بۇگىندە ءوزىن ء"سالافيمىن" دەپ جۇرگەن اعىمداعىلار «ءسالاف» ءسوزىنىڭ تۇپكى ماعىناسىن تۇسىنە بەرمەيدى جانە ولاردىڭ نەگىزگى كوزقاراستارىن تومەندەگىدەي ۇشكە ءبولىپ كورسەتۋگە بولادى:

1. ولاردىڭ ويىنشا: بارلىق الەم تەك مۇسىلماندارعا قارسى جۇمىس جاساپ وتىر جانە الەم مۇسىلمانداردىڭ بۇل ومىردەگى دارەجەسىن تومەن دەپ قاراستىرادى. الەمدەگى كوزگە كورىنە بەرمەيتىن كۇشتەر بۇتكىل مۇسىلماندارعا قارسى ارنايى كەلىسىم شارت قۇرعان جانە ولاردىڭ نەگىزگى ماقساتى بارلىق مۇمكىندىكتەردى مۇسىلماندارعا قارسى جۇمىلدىرىلۋ بولىپ تابىلادى.

2. وسىعان بايلانىستى مۇسىلماندار بىرىگىپ مۇنداي دۇشپاندارعا قارسى تۇرۋى كەرەك. سونىمەن قاتار قازىرگى مۇسىلمان الەمىندە بولىپ جاتقان كەلەڭسىزدىكتەردى ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن ولاردان كەك الۋى قاجەت. ولارعا قارسى تۇرۋ ەكى جولمەن جۇزەگە اسادى. ءبىرىنشىسى، كاپىرلەردى ءولتىرۋ. مۇنداعى كاپىرلەر دەگەنىمىز -سالافيلەرمەن ساناسپاعان بارلىق ادامزات. ەكىنشىسى، دىننەن باس تارتقانداردى ءولتىرۋ. دىننەن باس تارتقاندار دەگەن مەيلى ول مۇسىلمان بولسىن اللاھ تاعالانىڭ شاريعاتىمەن جۇرمەگەندەر، قۇرانمەن ۇكىم شىعارماعاندار.

3. بۇگىندە سالافيلەر ءۇشىن باستى جۇمىس – يدەولوگيالىق جۇمىس. بۇل دەگەنىمىز -ءسالافيزمدى جاقتاۋشىلار ارنايى ءبىر ۇيىم نەمەسە باسقارما قۇرىپ جۇمىس جاسامايدى دەگەن ءسوز. ولار وزدەرىنىڭ يدەولوگياسىن جىپكە تىزگەن قۇمالاقتاي ءبىرىزدى ەتىپ، حالىقتىڭ اراسىندا تۇراقتى ۋاعىزداۋمەن اينالىسادى. ءسالافيزمدى جاقتاۋشىلارادىڭ وسىنداي ءۇش ساتىلى جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى جۇزەگە اسۋ ءۇشىن ءبىرشاما ۋاقىت تالاپ ەتىلەدى. سونىڭ سالدارىنان ۋاقىت وتۋمەن بىرگە حالىقتىڭ اراسىندا بولىنۋشىلىك پايدا بولادى دا، ءسالافيزم يدەولوگياسى تەز تاراپ، بۇگىندە يسلام الەمىندە بولىپ جاتقانداي قانتوگىستەرگە الىپ كەلەدى. وكىنىشكە وراي مۇنداي يدەولوگيانىڭ جەتەگىندە جۇرگەندەر ونىڭ پارقىنا بارا بەرمەيدى جانە ونىڭ ارعى جاعىندا ءدىن ەمەس، ساياسات جاتقانىن كوبىسى اڭعارمايدى.

قازىرگى تاڭدا ءسالافيزم (ۋاحابيا) يدەولوگياسى – اقيقاتتىڭ بەتىن جابۋشى بولىپ قالىپتاسىپ ۇلگەردى، سونداي-اق، مۇسىلمانداردىڭ وركەندەۋىنە، ءدىني تۇرعىدا ىلگەرى دامۋىنا جانە دە يسلام الەمىنىڭ، سونىڭ ىشىندە مىسىر ەلىنىڭ الەمدىك ارەنادا بارلىق جاعىنان قالىس قالۋىنا سەبەپ تۋدىرىپ، كەرى تارتىپ جاتىر. ەڭ سوراقىسى - اتالمىش يدەولوگيا ەكسترەميستەر ءۇشىن تۋرا اقيقاتقا بارار جول بولىپ قالىپتاسقان. مۇنداي كوزقاراستاعى ادامدار كەز-كەلگەن ەلدىڭ تىنىشتىعىن بۇزۋعا، ادامي قۇندىلىقتاردىڭ جويىلۋىنا "ات سالىسۋدا". ال بەلگىسىز قيالي ارماندارمەن ءومىر سۇرەتىن،  وزگەنىڭ قالاۋىمەن جۇرەتىن قوعام ءوز ىشىنەن دەرتتى بولىپ وسەدى. دەمەك، مۇنداي ادامدار وزىنەن باسقا اينالاسىنداعى ادامدارعا زيانىن تيگىزەدى جانە ەلدىڭ بولاشاعىنا بالتا شابادى دەگەن ءسوز. سونىمەن قاتار ءسالافيزم يدەولوگياسىنىڭ نەگىزگى ۇستانىمى: ول وتكەن ماسەلەنى بۇگىنگى زاماناۋي ماسەلەلەرمەن بايلانىستىرۋ.  بۇل دەگەنىمىز - وتكەن زامانعى قوعامنىڭ ادەپ-عۇرپىن، كيىم ۇلگىسىن، سالت-ءداستۇرىن، ءىشىپ جەۋ مەن جاتىپ تۇرۋ جانە ت.ب. حالىقتىڭ ۇستانىمى سەكىلدى ارەكەتتەردىڭ ءبارىن بۇگىنگى ارەكەتتەرمەن بايلانىستىرۋ دەگەن ءسوز.

وسىنداي ارەكەتتەردى سالىستىرۋمەن اينالىساتىن كەز-كەلگەن ءسالافيزم جاقتاۋشىلارى قوعامدا كوپتەگەن كەلىسپەۋشىلىكتەر مەن قىسىمدارعا تاپ بولادى. ولاردىڭ كوزقاراستارى قورشاعان ورتامەن سايكەس بولا بەرمەيدى جانە قوعام پىكىرىمەن ساناسپايدى. سوندىقتان مۇنداي ادامدار وزدەرىن قوعامنىڭ تۇتاستاي دۇشپانى ساناپ، ونداي قوعامنان ارىلۋ ءۇشىن ءوزىن-ءوزى ولتىرۋگە بەيىم بولادى نەمەسە سول قوعامدى رەتتەۋ ءۇشىن ءوز كوزقاراسىنا سايكەس بارلىق جاعدايدى جاسايدى. وسىلايشا ولار سانى كوپ بولماسا دا قوعامنىڭ عاسىرلار بۇرىن قالىپتاسقان ساناسىن وزگەرتۋگە تىرىسادى جانە يسلام ءدىنى دە از مۇسىلمانداردان تاراعان دەگەن ۇستانىمداردى العا تارتىپ وزدەرىن جۇباتۋمەن اينالىسادى. ءسالافيزم يدەولوگياسىنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى – ءدىني ۇستانىم ماسەلەسىندە قاتتى بولۋ. سەبەبى، مۇنداي ادامدار ءوزى ءونىپ وسكەن قوعامدا قاتەلىكتەر كوپ دەپ سانايدى جانە ول ءۇشىن وزدەرىن تازارتۋعا بەيىمدەيدى. ال، بۇل ءۇشىن ەڭ باستىسى ول قوعامنان وقشاۋلانۋ بولىپ تابىلادى. وقشاۋلانعان ادام ءوزىنىڭ باعىتىن انىقتاۋ بارىسىندا كوپتەگەن جەكە ىزدەنىستەرگە تۇسەدى.  الايدا، ول ءوزىنىڭ كوزقاراسىن قۋاتتاۋ ءۇشىن وعان سايكەس بولعان ءبىر تالىمگەر سايلايدى.

وسىنداي جاعدايعا تۇسكەن كەز-كەلگەن ادام اقىلدىڭ ەمەس، بەلگىسىز ءبىر تالىمگەردىڭ جەتەگىندە كەتەرى ءسوزسىز. ناتيجەسىنە ول ءوز تالىمگەرىنەن وزگەنى تىڭدامايدى جانە ەشبىر عالىمدى مويىندامايدى. ونىڭ سوزىنەن، ناسيحاتىنان باس تارتادى. ءسويتىپ، ءسالافيزم يدەولوگياسىن قۇپتايتىن قوعامنان وقشاۋلانعان ءبىر توپ مۇسىلماندار بىرىگىپ جۇمىس جاساي باستايدى. مۇنداي توپتاعى مۇسىلماندار وزدەرىنىڭ ۇستانىمدارىن وزگەدەن دۇرىس كورىپ، بويلارىندا تاكاپپارلىق، مەنسىنبەۋشىلىك مىنەزدەر قالىپتاسادى. ءدىن ماسەلەسىندە ولارمەن تارتىسقا تۇسكەن كەز-كەلگەن ادامنىڭ كوزقاراسى ولار ءۇشىن جات ءارى ەشكىمدى قابىلدامايتىنداي دارەجەگە جەتەدى. سونداي-اق، وسىنداي توپتاعى ادامداردىڭ ارەكەتتەرى تومەندەگىدەي وزگەرىسكە تۇسەدى:

ولار قوعامدا بولىپ جاتقان كەز-كەلگەن جاعدايلاردى دىنمەن بايلانىستىرىپ، ولار ءۇشىن بارلىعى بيداعات (دىنگە ەنگىزىلگەن جاڭالىق) بولىپ شىعادى; ولار قاشان دا اقيقاتتان گورى وزدەرىنىڭ كوزقاراستارىن جوعارى قويادى; ولار مۇسىلمانداردىڭ ءومىرىن تارىلتادى دا «حارام» ماسەلەلەردىڭ اۋقىمىن كەڭەيتەدى; ولار باسقا ءدىني عۇلامالاردى مويىندامايدى جانە وزدەرىنىڭ تۇسىنىك شەڭبەرلەرىندە عانا ءدىني ماسەلەلەردى تالقىلايدى; ولار ەڭ العاشقى ءسالافيزم يدەولوگياسىن ناسيحاتتاعان تالىمگەرلەرگە ەلىكتەيدى جانە سولاردىڭ ايتۋى بويىنشا جۇرەدى; ولارمەن ساناسپاعاندارعا قارسى جانە ولارعا قارسى تەز ۇكىم شىعارادى.

بۇگىن بارشا مۇسىلماندارعا مۇنداي يدەولوگيامەن كۇرەسۋگە ۋاقىت تۋدى. ول ءۇشىن سان عاسىرلار بويى ءدىني سەنىمىندە جاڭىلماي «اھلي ءسۇننا ۋال جاما» جولىندا سونداي-اق، ۇلى ءمازحابتتاردىڭ سالعان ىزگى باعىتىن قولداپ كەلگەن ۇستانىمىنا قايتۋىمىز كەرەك. وسىنداي ءومىردىڭ ءمانىن كىرگىزەتىن قۇندىلىقتاردى جوققا شىعاراتىن ءسالافيزم سەكىلدى قوعام دەرتىنە جۇمىلا قارسى تۇرۋىمىز كەرەك. اللانىڭ قالاۋىمەن سالافيزمگە قارسى سىزدەرگە تۇسىندىرمەك بولعان ماسەلە وسى ەدى. اللا تاعالا ءبارىن كورىپ، جاقسى ءبىلۋشى!

شەيح الي جۋما، مىسىردىڭ ەكس-ءمۇفتيى

رەداكتسيادان: مىسىر ەلىنىڭ بۇرىنعى ءمۇفتيىنىڭ ءسالافيزمنىڭ ەرەكشە بەلگىلەرى تۋرالى ماقالاسى رەداكتسيامىزعا قمدب تاراپىنان ۇسىنىلعانىن ەسكەرتەمىز. 

Abai.kz