ ال يسلام اقىل ەسى دۇرىس، ءوزىن  مۇسىلمان سانايتىن، باليعات جاسىنا تولعان ادامدارعا ءدىني ۇكىمدەرىن جۇكتەيدى.\1.12\ اۋزىندا قۇلشىلىعى بولماسا، بەينە جىلۋى جوق وت سياقتى. مۇسىلماندىققا ءمان بەرمەگەن- مۇسىلمان ەمەس. كىمدە-كىم اۋزىمەن، اياق-قولىمەن بىرەۋگە زيان كەلتىرمەسە، ءوز اينالاسىنا ءىسى­مەن، ءسو­زى­مەن، كور­كەم ءمى­نە­زى­مەن ونەگە بولسا سول مۇسىلمان.

مەشىتتەگى جاماعاتتىڭ كەيبىرى سىرتقا شىعا وسەكتى وكىرتىپ، ۇساق كۇنا جاساۋدان ارلانبايدى. ساقالدى جىگىتتەر ءار جەردە بۇلىك تۋدىرىپ، ەلدىڭ ۇرەيىن ۇشىرادى، قازاقتىڭ قىزىن العالى كەلگەن ارام نيەتتى قارا قىتايدان ەمەس، ءوز باۋىرىمىزدان ءوزىمىز قورقاتىن كۇيگە جەتتىك....ويلاناسىڭ، ويعا شوماسىڭ...

سۇيىكتى پايامبارىمىز پايعامبارلىقتىڭ العاشقى ون نەشە جىلىندا نەگە «تاۋحيد ماسەلەسىن» دارىپتەدى؟ سويتسەك جارىقتىق پايعابارىمىز بىزگە مىنا ءبىر قاعيدانى ۇعىندىرعان ەكەن. ادام ءۇي سالۋ ءۇشىن اۋەلى ىرگە تاسىن جاقسىلاپ قالاپ، سوسىن عانا ءۇيىن سالسا، ءۇيى ۇزاق جىلعا شىداس بەرەتىن سەنىمدى باسپانا بولاتىنى سياقتى، بىزگە دە  ەڭ ءبىرىنشى«سەنى جوقتان بار ەتكەن، ءبىر اللاعا سەن، مۇحاممەد(س.ا.ۋ) ونىڭ ەلشىسى ەكەنىن»  شىنايى جۇرەكتەن وتكىزىپ، تىلمەن ايت، مىنە بۇل يمان دەدى. ءوز اينالاسىنا ءجاي عانا ۋاعىزداعان جوق. سەنىمدەرىن شەگەلەپ شىڭدادى. سودان دا كۇنى بۇگىنگە دەيىن اتتارى التىن ارىپپەن جازىلعان ساڭلاق ساحابۋل كيرامدار شىقتى. سولاردىڭ سەبەپ بولۋىمەن بۇكىل الەمگە يسلام ءدىنى جايىلدى.

پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ) ساحابالارىمەن مەشىتتە وتىرعاندا اق كيىمدى جاس جىگىت كەلدى، پايعامبارىمىزدىڭ تىزەسىنە تىزەسىن تيگىزىپ وتىرىپ، پايعامبارىمىزدان ءۇش سۇراق سۇرادى.1. يمان دەگەن نە؟  پايعامبارمىز: يماننىڭ شارتى التاۋ، ولار: اللا تاعالاعا، پەرىشتەلەرىنە، كىتاپتارىنا، پايعامبارلارىنا، اقىرەت كۇىنىنە، تاعدىرعا جانە جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ اللا تاعالانىڭ جاراتۋىمەن بولاتىنىنا سەنۋ. ولىمنەن سوڭ ءتىرىلۋ حاق. اللا تاعالادان وزگە قۇداي جوقتىعىنا جانە مۇحاممەد(س.ا.ۋ) ونىڭ قۇلى ءارى پايعامبارى ەكەنىنە كۋالىك ەتۋ.

اق كيىمدى جىگىت دۇرىس دەپ ءوزى تورەلىگىن ايتتى. ساحابالار تاڭدانا قاراپ وتىردى، وزدەرى بىلەتىن وسى ءوڭىردىڭ ادامى ەمەس، الىستان كەلگەن سياقتى. بىراق كيمىندە ەش شاڭ جوق، الىستان كەلگەنگە تاعى ۇقسامايدى، ءۇنسىز ءسوز سوڭىن كۇتتى. الگى جىگىت يسلام دەگەن نە دەپ ەكىنشى سۇراعىن قويدى. پايعامبارىمىز يسلامنىڭ شارتى بەسەۋ، ولار: شاھادات كاليما ايتىۋ، ناماز وقۋ، ورازا ۇستاۋ، زەكەت بەرۋ، قاجىلىققا بارۋ دەگەندە اق قيىمدى جىگىت تاعى دا دۇرىس دەپ ماقۇلدادى.

يحسان دەگەن نە؟ دەپ ءۇشىنشى سۇراعىن قويدى. پايعامبارىمىز قاي كەزدەدە اللا سەنى كورىپ ءتۇر، سەندە اللانى كورىپ تۇرسىڭ، سەن اللانى كورمەسەڭدە، اللا سەنى كورىپ تۇرعانىنا شىنايى سەنۋ دەدى.  اق كيىمدى جىگىت تاعى دا دۇرىس دەپ مەشىتتەن تەز شىقتى. ساحابالاردان پايعامبارمىز سەندەر ءبۇل جىگىتتىڭ كىم ەكەنىن بىلدىڭدەرمە دەپ سۇرادى. ونى اللا ەلشىسى بىلەدى دەپ ءبىر اۋىزدان جاۋاپ بەردى. ول جابىرەيىل پەرىشتە دەدى.

ەگەر كىمدە-كىم يماننىڭ 6 شارتىنىڭ بىرەۋىن قابىلداماسا، يماننىڭ بارلىق شارتىن جوققا شىعارعان بولادى. سولاي مۇسىلماندىقتان شىعادى.\2,9\

يسلامنىڭ بەس شارتىن، يماننىڭ نەگىزىندە ورىنداپ ءجۇرمىز بە؟ يحسانىمىز قالاي؟ اللادان شىنىمەن قورقامىز با؟ وزىمىزگە سۇراقتى وسىلاي قويىپ، از-كەم ويلانساق...

اللانىڭ جارتاقان كەز-كەلگەن، جاندى-جىنسىز زاتتارىنان جاراتۋشىنى تانۋعا ۇمتىلۋىمىز كەرەك. ايتالىق، اياق استىڭدا مىجىلىپ جاتقان توپىراقتىڭ ءبىر شىمشىمىن جەر بەتىنىڭ بارلىق عالىمى، بار عىلىمىن سالىپ، ءدال سونداي توپىراق جاساي الا ما؟ اناۋ عىلىمى اسقان جاپوندار روببوت سير جاساپ، تەك ءشوپتىڭ ءسولىن سىعىپ المادى ما؟ كىپ-كىشكەنە قارا قۇمىرىسقانىڭ بىرەۋىن  قولدان جاساپ، جان سالا الادى، جانسىز جۇمىرتقان جاندى بالاپاندى كىم شىعارا الادى.....  جەردى ءبىز قانشا تاپتاپ جۇرسەكتە، جەر بىزگە ەش رەنجىمەيدى، كەرىسىنشە سابىرلى قالپىن جازباستان، بىزگە توسەك بولا بەرەدى. ەڭ سوڭىندا ءبىزدىڭ بەت بەينەمىز توپىراققا ۇقساپ، سونىڭ باۋىرىنا بارامىز. كىشكەنتاي بال اراسى مىڭ جىلدا بۇزىلماي، قالپىن ساقتايتىن بالدى ادامزاتقا قالدىرادى، ولاردىڭ تارتىپشەڭدىگى مەن ەڭبەكشىلدىگى ادام بالاسىنا ماڭگىلىك ساباق. ىمىراسىز باسى بىرىكپەس قارا شىبىننىڭ قۇرت تىشىپ، جۇرگەن جەرىنىڭ ەڭ سۇيكىمسىزى ەكەندىگى بىزگە «بىرلىك بار جەردە تىرلىك بار» دەگەندى ايعايلاپ تۇرعانداي. ءبىر ايعىردان الا دا-قۇلا دا تۋادى. ءبىر اكە-شەشەدەن، ءبىر ۇستازدان ءبىلىم العان، ءبىر ءۇيدىڭ بالاسى ءار ءتۇرلى بولادى. مىنە مۇنىڭ ءبارى ويلانعان ادامعا ۇلكەن ساباق. دەمەك اللانى بارلىق كەزدە، بارلىق جەردە تاني الۋىمىز «تاۋحيت» بولىپ سانالادى.

ءدىن ءاربىر ادام بالاسىنا، اقىل يەسىنە ءوز قالاۋى بويىنشا دۇنيە جانە اقىرەتتە ناعىز باقىتقا جەتكىزەتىن يلاھي جۇيە. تۇڭعىش ادام ءارى تۇڭعىش پايعامبار ادام (ع.س)-نان باستاپ، اللا تاعالا ادامزاتقا پايعامبارلار مەن كىتاپتار ارقىلى تۋرا جولدى نۇسقاپ وتىرعان. نەگىزىندە جىبەرىلگەن دىندەردىڭ بارلىعى- يسلام. بۇل ءيلاھي دىندەر كەيىننەن نەگىزگى قالپىن جويعاندىقتان، اللا تاعالا پايعامبارىمىز مۇحاممەد مۇستافا(س.ا.ۋ) ارقىلى اقيقات دىندەردىڭ ەڭ سوڭعىسى ءارى ەڭ كەمەلى قازىرگى يسلام ءدىنىن ءتۇسىردى.\2.6\

ادامنىڭ ەكى يىعىندا كيرامان كاتيبين اتتى ەكى پەرىشتە جاقسى جامان بارلىق ءىس-ارەكەتىڭدى قالتىقسىز جازىپ وتىرادى.

قابىردەن كەيىنگى ومىرگە سەنبەيتىندەر، ۇيقتاعانىنا سەنبەيتىن سياقتى. ۇيقىنىڭ ءوزى كىشى ءولىم دەگەن پايعامبارىمىز ۇيقىدا ادامنىڭ ءتانى توسەكتە قالادى دا، رۋحى(جانى) رۋحتار الەمىنە ۇشىپ كەتەدى. بارلىق رۋحتار مەن كەزدەسىپ، سوندا جۇرەدى، سولاي ءتۇس كورەمىز. الايدا ءالى دە «ول جاققا كىم بارىپ كەلىپتى دەپ» وتىراتىن ءمۇيىزى قاراعايداي، ءناپىسى دەنەسىنە سيماي تۇرعان دۇنەلىك  عالىمدار جەتەدى ارامىزدا.

الايدا ءبىز ادامدار رۋحتىڭ قالاۋى ەمەس، ءناپسىنى تىڭداپ ءجۇرمىز. ادام جانىنىڭ ازىعىن ىزگى امالدار بەرەدى. ال ءناپىسى ازىعىن شايتان بەرەدى. ەرتەدە ءبانني يسرايىل قاۋىمىنان ءبىر تاقۋا جەتپىس جىل ورازا ۇستاپ، جەتى كۇندە ءبىر اۋىز اشىپ، جاراتۋشىدان ءبىر نارسە سۇرادى. ونىسى ماعان ادامدى ازعىراتىنداردىڭ تىرلىگىن كورسەتشى دەۋ ەدى، دۇعاسى قابىل بولمادى. جەتپىس جىلدان سوڭ مەنىڭ دۇعامنىڭ قابىل بولماۋىنداعى مەنىڭ قاتەلىگىمدى كورسەتشى دەدى. وسى دۇعاسىنا جاراتۋشى ريزا بولىپ، الدىڭعى دۇعاسىن قابىل ەتتى. سوندا قاپتاعان قالىڭ قارا شىبىن ناجىسكە قالاي قاپتاسا، ولدا سونداي ادامعا شابۋىلدايتىنى كورىپ شوشىپ كەتتى. مىنە، وسىدان شايتان مالعۇننىڭ ادامدى قالاي ازعىراتىنىن انىق كورەمىز. شى­نىندa, ءسىز ءوزى­ڭىز­دى aقىل­دى، پaرaسaتتى aدaممىن دەپ ويلaيسىز بa? وندa ءسىز اللaنى تa­ني­سىز، وعaن بaس ءيىپ ءساج­دە­گە كە­لە­سىز. ادaمدى اللa ەكى ءتۇر­لى ەلە­مە­نت­تەن جaرaتتى: تو­پىرaقتaن (زaتتaن) ءجا­نە رۋحتaن. ادaم زaت پەن رۋحتaن جaرaلعaن ءجا­نە ول ەشقaشaن ءبىر-ءبى­رى­نەن ءبو­لىن­بەيدى. وسى ەكەۋى­نىڭ قaجە­تى ءۇشىن aدaم ءومىر ءسۇ­رە­دى. ەگەر زaتتى ء(تان­دى) aزىقتaندىرمaسa, aدaم aشتaن ولە­دى، aل ەگەر رۋ­حىن aزىقتaندىرمaسa, ءتى­رى ولىك­كە aينaلaدى، شايتانعا جەم بولادى. رۋح­تىڭ aزىقتaنaر كو­زى يسلaم ءىلى­مىن­دە جaتىر. ءتاۋحيتىمىزدى شىڭداپ، يمانىمىزدى بۇتىندەيىك الاش بالاسى!

پايدالانعان ادەبيەتتەر:

1. نۇرلان انارباەۆ.، ەركبۇلان قاراقۇلوۆ. يسلام عىلىمحالى ء(ابۋ حانيفا مازھابى بويىنشا).-الماتى:2011.-704 بەت. (قر مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى بەكىتكەن)
2. حاسەن ارىكان; تۇرىك تىلىنەن اۋد:ا. كەشكيلوۆ. بەينەلى مۇحتاسار عىلىمحال (حانافي ءمازحابى بويىنشا نەگىزگى ءدىنني ماعۇلماتتار).-الماتى: التىن پاراق، 2017.-188 بەت. (قرمادەنيەت جانە سپورت مينسترلىگى ءدىن ىستەرى كوميتەتى جانە قر مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى بەكىتكەن)

نۇرحالىق ابدىراقىن

قازۇۋ شىعىستانۋ فاكۋلتەتى

قىتايتانۋ كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، PhD

Abai.kz