دۇيسەنبى, 20 مامىر 2024
جاڭالىقتار 6082 0 پىكىر 5 قاراشا, 2010 ساعات 12:22

"نۋگاي-كازاك" نا گرانيتسە زاپادنوگو كازاحستانا ي نيجنەگو پوۆولجيا

رازليچنوە وبياسنەنيە يمەەت سحودستۆو ۆ وبرياداح ۋ نوگايتسەۆ ي كازاحوۆ، وسوبەننو، گرۋپپ پوسلەدنيح، جيۆۋششيح ۆ زاپادنوم كازاحستانە (ۆ. ۆ. ۆوستروۆ ي م. س. مۋكانوۆ). ۆسيو چاششە وتمەچايۋتسيا ي پوسلەدۋيۋششيە مەجەتنيچەسكيە كونتاكتى استراحانسكيح نوگايتسەۆ-كاراگاشەي س پريكوچەۆاۆشيمي كازاحامي-بۋكەەۆتسامي: درۋجبا سۋلتانا بۋكەي-حانا س كاراگاشسكيم مۋدرەتسوم-چۋدوتۆورتسەم سەيت-بابá حودجاتايلى، يح وبششەە پوچيتاەموە زاحورونەنيە ريادوم، ا تاكجە پوموشش پلوتنيكوۆ-كاراگاشەي ۆ سترويتەلستۆە حانسكوي ستاۆكي - سەلەنيا ۋردá (مولودىە ۋچيونىە، براتيا ا. ش. ي ن. ش. كۋرۋمباەۆى يز زاپادنو-كازاحستانسكوي وبلاستي ي استراحانەتس، اسپيرانت پو يستوريچەسكوي پوليتولوگي ي نومادوۆەدەنيۋ ە. ش. يدريسوۆ، ليدەر مولوديوجنوي سەكتسي وبلاستنوگو نوگايسكوگو وبششەستۆا «بيرليك»، ت. ە. «ەدينستۆو»).

راسسموتريم سپەتسيالنو ۆتوريچنوە ۆحوجدەنيە زامەتنوي گرۋپپى نوگايتسەۆ ۆ سوستاۆ بۋدۋششيح «بۋكەەۆسكيح» كازاحوۆ ك سەر. XVIII ۆ. ۆ تە گودى ۆوزنيكلو وسوبوە، نادەليوننوە ي سپەتسيالنىم ستاتۋسوم، سۋبەتنيچەسكوە وبەدينەنيە «نۋگاي-كازاك»، چي پرەدستاۆيتەلي نىنە جيۆۋت ۆ وكرەستنوستياح ستانيتسى دجانىبەك (جانىبەك) ي وزەرا ارالسور. ۆ 1801 گ.، پري بۋكەەۆسكوي ميگراتسي ۆ نيجنەۆولجە، بىلا پولنوستيۋ ۆكليۋچەنا ۆو ۆنوۆ وبرازوۆاننۋيۋ ۆنۋترەننيۋيۋ «كيرگيزسكۋيۋ» (كازاحسكۋيۋ) وردۋ.

رازليچنوە وبياسنەنيە يمەەت سحودستۆو ۆ وبرياداح ۋ نوگايتسەۆ ي كازاحوۆ، وسوبەننو، گرۋپپ پوسلەدنيح، جيۆۋششيح ۆ زاپادنوم كازاحستانە (ۆ. ۆ. ۆوستروۆ ي م. س. مۋكانوۆ). ۆسيو چاششە وتمەچايۋتسيا ي پوسلەدۋيۋششيە مەجەتنيچەسكيە كونتاكتى استراحانسكيح نوگايتسەۆ-كاراگاشەي س پريكوچەۆاۆشيمي كازاحامي-بۋكەەۆتسامي: درۋجبا سۋلتانا بۋكەي-حانا س كاراگاشسكيم مۋدرەتسوم-چۋدوتۆورتسەم سەيت-بابá حودجاتايلى، يح وبششەە پوچيتاەموە زاحورونەنيە ريادوم، ا تاكجە پوموشش پلوتنيكوۆ-كاراگاشەي ۆ سترويتەلستۆە حانسكوي ستاۆكي - سەلەنيا ۋردá (مولودىە ۋچيونىە، براتيا ا. ش. ي ن. ش. كۋرۋمباەۆى يز زاپادنو-كازاحستانسكوي وبلاستي ي استراحانەتس، اسپيرانت پو يستوريچەسكوي پوليتولوگي ي نومادوۆەدەنيۋ ە. ش. يدريسوۆ، ليدەر مولوديوجنوي سەكتسي وبلاستنوگو نوگايسكوگو وبششەستۆا «بيرليك»، ت. ە. «ەدينستۆو»).

راسسموتريم سپەتسيالنو ۆتوريچنوە ۆحوجدەنيە زامەتنوي گرۋپپى نوگايتسەۆ ۆ سوستاۆ بۋدۋششيح «بۋكەەۆسكيح» كازاحوۆ ك سەر. XVIII ۆ. ۆ تە گودى ۆوزنيكلو وسوبوە، نادەليوننوە ي سپەتسيالنىم ستاتۋسوم، سۋبەتنيچەسكوە وبەدينەنيە «نۋگاي-كازاك»، چي پرەدستاۆيتەلي نىنە جيۆۋت ۆ وكرەستنوستياح ستانيتسى دجانىبەك (جانىبەك) ي وزەرا ارالسور. ۆ 1801 گ.، پري بۋكەەۆسكوي ميگراتسي ۆ نيجنەۆولجە، بىلا پولنوستيۋ ۆكليۋچەنا ۆو ۆنوۆ وبرازوۆاننۋيۋ ۆنۋترەننيۋيۋ «كيرگيزسكۋيۋ» (كازاحسكۋيۋ) وردۋ.

حاراكتەرنو ۋپوترەبلەنيە پرەدستاۆيتەليامي ەتوگو سۋبەتنوسوتسيۋما ي نىنە وبوزناچەنيا «نوگاي» (كاك پرينياتو ۆو ۆسەي سرەدنەي ازي ي سينتسزيانە) پريمەنيتەلنو ك درۋگيم تيۋركام ەۆرازيسكوي گرانيتسى (كرىمسكيم، كازانسكيم، سيبيرسكيم تاتارام) ي «نۋگاي»، ەسلي رەچ يديوت و نيح ساميح.

ۆوزنيكنوۆەنيۋ داننوي (پود)وبششنوستي «نۋگاي-كازáكي» پرەدشەستۆوۆالا ي كوسۆەننو سپوسوبستۆوۆالا ماسشتابنايا پروگرامما پراۆيتەلستۆا روسسيسكوي يمپەري پو پەرەسەلەنيۋ نوگايتسەۆ يز پرەدكاۆكازيا ۆ «ۆ كيرگيزسكۋيۋ (كازاحسكۋيۋ. - ۆ. ۆ.) ستەپ، ك يح يسكوننوي رودينە»، ونا دوستيگلا نەكوتوروگو (حوتيا ي وگرانيچەننوگو) ۋسپەحا ۆ 1744-45 گگ. نو نەسكولكو پوزجە، س پريسوەدينەنيەم كرىما ي كۋباني، ۆ 1783-88 گگ.، وبەرنۋلاس سەريوزنوي نەۋداچەي، سامىم رەشيتەلنىم پروتەستوم ي كروۆاۆىمي ستولكنوۆەنيامي (وتريادوۆ نوگايتسەۆ س ۆويسكامي ا. ۆ. سۋۆوروۆا), ماسسوي جەرتۆ، دولگوي ي تياجكوي يستوريچەسكوي پامياتيۋ (ب.-ا. ب. كوچەكاەۆ ي د. س.-ا. كيدىرنيازوۆ، ي. س. كاپاەۆ)

تاك، ۆ 1744-45 گگ. بولشايا گرۋپپا نوگايتسەۆ بىلا پەرەسەلەنا نا سلۋجبۋ پود ورەنبۋرگ، نا گرانيتسۋ كازاحسكيح ستەپەي. سوگلاسنو ۋكازۋ يمپەراتريتسى ەليزاۆەتى پەتروۆنى وت 27 يۋليا 1744 گ. «و زاچيسلەني ۆ ورەنبۋرگسكوە كازاچە ۆويسكو ۆسەح پريشەلتسەۆ، پوسەليۆشيحسيا ۆ كرەپوستياح ورەنبۋرگسكوي گۋبەرني»، وني پولۋچيلي كازاچي ستاتۋس، ۆوشلي ۆ مۋسۋلمانسكۋيۋ گرۋپپۋ زدەشنەگو. پو ارحيۆنىم يستوچنيكام، پۋبليكاتسيام سوۆرەمەننيكوۆ (ي. ي. نەپليۋەۆ، پ. ي. رىچكوۆ، وتچاستي ۆ. ن. تاتيششەۆ) ي داننىم «سۆودا زاكونوۆ» يمپەري، ەتو بىلي «سالتاناۋلسكيە ي كۋندۋروۆسكيە نوگايسكيە تاتارى».

پرەجدە ۆسەگو، ت.ن. «سالتاناۋلتسى» - ەتو پوسلەدنيە كوچەۆنيكي سرەدي نوگايتسەۆ پريكۋبانيا، سوحرانياۆشيە پوتومۋ سۆويۋ رودوپلەمەننۋيۋ سترۋكتۋرى ي ەيو نازۆانيا، ناپريامۋيۋ (پوميمو كرىمسكوگو حانا ي ەگو نامەستنيكوۆ-سەراسكيروۆ) پودچينياۆشيەسيا تۋرەتسكومۋ سۋلتانۋ («سالتان اۋللارى» - «اۋلى سۋلتانا، سۋلتانسكيە»; ر. ح. كەرەيتوۆ، ز. ك. كيكرەەۆا). زناچيتەلنايا چاست يح، ۆو گلاۆە س اديل-ميرزوي، كاك راز ۆ ەتي گودى وتكوچەۆالا س كۋباني ۆ پوددانستۆو روسسي ي بىلا پەرەسەلەنا ۆ ورەنبۋرگسكۋيۋ ستەپ.

ۆتوروي گرۋپپوي نوگايسكيح پەرەسەلەنتسەۆ (ستالو وچەۆيدنو، چتو گورازدو مەنشەي چيسلەننو) بىلي ت. ن. «كۋندروۆتسى»، يلي «كۋندۋروۆتسى»، پودچينيۆشيەسيا رانەە، ۆ كونتسە XVII يلي ناچ. XVIII ۆۆ.، كالمىتسكيم حانام. وت نيح، سچيتاۆشيحسيا توجە روسسيسكيمي پودداننىمي، چاست ەتيح نوگايتسەۆ بەجالا پود استراحان - ي توجە وكازالاس ۆ وسۆايۆاەموم ورەنبۋرگسكوم كراە.

ي ۆ ۆولودارسكوم رايونە استراحانسكوي وبلاستي ي ۆ كۋۆاندىكسكوي رايونە ورەنبۋرگسكوي وبلاستي پوتومكي ەتوگو ناسەلەنيا پەرەۆوديات ۆىراجەنيە «كۋندىر-اۋ» كاك «پۋستي نا نوچلەگ». پرەدستاۆلەن (ي پوددەرجيۆاەتسيا اۆتوروم) ۆاريانت يستولكوۆانيا وت تيۋركسكوگو «كۋندىز، كۋندىر» - «بوبيور، ۆىدرا»، ا تاكجە (ۋ يزۆەستنوگو تيۋركولوگا-ەتيمولوگا، پروف. ر. گ. احمەتيانوۆا) وت كالمىتسكوگو «حەند-حەرەلح» - «پاستي وۆەتس». كاجدايا ۆەرسيا ينتەرەسنا پو-سۆوەمۋ ،ي ناۆەرنياكا ەششيو بۋدەت پريۆلەكات ۆنيمانيە يسسلەدوۆاتەلەي.

س توچنوستيۋ ەتنويستوريچەسكوي يدەنتيفيكاتسي يح ۆوزنيكاەت نەكوتورايا سلوجنوست. پود داننىم نازۆانيەم يزۆەستنى سرازۋ دۆە وردى نوگايتسەۆ ۆ ۋلۋساح كالمىتسكوگو حانستۆا. دليا ودنوي، راننەي، ەتو بىلو يزناچالنوە سامونازۆانيە، دليا ۆتوروي، بولەە پوزدنەي - ۆنەشنەە، وفيتسيالنو-دوكۋمەنتالنوە (نەۆەرنوە، پو دوسادنومۋ كۋريوزۋ) نازۆانيە، نو ۆرەمەننو ۋسۆوەننوە. پوسلەدنيە - كاراگáشي، وسنوۆنايا گرۋپپا نىنەشنيح نوگايتسەۆ استراحانسكوي وبلاستي (وسوزنايۋششيح سەبيا تاكوۆىمي، نىنە دو 5-8-ي تىس. چەل.), ۆىحودتسى I پول. XVII ۆ. يز سوستاۆا مالوي نوگايسكوي وردى، پودچينيوننوي توگدا كرىمۋ ي تۋرتسي، نو ۆزياتىە پود پياتيگورەم (مەستنوست «تيومنىي لەس» - «كارااگاش») ۆ زاۆيسيموست، «پريپۋششەننوە» سوستويانيە ي روسسيسكوە پوددانستۆو ۆوەننىمي وتريادامي كالمىكوۆ. ۆ وفيتسيالنىح دوكۋمەنتاح وني يمەنوۆاليس (ي سەبيا پو-رۋسسكي وبوزناچالي) كاك «كۋندروۆسكيە تاتارى» (ۆ وپيساني گرافا يانا پوتوتسكوگو ۆ 1797 گ. - «كۋندۋرى»، ەششيو كوچەۆاۆشيە س كالمىكامي كنيازيا تيۋمەنيا حوشەۋتوۆسكوگو).

نا دەلە سوبستۆەننو «كۋندروۆتسى» - ەتو نەبولشايا وردا يز گرۋپپى ەديسانتسەۆ، «تۋل(ۋ)گانوۆسكوي» ۆەتۆي يز سوستاۆا بولشوي نوگايسكوي وردى (وبىچنو س پروروسسيسكوي پوزيتسيەي). ۆ پلەن ك كالمىكام وني پوپالي ەششيو رانەە، موجەت، پري پەرەسەچەني پوسلەدنيمي ۆ 1644 گ. ر. ۆولگي.

كازانسكيم يستوريكوم-ارحيۆيستوم، استراحانتسەم پو روجدەنيۋ ي وبرازوۆانيۋ، س. ت. راحيموۆىم نەداۆنو وپۋبليكوۆانى دوكۋمەنتى (پيسما كاراگاشەي-«كۋندروۆتسەۆ» يمپەراتورۋ نيكولايۋ I 25 دەكابريا 1835 گ. ي ۆ ميد، ۆيتسە-كانتسلەرۋ، گرافۋ ك. ۆ. نەسسەلرودە 26 اۆگۋستا 1837 گ.). وني سووبششالي، چتو پري يمپەراتريتسە ەليساۆەتە پەتروۆنە، ۆ 1743 گ.، « ... مى ناچالنو پودچينەنى بىلي ۆ ۋپراۆلەنيە بىۆشەگو كالمىتسكوگو حانا ... ۆ پرەدەلاح استراحانسكوي گۋبەرني ي توگدا-تو پريسوەدينيليس ك پلەننىم كۋندروۆسكيم تاتارام. نو كۋندروۆتسى ۆپوسلەدستۆي ۆرەمەني وتدەليليس ي سوستاۆليايۋت درۋگوە وبششەستۆو. مى جە، پود يمەنەم سيح ...، وستاليس نا ستەپياح، زانيماەمىح كالمىكامي» ۆپلوت دو 1771 گ.، بەگستۆا بولشينستۆا يح ۆ كيتاي. ي دالەە ۆىسكازىۆالوس نەدوۆولستۆو: وفيتسيالنو «يمەنۋيۋت ناس كۋندروۆسكيمي تاتارامي، كوي دوپرەد ناس كوچەۆالي س كالمىكامي»، ا «دولجنى بى نازىۆاتسيا كاراگاستسامي، ا نە كۋندروۆتسامي».

پو سروكام (1743-44 گگ.), دەيستۆيتەلنو، پولۋچاەتسيا، چتو پود ورەنبۋرگ موگلي بىت پەرەسەلەنى يمەننو نەكوتورىە «كۋندروۆتسى-تۋلۋگانوۆتسى» سوبستۆەننو. نو ي ينىە كاراگاشي (ەششيو نە پولنوستيۋ زاۆيسيمىە وت كالمىتسكيح نويونوۆ) ۆ تە جە 30-40-ە گگ. موگلي «پريستاۆات» ك استراحاني (سم. لەگەندارنۋيۋ بيوگرافيۋ سەيت-بابá يز حودجەتايا).

ۆ 1773-74 گگ. ، پو دوكۋمەنتام گوسارحيۆا استراحانسكوي وبلاستي، كاراگاشي، ۋجە وسۆوبوديۆشيەسيا وت كالمىكوۆ، پورىۆاليس بەجات ي وت گۋبەرناتورسكوي ۆلاستي «پود ورەنبۋرگ». ت.ە. تۋدا، گدە ۋجە 30 لەت پروجيۆالي توجە بەگلىە وت سلۋجبى «نۋگاي-كازáكي». وستاۆشيەسيا پري استراحاني كاراگاشي ي كۋندروۆتسى ۆحوديلي ۆ ودنۋ حودجەتاەۆسكۋيۋ ۆولوست، پو داننىم ينفورماتوروۆ، دو ناچ. XX ۆ. كوچەۆالي ۆمەستە «پو رازنىم بەرەگام رەكي رىچي». يسحودنىي ەديسانسكي ديالەكت كۋندروۆتسەۆ پريوبريول ينىە، كۋبانسكو-كاراگاشسكيە چەرتى. تاكيم وبرازوم، پود ورەنبۋرگ موگلا بىت ناپراۆلەنا سبورنايا، سمەشاننايا گرۋپپا يز تەح ي درۋگيح، ۋجە توگدا سۆيازاننىح مەجدۋ سوبويۋ.

استراحانسكوە نوگاە-تاتارو-كازاحسكوە سەلو تۋلۋگانوۆكا (كۋشكارى-كۋندراۋ) ۆولودارسكوگو رايونا (750 جيتەلەي، ۆ ت.چ. سۆ. 400 «كۋندروۆتسەۆ» نوگايسكوگو پرويسح.) ياركو ي كراسوچنو وتمەتيلو ۆ ناچ. وكتيابريا 2004 گ. يۋبيلەي 110-لەتيا پروجيۆانيا «كۋندروۆتسەۆ» نا داننوم مەستە.

ي «سالتاناۋلتسى»، ي «كۋندۋروۆتسى» (ۆوستوچنىي فلانگ نوۆىح ستانيتس-ۋكرەپلەني) پوسەليلاس ۆ جيۆوپيسنوي مەستنوستي پو رەكە ساكمارە، مەجدۋ باشكيرسكيم وتروگوم ۋرالسكيح گور ي كوچەۆىمي ستەپيامي كازاحوۆ (نىنە پريگرانيچنىە س كازاحستانوم ساراكاتاشسكي ي، وتچاستي، كۋۆاندىكسكي رايونى ورەنبۋرگسكوي وبل.).

نو نە ۆسە وني، سامي نەداۆنيە كوچەۆنيكي، بىلي ناستروەنى سوبليۋدات ديستسيپلينۋ ي نەستي پوجيزنەننۋيۋ كازاچيۋ سلۋجبۋ. ۋجە ۆ 1745 گ. زناچيتەلنايا گرۋپپا يح (ۆ وسنوۆنوم، «سالتاناۋلتسى»، پريسۋتستۆيە نەكوترىح «كۋندۋروۆتسەۆ» ليش ۆوزموجنو) بەجالا ۆ ستەپ، ك حانۋ كازاحوۆ ملادشەگو جۋزا نۋرالي. تاكوۆىح ناسچيتىۆالوس توگدا 25 سەمەي يلي 100 كيبيتوك.

ۆمەستە س سىنوم نۋرالي، سۋلتانوم بۋكەەم، يح سىنوۆيا ي ۆنۋكي پەرەشلي ۆ 1801 گ. رەكۋ جايەك (ۋرال) ي ۆوشلي ۆ سوستاۆ ۆنوۆ وبرازوۆاننوي ۆنۋترەننەي (بۋكەەۆسكوي) وردى كازاحوۆ. پريچيوم پولۋچيلي وني توگدا پرەستيجنىە زەملي ۆبليزي حانسكوي ستاۆكي، ۆ ترەۋگولنيكە وزيور ارالسور - ەلتون - باسكۋنچاك. ي ۆسكورە فاكتيچەسكي سمەنيلي پرەجنيح درۋجيننيكوۆ-«تيۋلەنگيتوۆ» نا وحراننوي سلۋجبە ۋ حانا، ناچالي ۆستۋپات ۆ براكي س سوبستۆەننو كازاحامي.

وستاۆشيەسيا جە پود ورەنبۋرگوم پوتومكي نوگايتسەۆ، ۆ كونتاكتاح س كازاكامي يز كازانسكيح تاتار، تاتاريزيروۆاليس، ي يح موجنو سچيتات «ورەنبۋرگسكيمي تاتارامي-كازاكامي نوگايسكوگو پرويسحوجدەنيا». پوتومكي «سالتاناۋلتسەۆ» پروجيۆايۋت ۆ سيولاح جيولتوە، نيكيتينو ي در. ۆ يح يستوريچەسكوي پامياتي ياسنو پروسلەجيۆاەتسيا ي ۆوەننايا سلۋجبا روسسي، ي بولەە راننيايا «سۆياز س كرىموم».

چاست جە «كوندۋروۆسكيح تاتار» ۆ 26 «دۋش مۋجسكوگو پولا» (ت.ە. گلاۆ سەمەيستۆ) ۆ 1813 گ.، پوسلە پوبەدى ۆ وتەچەستۆەننوي ۆوينە س ناپولەونوم، بىلا پەرەۆەدەنا يز كازاچەستۆا ۆ «باشكيرسكوە سوسلوۆيە»، ت.ە. س ۆوينسكوي سلۋجبوي پو نەوبحوديموستي، نو س پراۆوم وحوتى ۆ لەسيستىح پرەدگورياح (د. م. يسحاكوۆ، د. ب. رامازانوۆا). ي ۆ ساموم دەلە، سەلو، گدە رانەە پروجيۆالي، دو گولودنىح 30-ح گگ. XX ۆ.، ورەنبۋرگسكيە «كۋندۋروۆتسى»، (ي ج.د. ستانتسيا) كوندۋروۆكا ناحودياتسيا ۆبليزي «كاندۋروۆسكوگو» لەسنوگو زاپوۆەدنيكا. ۆپروچەم، چاست كۋندۋروۆتسەۆ، پەرەۆەديوننايا نەمنوگيم پوزجە، ك 20-م گگ. XIX ۆ.، ۆ ستانيتسۋ نوۆوكوندۋروۆسكۋيۋ (دو 60-ح گگ. XX ۆ. - كاك مالىي ناسەلەليوننىي پۋنكت ۆ چەليابينسكوي وبلاستي), سوحرانيالا، ناسكولكو يزۆەستنو، كازاچي ستاتۋس ي پولنۋيۋ وبيازاننوست سلۋجبى.

زانياتنو، چتو يزۆەستنىي تيۋركولوگ-فولكلوريست ۆ. ا. موشكوۆ، يزۋچايا ۆ ساموم كونتسە XIX ۆ. ۆ ۆارشاۆسكوم ۆوەننوم وكرۋگە سولدات ي كازاكوۆ يز «نوگايسكيح تاتار»، يمەل دەلو ي س «ورەنبۋرگسكيمي»، ي س «استراحانسكيمي»، يمەنۋيا پوسلەدنيح «كۋندروۆسكيمي» (نو يمەيا ۆ ۆيدۋ، كاك بىلو پرينياتو، «كاراگاشەي» ستانيتس سەيتوۆكي ي حودجەتاەۆكي).
پريتوم سۋمەل ون پروچۋۆستۆوۆات، پو كراينەي مەرە، نەكوتورۋيۋ سۆياز تەح ي درۋگيح مەجدۋ سوبوي: «نەسومنەننو، چتو نىنەشنيە ورەنبۋرگسكيە ي استراحانسكيە نوگايتسى - وسكولكي ودنوگو بولشوگو پلەمەني ...».

ۆ دالنەيشەم، (70-80-ە گگ. XX ۆۆ.) ديالەكتامي ورەنبۋرگسكيح «سالتاناۋدتسەۆ» ي «كۋندۋروۆتسەۆ» ۆنيماتەلنو زانيماليس فيلولوگي-ديالەكتولوگي يز تاتارستانا ز. ر. سادىكوۆا ي ف. يۋ. يۋسۋپوۆ، ا «كۋندروۆتسەۆ» ي «كاراگاشەي» استراحانسكوگو كرايا ي، وتچاستي، «نۋگاي-كازáكوۆ» - ل. ش. ارسلانوۆ.

ۆ سوستاۆە بۋكەەۆسكوي وردى چيسلو نۋگاي-كازάكوۆ، پو زامەتكام ۆسەح يسسلەدوۆاتەلەي، بىسترو ۆوزراستالو. ناش كوللەگا، كانديدات يستوريچەسكيح ناۋك، پروفەسسور گ. ا. تاشپەكوۆ يز گوساكادەمي پراۆا، ليدەر اسسوتسياتسي پوۆولجسكيح كازاحوۆ ۆ ساراتوۆە (وني - توجە بۋكەەۆتسى), ۆ سۆوەي سودەرجاتەلنوي كنيگە ەششيو راز پودچەركنۋل سۆياز نوگايتسەۆ ي كازاحوۆ. ون پرەدپولوجيل، چتو مەجدۋ ۆولگوي ي ۋرالوم موگلي وستاۆاتسيا نەكوتورىە نوگايسكيە گرۋپپى، پريسوەدينيۆشيەسيا ك نۋگاي-كازáكام، ا درۋگيە - پريتي سيۋدا پوسلە كالمىكوۆ.

دەيستۆيتەلنو، ۆ ەتي ستەپي سترەميليس ي كاراگاشي يز-پود استراحاني (1773-74 گگ.), ي چاست نوگáيلينتسەۆ موگلا ۆسپومنيت و داۆنەم سۆويوم پرويسحوجدەني، ۋۆەليچيۆ نوۆىي زدەشني سۋبەتنوسوتسيۋم. نو دەلو، دۋماەتسيا، نەسكولكو ۆ ينوم.

ۆ مومەنت يسسلەدوۆاني ا. ا. تەرەششەنكو (1810-11 گگ.) پوتومكي نوگايتسەۆ، وچەۆيدنو، راديكالنو يزمەنيالي سۆوي سۋبەتنيچەسكي ستاتۋس. يز «پرينياتىح چۋجەرودتسەۆ» وني، اسسيميليروۆاۆشيس، نو، سوحرانيايا چاستيچنۋيۋ سپەتسيفيكۋ، ستالي وسوزناۆاتسيا ۆ وردە ي سچيتات سەبيا كازاحامي، حوتيا ي «نۋگايسكوگو رودۋ».

سووتۆەتستۆەننو، ي «نوگايستۆو» ستالو پەرەداۆاتسيا تولكو پو وتتسۋ، ا براكي س جەنششينامي يز سوسەدنيح، يزناچالنو «بۋكەەۆسكيح» رودوۆ-«رۋ» (چاشە چەركەش، بەرíش) ستالي وبىچنىمي.

ۋجە ۆ كونتسە XIX ۆ. زامەچاتەلنىي انتروپولوگ ي ەتنوگراف-تيۋركولوگ ۆ. ن. حارۋزين وتمەچال و بۋكەەۆسكوي وردە، چتو ۆ نەي «نوگايتسى، بەزۋسلوۆنو، نە سچيتايۋتسيا نارودنوستيۋ، ا پروستو ر و د و م كيرگيزسكيم (كازاحسكيم) ي نازىۆايۋتسيا كيرگيزامي (كازاحامي سوبستۆەننو. - ۆ. ۆ.) «نوگاي-كازاك»، حوتيا يح وكونچاتەلنايا اسسيميلياتسيا نە زاۆەرشيلاس».

ۆ حودە ۆوسستانيا يساتايا تايمانوۆا ي ماحامبەتا ۋتەميسوۆا (1836-38 گگ.) نۋگاي-كازáكي ۆەرنو سلۋجيلي حانۋ دجانگيرۋ بۋكەەۆۋ. ۆپروچەم، ي نا ستورونە ۆوسستاۆشيح ۆيدنۋيۋ رول يگرالي دۆوە مۋجچين-بويتسوۆ س حاراكتەرنىم يمەنەم «نۋگايتى» (ۆ.ف.شاحماتوۆ).
ۋتوچنيم، چتو ك سەرەرەدينە ي كونتسۋ XIX ۆ. «نۋگاي-كازاك» بىل نە سوبستۆەننو رود، ا «گرۋپپا رودوۆ». ەگو پودرازدەلەنيا: كوياس، ۋيسەن، كوستانبالى ي كازان-كولاك (ۆسە - «سالتاناۋلسكوگو» تيپا) - ستالي پونيماتسيا كاك ساموستوياتەلنىە بۋكەەۆسكيە «رۋ». كاگاحي-نۋگاي رودا «كوياس» ۆ 1842-43 گگ. دالي پولوجيتەلنۋيۋ حاراكتەريستيكۋ تاتارام-كالپáك، پوددەرجيۆايا يح ۆوزۆراششەنيە، يزگناننىح، ۆ وردۋ (گوسارحيۆ استراحانسكوي وبلاستي). نۋگايسكي ۋ كازاحوۆ رود «ۋيسەن» نەكوتورىە كراەۆەدى (گلاۆنىم وبرازوم يز ساراتوۆا) سمەشيۆالي س كازاحسكيم رودوم «ۋيسۋن» بولشوگو (ستارشەگو) جۋزا، زاكليۋچايا وب ۋچاستي نە تولكو ملادشەگو جۋزا ۆ بۋكەەۆسكوي وردە - مەجدۋ نيمي ەسلي ي ەست سۆياز، تو پرەدەلنو كوسۆەننايا.

ۆ 1829 گ. بىلو پودسچيتانو 500 يۋرت «نۋگايسكوگو» رودا، ۆ 1888 گ. - ۋجە 2 تىس. يۋرت. پەرەپيس 1926 گ. ۋچلا تولكو پو ۋرالسكومۋ وكرۋگۋ كازاحسكوي اۆتونومي (تالوۆسكايا، دجانيبەكسكايا، ۋردينسكايا ي ازگارسكايا ۆولوستي) 5696 حوزيايستۆ، گدە گلاۆا-مۋجچينا يز گرۋپپى «نۋگاي». ا پروجيۆالي تاكيە سەمي ي نا تەرريتوري نيجنە-ۆولجسكوگو وكرۋگا.
دوۆوەننوە ەنتسيكلوپەديچەسكوە يزدانيە ليۋبوپىتنو، حوتيا پو ەتنيچەسكوي «ينەرتسي»، وتمەچالو: «ب) نوگايتسى (نوگاي، ناگايتسى، ناگاي) نيجنەە-ۆولجسكيە، يلي استراحانسكيە ...، سوستوياششيە يز تريوح پلەمەننىح گرۋپپ (كارايۋيلى، كاراگاش ي كازاح-نوگاي), يز كوتورىح دۆە پەرۆىە وبەدينيليس پو يازىكۋ (اسسوتسيروۆاليس يلي اسسيميليروۆاليس ەتنولينگۆيستيچەسكي. - ۆ. ۆ.) س پوۆولجسكيمي تاتارامي، ا پوسلەدنيايا - س كازاحامي».

نەداۆنيايا پەرەپيس وكتيابريا 2002 گ. پرەدۋسموترەلا رۋبريكي دليا وتۆەتا «نوگاي» «س نوگايسكيم يازىكوم» ي «نوگاي» س «كازاحسكيم». سليچەنيە چيسلا يزبراۆشيح وبوزناچەنيە «نوگاي»، ا تاكجە «نوگايتسەۆ»، نە زنايۋششيح نوگايسكوگو يازىكا، پوزۆولياەت پرەدپولوجيت چيسلەننوست «نۋگاي-كازáكوۆ» ۆ روسسيسكوم نيجنەۆولجە وت 100 دو نەسكولكيح سوتەن چەل.

زنايۋششي، نىنە پوكوينىي، ستارەيشينا-ۆەتەران ش. م. سۋكيروۆ (1908-86) يز پوسيولكا دجانىبەك (جانىبەك) زامەتيل اۆتورۋ ستاتي ۆ بەسەدە وت 1 نويابريا.1982 گ.: «مى - ناستوياششيە كازاحي، تولكو پرەدكي نوگاي بىلي».

و نۋگاي-كازáكاح درۋگيە كازاحي ينوگدا توجە گوۆوريات، چتو تە «درۋگيە، يز پريشەلتسەۆ»، «زنايۋت منوگو تاتارسكيح پەسەن». ۆيزۋالنو نۋگاي-كازáكي ۆ رايتسەنترە پوسيولكا دجانىبەك (وسنوۆنوم ارەالە يح پروجيۆانيا) نەسكولكو بولەە ەۆروپەويدنى، چەم وستالنىە زدەشنيە كازاحي (نو، كونەچنو، مونگولويدنەە، نەجەلي جيۆۋششيە نەپوداليوكۋ پاللاسوۆسكيە كالپáكي). نوگايسكوي چەرتوي ۆ تراديتسي موجنو سچيتات گولوۆنوي گولۋبوي پلاتوك ك دەۆۋشەك، پاميات و بىتوۆاني ۆ پروشلوم سۆادەبنوي پوۆوزكي نەۆەستى «كويمە (كۋيمە)».

تاكيم وبرازوم، گرۋپپا يز 2-ح نوگايسكيح سۋبەتنوسوۆ («سالتاناۋلتسى» ي «كۋندۋروۆتسى») سفورميروۆاۆالا پود ورەنبۋرگوم سۋبەتنوس تاتارسكوگو نارودا «سلۋجيلىە تاتارى-مۋسۋلمانە نوگايسكوگو پرويسحوجدەنيا». «نوگايتسامي» ۆنوۆ وسوزنالي سەبيا (ۆ 1989-2002 گگ.) «كارáگاشي» ي بولشينستۆو «كۋندروۆتسەۆ» دەلتى نيجنەگو پوۆولجيا. ا ۆ ۆەرحوۆوي چاستي ەتوگو رەگيونا ي پريلەگايۋششەي زاپادنو-كازاحستانسكوي وبلاستي ۆوزنيك سۋبەتنوسوتسيۋم «نۋگاي-كازáكي» (يز 4-ح رودوۆ-«رۋ»): نوگايسكي پو پرويسحوجدەنيۋ، ون زاتەم ستال كازاحسكيم، سوحرانيۆ، چاستيچنو، پرەجنيۋيۋ سپەتسيفيكۋ ي وبرەتايا نوۆۋيۋ.

 

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 2191
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 2580
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 2499
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 1679