دۇيسەنبى, 20 مامىر 2024
جاڭالىقتار 3585 0 پىكىر 5 قاراشا, 2010 ساعات 12:17

تراديتسيوننىە ي سوۆرەمەننىە ەتنيچەسكيە ي سوتسيوكۋلتۋرنىە پروتسەسسى ۋ نوگايتسەۆ.سوستويانيە پروبلەمى

ۋيسەنباەۆ ارسلان ابدۋراحمانوۆيچ
كانديدات يستوريچەسكيح ناۋك

ا. تۋكۋي - مەكتەب

ۋل. ەديگە، №3

نەفتەكۋمسكي رايون

ستاۆروپولسكي كراي

روسسيسكايا فەدەراتسيا

2007 گ.


موسكوۆسكي وردەنا لەنينا، وردەنا وكتيابرسكوي رەۆوليۋتسي، وردەنا ترۋدوۆوگو كراسنوگو زنامەني گوسۋدارستۆەننىي ۋنيۆەرسيتەت يم. م.ۆ. لومونوسوۆا

نا پراۆاح رۋكوپيسي

ۋيسەنباەۆ ارسلان ابدۋراحمانوۆيچ

تراديتسيوننىە ي سوۆرەمەننىە ەتنيچەسكيە ي سوتسيوكۋلتۋرنىە پروتسەسسى ۋ نوگايتسەۆ. سوستويانيە پروبلەمى

سپەتسيالنوست : 07.00.07 - ەتنوگرافيا

اۆتورەفەرات

ديسسەرتاتسي نا سويسكانيە ۋچەنوي ستەپەني كانديداتا يستوريچەسكيح ناۋك

موسكۆا - 1992

رابوتا ۆىپولنەنا نا كافەدرە ەتنوگرافي يستوريچەسكوگو فاكۋلتەتا موسكوۆسكوگو گوسۋدارستۆەننوگو ۋنيۆەرسيتەتا يم. م.ۆ. لومونوسوۆا.

ناۋچنىي رۋكوۆوديتەل - دوكتور يستوريچەسكيح ناۋك،پروفەسسور گ.ە. ماركوۆ

وفيتسيالنىە وپپونەنتى - دوكتور يستوريچەسكيح ناۋك،

پروفەسسور ب.ۆ. اندريانوۆ،

كانديدات يستوريچەسكيح ناۋك

ر.ك. ساتلىكوۆا

ۆەدۋششايا ورگانيزاتسيا - كاراچاەۆو - نوگايسكي ني

ۋيسەنباەۆ ارسلان ابدۋراحمانوۆيچ
كانديدات يستوريچەسكيح ناۋك

ا. تۋكۋي - مەكتەب

ۋل. ەديگە، №3

نەفتەكۋمسكي رايون

ستاۆروپولسكي كراي

روسسيسكايا فەدەراتسيا

2007 گ.


موسكوۆسكي وردەنا لەنينا، وردەنا وكتيابرسكوي رەۆوليۋتسي، وردەنا ترۋدوۆوگو كراسنوگو زنامەني گوسۋدارستۆەننىي ۋنيۆەرسيتەت يم. م.ۆ. لومونوسوۆا

نا پراۆاح رۋكوپيسي

ۋيسەنباەۆ ارسلان ابدۋراحمانوۆيچ

تراديتسيوننىە ي سوۆرەمەننىە ەتنيچەسكيە ي سوتسيوكۋلتۋرنىە پروتسەسسى ۋ نوگايتسەۆ. سوستويانيە پروبلەمى

سپەتسيالنوست : 07.00.07 - ەتنوگرافيا

اۆتورەفەرات

ديسسەرتاتسي نا سويسكانيە ۋچەنوي ستەپەني كانديداتا يستوريچەسكيح ناۋك

موسكۆا - 1992

رابوتا ۆىپولنەنا نا كافەدرە ەتنوگرافي يستوريچەسكوگو فاكۋلتەتا موسكوۆسكوگو گوسۋدارستۆەننوگو ۋنيۆەرسيتەتا يم. م.ۆ. لومونوسوۆا.

ناۋچنىي رۋكوۆوديتەل - دوكتور يستوريچەسكيح ناۋك،پروفەسسور گ.ە. ماركوۆ

وفيتسيالنىە وپپونەنتى - دوكتور يستوريچەسكيح ناۋك،

پروفەسسور ب.ۆ. اندريانوۆ،

كانديدات يستوريچەسكيح ناۋك

ر.ك. ساتلىكوۆا

ۆەدۋششايا ورگانيزاتسيا - كاراچاەۆو - نوگايسكي ني

زاششيتا سوستويالسيا «26» وكتيابريا 1992 گ. ۆ 16:00 چاس. نا زاسەداني سپەتسياليزيروۆاننوگو سوۆەتا ك-053.05.29 پو ارحەولوگي ي ەتنوگرافي ۆ موسكوۆسكوم گوسۋدارستۆەننوم ۋنيۆەرسيتەتە يمەني م.ۆ. لومونوسوۆا

ادرەس: گ. موسكۆا، لەنينسكيە گورى، 1 - ىي كورپۋس گۋمانيتارنىح فاكۋلتەتوۆ مگۋ، يستوريچەسكي فاكۋلتەت;5-ىي ەتاج، اۋد. №550.

س ديسسەرتاتسيەي موجنو وزناكوميتسيا ۆ ناۋچنوي بيبليوتەكە يم. ا.م. گوركوگو (لەنينسكيە گورى، 1 - ىي كورپۋس گۋمانيتارنىح فاكۋلتەتوۆ مگۋ).

ۋچەنىي سەكرەتار سوۆەتا،

كانديدات يستوريچەسكيح ناۋك،

دوتسەنت

ل.ب. زاسەداتەلەۆا

وبششايا حاراكتەريستيكا رابوتى

اكتۋالنوست تەمى: ۆ تسەلي، كاك پوزناۆاتەلنوي، تاك ي تەورەتيچەسكوي، نەيزمەننو اكتۋالنوي سوحرانياەتسيا تەماتيكا يسسلەدوۆاني، پوسۆياششەننايا مالوچيسلەننىم نارودام. اكتۋالنوست پودوبنىح رابوت وبۋسلوۆلەنا سوۆرەمەننىمي ەتنيچەسكيمي ي سوتسيوكۋلتۋرنىمي پروتسەسسامي (كونسوليداتسي، ينتەگراتسي، اككۋلتۋراتسي، اسسيميلياتسي ي ت.پ.), پرويسحودياششيمي ۆ نوگايسكوم وبششەستۆە، كاك ۆ تسەلوم ۆ نەزاۆيسيمىح گوسۋدارستۆاح بىۆشەگو سسسر.

يزۋچەنيە مالوچيسلەننىح نارودوۆ ستانوۆيتسيا اكتۋالنىم تاكجە ۆ سۆەتە ۆسەۆوزراستايۋششەگو ينتەرەسا ك سۆوەي يستوري ي كۋلتۋرە پرەدستاۆيتەلەي ەتيح ەتنوسوۆ ي موجەت، سپوسوبستۆوۆات لۋچشەمۋ پونيمانيۋ پروبلەەم وبوسترەننىح مەجناتسيونالنىمي وتنوشەنيامي.

تەما ناستوياششەي رابوتى وحۆاتىۆاەت چاست وبششەي پروبلەمى تراديتسيوننو-بىتوۆوي كۋلتۋرى نوگايتسەۆ ي وسنوۆنوە ۆنيمانيە سوسرەدوتوچەنو نا ۆوزموجنىح پۋتياح پرەتۆورەنيا پراۆا نوگايتسەۆ نوگايسكوي ستەپي نا سامووپرەدەلەنيە ۆ سوستاۆە روسسيسكوي فەدەراتسي.

سلوجنوست يزۋچەنيا تەمى سوستويت ۆ نەوبحوديموستي كومپلەكسنوگو پودحودا ەتا زاداچا ترەبۋەت ينتەگريروۆانيا يسسلەدوۆاني ۆ رازليچنىح وبلاستياح زنانيا، وبوبششەنيا ينفورماتسي، سودەرجاششەيسيا ۆ رازنوپلانوۆىح يستوچنيكاح.

وبەكت يسسلەدوۆانيا: نوگايتسى نوگايسكوي ستەپي، پروجيۆايۋششيە نا تەرريتوري داگەستانسكوي، چەچەنو-ينگۋشسكوي رەسپۋبليك ي ستاۆروپولسكوگو كرايا. ۆ كونتسە XIX ۆ. نوگايسكي ەتنوس سوستويال يز ەتيشكۋلتسەۆ، ەتيسانتسەۆ، دجەمبويلۋكوۆتسەۆ ي كارانوگايتسەۆ.

وسنوۆنىە تسەلي ي زاداچي رابوتى اۆتور ۆيديت ۆ ۆىياسنەني پريچين، پريۆەدشيح نارود، يمەۆشي ناچينايا س 1391 گ. موگۋچەە گوسۋدارستۆو - نوگايسكۋيۋ وردۋ، نا گران يسچەزنوۆەنيا كاك ەتنوسا. پو منەنيۋ اۆتورا، ودنا يز پريچين، پريۆەدشايا ك تاكومۋ پەچالنومۋ يسحودۋ، كروەتسيا نە تولكو ۆ نەدالنوۆيدنوستي نوگايسكيح پراۆيتەلەي يزناچالنو راسكولوۆشيحسيا نا دۆە پروتيۆوپولوجنىح وريەنتاتسي - پروتۋرەتسكۋيۋ ي پرورۋسسكۋيۋ، چتو نەسومنەننو وسلابيلو موگۋششەستۆو گوسۋدارستۆا، نو ي ۆ توم، چتو تساريزم، ودەرجاۆ ۆەرح ناد ودنيم يز سيلنىح سۆويح پروتيۆنيكوۆ ۆ پريسۋششەي ەي كولونيزاتورسكوي مانەرە سدەلال ۆسە، چتوبى نوگايتسى نە ۆوسپريالي ۆنوۆ.

ەتو ك سوجالەنيۋ، پرودولجالوس ي س ۋستانوۆلەنيەم سوۆەتسكوي ۆلاستي، كوگدا كوماندنو-ادمينيستراتيۆنايا سيستەما بەز ۆيديموي نا تو نادوبنوستي، پەرەداۆالا ي كرومسالا نوگايسكۋيۋ ستەپ منوجەستۆو راز ۆ 922-1924 گگ. يز تەرسكوي وبلاستي ۆ داگەستان، س 1938 گودا يز داگەستانا ۆ ستاۆروپولسكي كراي، س 1944 گ. ۆ سۆيازي س سوزدانيەم گروزنەنسكوي وبلاستي ۆ سوستاۆ پوسلەدنەي. ۆ 1957گ. كوگدا پو وتنوشەنيۋ چەچەنتسام ي ينگۋشام بىلا ۆوسستانوۆلەنا يستوريچەسكايا سپراۆەدليۆوست ي بىلا پوستاۆلەنا يح گوسۋدارستۆەننوست، نوگايسكايا ستەپ بىلا راسچلەنەنا نا تري چاستي مەجدۋ داگەستانوم، چەچەنو-ينگۋشەتيەي ي ستاۆروپولسكيم كراەم.

وتسيۋدا اۆتور دولجەن رەشيت سۆوەگو رودا سۆەرحزاداچۋ، ۆىتەكايۋششۋيۋ يز نىنەشنەگو سوستويانيا نوگايسكوگو ەتنوسا، بەدستۆەننوست كوتورىي ۋگلۋبلياەتسيا پوميمو ادمينيستراتيۆنوي رازوبششەننوستي، پو ۆىشە نازۆاننىم رەسپۋبليكام كرايۋ، نو ي تياجەلەيشەي ەكولوگيچەسكوي سيتۋاتسيەي، بەدستۆەننىم ەكونوميچەسكيم پولوجەنيەم، نەۋدوۆلەتۆورەننوستيۋ سوتسيوكۋلتۋرنىح پروتسەسسوۆ نا سۆوەي ەتنيچەسكوي تەرريتوري.

اۆتور گلۋبوكو ۋبەجدەن، ا ۋبەجدەننوست ەگو وپيراەتسيا نا رەزوليۋتسي پوسلەدنيح سەزدوۆ، چتو ۆسە پروبلەمى نوگايتسەۆ نوگايسكوي ستەپي موجنو ي نۋجنو رەشات تولكو ۆ توم سلۋچاە، ەسلي كونسوليديروۆات نوگايسكۋيۋ ستەپ يلي مەستا كومپاكتنوگو پروجيۆانيا نوگايتسەۆ ۆ گوسۋدارستۆەننوست.

دوكۋمەنتالنوي وسنوۆوي ديسسەرتاتسي ياۆليايۋتسيا يستوچنيكي رازليچنىح تيپوۆ، كوتورىە، پري ۆسەم يح منوگووبرازي، موجنو ۋسلوۆنو رازدەليت نا چەتىرە كاتەگوري: دوكۋمەنتى وفيتسيالنوگو دەلوپرويزۆودستۆا، ديپلوماتيچەسكۋيۋ پەرەپيسكۋ، ماتەريالى نوگايسكيح وبەدينيتەلنىح سەزدوۆ ي پولەزنىح ەتنوگرافيچەسكيح ماتەريالوۆ.

وسنوۆنىە ارحيۆنىە ماتەريالى پو تەمە رابوتى ناحودياتسيا ۆ سلەدۋيۋششيح ارحيۆاح: تسگادا، گاسك، تسپا يمل، گاچياسسر.

نا وسنوۆاني يسپولزوۆانيا داننىح ەتيح ارحيۆوۆ ۋستانوۆلەنى پۋتي پەرەمەششەنيا نوگايتسەۆ ۆ سەۆەرنوم پريچەرنومورە، نا ۆولگە ي سەۆەرنوم كاۆكازە، ۆزايمووتنوشەني رۋسسكيح تسارەي ي نوگايسكيح بيەۆ، سووتۆەتستۆۋيۋششيە ادمينيستراتيۆنىە اكتى سۆيدەتەلستۆۋيۋت و راسسەلەني نوگايتسەۆ ۆ وپرەدەلەننىح مەستنوستياح. پو دوكۋمەنتام ۆوسسوزداەتسيا چيسلەننوست نوگايتسەۆ پو پلەمەنام (حالك) ي پريستاۆستۆام ۆ رازليچنىە گودى.

نا وسنوۆە ماتەريالوۆ تسگادا ي گاسك موجنو سۋديت و سوتسيالنو سترۋكتۋرە ي حوزيايستۆەننوي جيزني نوگايتسەۆ، وب وتپراۆلەني سۋدەبنىح ي رەليگيوزنىح فۋنكتسي. بولشوي ينتەرەس پرەدستاۆليايۋت ماتەريالى، سۆيازاننىە س پەرەسەلەنيەم نوگايتسەۆ ۆ تۋرتسيۋ س 1859-1865گ. پرودولجاۆشيمسيا دو 1895 گ.، ماتەريالى سۆيازاننىە س رەفورموي 1861گ. ۆ چاستنوستي، انكەتا گلاۆنوگو پريستاۆا كوچۋيۋششيح نارودوۆ ۆ ستاۆروپولسكوي گۋبەرني، ماتەريالى، كاسايۋششيەسيا سترۋكتۋرى نوگايسكيح پلەمەن، كوليچەستۆا سەمەي، حوزيايستۆەننۋيۋ جيزن نوگايتسەۆ ي وسنوۆنىە رودى يح زانياتي، رول سكوتوۆودستۆا ۆ ەكونوميكە نوگايتسەۆ، ۋروۆەن كۋلتۋرى، زدراۆووحرانەنيا ي پروسۆەششەنيا دو رەۆوليۋتسي.

دليا توگو، چتوبى گلۋبجە ۆنيكنۋت ۆ سپيرال رازۆيتيا نوگايسكوگو وبششەستۆا ۆ سوۆەتسكي پەريود، اۆتور ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد ليچنو رابوتال ي يسپولزوۆال ماتەريالى تاكيح ارحيۆوۆ: يمل تسپا، پارتينىح ارحيۆوۆ ستاۆروپولسكوگو كرايا، داگەستانسكوگو ي چەچەنو-ينگۋشسكوگو وبكوموۆ. داننىە پارتارحيۆوۆ دالي ۆوزموجنوست پوكازات ۆ ديسسەرتاتسي ستانوۆلەنيە سوۆەتسكوي ۆلاستي ۆ نوگايسكوي ستەپي، پريچينى، پريۆەدشيە ك تومۋ، پوچەمۋ نوگايتسى نە يسپولزوۆالي پراۆو ناتسي نا سامووپرەدەلەنيە ۆ پولنوي مەرە، و پريچيناح ماسسوۆوگو دۆيجەنيا نوگايتسەۆ س تسەليۋ ۆىحودا يز تەرسكوي وبلاستي (گۋبەرني), س پوسلۋدۋيۋششيم ۆحوجدەنيەم ۆ داگەستانسكۋيۋ رەسپۋبليكۋ نا پراۆاح كيزليارسكوگو ناتسيونالنوگو وكرۋگا ۆ سوستاۆە وردجەنيكيدزەۆسكوگو (ستاۆروپولسكوگو) كرايا، پوسلەدۋيۋششيم ۋپرازدنەنيەم ي تاك وبكرومساننوي گوسۋدارستۆەننوستي نوگايتسەۆ ۆو ۆنوۆ سوزداننۋيۋ گروزنەنسكۋيۋ وبلاست ي پريچينى رازدەلا نوگايسكوي ستەپي ۆ 1957 گ. داننىە پارتارحيۆا دالي ۆوزموجنوست پوكازات ۆ ديسسەرتاتسي ستانوۆلەنيە نوگايسكيح رايونوۆ ۆ ادمينيستراتيۆنوم پلانە، رازرەشەنيە ۆ ۋسلوۆياح سوۆەتسكوگو سترويا سلوجنىح پروبلەم زەملەۋسترويستۆا ي زەملەپولزوۆانيا، پەرەۆودا كوچەۆىح حوزيايستۆ نا وسەدلوە پولوجەنيە. بولشوي ينتەرەس پرەدستاۆلياەت داننىە ارحيۆوۆ، پوكازاۆشيە يستوريۋ وسۋششەستۆلەنيا نەپ دو 1929 گودا سوزدانيە ي دەياتەلنوست كرەديتنوگو سەلسكوگو وبششەستۆا «وۆتسەۆود» ي ت.د. پراۆوۆەدەنيە ستالينسكوي كوللەكتيۆيزاتسي نا سەلە، منوگوچيسلەننى ماتەريالى ارحيۆوۆ نا پارتينىح ي وبششەستۆەننىح دەياتەلە نوگايسكوگو نارودا (ا.م. احلوۆ، ز.س. سانگليباەۆ، س.ا. شابانوۆ ي منوگيح درۋگيح), زدەس جە سودەرجاتسيا ماتەريالى، پوزۆوليايۋششيە اۆتورۋ دات حاراكتەريستيكۋ ەكونوميچەسكيح، سوتسيالنىح ي مەجناتسيونالنىح پروتسەسسوۆ، پرويسحوديۆشيح ۆ نوگايسكيح رايوناح. داننىە ارحيۆوۆ دالي ۆوزموجنوست پوكازات توت زناچيتەلنىي ۋششەرب، كوتورىي بىل نانەسەن نوگايسكومۋ ناسەلەنيۋ نەمەتسكو-فاشيستكيمي زاحۆاتچيكامي، ا تاكجە ۋچاستيە نوگايتسەۆ ۆ مەروپرياتياح پو ۋكرەپلەنيۋ وبورونوسپوسوبنوستي سترانى. ۆ پارتارحيۆاح سودەرجاتسيا ماتەريالى، پوزۆوليايۋششيە پوكازات رازۆيتيە نارودنوگو وبرازوۆانيا (سوزدانيە ناتسيونالنىح شكول، شكول-ينتەرناتوۆ، سوزدانيە پەدۋچيليشش، پەدۆۋزا دليا پودگوتوۆكي ناتسيونالنىح كادروۆ), زدراۆووحرانەنيا ي كۋلتۋرى. ۆ ديسسەرتاتسي پريۆلەچەنى ماتەريالى ينسپەكتسي تسەنترالنوگو ستاتيستيچەسكوگو ۋپراۆلەنيا (تسسۋ) ۆ نوگايسكيح رايوناح. ەتي ماتەريالى سيستەماتيزيروۆانى ي وبوبششەنى اۆتوروم ي سوۆرەمەننايا حاراكتەريستيكا داەتسيا پو رايونام (نوگايسكي، نەفتەكۋمسكي، شەلكوۆسكوي) وبەدينەنو، نەسموتريا نا تو، چتو وني ادمينيستراتيۆنو رازدەلەنى.

پو داننىم تسسۋ كونكرەتنو وحاراكتەريزوۆانو رازۆيتيە جيۆوتنوۆودستۆا، ديناميكا روستا دوحودوۆ كولحوزنيكوۆ، رازۆيتيە سوۆحوزوۆ كاك پرەدپرياتي گوسۋدارستۆەننوي سوبستۆەننوستي. يسپولزوۆانيە ماتەريالوۆ تسسۋ پوزۆوليلو راسشيريت يستوچنيكوۆەدچەسكۋيۋ بازۋ يسسلەدوۆاني.

اناليزيرۋيۋ يستوريوگرافيۋ پروبلەمى، نەوبحوديمو وتمەتيت، چتو ۆ وتەچەستۆەننوي ليتەراتۋرە نەت ني ودنوگو مونوگرافيچەسكوگو يسسلەدوۆانيا، پوسۆياششەننوگو سوۆرەمەننىم ەتنيچەسكيم ي سوتسيوكۋلترنىم پروتسەسسام ۋ نوگايتسەۆ، ۆوپروسۋ سوزدانيا نوگايسكوي گوسۋدارستۆەننوستي نا سوۆرەمەننوم ەتاپە.

ودناكو، منوگيە اسپەكتى تراديتسيوننوگو حوزيايستۆا ي بىتا نوگايتسەۆ دو وكتيابرسكوگو پەريودا راسسماتريۆاليس ۆ ترۋداح وتەچەستۆەننىح يستوريكوۆ. تاك، گازەتا «كاۆكاز» وپۋبليكوۆالا تسەننىي ەتنوگرافيچەسكي ماتەريال «و نوگايتساح ي تۋركمەناح» ا.پ. ارحيپوۆا.

گازەتا «كاۆكاز» ناپەچاتالا ستاتيۋ رۋدانوۆسكوگو ا.، «و كارانوگايسكوي ستەپي كوچۋيۋششيح نا نەي پلەمەناح»، گدە ون وپيسىۆاەت رەليگيوزنىە ۆەروۆانيا، وبريادى ي پرازدنيكي، پرەدراسسۋدكي، يگرى، يزرەچەنيا.

ۆ گازەتە «تەرسكيە ۆەدوموستي» وپۋبليكوۆانا ستاتيا: «كارانوگايتسى» گ. مالياۆسكوگو، گدە دايۋتسيا وچەن تسەننىە سۆەدەنيا وب استرولوگي، جيليششە ي رودە دەياتەلنوستي نوگايتسەۆ. وچن تسەننى سۆەدەنيا ف. كاپەلگورودسكوگو - گلاۆنوگو پريستاۆا كارانوگايا: پوۆەست اش-حادۋ، رۋكوپيس «كارانوگاي، سترانا كوچەۆنيكوۆ ي پارتيورحالنوگو بىتا». سرەدي سوۆەتسكيح ەتنوگرافوۆ پريوريتەت يزۋچەنيا بىتا ي كۋلتۋرى نوگايتسەۆ نوگايسكوي ستەپي پرينادلەجيت س. گادجيەۆوي س فۋندامەنتالنوي مونوگرافيەي: «ماتەريالنايا كۋلتۋرا نوگايسكوگو نارودا ۆ كونتسە XIX - ناچالو XX ۆ.»(9 )ي. كەرەيتوۆۋ (10) ناپيساۆشەگو گلاۆى، پوسۆياششەننىە ماتەريالنوي كۋلتۋرە ۆ كنيگە «نوگايتسى»، اۆتور حوتەل بى وتمەتيت، چتو سوۆرەمەننىە ەتنيچەسكيە پروتسەسسى وسۆياششەنى تولكو ك.پ. كالينوۆسكوي، گ.ە. ماركوۆىم ۆ ستاتياح: «نوگايتسى- پروبلەمى ناتسيونالنىح وتنوشەني ي كۋلتۋرى»(11) ي «نوگايتسى: ەتنوكۋلتۋرنىە پروبلەمى ي مەجناتسيونالنىە وتنوشەنيا»(12.) گدە نا وسنوۆە پولەۆىح ماتەريالوۆ داەتسيا گلۋبوكي اناليز پرويسحودياششيح سوبىتي.

حرونولوگيچەسكيە رامكي يسسلەدوۆانيا وچەرچەنى كونتسام XVII ۆ. كوگدا نا مەستە راسپاۆشەيسيا نوگايسكوي وردى وبرازوۆاليس: التىۋلسكايا ي كاساەۆ ۋلۋسى، بۋدجاكسكايا وردا. مەجدۋ كۋبانيۋ ي دونوم راسپولاگالوس نايبولەە موششنوە نوگايسكوە گوسۋدارستۆو مالايا وردا. ۆ XVII ۆ. بۋدجاكسكايا ي مالايا نوگايسكايا وردا ناحوديليس ۆ زاۆيسيموم پولوجەني وت كرىمسكوگو حانا ي كاك سلەدستۆيە ۆوسستانيا پروتيۆ كرىما ستالي حرونيچەسكيمي ياۆلەنيامي.

9 وكيابريا 1769 گودا كوماندۋيۋششي 2-ي ارميەي رۋميانتسەۆ سووبششال ەكاتەرينە II و نامەرەني چاستي نوگايتسەۆ پەرەيتي ۆ رۋسسكوە پوددانستۆو.(1)

ۆ پەريود رۋسسكو-تۋرەتسكوي ۆوينى 1768-1774 گگ. نوگايتسى يگرالي اكتيۆنۋيۋ رول. پري پوددەرجكە نوگايتسەۆ رۋسسكيە وۆلادەلي ۋكرەپلەنيەم كونىل ي پريبليزيليس ك گرانيتسام كاباردى.

ۆ ناچالە1771 گودا ۆ پەتەربۋرگ وتپراۆيلوس نوگايسكوە پوسولستۆو وت ەديسانسكوي ي بۋدجاكسكوي وردى.(2) 20 فەۆراليا 1771 گودا نوگايسكيە پوسلاننيكي ي دەپۋتاتى بىلي پرينياتى ەكاتەرينوي IIۆ تروننوم زالە. نا پريەمە ستارشي مۋرزا-الي-پاشا-مۋرزا پرويزنەس رەچ نا رودنوم يازىكە ي ۆرۋچيل گراموتۋ.(3) 9 يۋليا 1783 گودا ا.ۆ. سۋۆوروۆ پرينيال پريسياگۋ نا ۆەرنوست يمپەراتريتسى وت نوگايسكيح مۋرز. مەجدۋ تەم، كرىمسكي حان شاگين-گەرەي ستال ۆوزبۋجدات نوگايتسەۆ ك ۆوزمۋششەنيام: «پوسرەدستۆوم تاينو راسسىلاەمىح پيسەم».(11)

ۆ ناچالە سەنتيابريا نوگايتسى ۆنەزاپنو پوياۆيليس پەرەد ەيسكيم ۋكرەپلەنيەم ي پوپىتاليس وۆلادەت شتۋرموم. وسەنيۋ 1783 گودا ۆ دوليناح رەك كۋبان، ۋرۋپا ي لابى نوگايتسى پوتەرپەلي سوكرۋشيتەلنوە پوراجەنيە وت ۆويسك پود كوماندوۆانيەم گەنەرالا ا.ۆ. سۋۆوروۆا. بىلي ۋنيچتوجەنى دەسياتكي تىسياچ كازانوۆ (س نوگايسكوگو «كازان» - كوتەل، سەميا). ي كاك يتوگ پەرۆوە موششنوە پەرەسەلەنيە نوگايتسەۆ ۆ تۋرتسيۋ، پوسلە كوتوروگو، ستەپي سەۆەرنوگو كاۆكازا، سەۆەرنوگو پريچەرنوموريا ي پريازوۆيا وبەزليۋديلي نا دولگيە گودى.

ۆ پەرۆوي چەتۆەرتي XIX ۆەكا وستاۆشيەسيا نوگايتسى بىلي وبەدينەنى ۆ چەتىرە پريستاۆستۆا: كالاۋسو-سابلينسكوە، كالاۋس-دجەنبايلۋكوۆسكوە، اچيكۋلاك-دجەمبايلۋكوۆسكوە ي كارانوگاي-ەتيشكۋلسكوە.

وفيتسيالنايا يستوريوگرافيا دو پوسلەدنەگو ۆرەمەني سچيتالا، چتو ناتسيونالنو-وسۆوبوديتەلنىم دۆيجەنيەم، ۆ XIX ۆ. بىلي وحۆاچەنى تولكو چەچنيا، داگەستان ي وت چاستي ادىگەيا. يزۆەستنو، چتو ۆ 1824 گ. كازيماگومەد سو سۆويم ۋچەنيكوم شاميلەم ناحوديليس پوچتي گود ۆ نوگايسكوي ستەپي، گدە راسپروسترانيالي ميۋريديزم.. يمەننو پود ۆوزدەيستۆيەم ميۋريديزما ۆ ناچالە 1830 گودا رازۆەرنۋلاس ناتسيونالنو-وسۆوبوديتەلنىم دۆيجەنيە ۆ نوگايسكوي ستەپي ۆ فورمە ابرەچەنستۆا، وسوبەننو پروسلاۆيليس سۆويمي وتچاياىمي نابەگامي ابرەك الكيشي. ۆ 1850 گ. ۆو گلاۆە چەچەنسكيح ابرەكوۆ ون سوۆەرشيل سمەلىي رەيد ۆ كارانوگاي، گدە پوگيب ۆ سحۆاتكە س كازاكامي.(5)

پوراجەنيە ۆ ناتسيونالنو-وسۆوبوديتەلنوم دۆيجەني پريۆەلو ك پەرەسەلەنيۋ نارودوۆ سەۆەرنوگو كاۆكازا، ۋچاستۆوۆاۆشيح ۆ نەي. ۆ حودە ۆتوروگو دليا نوگايتسەۆ پەرەسەلەنيا پولنوستيۋ بىلي ليكۆيديروۆانى دۆا يز چەتىريوح پريستاۆستۆ كالاۋسا-سابلينسكوە ي كالاۋسا-دجەنبويلۋكوۆسكوە. ۆسەگو ۆو ۆرەميا پەرەسەلەنيا ۆ تۋرتسيۋ ۋەحا¬لو بولەە 100 تىس. نوگايتسەۆ.

ك وكتيابريۋ 1917 گودا نوگايتسى نوگايسكوي ستەپي سوحرانيلي دۆا پريستاۆستۆا - اچيكۋلاكسكوە ي كارانوگايسكوە.

مەتودولوگيچەسكايا وسنوۆا يسسلەدوۆانيا.

ۆ وسنوۆۋ يسسلەدوۆانيا پولوجەن پرينتسيپ يستوريزما، ت.ە. يزۋچەنيە سوبىتي ي ياۆلەني ۆ يستوري ي كۋلتۋرە نوگايتسەۆ نوگاي¬سكوي ستەپي ۆ يح ۆزايمودەيستۆي ي رازۆيتي ۆ نەپوسرەدستۆەننوي سۆيازي س كونكرەتنىمي يستوريچەسكيمي ۋسلوۆيامي، پوروديۆشيمي يح.

بولشوە زناچەنيە دليا ناستوياششەي رابوتى يمەلا تاكجە وبششە¬تەورەتيچەسكيە ي يستوريچەسكيە رازرابوتكي يستوريچەسكيح ي ەتنوگرا¬فيچەسكيح پروبلەم ي يستوري ماتەريالنوي كۋلتۋرى ۆ ترۋداح ۆەدۋششيح، سوۆەتسكيح ەتنوگرافوۆ.

ناۋچنايا نوۆيزنا يسسلەدوۆانيا وپرەدەلياەتسيا، پرەجدە ۆسەگو، تەم، چتو ۆ نەي، نا يستوچنيكوۆوي بازە، ۆكليۋچايۋششەي نەيسپولزو¬ۆاننىە رانەە ارحيۆنىە ماتەريالى I ي 2 وبەدينيوننىح سەزدوۆ نو¬گايسكوگو نارودا، پرەدپرينياتا پوپىتكا وبوبششيوننوگو يسسلەدوۆانيا نا وسنوۆە تراديتسيوننىح ي سوۆرەمەننىح ەتنيچەسكيح پروتسەسسوۆ ۋ نوگايتسەۆ، وحۆاتىۆايۋششەگو ۆسە اسپەكتى ناتسيونالنوگو رازۆيتيا.

پراكتيچەسكايا زناچيموست. ماتەريالى ي ۆىۆودى، سدەلاننىە ۆ رابوتە، موگۋت بىت يسپولزوۆانى پري يزۋچەني ەتنيچەسكيح ي سوتسيو¬كۋلتۋرنىح پروتسەسسوۆ ۋ مالوچيسلەننىح نارودوۆ ۆ سۆەتە پروبلەمى مەج¬ەتنيچەسكيح كونتاكتوۆ، دليا سوزدانيا وبوجايۋششيح رابوت پو داننوي پروبلەماتيكە. ۆىدۆينۋتىە ۆ ديسسەرتاتسي پولوجەنيا و سوۆرەمەننوم سوستوياني نوگايتسەۆ نوگايسكوي ستەپي، موگۋت پوموچ سەگودنيا ۆ رازرا¬بوتكە يح ساموبىتنوي كۋلتۋرى، ا ۆ بۋدۋششەم، ۆ سوزداني نوگايسكوي گوسۋدارستۆەننوستي تسيۆيليزوۆاننىم پۋتەم. ماتەريالى ديسسەرتاتسي تاكجە موگۋت بىت يسپولزوۆانى دليا وزناكوملەنيا س يستوريەي ي ەتنوگرافيەي نوگايتسەۆ، ۆ سيستەمە وبرازوۆانيا. فاكتيچەسكي ماتەريال، پريۆەديوننىي ۆ رابوتە موجنو يسپولزوۆات دليا سوزدانيا وبوبششايۋششيح رابوت، پوسۆياششيوننىح ەتنو¬گرافي نارودوۆ سەۆەرنوگو كاۆكازا ي سرەدنەي ازي.

اپروباتسيا يسسلەدوۆانيا. وسنوۆنىە ۆوپروسى ديسسەرتاتسي ناشلي سۆويو وتراجەنيە ۆ ريادە پۋبليكاتسي. پو تەمە يسسلەدوۆانيا بىل سدەلان دوكلاد نا ۆسەسويۋزنوي ناۋچنوي كونفەرەنتسي، پوسۆياششيوننوي 600-لەتيۋ نوگايسكوگو گوسۋدارستۆا ي ەپوسا "ەديگە" (1991). پو تە¬مە ديسسەرتاتسي وپۋبليكوۆانى دۆە ستاتي. ديسسەرتاتسيا بىلا وبسۋج¬دەنا نا كافەدرە ەتنوگرافي يستوريچەسكوگو فاكۋلتەتا مگۋ يم. م.ۆ.لومونوسوۆا.

سترۋكتۋرا رابوتى. ديسسەرتاتسيا سوستويت يز ۆۆەدەنيا، تريوح گلاۆ، زاكليۋچەنيا ۆ پريلوجەنيا، ۆ كوتوروە ۆحوديت: سپيسوك يسپولزوۆاننوي ليتەراتۋرى، كارتا ي تابليتسا.

سودەرجانيە رابوتى

ۆەدەنيە: ۆو ۆۆەدەني وبوسنوۆىۆايۋتسيا ناۋچنايا نوۆيزنا ۆ اكتۋالنوست رابوتى، وپرەدەليايۋتسيا حرونولوگيچەسكيە رامكي ي زاداچي يسسلەدوۆانيا، سودەرجيتسيا وبزور يستوچنيكوۆ ي يستوريچەسكوي ليتەرا¬تۋرى پو يزبراننوي تەمە ي چتو وسوبەننو ۆاجنو پودچيوركنۋتو، دانا پرەديستوريا تەح سوبىتي، راسسموترەنيۋ كوتورىح ي پوسۆياششەنا ديس¬سەرتاتسيا.

وبلاستي سوۆرەمەننوگو راسسەلەنيا نوگايتسەۆ راسپولاگايۋتسيا نا ستەپنىح پروستوراح سەۆەرنوگو كاۆكازا مەجدۋ تەرەكوم ي كۋموي، زا كوتوروي يستوريچەسكي زاكرەپيلوس نازۆانيە نوگايسكايا ستەپ. پلوششاد بولەە 25 تىس.كۆ.كم.(13) پو پەرەپيسي 1969 گ. نوگايتسەۆ 75 تىس. چەلوۆەك.(14) وسنوۆنايا ماسسا نوگايتسەۆ جيۆيوت ۆ داگەستانە - 30 تىس.چەل. ۆ شەلكوۆسكوم رايونە چير - 10 تىس. چەل.. ۆ نەفتەكۋمسكوم ۆ ستەپنوۆسكوم رايوناح ستاۆروپولسكوگو كرال - 10 تىس. چەلوۆەك.

بولشايا گرۋپپا نوگايتسەۆ پروجيۆاەت ۆ ادىگە-حەبەلسكوم، حەبەزسكوم رايوناح كچCسر - 14 تىس. چەل. ۆ مينەرالوۆودسكوم رايونە (ا.كانگلى) - 5 تىس.چەل. ي كوچۋبەەۆسكوم رايونە ا.كارامۋرزاي - 1 تىس.چەلوۆەك. وكولو 10 تىس. نوگايتسەۆ پروجيۆايۋت ۆ استراحانسكوي وبلاستي، زا پرەدەلامي سسسر نوگايتسى جيۆۋت ۆ افگانيستانە (پروۆ. گ.كابۋل).

پەرۆايا گلاۆا.

"تراديتسيوننوە ي سوۆرەمەننوە حوزيايستۆو" نوگايسكايا ستەپ - ەتو نيزمەننايا راۆنينا، كوتورايا ۋ گرانيتس سو ستاۆروپولسكوي ۆوزۆىشەننوستيۋ پريپودنياتا نا 150-170 م. ناد ۋروۆ¬نەم موريا، ا ۆ ۆوستوچنوي چاستي، سوستاۆلياۆشەي وكولو پولوۆينى ۆسەي ەيو پلوششادي، لەجيت نيجە ۋروۆنيا وكەانا.

پو كليماتيچەسكيم وسوبەننوستيام نوگايسكايا ستەپ ياۆلياەتسيا سامىم زاسۋشليۆىم نا سەۆەرنىم كاۆكازە ي زانيماەت ۆتوروە مەستو پو زاسۋشليۆوستي ۆ ەۆروپە.

انومالنىە ۋسلوۆيا - ۆوزنيكنوۆەنيا زاسۋح پريۆوديۆشيح ك گولودوۆكام ۆ ۆىميرانيۋ ناسەلەنيا نابليۋداليس ۆ 1890 گ.، 1897, 1905, 1907, 1911, 1917, 1920, 1924, 1927, 1931, 1934, 1938, 1943, 1946, 1949 گوداح.

ۆ كونتسە XIX - ۆناچالە XX ۆۆ. وسنوۆنىم ۆيدوم حوزيايستۆا نا تەرريتوري نوگايسكوي ستەپي بىلو كوچەۆوە سكوتوۆودستۆو. دليا ۆە¬دەنيا سكوتوۆودستۆا بىلي ۆسە نەوبحوديمىە ۋسلوۆيا - وگرومنىە پروست¬رانستۆا، وتنوسيتەلنو نەبولشوي سنەجنىي پوكروۆ ۆ سراۆنيتەلنو مياگكيە زيمى، پوزۆوليايۋششيە كرۋگلوگوديچنو دەرجات سكوت نا پودنوجنوم كورمە. نەدوستاتوك وروشەنيا پرەپياتستۆوۆال شيروكومۋ رازۆيتيۋ زەملەدەليا.(15)

پرەدستاۆلياەتسيا بەسسپورنىم، چتو ودنوي يز ۆاجنەيشيح پريچين، ۆىزۆاۆشەي پوياۆلەنيە كوچەۆنيچەستۆا، بىلو رازۆيتيە رازدەلەنيا ترۋدا، سوتسيالنىح وتنوشەني، وبمەنا.(16)

ۋ نوگايتسەۆ ۆ راسسماتريۆاەمىي پەريود نابليۋداليس رازليچنىە تيپى كوچەۆانيا. ۋ بولشينستۆا سوحرانيالوس كوچەۆانيە سو سۆويمي ستادامي ۆ تەچەني كرۋگلوگو گودا پو تراديتسيوننىم مارشرۋتام. ەتو ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد وتنوسيلوس ك كارانوگايتسام ي چاستي ەتيشكۋلتسەۆ، جيۆشيح ۆ ۆوستوچنوي چاستي نوگايسكوي ستەپي.

ۋ درۋگوي چاستي نوگايتسەۆ: ەديسان، دجەمبويلۋك، ەتيشكۋل، جيۆشيح ۆ باسسەينە .رەكي كۋمى، اشيۋلاك ي وزەرو زۋنكار، پرەوبلادال تيپ حوزيايستۆا، گدە پەرەكوچەۆكي سوۆەرشاليس تولكو ۆەسنوي ي لەتوم ا زيمنيە پاستبيششا پوچتي نە مەنياليس.

ۆ كوچەۆوم سكوتوۆودچەسكوم وبششەستۆە رازۆەدەنيە سكوتا ياۆ¬لياەتسيا نەپوسرەدستۆەننوي تسەليۋ كاجدوگو چلەنا وبششەستۆا. ۆ سۆويۋ وچەرەد ەتا زاداچا موجەت بىت وسۋششەستۆلەنا تولكو پري ناليچيا پاستبيششنىح ۋگودي، نەوبحوديمىح دليا سودەرجانيا سكوتا. پريلوجەنيە ترۋدا ۆ سكوتوۆودستۆە ودنوۆرەمەننو دولجنو سوپروۆوجداتسيا وسۆوەنيەم پاستبيشش.

تاكيم وبرازوۆ وسنوۆنىم سرەدستۆوم پرويزۆودستۆا ۋ كوچەۆ¬نيكوۆ ياۆليايۋتسيا سكوت ي زەمليا: پاستبيششا س يح ۆودنىمي يستوچنيكامي.

وسنوۆنىە ۆيدى سكوتا، كوتورىە يزداۆنا رازۆوديلي نوگايتسى - ەتو وۆتسى، لوشادي، كرۋپنىي روگاتىي سكوت ي ۆەربليۋدى.

ۆ پەرۆوم دەسياتيلەتي XX ۆەكا ۆسەگو ۆ نوگايسكوي ستەپي ۆ اچيكۋلاكسكوم ي كارانوگايسكوم پريستاۆستۆاح وبششايا چيسلەننوست سكوتا سوستاۆليالا 320045 گولوۆ. يز نيح ۆەربليۋدوۆ - 1305, لوشادەي -234489, كرس - 45081, وۆەتس - 224577. مى ۆيديم، چتو رازۆەدەنيە وۆەتس سوستاۆليالو وسنوۆۋ زانياتي نوگايتسەۆ. ۆىۆوديلاس ليش ودنا پورودا وۆەتس - وۆتسا س جيروۆىم ناروستوم ۋ حۆوستا. نوگايسكايا وۆتسا يمەەت كرۋپنوە سلوجەنيە ي وچەن مياسيستا، نو پوكرىتا جەستكوي شەرستيۋ، چاششە كوريچنەۆوگو تسۆەتا. كوليچەستۆوم وۆەتس يسچيسليالوس ي يزمەريالوس بوگاتستۆو نوگايتسەۆ پودوبنو تومۋ، كاك ۋ كازاحوۆ ۆلادەنيە لوشادمي وپرەدەليالو زناتنوست سكوتوۆودا.(17)

كونەۆودستۆو ۋ نوگايتسەۆ بىلو رازۆيتو دوستاتوچنو سيلنو. نوگايسكيە لوشادي نيزكوروسلىە، نو ۆىنوسليۆىە، سۆوەوبرازنوي پورودى، سلۋجيلي تولكو دليا ۆەرحوۆوي ەزدى (18) ، سپەتسيالنايا كوميسسيا يز پەتەربۋرگا ەجەگودنو پريەزجالا ۆ تەرەكلي-مەكتەب زاكۋپات ۆەرحوۆىح لوشادەي دليا كاۆالەري.(19)

ناريادۋ س كونەۆودستۆوم نوگايتسى ۋدەليالي دوستاتوچنوە ۆنيما¬نيە ۆەربليۋدوۆودستۆۋ. نوگايتسى دەرجالي دۆۋگوربىح استراحانسكيح ۆەر¬بليۋدوۆ، وبلاداۆشيح بولشوي سيلوي ي ۆىنوسليۆوستيۋ. ۆەربليۋدى يس¬پولزوۆاليس نوگايتسامي كاك ۆيۋچنىە جيۆوتنىە پري پەرەكوچەۆكاح، دليا ۆەرحوۆوي ەزدى، كرومە توگو، ۆەربليۋدى داۆالي شەرست، مولوكو، مياسو، كوجۋ. يز ۆەربليۋجەي شەرستي يزگوتوۆليالي ليوگكوە ي تيوپلوە سۋكنو.

زناچيتەلنوە مەستو ۆ حوزيايستۆە نوگايتسا وتۆوديلوس كرۋپ¬نومۋ روگاتومۋ سكوتۋ، كوتورىي رازۆوديلي ۆ وسنوۆنوم نا مياسو ي مولو¬كو. نوگايسكايا كوروۆا بىلا سرەدنەگو رازمەرا ي مياسيستەە، چەم رۋسسكايا كوروۆا، نو بەدنەە مولوكوم. شكۋرا بىلا پوكرىتا كوروتكوي ي گلادكوي شەرستيۋ، روگا دليننىە ي سيلنو يزوگنۋتى.

پو بولشەي چاستي نوگايسكيە ستادا پاسليس نا سراۆنيتەل¬نو وگرانيچەننوي تەرريتوري ۆوكرۋگ يستوچنيكوۆ. دلينا پەرەگونوۆ كو¬لەبالاس وت 20 دو 40 كم. ي زاۆيسەلا وت ۋسلوۆي مەستنوستي ي ۆەلي¬چينى ستادا.

ستراشنىم بيچوم ۆ زيمۋ بىلي بۋرانى. تاك، ۆ 1828 گودۋ ۆو ۆرەميا پياتيدنەۆنوگو بۋرانا نا پروسترانستۆە وت رەكي كۋمى دو كيزليارا پوگيبلو 6931 لوشادەي، 7636 روگاتوگو سكوتا ي 2837 وۆەتس.

درۋگيم بيچوم دليا نوگايتسەۆ زيموي بىلي ۆولچي ستاي، ۋنيچ¬توجايۋششيە تولكو ۋ ودنيح نوگايتسەۆ ەجەگودنو دو 600 گولوۆ روگاتوگو سكوتا، دو 5 تىسياچ وۆەتس.(20)

ۆ ەتوت پەريود بوگاتىي چەلوۆەك موگ ۆ ودين دەن پرەۆرا¬تيتسيا ۆ نيششەگو.

زەمليا يۋريديچەسكي سچيتالاس سوبستۆەننوستيۋ ۆسەگو نوگاي¬سكوگو نارودا، فاكتيچەسكي ناحوديلاس ۆ پولزوۆاني وبششيننو-كوچەۆىح وبەدينەني. نو نايبولشۋيۋ ۆىگودۋ وت پولزوۆانيا پاستبيششنىمي زەمليامي پولۋچالي كرۋپنىە سكوتا ۆلادەلتسى، وسوبەننو ناچينايا س كون¬تسا XIX ۆەكا.

پەرەحود ك زەملەدەليۋ ي چاستيچنوي وسەدلوستي سوۆەرشالسيا كراينە مەدلەننو - سكازىۆالاس منوگوۆەكوۆايا تراديتسيا سكوتوۆودستۆا، پولنوە وتسۋتستۆيە ناۆىكوۆ پا وبرابوتكە زەملي.

پەرەحودۋ ك وسەدلوستي ۆسياچەسكي پرەپياتستۆوۆالي بوگا¬تىە نوگايتسى، يسپولزۋيۋششيە نوگايسكۋيۋ بەدنوتۋ ۆ سۆويوم حوزيايستۆە - س پەرەحودوم بەدنىح سكوتوۆودوۆ ك وسەدلوستي وني ليشاليس بى دە¬شيوۆوي رابوچەي سيلى. ي تەم نە مەنەە، نوگايتسى پوستەپەننو پەرەحوديلي ك زەملەدەليۋ، تاك پو اچيكۋلاكسكومۋ پريستاۆستۆۋ زا 1915 گود چيسلو دوموحوزياەۆ، زانيماۆشيحسيا زەملەدەليەم سوستاۆيلو 1187 چەلوۆەك.

تاك، ەسلي ۆ ەتيشكۋلسكوم اۋلە ماحمۋد-مەكتەب زيموي 1882 گودا، بىلو ۆسەگو دۆا دوما، ا 1898 گ. ۆ نيوم زيموۆالي ۋجە دو 100 سەمەي. سرەدني نوگايسكي.، اۋل پو راسچەتۋ نا 100 دۋش يمەەت 2138 دەسياتين.(22)

ۆ زەملەدەلي گوسپودستۆوۆالا وتستالايا زالەجنو-پەرەلوجنايا سيستەما. نوگايتسى نە وبراباتىۆالي ودين ۋچاستوك زەملي بو¬لەە 2 لەت پودرياد.

ۆ XIX - ناچالە XX ۆۆ، سلوجيليس ۋستويچيۆىە زەملەدەلچەسكيە تسەنترى ۆ نوگايسكوي ستەپي: ەتو اۋلى ماحمۋد-مەكتەب، كازىكان، تەركەلي-مەكتەب، ياياس-كيشلاۋ، تۋكۋي-مەكتەب، يرگاكلى، ۋيسالگان، ورتا-تيۋبە، كاراگاس.

نوگايتسى وچەن تياجەلو پەرەنەسلي گراجدانسكۋيۋ ۆوينۋ، تاك ەسلي ۆ كارانوگايسكوم پريستاۆستۆە 1916 گ. بىلو 227 تىس. وۆەتس ي كوز، 38238 روگاتوگو سكوتا، 1425 لوشادەي، 1259 ۆەربليۋدوۆ، تاك كاك 1922 گ. سوكراتيلوس دو 210 تىس. وۆەتس ي كوز، 2 تىس. روگاتوگو سكوتا ي 200 لوشادەي.

سلەدۋەت وتمەتيت تو، چتو س پەرۆىح دنەي ۋستانوۆلەنيا سوۆەتسكوي ۆلاستي ۆ نوگايسكۋيۋ ستەپ ۋسترەميليس پرەدپريمچيۆىە ليۋدي، تاك پولزۋياس سلابوستيۋ يسپولكوموۆ سوۆەتوۆ نا مەستاح ي پوپۋستيتەلستۆوم ناركومزەما داسسر، س تسەليۋ ناجيۆى سوزداۆاليس رازليچنىە وبششەستۆا، تاك، كرۋپنىە بارانوۆودى-تاۆريچانە س س.ۋروجاينوي تەرسكوگو وكرۋگا سوزدالي وبششەستۆو "جيۆوتنوۆود", كوتوروە ۆ سۆوەي سوبستۆەننوستي ۆ 1924 گ، يمەلو بولەە 20 تىس. وۆەتس.

دليا ۋرەگۋليروۆانيا ۆوزنيكشيح نەدورازۋمەني س بارانوۆودامي نا پوچۆە رازمەششەنيا بارانوۆ نا نە وتۆەديوننىح زيمنيح پاستبيششاح نوگايسكوي ستەپي، پراۆو ۆىبورا ۋچاستكوۆ سپەتسيالنىم پوستا¬نوۆلەنيەم پلەنۋما داگوبكوما ۆپك /ب/, پرەدستاۆليالوس ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد كورەننومۋ ناسەلەنيۋ، نەزاۆيسيمو وت كوليچەستۆەننوگو سو¬وتنوشەنيا زەملەۋسترايۆاەمىح گرۋپپ.

س تەم، چتوبى وبلەگچيت تياجيولوە ەكونوميچەسكوە پولوجەنيە نوگايسكيح حوزيايستۆ، نارفين رسفسر پرينيال رەشەنيە و نەوبلاگاەموم مينيمۋمە راۆنياۆشەمسيا 400 رۋب.

چتوبى ەكونوميچەسكي پوددەرجات نوگايتسەۆ س تەم، چتوبى ۆوزروسلا ستەپەن يح بلاگوسوستويانيا، يم رازرەشالوس دەرجات ۆ ليچنوم حوزيايستۆە دو 150 وۆەتس، وبەسپەچەننىح كورمامي ي كرەديتامي دليا وبزاۆەدەنيا سكوتوم.(26)

دەيستۆەننايا كومپلەكسنايا پراۆيتەلستۆەننايا پوموشش، كو¬تورايا ۆىراجالاس ۆ سسۋداح، كرەديتاح دليا پوكۋپكي سكوتا، سەلحوزينۆەنتاريا يديا سترويتەلستۆا دوموۆ، سىگرالي سۆويۋ پولوجيتەلنۋيۋ رول.

نەسموتريا نا تو، چتو نوگايتسى ۆ يزۋچاەمىي پەريود ۆەلي وسەدلىي وبراز جيزني، كاك نايبولەە راتسيونالنىي ي ۆىگودنىي پرودولجالي سودەرجات وكوت نا پودنوجنوم كورمە، پەرەگونيايا س مەستا نا مەستو. ۆ پەرەسچيوتە نا وۆەتس، نە زيمنيە پاستبيششا بىلو وتپراۆ¬لەنو 209000 گولوۆ.(27)

نادو وتمەتيت چتو تسەلەناپراۆلەننايا رابوتا پرينوسيلا سۆوي پلودى، حوتيا وني نە يسپولزوۆاليس دو كونتسا. تاك، ناستريگ شەرستي س ودنوي وۆتسى سوستاۆليال ۆ سرەدنەم 4,8 كگ.، ۋدوي نا ودنۋ فۋراجنۋيۋ كوروۆۋ - 1300 ليتروۆ، وتكورم ي ناگۋل كرس - 450 كگ.

تياجەلىي ۋدار پو رازۆيتيۋ سكوتوۆودستۆا ۆ كيزليارسكوم وكرۋگە نانەسلي نەمەتسكيە زاحۆاتچيكي، كوتورىە نا كوروتكي سروك وككۋپيروۆالي بولشۋيۋ چاست نوگايسكوي ستەپي.

ەسلي دو وككۋپاتسي ۆ كيزليارسكوم وكرۋگا بىلو دو 700 تىس. گولوۆ سكوتا، يز نيح دو 500 تىس. گولوۆ وۆەتس، تو پوسلە وسۆوبوجدە¬نيا س ۆوزۆراششيوننىم پوگولوۆەم وۆەتس سوستاۆليالو - 41 تىس. ۆ 100 متف ي وتف وستالوس ۆسەگو - 3824 لوشادەي، 8593 گولوۆ كرس.(28)

پوسلەدۋيۋششيە گودى بىلي پوسۆياششەنى ۋۆەليچەنيۋ پوگولوۆيا دوۆوەننوگو ۋروۆنيا ي ۋلۋچشەنيۋ پورودى. نادو س گورەچيۋ پريزنات، چتو ۆ پوسلەۆوەننىە گودى ۆ نوگايسكوي ستە¬پي پولنوستيۋ ۋنيچتوجەنو پوگولوۆە ۆەربليۋدوۆ، دو پەرەدەلا سوكراششە¬نو پوگولوۆە لوشادەي.

نا ەتوم فونە پويستينە ۆىدايۋششيميسيا ياۆليايۋتسيا دوستيجەنيا ۆ وۆتسەۆودستۆە. ۆ 1928 گ. نا بازە سوۆحوزا "باجيگان" بىل سوزدان وۆتسەۆودچەسكي سوۆحوز "چەرۆليونىە بۋرۋنى". يمەننو نا بازە ەتوگو سوۆحوزا پوزدنەە پلەمزاۆودا بىلا ۆىۆەدەنا نوۆايا پورودا وۆەتس، ۆوب¬راۆشايا ۆ سەبيا لۋچشيە كاچەستۆا نوگايسكوي وۆتسى. سوۆەت مينيستروۆ سسسر وت 15 سەنتيابريا 1951 گودا ۋتۆەرديل نوۆۋيۋ پورودۋ تونكورۋننىح وۆەتس "گروزنەنسكويۋ", نازۆاننۋيۋ تاك ۆ چەست گروزنەنسكوي وبلاستي، كۋدا ۆحوديلا نوگايسكايا ستان دو 1957 گ.، ۆىدايۋششيەسيا سۆوي كاچەستۆا نوگايسكايا وۆتسا پودتۆەرجدالا كاجدىي گود. تاك، ۆ1967 گودۋ پلەمزاۆود ۆ زاچەتنوم ۆەسە س كاجدوي وۆتسى پولۋچيلي - 9,3 كگ. شەرستي، ك وتبيۆكە پو 125 ياگنيات وت 100 وۆتسەماتوك. چيستىي دوحود ەجەگودنو سوستاۆلياەت 1,200 تىس. - 1,500 تىس.رۋب.

پيات چابانوۆ - نوگايتسەۆ زا ەتو پولۋچالي زۆانيە "گەرويا سوتسياليستيچەسكوگو ترۋدا". تاك، ۋ گەرويا سوتسياليستيچەسكوگو ترۋدا م.ا.ەسمۋحامبەتەۆا وتدەلنىە وسوبي دايۋت پو 26 كگ. شەرستي. اۆتور وسنوۆىۆاياس نا منەنيە بولشينستۆا ينفورماتوروۆ - نوگايتسەۆ، كوتورىە كاتەگوريچەسكي ۆوزراجايۋت پروتيۆ چاستنوي سوبستۆەننوستيۋ ۆ داننوم سلۋچاە نا زەمليۋ، كوتورايا ۆو ۆسە ۆرەمەنا بىلا ۆ وبششەستۆەننوي سوبستۆەننوستي، دۋماەت، چتو پريۆاتيزاتسيا بۋدەت پروحوديت نە مەستاح س ۋچيوتوم سپەتسيفيچەسكيح وسوبەننوستەي كاجدوگو نارودا.

نوگايتسى، جيۆيا نا سۆوەي ەتنيچەسكوي تەرريتوري، بۋدۋچي يسپوكون سكوتوۆودامي، سەگودنيا وكازاليس يسكۋسستۆەننو وتچۋجديوننىمي وت يسكوننوي سفەرى سۆوەي دەياتەلنوستي.

تاك، يز 1 تىس. چابانسكيح بريگاد نەفتەكۋمسكوگو رايونا، تولكو 200 سوستويات يز نوگايتسەۆ، تۋركمەن ي رۋسسكيح، ا وستالنىە داگەستانتسى، ي يز نيح پوداۆليايۋششەە بولشينستۆو - دارگينتسى. تاكايا جە كارتينا ۆ نوگايسكوم ي شەلكوۆسكوم رايوناح. ەتو پريتوم، چتو وگ-رومنىە تەرريتوري نوگايسكوي ستەپي وتدانى پود وتگوننىە پاستبيششا.

چتوبى ليكۆيديروۆات نەسپراۆەدليۆوست ۆ وتنوشەني نوگاي¬تسەۆ ي درۋگيح كورەننىح جيتەلەي نەوبحوديمو:

I. چتوبى وتگوننىە پاستبيششا گرۋزي، كوتورىە وسۆوبوديليس، بىلي وتدانى نوگايسكيم حوزيايستۆام، ا تە حوزيايستۆا 18 گورنىح رايونوۆ داگەستانا پلاتيلي ارەندنۋيۋ پلاتۋ نوگايسكومۋ رايوننومۋ سوۆەتۋ، س ۋچيوتوم ينفلياتسي زا ۋسلوۆنۋيۋ گولوۆۋ س تەم، چتوبى رايسوۆەت موگ ناپراۆيت چاست ەتيح سرەدستۆ نا ۆوسستانوۆلەنيە ەكولو¬گي نا زيمنيح پاستبيششاح. ارەندنايا پلاتا پريۆەديوت ك تومۋ، چتو وتگونششيكي ۆىنۋجدەنى، بۋدۋت دۋمات و سوكراششەني پوگولوۆيا س پوس¬لەدۋيۋششيم ۋلۋچشەنيەم پوگولوۆيا. كومپلەكس مەر پريۆەديوت، ا ۋجە چاس¬تيچنو پريۆيول ك وسۆوبوجدەنيۋ وت ۆىتاپتىۆانيا تەرريتوريۋ ۆ 5 تىس. كۆ.كم.

ا تەپەر، ساموە گلاۆنوە، داۆ زەملە نەوبحوديموە ۆرەميا، چتوبى ونا وتدوحنۋلا، رۋكوۆوديتەلي حوزيايستۆ دايۋت ۆ ارەندۋ، ك پريمەرۋ، 100 مولودىم ەنەرگيچنىم چابانسكيم بريگادام، ۋكومپلەكتوۆان¬نىم يز كورەننىح جيتەلەي، ستروگو وگرانيچەننىە وتارى „گروزنەنسكوي" پورودى، يدەالنو پريسپوسوبلەننىح ك مەستنىم ۋسلوۆيام. وتارى ۆ 500-600 وۆەتس ناحودياتسيا نا پودكوجنوم كورمۋ كرۋگلىي گود.

چابانى سوبليۋدايۋت سۆياششەننۋيۋ زاپوۆەد كوچەۆنيكا: "نە پاستي ۆ ودنوم مەستە دۆا رازا ۆ گود". ەكولوگيچەسكوە راۆنوۆەسيە سوبليۋدەنو، ۆ چابانى پريشلي ليۋدي، زاينتەرەسوۆاننىە ۆ سوحرانەني زەملي ي پاستبيشش پوتومكام.

ۆ كوليچەستۆەننوم وتنوشەني ەتو بۋدەت ۆىگليادەت سلەدۋ¬يۋششيم وبرازوم: وۆەتس - 500-600 گولوۆ نا 2-2,5 تىس.، ۆىحود شەرستي پۋست نا 8,5, ا 7 كگ. پروتيۆ 1.5 كگ. نيزكوسورتنىح گورنىح پو¬رود، پليۋس پرەكراسنوە مرامورنوە مياسو. چتو ۆىگودنو ناشەي ەكونومي¬كە، يزنىۆايۋششەي وت نەحۆاتكي ۆسەگو، ۆ توم چيسلە شەرستي ي مياسا؟ كاك بىلو سكازانو، نوگايسكايا ستەپ بىلا يسكوننو سكوتو¬ۆودچەسكيم رايونوم، نو، ۆمەستە س تەم ەششيو دو رەۆوليۋتسي زدەس زا-نيماليس زەملەدەليەم. يز زەرنوۆىح كۋلتۋر ۆ نوگايسكيح حوزيايستۆاح سەيالي; وزيمۋيۋ پشەنيتسۋ، وزيمۋيۋ ياچمەن، روج، وۆيوس، پروسو.

وسوبوە پرەدپوچتەنيە وتداۆالوس وزيمىم، كوتورىە ۆىسەۆاليس وبىچنو ۆ وكتيابرە ي يسپولزۋيۋت ۆلاگۋ پوسلەدۋيۋششيح مەسياتسەۆ ۋسپەۆالي حوروشو پروراستي دو لەتنەي جارى، كوگدا ۆسيو يزنىۆالو وت جارى.

سامىم يزنۋريتەلنىم ي ترۋدويومكيم بىلا ۋبوركا حلوپچات¬نيكا، كوتورىي ناچالي كۋلتيۆيروۆات ۆ نوگايسكوي ستەپي س 1925 گ.، رەگيون ۆىسەۆانيا بىل سامىم سەۆەرنىم ۆ ميرە.

دليا رازۆيتيا زەملەدەليا، دليا دالنەيشەگو رازۆيتيا جي¬ۆوتنوۆودستۆا، ترەبۋيۋششەگو راسشيرەنيا ي ۋلۋچشەنيا كورموۆوي بازى، نەوبحوديمو بىلو وروشەنيە ي وۆودنەنيە نوگايسكوي ستەپي. يمەننو س ەتوي تسەليۋ ناچالوس سترويتەلستۆو ۆ 1957 گ. تەرمكو - كۋمسكوگو كانالا. دليا وروشەنيا ي وۆودنەنيا نوگايسكيح رايونوۆ وت ماگيسترالنوگو كانالا پوستروەنو نەسكولكو ۆەتۆەي، وبششەي پروتيا¬جەننوستيۋ 750 كم. ۆودى تەرەكا پرينەسلي پرەوبرازۋيۋششۋيۋ ۆلاگۋ ۆ نوگايسكۋيۋ ستەپ، گدە نا سەگودنيا وروشەنو بولەە 200 تىس. گا ي وبۆودنەنو 2 ملن.گا زەمەل.

وروشەنيە دالو ۆوزموجنوست راسشيريت زەرنوۆوي كلين نو¬گايسكيح رايونوۆ. ي ۆ 1987گ. وبششايا پلوششاد پاشني، سوستاۆيلا ۆ نەفتەكۋمسكوم وكولو 324 تىس. گا، ۆ پەرەسچيوتە نا دۋشۋ ناسەلەنيا، ەتو روۆنو 54 گا، ۆ نوگايسكوم - 136 تىس. گا ۆ پەرەسچەتە نا دۋشۋ ناسەلەنيا - 70 گا.، ۆ شەلكوۆسكوي - 26 تىس. گا، ۆ پەرەسچەتە نا دۋشۋ ناسەلەنيا - 61,5 گا.

ۆالوۆىي سبور پرودۋكتوۆ راستەنيەۆودستۆا (پشەنيتسى، وۆسا، پروسسو، وۆوششەي، ۆينوگرادا ي ت.د.) پو رايونام نوگايسكوي ستەپي ۆ 1987 گ. سوستاۆيل: ۆ نەفتەكۋمسكوم رايونا - 54417 ت. ۆ نوگاي¬سكوم رايونە - 7184 ت.، ۆ شەلكوۆسكوم - 16786 ت.

پەرسپەكتيۆى رازۆيتيا زەملەدەليا ۆ نوگايسكوي ستەپي ۆي¬دياتسيا تاكجە وسنوۆىۆاياس نا منەني ينفورماتوۆ ۆ رازۆيتي ارەند¬نىح وتنوشەني س تەم، چتوبى ماكسيمالنو زاينتەرەسوۆات ترۋجەنيكا ۆ كونەچنوم رەزۋلتاتە ەگو ترۋدا س ودنوۆرەمەننىم يسپولزوۆا-نيەم دو كونتسا نە يسچەرپاننىح رەسۋرسوۆ كوللەكتيۆنوگو حوزيايستۆا. كاك پريمەر پولوجيتەلنوگو وپىتا ەست سمىسل پريۆەستي ۋچاستوك №7 سوۆحوزا "ميرنىي" نەفگەكۋمسكوگو رايونا ستاۆروپولسكوگو كرايا (دير. كاناەۆ ا.ا-ح.، ۋپر. ۋيسەنباەۆ ر.ا.). ۋ ارەند¬نوگو پودريادنوگو كوللەكتيۆا 3240 گا پاشني، گدە كۋلتيۆيرۋيۋتسيا، وزيمايا پشەنيتسا - 2350 گا، وزيمايا ياچمەن - 250 گا، وۆيوس - 100 گا، پروسسو - 100 گا، سرەدنيايا ۋروجاينوست ۆ نەكوتورىە گودى سوستاۆ¬لياەت 30 تس/گ.

ارەندنىي كوللەكتيۆ سۋششەستۆۋەت ۋجە ب لەت ي ەجەگودنو دوستيگاەت بولشيح رەزۋلتاتوۆ داجە ۆ زاسۋشليۆىە گودى نەسموتريا نا زونۋ ريسكوۆاننوگو زەملەدەليا. تاك، ۆ 1990گ. ارەندنىي كول¬لەكتيۆ يز 24 چەلوۆەك پو يتوگام گودا ۆمەستە س دوتاتسيامي پولۋچيلي وت 14 دو 20 تىس.رۋب. نا كاجدوگو ي ناتۋر.وپلاتۋ زەرنا تۆيوردوي پشەنيتسى ۆىراششەننۋيۋ ارەنداتورامي، وت 10 دو 20 تن. نا كاجدوگو.

ۆتورايا گلاۆا پوسۆياششەنا تراديتسيوننوي ي سوۆرەمەننوي ەتنوكۋلتۋرنوي سيتۋاتسي.

ادمينيستراتسيا اچيكۋلاكسكوگو ي كارانوگايسكوگو پريستاۆستۆ، ينسپەكتسيا نارودنىح ۋچيليشش، ۋدەليالو بولشوە ۆنيمانيە رازۆيتيۋ نارودنوگو وبرازوۆانيا نوگايتسەۆ، تاك، پوميمو گوسۋدارستۆەننىح ودنو - ي دۆۋحكلاسسنىح شكول، كوتورىە نە موگلي وحۆاتيت ۆسەح جەلايۋششيح ۆ پرەدرەۆوليۋتسيوننىە گودى، بولشوي رازماح پودۋچيل ۆتوروي تيپ شكول - مەكتەبى.

شكولا ۆ ستاۆكە اچيكۋلاك بىلا پوستروەنا ۆ 1869 گودۋ پەرۆوي سرەدي نوگايتسەۆ سەۆەرنوگو كاۆكازا، گدە دۆا كلاسسا بىلي نوگايسكيح (ودين كلاسس دليا رۋسسكيح دەتەي). وبششەە كوليچەستۆو ۋچا¬ششيحسيا ۆ دۆۋح كلاسسنوي شكولە سوستاۆليالا 175 ۋچاششيحسيا، ۆ ودنو كلاسسنوم 50 ي بولەە رەبيات.

پوميمو اچيكۋلاكا شكولى بىلي ۆ ستاۆكە تەرەكلي-مەكتەب، a ماحمۋد-مەكتەب، كامىش-بۋرۋن ي يلياس-كيشلاۋ ۆ پوسلەدنيح دۆۋح، سترويتەلستۆو شكول ناچالوس ۆ 1907 گودۋ، نا سترويتەلستۆو بىلو يزراسحودوۆانو 46075 رۋب.(23)

ۆ 1910 گ. ۆ شكولاح اچيكۋلاكسكوگو پريستاۆستۆا ۋچيلوس 235 مالچيكوۆ ي 49 دەۆوچەك.(30)

پيات لۋچشيح ۋچەنيكوۆ اچيكۋلاكسكوي شكولى (ۋچيليششا) ەجە¬گودنو ناپراۆلياليس ۆ گيمنازي گ. ستاۆروپوليا. Taك، يزۆەستنىي وب¬ششەستۆەننىي دەياتەل ۆ نوگايسكوي ستەپي شابانوۆ سايد-احمەد پوسلە وكونچانيا گيمنازي پوستۋپيل ۆ ودين يز ۆۋزوۆ موسكۆى.

ۆتوروي تيپ شكول مەكتەبى سوزداۆالسيا پو ينيتسياتيۆە وب¬ششەستۆا (ياماگات) پرەدۆاريتەلنو پولۋچيۆ رازرەشەنيە ۋ پريستاۆاح ي ينسپەكتورا نارودنىح ۋچيليشش ستاۆروپولسكوگو كرايا. داننىي تيپ شكول سودەرجالسيا پولنوستيۋ نا دوبروۆولنىە پوجەرتۆوۆانيا سوستوياتەلنىح نوگايتسەۆ ي ۋچاششيحسيا، نەكوتورىە يز نيح ۋۆەكوۆەچيلي سۆوي يمەنا، پوسترويۆ مەكتەبى ي مەدرەسە ۆ نازۆانياح اۋلوۆ: تۋكۋي-مەكتەب، ماحمۋد-مەكتەب. ۆسەگو پو اچيكۋلاكسكومۋ پريستاۆستۆۋ بىلو ز8 مەكتەبوۆ ي 38 مەدرەسە، گدە وبۋچاليس 357 مالچيكوۆ ي 39 دە¬ۆوچەك، پرەپوداۆانيە ۆەلوس نا نوگايسكوم يازىكە س يسپولزوۆانيەم ارابسكوگو الفاۆيتا.

ۆ 1911 گودۋ ۆ ستاۆكە اچيكۋلاك بىلا وبششەستۆەننايا بيب¬ليوتەكا، چيتالنيا، ناحوديۆشاياسيا نا سودەرجاني نوگايسكوگو وب¬ششەستۆا. يزۆەستنو، چتو ەيو شيروكو پولزوۆاليس بۋدۋششەە سوستاۆي¬تەلي پەرۆوگو نوگايسكوگو الفاۆيتا كۋرماناليەۆا، سادينوۆ، يانتۋگانوۆ.

سيستەما نارودنوگو وبرازوۆانيا ۋ نوگايتسەۆ نوگايسكوي ستەپي بىلا رازۆيتا دوستاتوچنو ۆىسوكو. 60 % گراموتنىح مۋجچين-نوگايتسەۆ - تاك بىلو سكازانو نا كراەۆوي مەتوديچەسكوي كونفەرەنتسي دليا نارودنوستەي كاۆكازا (31)ۆ 1922 گ. ۆ 20-ە گودى نوگايتسى ناحودياس ۆ سوستاۆە داگەستانا كاك ۆسيو ناسەلەنيە رەسپۋبليكي رازدەليليس نا 3 لاگەريا ۆ ۆوپروسە الفاۆيتا ي گوسۋدارستۆەننوگو يازىكا.

دۋحوۆەنستۆو، بۋدۋچي پريۆەرجەنتسەم ارابسكوگو يازىكا، ترە¬بوۆالو سوحرانەنيا ارابسكوي ۆيازي ارگۋمەنتيرۋيا تەم، چتو ون ياۆلياەتسيا رەليگيوزنىم يازىكوم مۋسۋلمان.

ليتسا، پولۋچيۆشيە رۋسسكوە وبرازوۆانيە دو رەۆوليۋتسي، راتوۆالي زا ۆۆەدەنيە رۋسسكوگو يازىكا.

ترەتيا نايبولەە موششنايا گرۋپپا تيۋركوفيلوۆ ستويالا زا ۆۆەدەنيە تيۋركسكوگو يازىكا، نوسيتەليامي كوتوروي ۆ داگەستانە بىلي كۋمىكي ي نوگايتسى.

ۆ رەزۋلتاتە وسترىح ديسكۋسسي پوبەديلا گرۋپپا، ۆوزگلاۆ¬لياەمايا ديبيروۆىم، كوتورايا ستويالا زا ۆۆەدەنيە تيۋركسكوگو يازىكا ۆ داگەستانە، كاك وفيتسيالنوي. داگەستانسكي وبكوم پرەدلوجيل ناركوپروسۋ رەسپۋبليكي سچيتات تيۋركسكي يازىك ودنيم دليا ۆسەح نا¬رودوۆ داگەستانا گوسۋدارستۆەننىم يازىكوم.

ۆ پرياموي سۆيازي س ۆوپروسوم و يازىكە ناحوديلسيا تاكجە ۆوپروس وب الفاۆيتە ي پيسمەننوستي ۆپلوت دو 1923 گ.، پيسمەن¬نوست ۋ نوگايتسەۆ بىلا وسنوۆانا نا ارابسكوي گرافيكە.

ۆ 1923 گ. ۆ گ. پياتيگورسكە پروحوديلو سوۆەششانيە پو ۆوپ¬روسام پروسۆەششەنيا نارودوۆ سەۆەرنوگو كاۆكازا ي داگەستانا. وسنوۆ¬نىمي، كاك ۆىياسنيلوس، پوزجە نا نەم بىلي ۆوپروسى گرافيكي ي سترو¬يتەلستۆا ناتسيونالنوي شكولى. ۆ رەزوليۋتسي سوۆەششانيا بىلو سكازانو، چتو پراۆو ۆىبورا توي يلي ينوي گرافيكي دليا ناتسيونالنوي پيسمەننوستي ۆسەتسەلو پرينادلەجيت داننوي ناتسيونالنوستي، نو ۆ تو جە ۆرەميا سووبراجەنيا پوليتيچەسكوگو، پەداگوگيچەسكوگو ي كۋلتۋرنوگو حاراكتەرا - زاستاۆليالي ۆىسكازىۆاتسيا ۆ پولزۋ ەدينوي گرافيكي دليا ۆسەح نارودوۆ.

ۆ اپرەلە 1924 گودا داگوبكوم ۆىسكازالسيا زا تسەلەسووبرازنوست ي راتسيونالنوست نەمەدلەننوگو ي رەۆوليۋتسيوننوگو ۆەدەنيا نوۆوگو (لاتينسكوگو) الفاۆيتا، پۋتيوم وتمەنى ستاروگو ارابسكوگو.(32)

ۆىدايۋششۋيۋسيا رول ۆ دەلە سوزدانيا نوگايسكوي پيسمەننوستي نا وسنوۆە لاتينسكوي گرافيكي سىگرال پروسۆەتيتەل ا-ح.ش.دجانيبەكوۆ، كوتورايا بىلا زاۆەرشەنا ۆ 1928 گودۋ. ودنوۆرەمەننو دجانيبەكوۆ ي كۋرماناليەۆا پري پوددەرجكە كنا (كوميتەتا نوۆوگو الفاۆيتا) ۋچيونىح موسكۆى، باكۋ، كازاني رازۆەرنۋلي رابوتۋ پو سوزدانيۋ ۋچەبنيكوۆ پو نوگايسكومۋ يازىكۋ ي ليتەراتۋرە.

ۆ 1926 گودۋ ۆ اچيكۋلاكسكوم رايونە بىلو 21 شكولا رازنىح ستۋپەنەي، پەرۆىمي ۋچيتەليامي بىلي كرومە كۋرماناليەۆا، ز.دۋيسالياۆ، 3.كايبالتەۆ ي م.سادينوۆ.

ۆ 1927 گودۋ ۆ اچيكۋلاكە بىل سوزدان نوگايسكي يستوريكو-كراەۆەدچەسكي مۋزەي.

كۋلتۋرنوە سوستويانيە نوگايتسەۆ سەۆەرو-كاۆكازسكوگو كرايا پو پەرەپيسي 1926 گودا حاراكتەريزوۆالوس: 10,3 % وت وبششەگو كولي¬چەستۆا، ۆ توم چيسلە گراموتنىە نا رودنوم يازىكە 20,7% t ۆ وتنوشەني گراموتنوستي نوگايتسى ناحوديليس نا ودنوم ۋروۆنە س نارودامي گور-سكيح اۆتونومي. ۆ سۆيازي س پەرەحودوم كو ۆسەوبششەمۋ وبۋچەنيۋ پري استراحانسكوم تەحنيكۋمە ۆ 1927 گودۋ بىلي ورگانيزوۆانى دۆۋحگوديچنىە پەدكۋرسى دليا پودگوتوۆكي ۋچيتەلەي نوگايسكوگو يازىكا، ۆ گ. ماحاچكالا تاكجە بىلي وتكرىتى 2-ح گوديچنىە كۋرسى نا 40 چەلوۆەك دليا پودگوتوۆكي ۋچيتەلەي، ا ۆ گ.بۋيناكسكە پري تيۋركسكوم پەدتەحنيكۋمە وتكرىتو نوگايسكوە وتدەلەنيە نا 30 چەل.

س 8 نويابريا 1937 گودا ۆستۋپيل ۆ سيلۋ زاكون و ۆۆەدەنيە نوۆوگو نوگايسكوگو يازىكا نا وسنوۆە رۋسسكوي گرافيكە.

پرەپوداۆانيە ۆسەح پرەدمەتوۆ ۆ 30-ە، 40-ە گودى، كاك ي پرەجدە، ۆەلوس نا نوگايسكوم يازىكە، رۋسسكي يازىك وستاۆالسيا پرەدمەتوم وبۋچەنيا. داجە ۆ تياجيولوم 1944 گ. گروزنەنسكوە يزداتەلستۆو وتپەچاتالو 18 ۋچەبنيكوۆ نا نوگايسكوم يازىكە وبششيم تيراجوم 44700 شتۋك.(34)

ۆ تسەلوم، يزۋچەنيۋ نوگايسكوگو يازىكا دو سەرەدينى 60-ح ۋدەليالوس دوستاتوچنوە ۆنيمانيە. پوسلەدۋيۋششيە گودى بىلي وتمەچەنى سۆوراچيۆانيەم ناتسيونالنىح پروگرامم نارودنوگو وبرازوۆانيا. پريمەنيتەلنو، ك نوگايسكومۋ يازىكۋ ەتو ۆىليلوس ۆ تو، چتو ۆو ۆسەي نوگايسكوي ستەپي (زا يسكليۋچەنيەم نوگايسكوگو رايونا) پوستەپەننو بىلي زاكرىتى ۆسە ناتسيونالنىە شكولى. ا ەتو پريۆەلو، ك تومۋ، چتو يز پروجيۆايۋششيح ۆ داگەستانە 28862 نوگايتسەۆ نازۆاۆشيح رودنىم يازىكوم يازىك نە سۆوەي ناتسيونالنوستي 2866 چەل. سچيتايۋت سۆويم يازىكوم كۋمىكسكي. ەسلي يازىك نە ۋپوترەبليايۋت ۆ وبششەستۆەن¬نو-پوليتيچەسكوي جيزني، نا پرويزۆودستۆە: ەسلي نە پوموگاەت چەلوۆەكۋ ۆ رابوتە، تو يازىك، بەزۋسلوۆنو، وتتەسنياەتسيا ۆ بىتوۆۋيۋ سەمەينۋيۋ سفەرۋ ۆ پاسسيۆنىي زاپاس.

پودەم ناتسيونالنوگو ساموسوزنانيا پريۆيول ك تومۋ، چتو ۆ 1982 گودۋ وبۋچەنيە نا نوگايسكوم يازىكە حوت ي ۆ ۋسەچيوننوم ۆا¬ريانتە ناچالوس ۆ س.تۋكۋي-مەكتەب نەفتەكۋمسكوگو رايونا. س 1989 گودۋ ناچالوس ماسسوۆوە وبۋچەنيە رودنومۋ يازىكۋ ۆ نوگايسكيح اۋلاح كيزليارسكوگو ي تارۋموۆسكوگو رايونوۆ داگەستانا، شەلكوۆسكوگو رايونا چەچەنا-ينگۋشەتي، نەفتەكۋمسكوگو رايونا ستاۆروپولسكوگو كرايا ي كراسنويارسكوگو رايونا استراحانسكوي وبلاستي، چتو زا سوبوي پوۆلەك¬لو ماسسۋ پروبلەم سۆيازاننوي س وبەسپەچەنيەم ۋچەبنيكامي ي مەتوديچەسكيمي پوسوبيامي. پوليگرافيچەسكيە موششنوستي يزداتەلستۆا، ونو راس¬پولوجەنو تولكو ۆ كاراچاەۆو - چەركەسي نە بىلي راسسچيتانى نا تو، چتو پوچتي ودنوۆرەمەننا ۆ 60-تي نوگايسكيح اۋلاح ۆوسستانوۆياتسيا پرەپوداۆانيا رودنوگو يازىكا.

كادرى پو رودنومۋ يازىكۋ گوتوۆياتسيا تاكجە ۆ كاراچاەۆو-چەركەسي: ۆ پەدينستيتۋتە گ.كاراچاەۆسكا ي ۆ چەركەسسكوم پەدۋچيليششە، گدە كوليچەستۆو مەست دليا پرەدستاۆيتەلەي رازنىح نارودوۆ سترو¬گو ليميتيروۆانو ي نە ۋچيتىۆاەتسيا نىنەشنەە پولوجەنيە نوگايتسەۆ.

دۋماەتسيا، چتو كورەننىم وبرازوم ۋلۋچشيت پولوجەنيە س پرەپوداۆانيەم نوگايسكوگو يازىكا موجنو ۆ توم سلۋچاە، ەسلي سوزدات سەت ۋچەبنىح زاۆەدەني، ۆ توم چيسلە، ي ۆىسشۋيۋ ۆ گ.چەركەسسكە ي پەدۋچيليششە ۆ ا.تەراكلي-مەكتەب يلي ۆ درۋگوم ۋدوبنوم ناسەليوننوم پۋنكتە، گدە يمەەتسيا نادلەجاششايا بازا.

دليا پوۆىشەنيا سوتسيالنوي زناچيموستي نوگايسكوگو يازىكا نەوبحوديمو، چتوبى ۆو ۆسەح رايوناح رەگۋليارنو يزداۆالي گازەتى يلي راديوپەرەداچي نا رودنوم يازىكە.

ۆنوۆ وچەن وسترو لەتال ۆوپروس و پيسمەننوستي. ديسكۋسسيا رازگورالاس پوسلە وتكرىتوگو پيسما نارودنوگو دەپۋتاتا روس¬سيسكوي فەدەراتسي م.زارگيشيەۆا. منەنيا ديامەترالنو پروتيۆوپو¬لوجنىە وت ۆوزۆراتا ك ارابسكوي سۆيازي، گوتيچەسكومۋ شريفتۋ ي دو سوۆەرشەنستۆوۆانيا نىنەشنەگو الفاۆيتا.

كاك يزۆەستنو، ۆ نوگايسكوم الفاۆيتە 37 بۋكۆ، نا 4 بولشە، چەم ۆ رۋسسكوم، ەتو - ا،و،ۋ، ي. بولشە ۆسەح يمەننو ەتي 4 بۋكۆى، ا توچنەە ناچەرتانيا ەتيح بۋكۆ ۆ ناشەم الفاۆيتە پودۆەرگاەتسيا كريتيكە. دۋماەتسيا، ۆ نىنەشنيح ۋسلوۆياح سامىم وپتيمالنىم بىلو بى نە رازرۋشايا كيريلليتسۋ زامەنيت يح نا بۋكۆى، يس¬پولزۋەمىە ۆ سوۆرەمەننىح تيۋرسكيح يازىكاح سودرۋجەستۆا. ەتو سنيالو بى منوگيە پروبلەمى يزدانيا گازەت ي كنيگ، نەحۆاتكي شريفتا.

دالەە، ۆ ديسسەرتاتسي گوروديتسيا و بەدستۆەننوم پولوجەني ناتسيونالنوي كۋلتۋرى ي ليتەراتۋرى ۆ نوگايسكوي ستەپي، تاك نا 50 تىس. نوگايتسەۆ، جيۆۋششيح ۆ ستەپي، پريحودياتسيا ۆسەگو دۆا چلەنا سويۋزا پيساتەلەي. ي پري ەتوم، ودني يز تالانتليۆىح پوەتوۆ مۋرات اۆەزوۆ ي ماگومەد كوجاەۆ يمەيۋششيە پۋبليكاتسي، يز-زا پروتەكتسيونيزما رۋكوۆودستۆا سويۋزا پيساتەلەي داگەستانا، زاينتەرەسوۆاننىح تول¬كو ۆ روستە سۆويح ناتسيونالنىح پيساتەلسكيح ريادوۆ: اۆارسكوگو، دارگينسكوگو ي ت.پ. نە موگۋت ۆستۋپيت ۆ ەتۋ ورگانيزاتسيۋ.

تولكو بلاگوداريا پرازدنوۆانيۋ 600-لەتيا نوگايسكوگو گوسۋدارستۆا ي ەپوسا "ەديگە" ۋدالوس وپۋبليكوۆات پىليۆشيسيا ۆ رەداكتسياح، بوگاتەيشي فولكلور نوگايسكوگو نارودا، تاكيە كاك: "ەديگە", "احمەد، سىن ايسىلا", "شورا باتىر", "ەرتارگىل" ي در.

ۆ تياجيولوم پولوجەني ناحوديتسيا سوستويانيە يسكۋسستۆا ي كۋلترى نوگايسكوگو نارودا، يسچەزاەت ناتسيونالنىي كوستيۋم، ناتسي¬ونالنىي ورنامەنت، ناتسيونالنايا مۋزىكا، ناتسيونالنايا حورەوگرا¬في. پريكلادنوە يسكۋسستۆو يسچەزلو پولنوستيۋ، ۋ نوگايتسەۆ نەت پروفەسسيونالنوگو تەاترا. تراگيچنا سۋدبا پرەدستاۆيتەلەي تۆورچەس¬كوي ينتەلليگەنتسي: زۆەرسكي زامۋچەنا پوەتەسسا كادريا، پوەتيچەسكوە ناسلەديە كوتوروي يزۆەستنو نا ۆسيۋ سترانۋ. نوگايتسى دو كونتسا نە وسوزنالي گورەچ ۋترات ۋشەدشيح مولودىمي: گ.ادجيگەلديەۆا، س.باتىروۆا ي ك.3ارمامبەگوۆا.

نەوبحوديمو وتمەتيت، چتو نوگايسكايا ناتسيونالنايا كۋلتۋرا رازۆي¬ۆاەتسيا نا سامودەياتەلنوي وسنوۆە، سۋششەستۆۋەت ي سوزداستسيا نوۆىە سامودەياتەلنىە حۋدوجەستۆەننىە، دراماتيچەسكيە، فولكلورنىە كول¬لەكتيۆى. ۆ پوسلەدنيە گودى ناچالي پروۆوديت وبششەنارودنىە فولكلورنىە پرازدنيكي. سوزدايوتسيا تسەنترالنىي نارودنىي مۋزەي.

ۆ سلەدۋيۋششەم رازدەلە گوۆوريتسيا و سەمەينو-براچنىح وتنوشەنياح ۋ نوگايتسەۆ. ۆ ناستوياششەە ۆرەميا ۋ نوگايتسەۆ مالايا سەميا. ۆ بولشينستۆە سلۋچاەۆ ونا سوستويت يز دۆۋح پوكولەني - روديتەلەي ي دەتەي. ۆىروسشيە دەتي وبزاۆودياتسيا سوبستۆەننىمي سەميامي ي ۆىدە-ليايۋتسيا، نو نە تەريايۋت سۆيازي س روديتەليامي. پو تراديتسي، س روديتەليامي چاستو وستايۋتسيا جيت سامىە ملادشيە سىنوۆيا، وبرازۋيا تريوح - پوكولەننىە سەمي. وچەن رەدكي سەميا ۆ ودنو پوكولەنيە. ۆسترەچايۋتسيا نە رازدەلەننىە سەمي. وني سوستويات يز سەمەي دۆۋح ي ترەح براتەۆ ي روديتەلەي. تراديتسيوننو گلاۆوي سەمي سچيتاەتسيا سامىي ستارشي مۋجچينا.

سەميا ۆ سرەدنەم سوستويت يز 6-7 چەلوۆەك، ت.ە. يمەيۋت 4-5 دەتەي ۆ پوسلەدنيە گودى زامەتنا تەندەنتسيا ك سوكراششەنيۋ كو¬ليچەستۆا دەتەي وت 2 دو 3. ۆمەستە س تەم، نە رەدكي سلۋچاي، كوگدا كوليچەستۆو دەتەي دوستيگاەت 9-10 دەتەي. تولكو ۆ نوگايسكوم رايونە 528 منوگودەتنىح ماتەرەي، يز نيح 42 - ياۆليايۋتسيا ماتەريامي-گەروينيامي.

ۆ نوگايسكوي سەمە كرەپكوە ۋۆاجەنيە ك ستارشەمۋ مۋجچينە.

پوۆسەمەستنو ۆوزروجداەتسيا پرازدنوۆانيە ناۆرۋزا - نوۆوگو گودا پو مۋسۋلمانسكومۋ لەتويسچيسلەنيۋ.

سرەدي نوگايتسەۆ نوگايسكوي ستەپي وچەن مالو مەجەتني¬چەسكيح براكوۆ. ۆ بولشينستۆە سۆويوم، ەتي يۋنوشي جەنياتسيا نا پرەدستاۆيتەلنيتساح درۋگيح نارودوۆ. سرەدي كۋبانسكيح نوگايتسەۆ پروتسەنت مەجەتنيچەسكيح براكوۆ گورازدو ۆىشە.

ليتسا، پرويسحودياششيە يز ودنوگو رودا (تايپا، تامگا، تۋكۋم) نە ۆستۋپايۋت مەجدۋ سوبوي، ۆ براك. پوچتي يزجيتى لەۆەرات ي سورورات. ۆ پوداۆليايۋششەم بولشينستۆە مولودوجيونى پروحوديات مۋسۋلمان¬سكوە براكوسوچەتانيە (نەكە كيۋۆ).

نوگايسكايا سەميا ۆ نەداليوكوم پروشلوم پراكتيچەسكي نە زنا¬لا، چتو تاكوە رازۆود، ا سەگودنيا وني ستالي چاستىم ياۆلەنيەم.

ترەتي رازدەل ۆتوروي گلاۆى پوسۆياششيون رولي يسلاما ۆ جيزني نوگايتسەۆ. منوگيە ۋچيونىە سچيتايۋت، چتو پرەدكي نوگايتسەۆ كيپچاكي، پرينيالي يسلام سۋننيتسكوگو تولكا ۆ Vش ۆ.

اريستوكراتيچەسكۋيۋ ۆەرحۋشكۋ دۋحوۆەنستۆا ۆ نوگايسكوي ستەپي پرەدستاۆليالي كادي، كوتورىە يمەلي شيروكيە پراۆا ي پولنومو¬چيا. ۆ وبيازاننوستي كادي ۆحوديلي رازبيراتەلستۆا دەل، وتنوسياششيح¬سيا ك سۋدۋ شارياتا، ۋچاستيە ۆ دەلەجە يمۋششەستۆا مەجدۋ ۆزروسلىمي ي مالولەتنيمي ناسلەدنيكامي، نابليۋدەنيە زا ۆىپولنەنيەم دۋحوۆنىح زاۆەششاني.

ك ۆىسشەمۋ دۋحوۆەنستۆۋ وتنوسيليس ي نايبى. نايبى حوتيا ي يمەلي روۆنىە پراۆا س كاديامي، نو يح دەيستۆيا نە راسپروسترانياليس زا پرەدەلى كۋبا.

پوليتيچەسكوە ي وبششەستۆەننوە پولوجەنيە ۆىسشەگو دۋحوۆەنستۆا بىلي وسوبەننو زناچيتەلنىم ۆ كارانوگاي-ەتيشكۋلسكوم ي ەتيسانسكو-دجەمبويلۋكوۆسكوم ناروداح، چتو ۆىراجالوس ۆ سوسرەدوتوچەني ۆ يح رۋكاح ي بولشوي سۆەتسكوي ۆلاستي.

سامۋيۋ منوگوچيسلەننۋيۋ گرۋپپۋ دۋحوۆەنستۆا سوستاۆليالي مۋل¬لى ي ەفەندي. تاك ۋ دجەمبويلۋكوۆتسەۆ بىلو 53 مۋللى، 52 ەفەندي، ەفەندي ي مۋللى يزبيراليس دليا كاجدوگو اۋلا.

ۆ كارانوگايسكوم نارودە بىلو 4 كۋبا. دۋحوۆەنستۆو راسپرە¬دەليالوس سلەدۋيۋششيم وبرازوم، نا ۆەس نارود سۋششەستۆوۆال ودين كا¬دي، ۆ كاجدوم كۋبە ودين نايب، ا تاكجە 20 احۋنوۆ.

ۆ ناچالە XX ۆ. ۆ اچيكۋلاكسكوم پريستاۆستۆە بىلو 3 كاديا، 3 نايبا، 14 مۋلل ي 50 مەچەتەي.

وبۋچەنيە رەليگيوزنىح دەياتەلەي پرويسحوديلو ۆ ناچالا ۆ مەدرەسە. ۆ نوگايسكوم رايوننوە يزۆەستنوستيۋ پولزوۆالوس مەدرەسە يمەني زارمامبەتا، پوسلە وكونچانيا مەدرەسە ۋچەنيكي (سوكتا) ناپراۆليالاس ۆ ستامبۋل، كازان، داماسك، بۋحارۋ، ي ت.د.

نوگايتسامي استراحاني بىلا سوزدانا رەليگيوزنايا وبششينا «دجاميا - يسلاميا»

ۆ پەرۆىە گودى سوۆەتسكوي ۆلاستي پوزيتسي يسلاما بىلي وچەن سيلنى ۆ نوگايسكوم وبششەستۆە. پوۆوروتنىم گودوم دليا نوگايتسەۆ ياۆليا¬ەتسيا 1929 گود، كوگدا وبۆينيۆ ك پريچاستنوستي، ك ميفيچەسكوي كونتر¬رەۆوليۋتسيوننوي ورگانيزاتسي "اگراريست" ياكوبى سۋششەستۆۋيۋششەي ۆ نوگايسكوي ستەپي گپۋ داگەستانا، بىلي ارەستوۆانى ي بەسسلەدنو يسچەز¬لي دەسياتكي نوگايتسەۆ، ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەت - سلۋجيتەلي كۋلتا.

مەچەتي بىلي پريسپوسوبلەنى پود ۋچرەجدەنيا، سكلادى. كورا¬نى ۋنيچتوجەنى. تولكو پوسلەدنيە گودى پرينەسلي پەرەمەنى ي ۆ دەلاح رەليگي. تاك، وسەنيۋ 1990 گ. ۆ شەلكوۆسكوم رايونە پروشيول يۋما - ناماز، گدە پريسۋتستۆوۆالي مۋفتي چەچەنو-ينگۋشەتي ش-گ. نازاباەۆ، مۋللى داگەستانا، كاراچاەۆو-چەركەسسي، پوسلە چەگو بىل زالو¬جەن فۋندامەنت مەچەتي.

ۆ نوگايسكوم رايونە زارەگيستريروۆانا وبششينا مۋسۋلمان ا.كۋنباتار، رامازان. ۆ ا.تۋكۋي-مەكتەب نەفتەكۋمسكوگو رايونا پروشلو سوبرانيە ۆەرۋيۋششيح مۋسۋلمان، نا كوتوروم ۋتۆەرجديون ۋستاۆ مۋسۋل¬مانسكوي وبششينى يزبران يمام-حاتيب.

زالوجەنو وسنوۆانيە مەچەتي ۆ س.تەرەكلي-مەكتەب، كوتو¬رايا بۋدەت پوستروەنا سپوسوبوم نارودنوي سترويكي. ۆ گ. كيزليارە سوستويالسيا سەزد مۋسۋلمان نوگايسكوي ستەپي، گدە پري-سۋتستۆوۆالو وكولو 300 دەلەگاتوۆ نوگايتسەۆ، چەچەنتسەۆ، اۆارتسەۆ ي كۋمىكوۆ.

نا ەتوم سەزدە كاديەم نوگايسكوي ستەپي يزبران يانمۋرزا كوجاەۆ. ۆ تەرەكلي-مەكتەبە كاديەم وتكرىتو پەرۆوە سرەدي نوگايتسەۆ مەدرە¬سە، زدەس وبۋچايۋتسيا پراكتيچەسكي سو ۆسەح رايونوۆ نوگايسكوي ستە¬پي.

گرۋپپا پيساتەلەي (سۋيۋن كاپاەۆ، باۋبەك كاراسوۆ ا در.) پريستۋپيلي ك پەرەۆودۋ كورانا نا نوگايسكي يازىك. سۋرى ي اياتى پەچاتايۋتسيا ۆ گازەتە "نوگاي داۆىسى" زدەس جە پەچاتايۋتسيا حاديسى مۋحامەدا ۆ پەرەۆودە ن.ماگزرۋموۆا.

ترەتيا گلاۆا - «سوۆرەمەننىە ناتسيونالنىە وتنوشەنيا» - پرەدستاۆلياەت اناليز سوۆرەمەننىح ەتنيچەسكيح پروتسەسسوۆ، ۋ نوگاي¬تسەۆ نوگايسكوي ستەپي دۆۋح: پ - وبەدينيوننوگو سەزدا نوگايسكوگو نارودا (1939 گ.) ي چرەزۆىچاينوگو سەزدا كورەننىح جيتەلەي نوگاي¬سكوي ستەپي (1990 گ.), گدە ۆ پولنىي گولوس بىلو زاياۆلەنو، چتو گارانتوم سوحرانەنيا نوگايسكوگو نارودا ياۆلياەتسيا سوزدانيە نوگايسكو¬گو گوسۋدارستۆا ۆ سوستاۆە روسسي، ا تاكجە زاتراگيۆاەت پروبلەمى مەجناتسيونالنىح وتنوشەني نوگايتسەۆ س گورتسامي رەگيونا. دايۋتسيا رەكومەنداتسي ۆوزموجنوگو رەشەنيا ستوياششيح پروبلەم.

پرەدىستوريا ۆوپروسا تاكوۆا، چتو نوگايسكايا ستەپ تول¬كو ۆ گودى سوۆەتسكوي ۆلاستي پەرەحوديلا يز ودنوگو ادمينيستراتيۆ¬نوگو پودچينەنيا ۆ درۋگوي 5 راز. دو 1922-24 گگ. ونا ۆحوديلا ۆ سوستاۆ تەرسكوي وبلاستي (گۋبەرني), س 1924 گودا ۆ سوستاۆ داگەس¬تانا، س 1938 گودا كاك كيزليارسكي وكرۋگ بىلا پەرەدانا ۆ سوستاۆ وردجونيكيدزەۆسكوگو (ستاۆروپولسكوگو) كرايا، ۆ 1944 گ. ۆ سوستاۆ سوزداننوي گروزنەنسكوي وبلاستي، ۆ 1957 گ. پودەلەنا مەجدۋ داسسر، چياسسر ي ستاۆروپولسكيم كراەم.

كوگدا ۋستانوۆيلوس وتنوسيتەلنوە زاتيشە ۆ تەرسكوي گۋبەرني، كۋدا ۆ پەرۆىە گودى سوۆەتسكوي ۆلاستي پەرۆوناچالنو ۆحو¬ديلي ۆسە رايونى نوگايسكوي ستەپي. نوگايتسى نا سۆويح ۆولوستنىح، كونتوننىح، رايوننىح ي وبەدينيوننىح سەزداح ستالي ترەبوۆات سوزدانيا نوگايسكوي اۆتونومي.

ي تاكايا ۆوزموجنوست بىلا پرەدوستاۆلەنا نا 1-وم وبەدينيوننوم سەزدە نوگاي، كارانوگاي، تۋركمەن سوستوياۆشەمسيا II اپرەليا 1922 گودا ۆ ستاۆكە اچيكۋلاك. دەلەگاتام سەزدا بىلو پرەدلوجەنو پيات ۆاريانتوۆ رەشەنيا نوگايسكوي پروبلەمى:
1. سوزدات اۆتونومنۋيۋ ەدينيتسۋ (وبلاست) ناپودوبيە كال¬مىكوۆ، كاباردى.
2. ۆويتي ۆ سوستاۆ تەرسكوي رەسپۋبليكي.
3. ۆويتي ۆ سوستاۆ داگەستانسكوي رەسپۋبليكي.
4. وبەدينياتسيا س كاباردوي.
5. ستاتۋس-كۆو وستاتسيا ۆ سوستاۆە تەرسكوي گۋبەرني.

وب يستيننىح پريچيناح، پريۆەدشۋيۋ نوگايسكۋيۋ ستەپ ۆ سوستاۆ داگەستانا، ا يمەننو تاكوە رەشەنيە پرينيال سەزد، مى موجەم سترويت تولكو دوگادكي. سرەدي ۆوزموجنىح پريچين مى موجەم نازۆات تو، چتو ورگانيزاتورى سەزدا (شابانوۆ س.، چنالوۆ ب. ي در.) نە بىلي ۋۆەرەنى ۆ توم، چتو سوزدانيە اۆتونومي زامەدليت يلي تەم بولەە وس¬تانوۆيت ميگراتسيۋ تاۆريچان ي تەرسكيح كازاكوۆ. ك پريمەرۋ، ەسلي ۆ 1912 گ* ۆ اچيكۋلاكسكوم پريستاۆستۆە پروجيۆالو 19089 چەلوۆەك، يز نيح 18464 نوگايتسەۆ، تو ك 1922 گ. ناسەلەنيە رايونا ۋدۆويلوس زا سچيوت تاۆريچان ي تەرسكيح كازاكوۆ، كوتورىە بۋكۆالنو سجيۆالي نوگايتسەۆ س ناسەليوننىح مەست. تاك، ەسلي ۆ س.اچيكۋلاك 1921 گ. بىلو 100 سەمەي نوگايتسا، تو چەرەز گود وستالوس وكولو 10 سەمەي، ا وس¬تالنىە راسسەياليس پو ستەپي. نو ۆسيو جە گلاۆنايا پريچينا تاكوگو رەشەنيا ۆيديتسيا ۆ پرياموي زاينتەرەسوۆاننوستي داگەستانا ۆ پريسوە¬دينەني نوگايسكيح زەمەل. ەتو ياۆنو پروسلەجيۆاەتسيا ۆ دوكۋمەنتاح تەح لەت.

ۆ 1925 گودۋ چەتىرە رايونا نوگايسكوي ستەپي: اچيكۋلاكسكي، كارانوگايسكي، شەلكوۆسكوي ي كيزليارسكي بىلي وبەدينەنى ۆ كيزليارسكي وكرۋگ. پو پەرەپيسي 1926 گ. چيسلەننوست نوگايتسەۆ سوس¬تاۆيلا 36300, ا چەرەز 13 لەت ۆ 1939 گودۋ - 36300 (36). پريچينى ستول نەزناچيتەلنوگو روستا ۆ 300 چەل. كروەتسيا، پو-ۆيديمومۋ نە تولكو ۆ گولوۆە، نو ۆ رەپرەسسياح 1929, 1937 گگ.

س 17 مايا 1938 گودا كيزليارسكي وكرۋگ داسسر بىل پەرە¬دان ۆ سوستاۆ وردجونيكيدزەۆسكوگو كرايا.

ۆ اۆگۋستە-نويابرە 1942 گودا بولشايا چاست نوگايسكوي ستەپي بىلا ۆرەمەننو وككۋپيروۆانا نەمتسامي.

ۋكازوم پرەزيديۋما ۆەرحوۆنوگو سوۆەتا سسسر وت 22 مارتا 1944 گودا كيزليارسكي وكرۋگ بىل پەرەدان ۆ سوستاۆ وبرازوۆاننوي گروزنەنسكوي وبلاستي. نوگايسكايا ستەپ سوستاۆليالا 4/5 چاستي ۆسەي وبلاستي.

ۆ 1957 گودۋ بىلا ۋسترانەنا يستوريچەسكايا نەسپراۆەدلي¬ۆوست ۆ وتنوشەني چەچەنتسەۆ، ينگۋشەي ي در. ي ۆوسستانوۆلەنى يح اۆتونومي، ۆ حودە ۆىپولنەنيا ەتوگو ۋكازا تەرريتوريا نوگايسكوي ستەپي ۆپەرۆىە زا گودى سوۆەتسكوي ۆلاستي بىلا راسچلەنەنا نا تري چاستي.

يسكۋسستۆەننوە رازدەلەنيە نوگايتسەۆ نوگايسكوي ستەپي، پرەكراتيلو پوستۋپاتەلنوە رازۆيتيە ناتسيونالنىح پروتسەسسوۆ.

ودنيم يز سامىح ۆاجنەيشيح دوكازاتەلستۆ ۋششەملەننوستي نوگايتسەۆ ياۆلياەتسيا نەپرەدستاۆلەننوست ۆ ورگاناح ۆلاستي، ۋپراۆلەنيا داجە نا ۋروۆنە رايونوۆ نە گوۆوريا و رەسپۋبليكانسكيح، كرا¬ەۆىح.

پرەنەبرەجەنيە ناتسيونالنىمي ينتەرەسامي نوگايتسەۆ پريۆە¬لو ك كاتاستروفيچەسكيم دەموگرافيچەسكيم يزمەنەنيام ۆ نەفتەكۋمسكوم (ب.اچيكۋلاكسكي، كاياسۋلينسكي) رايونە. نا 1 يانۆاريا 1989 گودا وبششايا چيسلەننوست ناسەلەنيا رايونا سوستاۆيلا 61108 چەل.، يز نيح تولكو 8846 چەل. نوگايتسى* چتو سوستاۆلياەت 14,4 %. ي ۆ تو جە ۆرەميا، وبششايا چيسلەننوست پرەدستاۆيتەلەي گورسكيح نارودوۆ سەۆەر¬نوگو كاۆكازا راۆنياەتسيا 7823 چەل.

وسنوۆنايا ناپرياجيوننوست مەجەتنيچەسكيح وتنوشەني ۋسيلي¬ۆاەتسيا موششنىم پريتوكوم ناسەلەنيا داگەستانا ۆو ۆسە رايونى نوگاي¬سكوي ستەپي. درۋگايا پريچينا ناپرياجيوننوستي كروەتسيا ۆ ەكونوميكە. تاك، ۆ نەفتەكۋمسكوم رايونە، وۆتسەۆودچەسكوگو ناپراۆلەنيا، يز بولەە چەم 1000 چابانسكيح بريگاد 80 % سوسرەدوتوچەنى ۆ رۋكاح داگەس¬تانتسەۆ. وبوسترەنيۋ مەجەتنيچەسكيح پروبلەم ۆ نوگايسكوم ي بابايۋرتوۆسكوم رايوناح سپوسوبستۆوۆالا تومۋ، چتو گرۋزيا ۆىنۋجداەت اۆارتسەۆ، جيۆۋششيح ۆ كۆارەلسكوم رايونە ۆەرنۋتسيا نا يستوريچەسكۋيۋ رودينۋ ۆ داگەستان.

ۆەرحوۆنىي سوۆەت داگەستانا پىتاەتسيا رازمەستيت بەجەنتسەۆ ۆ رايونە گ. يۋجنو-سۋحوكۋمسكا، راسپولوجەننوگو ۆ نوگايسكوي ستەپي. نەوبوسنو¬ۆاننىە پرەتەنزي دو گلۋبينى دۋشي زاترونۋلي نە تولكو نوگايتسەۆ، نو ي پرەدستاۆيتەلەي درۋگيح نارودوۆ، جيۆۋششيح ۆ نوگايسكوي ستەپي. ۆ مارتە 1991 گودا سوستويالسيا موششنىي ميتينگ، ناپراۆلەننىي پروتيۆ پەرەسەلەنيا، چتو پريۆەلو ك وتمەنە پرينياتوگو رەشەنيا.

پرينياتيە روسسيسكوگو زاكونا رەابيليتاتسي رەپرەسسيرو¬ۆاننىح نارودوۆ پوترەبوۆالو پرينياتيە رەشەنيا ۆوزۆراششەنيا چەچەنتسام - اكينتسام يح رودينى - نوۆولاكسكوگو (ست.اۋحوۆسكوگو رايونا). ۆوپروس ستويال ليش و توم، كۋدا پەرەسەليت لاكتسەۆ (وكولو 5 تىس.چەل.). بىلو پرەدلوجەنو پەرەسەليت سەۆەرنەە ماحاچكالى نا چتو، كۋمىكسكوە دۆيجەنيە "تەنگليك" وتۆەتيلو ميتينگامي. ۆەرحوۆنىي سو¬ۆەت داگەستانا زونديرۋەت ۆوپروس و پەرەسەلەني لاكتسەۆ وپيات ك نو¬گايتسام، تەپەر ۋجە بابايۋرتوۆسكوگو رايونا.

ناسەلەنيە بابايۋرتوۆسكوگو رايونا پريبەگلو ك كراينەي مەرە، ك بلو¬كيروۆانيۋ ماگيسترالنوي تراسسى ماحاچكالا-كيزليار.

سرەدا ۆوزموجنىح پۋتەي رەشەنيا ەتيح پروبلەم ۆيدياتسيا ي تو، چتو لاكتسەۆ موجنو پەرەسەليت ۆ رودنىە مەستا (لاكسكي ي كۋمىكسكي رايونى), پوكينۋتىە يمي ۆ 1944 گ.، ا اۆارتسەۆ كۆارەلسكوگو رايونا ۆ گورنىە اۋلى، كوتورىە سەگودنيا نا پولوۆينۋ پۋستۋيۋت. دليا رازۆيتيا گورنىح رايونوۆ بىلي ناپراۆلەنى ۆ سۆويو ۆرەميا ميلليوننىە سرەدستۆا.

نەۋۆەرەننوست، ۆ سۆويوم زاۆتراشنەم دنە، چۋۆستۆو ۋششەمليوننوستي نە تولكو وتسۋتستۆيەم گوسۋدارستۆەننوستي، نو ي رازوبششيون¬نوستيۋ، ناحودياس نا سۆوەي ەتنيچەسكوي رودينە - نوگايسكوي ستەپي، زاستاۆليالا ي زاستاۆلياەت يسكات ۆىحود يز سوزداۆشەگوسيا پولوجەنيا. دليا يزۋچەنيا مەجناتسيونالنىح پروبلەم ۆ اۆگۋستە 1989 گودا ۆ نوگايسكيح اۋلاح رابوتالا ەكسپەديتسيا كافەدرى ەتنوگرافي يستوريچەس¬كوگو فاكۋلتەتا مگۋ ي ينستيتۋتا ەتنوگرافي AنCCCP (رۋك. پروف. گ.ە.ماركوۆ). پو يتوگام ەكسپەديتسي نا ۋچەنوم سوۆەتە ينستيتۋتا ەت¬نوگرافي بىل سدەلان دوكلاد وب وسترىح سوۆرەمەننىح پروبلەماح نوگايتسەۆ، پودگوتوۆلەنا سپراۆكا ۆ ۆەرحوۆنىي سوۆەت.

لەتوم، 1969 گودا پو ينيتسياتيۆە ن.ا.ەسمۋحامبەتوۆا سوس¬تويالاس ۆسترەچا نوگايسكيح اكساكالوۆ س ر.ن.نيشانوۆىم، ۆو ۆرەميا كوتوروي بىلو پەرەدانى وبراششەنيا نوگايتسەۆ س ترەبوۆانيەم اۆتونومي.

يمەننو، ۆ تاكوي نەپروستوي سيتۋاتسي سوبرالسيا II وبەدينەننىي سەزد نوگايسكوگو نارودا.

دەلەگاتى سەزدا وبسۋديلي پروگراممى:
1. ۆوپروسى سوحرانەنيا يازىكا ي كۋلتۋرى.
2. ەتو ەكولوگيچەسكايا وبستانوۆكا نوگايسكوي ستەپي - سرەدى وبيتانيا نوگايتسەۆ.
3. پروبلەما، ناد كوتوروي دۋماەت كاجدىي نوگاەتس، ەتو سيتۋاتسيا ۆوزنيكشايا ۆ سۋدبە نارودا، ۆ سۆيازي س ۋكازوم وت 9 يانۆا¬ريا 1957 گودا، ۆ توي چاستي، گدە رەچ يديوت و رازدەلەني ەتنيچەس¬كوي تسەلوستنوستي نوگايسكوي ستەپي.

سەزد پرينيال وبراششەنيە ۆ ادرەس 1-گو سەزدا نارودنىح دەپۋتاتوۆ رسفسر، گدە ۆ چاستنوستي گوۆوريتسيا، چتو ۆوزروجدەنيە نو¬گايسكوگو نارودا، سوحرانەنيە ۆ سپاسەنيە ەگو يازىكا، دالنەيشەە رازۆيتيە ەگو ەكونوميكي ۆو ۆسەي نوگايسكوي ستەپي تولكو ۆ وبەدي¬نەني نىنە رازرودنىح، نو يمەيۋششيح وبششۋيۋ تەرريتوريۋ نوگايتسەۆ ۆ رەسپۋبليكۋ.

سەزد وبياۆيل و سوزداني وبششەستۆا "بيرليك", يزبرال ەگو يسپولكوم دليا كونسوليداتسي ۋسترەملەنيا ۆسەگو نوگايسكوگو نارو¬دا، ناپراۆلەننوە نا دەموكراتيزاتسيۋ وبششەستۆا ي سپوسوبستۆۋيۋششيە مورالنومۋ ەگو وبنوۆلەنيۋ.

پو پودنيماەمىم پروبلەمام 17 يۋليا 1990 گودا پو ينيتسي¬اتيۆە ك.ي. كۋمراتوۆوي سوستويالاس ۆسترەچا س پرەدستاۆيتەلەم ۆەر¬حوۆنوگو سوۆەتا رسفسر ب.ن.ەلتسينىم.

وبسۋجدەنيە پروەكتوۆ و گوسۋدارستۆەننوم سۋۆەرەنيتەتە چەچەنو-ينگۋشەتي ي داگەستانوم، ۆ سلۋچاە پرينياتيا پروەكتوۆ ۆوزنيكنوۆەنيا پروبلەمى س كونسوليداتسي نوگايسكوي ستەپي. كورەننىە جيتەلي نوگايسكوي ستەپي ۆىسكازالي سۆويو وتنوشەنيە ك داننىم پروەكتام ۆ حو¬دە چرەزۆىچاينوگو سەزدا، سوستوياۆشەگوسيا 4 نويابريا 1990 گ. سەزد پرينيال دەكلاراتسيۋ و سامووپرەدەلەني كورەننىح جيتەلەي نوگايسكوي ستەپي، دليا پريۆەدەنيا ۆ دەيستۆيە داننوگو اكتا يزبيراەتسيا ۆرەمەننىي يسپولنيتەلنىي كوميتەت (پر. نارودنىي دەپۋتات سسسر ا.بەككيشيەۆ).

بىلي پرينياتى وبراششەنيا ك ۆەرحوۆنىم سوۆەتام رسفسر ي ۆسەح تريوح سوپرەدەلنىح رەسپۋبليك ي كرايا، گدە پرەدلاگالوس ۆەرحوۆنىم سونەتام داسسر، چياسسر ي ستاۆروپولسكوگو كراەۆوگو سوۆەتا نارودنىح دەپۋتاتوۆ. چرەزۆىچاينىي سەزد داۆال پولنو-موچيا ۆرەمەننومۋ يسپولنيتەلنومۋ كوميتەتۋ ۆ سلۋچاە پرينياتيا دەكلاراتسي و گوسۋدارستۆەننوم سۋۆەرەنيتەتە، داگەستانوم ي چەچەنو-ينگۋشەتيەي. كاك كراينيە مەرى، ۆوزموجنى بىلي نەسكولكو پۋتەي. پەرۆوە. وبسۋديت پرينياتيە دەكلاراتسي و سامووپرەدەلەني كورەننىح نارودوۆ نوگايسكوي ستەپي نا سەسسي ۆسەح رايوننىح سوۆەتوۆ،

ۆ سلۋچاە، ەسلي ەتو نە ۋداستسيا سدەلات يز-زا سوپروتيۆلەنيا نا مەستاح. پرەدلاگالوس سوزۆات سەزد نارودنىح دەپۋتاتوۆ ۆسەح ۋروۆنەي. پري نەۆوزموجنوستي پروۆەدەنيا سەزدا ي سەسسي نارودنىح دەپۋتاتوۆ، نەكوتورىە چلەنى ۆرەمەننوگو يسپولنيتەلنوگو كوميتەتا تەورەتيچەسكي، كاك سامۋيۋ كراينيۋيۋ مەرۋ، پرەدلاگالي سوزدانيە يزبيراتەلنىح ۋچاستكوۆ ي ۆىدۆيجەنيە كانديداتوۆ ۆ نارودنىە دەپۋتاتى ۆەرحوۆنوگو سوۆەتا پروۆوزگلاشيوننوگو نوگايسكوگو گوسۋدارستۆا. ۆ ۋسلوۆياح سۋششەستۆوۆانيا سيلنوگو تسەنترا ۆ ليتسە سسسر، داننىي اكت ۆ تەح ۋسلوۆياح دولجەن بىل پرويتي دوستاتوچنو بەزبولەزنەننو، ي س ۆىسوتى سەگودنياشنەگو دنيا تاكايا جيوستكايا پوستانوۆكا ۆوپروسا بىلا وپراۆدانا.

ۆ زاكليۋچەني سفورمۋليروۆانى وسنوۆنىە ۆىۆودى ديسسەرتاتسي.

پروۆەدەنيە يستوريكو-ەتنوگرافيچەسكوگو يسسلەدوۆانيا نوگايتسەۆ، نوگايسكوي ستەپي، ناچينايا س حVII ۆ.، چتو ۆ سۆويوم رازۆيتي ونا پروشلا رياد ەتاپوۆ. پەرۆىي ەتاپ، رامكي كوتوروگو موجنو وگراني¬چيت رۋبەجوم حVII ي كونتسوم حVIII ۆ. حاراكتەريزۋەتسيا اكتيۆنوي روليۋ كوتورۋيۋ ەتوت پەريود يگرالي مالايا نوگايسكايا، ەديسانسكايا، ەتيشكۋلسكايا ي دجەمبويلۋكوۆسكايا وردى نا سەۆەرنوم كاۆكازە، وسوبەن¬نو ۆ پەريود وبوسترەنيا وتنوشەني مەجدۋ تۋرتسيەي ي روسسيەي.

ناچالۋ ۆتوروگو ەتاپا پوسلۋجيلو وبرازوۆانيە ۆ 30-ە گودى حVII ۆ. كالاۋسو-سابلينسكوگو، كالاۋسو-دجەمبويلۋكوۆسكوگو، اچيكۋلاك-دجەمبويلۋكوۆسكوگو ي كارانوگاي-ەتيشكۋلسكوگو پريستاۆستۆ. پەرۆىە دۆا بىلي ليكۆيديروۆانى ۆ سۆيازي س پەرەسەلەنيەم نوگايتسەۆ ۆ تۋرتسيۋ ۆ يتوگە پوراجەنيا ۆ ۆوينە ناتسيونالنو-وسۆوبوديتەلنوگو دۆيجەنيا نارودوۆ سەۆەرنوگو كاۆكازا ۆ ناچالە 60-ح حIح ۆ.

دليا ەتوگو ەتاپا رازۆيتيا نوگايتسەۆ حاراكتەرەن اكتيۆنىي پروتسەسس ۆزايموپرونيكنوۆەنيا كۋلتۋر نوگايتسەۆ س كۋلتۋرامي گورسكيح ي كوچەۆىح نارودوۆ سەۆەرنوگو كاۆكازا، نە سلۋچاينو، سوۆپاۆشي س ناچالوم پەرەحودا وت كوچەۆوگو وبرازا جيزني ك وسەدلومۋ.

وكونچاتەلنوە زاكرەپلەنيە نا زەملە نوگايتسەۆ نوگايسكوي ستەپي پرويسحوديت ۆو ۆتوروم دەسياتيلەتي XX ۆ. س ەتوگو ۆرەمەني ناچيناەتسيا نوۆىي پەريود ۆ يح يستوري.

ەتومۋ پەريودۋ پريسۋششي پرودولجەنيە ديففۋزيوننىح پرو¬تسەسسوۆ، پريچينوي دليا كوتورىح پوسلۋجيلا ناچاتايا ۆ سەرەدينە XIX ۆ. لومكا تراديتسيوننوي سترۋكتۋرى حوزيايستۆوۆانيا ي ۋسيلەننىح زاتەم گراجدانسكوي ۆوينوي، گولودوم، وبنيششانيەم ي رازمەششەنيەم ۆ نوگاي¬سكيح اۋلاح ينوەتنيچەسكوگو پريشلوگو ناسەلەنيا. ەتوت پروتسەسس ۋدا¬لوس زامەدليت ۆ 20-ە گودى، مەرامي پرينياتىمي سوۆەتسكيم پراۆيتەلستۆوم. وني سپوسوبستۆوۆالي، ەسلي نە ۆوزروجدەنيۋ ك رازۆيتيۋ ناتسيونالنوي كۋلتۋرى نوگايتسەۆ نوگايسكوي ستەپي، تو پو كراينەي مەرە، نەكوتوروي ستابيليزاتسي ي كونسەرۆاتسي يح ەتنيچەسكوي سترۋك¬تۋرى. كوللەكتيۆيزاتسيا، ۆەليكايا وتەچەستۆەننايا ۆوينا ي پوسلەدۋيۋششي، وسوبەننو، پرينياتىي 9 يانۆاريا 1957 گودا. ۋكاز پرەزيديۋما ۆەرحوۆنوگو سوۆەتا رسفسر ۆ توي چاستي، گدە رەچ يديوت و راسچلەنەني نوگايسكوي ستەپي، رياد درۋگيح دەسترۋكتيۆنىح پراۆيتەلستۆەننىح مەر كلادۋت كونەتس ەتومۋ ۆ كاكوي-تو ستەپەني پولوجيتەلنومۋ پروتسەسسۋ.

ۆ پوسلەدۋيۋششيە گودى پرودولجالوس اكتيۆنوە رازرۋشەنيە ساموبىتنوي كۋلتۋرى نوگايتسەۆ ۆ رەزۋلتاتە ۆسيو بولشەي ۋرباني¬زاتسي. نەكوتورىە يزمەنەنيا ۆ جيزني نوگايتسەۆ ۆ ناچالە 90-ح گو¬دوۆ - پوياۆلەنيە ناتسيونالنوي شكولى، مۋزەيا، گازەتى، موجنو راس¬سماتريۆات كاك پەرۆىە روبكيە شاگي كونسوليداتسي. نەوبحوديمو پود¬چەركنۋت، چتو يزمەنەنيا، پرويسشەدشيە ۆ رەگيونە: ۆ سۆيازي س پرو¬ۆوزگلاشەنيەم نەزاۆيسيموستي ي سوزدانيا چەچەنسكوي رەسپۋبليكي، پودپيسانيەم فەدەراتيۆنوگو دوگوۆورا داگەستانوم پريۆەلي ك كوررەك¬تيروۆكە نەكوتورىح تسەلەي ي زاداچ.

گلاۆنايا زاداچا ۆيديتسيا ۆ وتمەنە ۆەرحوۆنىم سوۆەتوم روسسي سۆوەگو ۋكازا وت 9 يانۆاريا 1957 گودا، گدە رەچ يديوت و راسچلەنەني نوگايسكوي ستەپي. پوداۆليايۋششەە بولشينستۆو نوگايتسەۆ دۋماەت ي نادەەتسيا، چتو دەموكراتيچەسكي يزبراننىە پرەزيدەنت چەچەنسكوي رەسپۋبليكي ي ۆەرحوۆنىي سوۆەت داگەستانا پويمۋت بول نوگاي¬سكوگو نارودا ۆ پەرۆىمي شاگامي ۆ يح سوزيداتەلنوي دەياتەلنوستي بۋدۋت شاگي، ناپراۆلەننىە نا وبەدينەنيە نوگايسكوي ستەپي ي سوزدانيە نوگايسكوي گوسۋدارستۆەننوستي ۆ سوستاۆا روسسيسكوي فەدەراتسي.

يزۆەستنو، چتو رازدەل گرانيتس - ەتو پروتسەسس دالەكو نە بەزبولەزنەننىي ي ترەبۋەت پوەتاپنوگو رەشەنيا، گرانيچاششيح نا گرا¬ني كومپروميسسوۆ. تاكيم كومپروميسسوم موگلا بى ياۆيتسيا پەرەداچا، دليا ناچالا. نوۆولاكسكوگو (ب.اۋحوۆسكي) رايونا ۆ چەچەنسكۋيۋ رەس¬پۋبليكۋ ۆ وبمەن نا شەلكوۆسكوي يلي چاست شەلكوۆسكوگو رايونا، ۆكليۋ¬چايۋششيم نوگايسكيە اۋلى ۆ سوستاۆ داگەستانا. پري پولوجيتەلنوم رەشەني ەتوگو ۆوپروسا پەرەگوۆورى و سوزداني نوگايسكوي اۆتونومي شلي بى ۋجە مەجدۋ دۆۋميا: داگەستانوم ي ستاۆروپولسكيم كراەم، سۋبەكتامي روسسيسكوي فەدەراتسي، چتو ەستەستۆەننو وبلەگچيلو بى رەشەنيە وسنوۆنوگو ۆوپروسا. پاراللەلنو، نوگايتسى نەفتەكۋمسكوگو ي سەل. يرگاكلى ستەپنوۆسكوگو رايونا ستاۆروپولسكوگو كرايا، ستاۆيات ۆوپروس و سوزداني نوگايسكوگو اۆتونومنوگو وكرۋگا يلي وبلاستي، نا بازە بىۆشيح اچيكۋلاكسكوگو ي كاياسۋلينكوگو رايونوۆ، چتو پولوجيتەلنو ۆسترەچەنو ادمينيستراتسيەي ي سوۆەتوم نارودنىح دەپۋتاتوۆ كرايا، ۆ ەتي دني سوستوياليس ۆسترەچي كوميسسي كرايسوۆەتوۆ پو پودگوتوۆكە داننوگو ۆوپروسا س دەپۋتاتامي رازليچنىح ۋروۆنەي رايونا.

«تولكو سوحرانەنيە ەتنيچەسكوگو ەدينستۆا، ۆەرا ۆ گلاۆنۋيۋ يدەيۋ بەسسمەرتيا پرينەسەت پولزۋ نوگايتسام ي ۆسەم نارودام. ەتا يدەيا بۋدەت گلاۆنىم ستيمۋلوم رابوتى نا بلاگو وبششەي رودينى(37)»

پريمەچانيە

1. كاۆكاز 1985 گ. № 23
2. تام جە 1963 گ. № 48, 49, 50, 51, 52
3. تەرسكيە ۆەدوموستي 1982 گ.، № 89, 93, 113, 118
4. س.گادجيەۆا. ماتەريالنايا كۋلتۋرا نوگايسكوگو نارودا ۆ كونتسە XIX ۆ. - ناچ. XXۆ. ۆ م. «ناۋكا»، 1974 گود
5. ي.ح.كالمىكوۆ، ر.ح.كەرەيتوۆ، ا.ي.سيكاليەۆ. نوگايتسى، چەركەسسك 19888 گ.
6. سوۆەتسكايا ەتنوگرافيا م. 1990 گ. ستر. 19
7. ۆەستنيك مگۋ № 8. 1991 گود، № 4 ستر.66
8. تسگۆيا ف.ۆۋا 1847, 1769 گگ. ل. 36 وب
9. اۆپر ف.ەديسانسكيە دەلا1768-1775 گگ. ون 112/2 9.2. ل.190-191
10. تام جە ل. 24-25
11. بوبروۆسكي پ. سۋۆوروۆ نا كۋباني ۆ 1778 گ. كۋبان ۆ 1783 گ. ۆ.س. 1900 № 1-2 ستر. 15
12. كانەلگورودسكي ف.كارانوگاي، سترانا كوچەۆنيكوۆ ي پاتريارحالنوگو بىتا. رۋكوپيس س.89.
13. ۆسە. 1954 گ. 30 ستر. 116
14. ۆسەسويۋزنايا پەرەپيس ناسەلەنيا 1989 گ.
15. سبورنيك ستاتيچەسكيح سۆەدەني و ستاۆروپولسكوي گۋبەرني.
16. ماركوۆ گ.ە. كوچەۆنيكي ازي م.1976 گ. يزداتەلستۆو م.گوس. ۋن-تا ستر.26
17. زيمەنەۆ س.ە. وبششەستۆەننىي ستروي كازاكوۆ 1 پول. XIX ۆ الما-اتا 1958 گ.
18. جيۆوپيسنايا روسسيا. وتەچەستۆو ناشا ۆ ەگو زەمەلنوم يستوريچەسكوم، پلامەننوم، ەكولوگيچەسكوم ي بىتوۆوم زناچەني ت.7 گ.11 1989 س.84
19. ف.ي.كاپەلگورودسكي. كارانوگاي، سترانا كوچەۆنيكوۆ ي پاتري¬ارحالنوگو بىتا. رۋكوپيس، ل 199.
20. ستاۆروپولسكي ينورودەتس. ستاۆروپول 1918 № 10
21. گاسك ف.249, وپ 61, ەد.حر.2022, لل143-144
22. ياكوبي ا.ي. تيۋركي ستەپەي سەۆەرنوگو كاۆكازا، سپب 1901,س.11
23. پاسك ف.5172 وپ.5 ەج.حر. 2 ل 1408
24. تسپA يمل ف.17 وپ.21 ەد.حر.1022, ل.383
25. تسپA يمل ف.17 وپ.21 ەد.حر.10بب، ل. 176
26. تسپA يمل ف.17 وپ.21 ەد.حر. 1012 ل. 97
27. تسپA يمل ف.17 وپ.43 ەد.حر. 1735, ل. 146
28. تسپA يمل ف.17 وپ.43 ەد.حر.1733, ل 148-149.
29. گACK ف.249, 2737 ل. 12
30. گاسك ف.249, ە.2737 ل. 13
31. تسگا رسفسر ف.296 وپ. 2 2 ەد.حر.54 ل. 10
32. ارحيۆ داگوبكوما ف.I سپ.4 ەد.حر.118 ل.2
33. تسگا رسفسر ف.296 وپ I . 9. 411 ل. 137
34. تسپA يمل ف.17.وپ.44 ەد.حر.288 ل.62 وب. ل.63
35. يتوگي ۆسەسويۋزنوي پەرەپيسي ناسەلەنيا 1959 گ. م. 1963 گ. ستر. 324
ز6. ۆسەسويۋزنايا پەرەپيس ناسەلەنيا 1939 گ.
37. ليتەراتۋرنايا روسسيا ي.C.Kaپاeۆ №-46 1989 گ.

وسنوۆنىە پولوجەنيا ديسسەرتاتسي يزلوجەنى ۆ ستاتياح:

1. حوزيايستۆو ي ماتەريالنايا كۋلتۋرا نوگايتسەۆ ۆ اچيكۋلاكسكوم پريستاۆستۆە ۆ XIX - ناچ. XX ۆۆ. سبورنۆك تۋۆگان ەريم. 1992 گ. ماحاچكالا

2. ۆوپروسى گوسۋدارستۆەننوگو سترويتەلستۆا، ەتنو¬كۋلتۋرنوي ي ەتنوسوتسيالنوي سيتۋاتسي ۋ نوگايتسەۆ نوگايسكوي ستەپي، جۋر. پولوۆەدسكايا لۋنا №3 1992 گ. پ.ادىگە-حابل.

دوپولنەنيە ك دوكلادۋ نا 2007 گود:

نوگايتسەۆ پو پوسلەدنەي پەرەپيسي ۆ 2002 گودۋ ۆ رف سوستاۆلياەت وكولو 100000 چەلوۆەك. نوگايسكايا ستەپ تاكجە رازدەلەنا نا تري چاستي: داگەستان، چەچەنسكايا رەسپۋبليكا ي ستاۆروپولسكي كراي. وبششەە پولوجەنيە نوگايتسەۆ ستالو ەششە حۋجە، تاك يز بولەە چەم 10 نوگايسكي اۋلوۆ ۆ شەلكوۆسكوم رايونە چەچني نوگايتسەۆ وستالوس تولكو ۆ ا.سارى-سۋ ي تو تام سوستاۆليايۋت 50% ناسەلەنيا پروتيۆ 90% ۆسەگو 10 لەت نازاد. وتتوك نوگايسكوگو تاكجە كاك ي رۋسسكوگو ناسەلەنيا يز چەچني ناچالسيا ۆ سەرەدينە 90-ح گگ. حح ۆەكا.

وسنوۆنايا ماسسا نوگايسكيح پەرەسەلەنتسەۆ پەرەەحالا ۆ ستاۆروپولسكي كراي، ۆ رايونە ا.يامانگوي نەفتەكۋمسكوگو رايونا يمي وسنوۆانو كلادبيششە، چتو ياۆلياەتسيا پودتۆەرجدەنيەم توگو، چتو داجە پري بلاگوپولۋچنىح ۋسلوۆياح وني نە ۆەرنۋتسيا ك سەبە ۆ يۋجنۋيۋ چاست نوگايسكوي ستەپي، كاكوۆىم ياۆلياەتسيا شەلكوۆسكوي رايون چەچني، لەۆىي بەرەگ ر.تەرەك.

نە لۋچشە ەتنولوگيچەسكايا وبستانوۆكا ۋ نوگايتسەۆ ۆ رەسپۋبليكە داگەستان، گدە تيتۋلنىە نارودى: اۆارتسى ي دارگينتسى سوستاۆليايۋت ۋجە بولشينستۆو ۆ تارۋموۆسكوم ي كيزليارسكوم رايوناح نوگايسكوي ستەپي. ەتوت جە پروتسەسس ۋۆەليچەني گورتسەۆ نابليۋداەتسيا ي ۆ ساموم سەردتسە نوگايسكوي ستەپي: ۆ نوگايسكوم رايونە رد.

گورازدو حۋجە ەتنولوگيچەسكايا وبستانوۆكا ۆ نەفتەكۋمسكوم رايونە ستاۆروپولسكوگو كرايا، چتو ياۆلياەتسيا زاپادنوي چاستيۋ نوگايسكوي ستەپي. ي زا وتسۋتستۆيەم ۆ رۋكوۆودستۆە رايونا ي كرايا سۆويح كادروۆ پروتسەسس زاسەلەنيا گورسكيمي ەتنوسامي يدەت نايبولەە ينتەنسيۆنو.

اۆتور ەتيح ستروك ۆىستۋپايا ۆ 1989 گودۋ نا II وبەدينەننوم سەزدە نوگايسكوگو نارودا ۆىسكازال پرەدپولوجەنيە، چتو نوگايتسى نوگايسكوي ستەپي نا ناشەي پامياتي موگۋت ۆسە وكازاتسيا ۆ ترەۋگولنيكە اۋلوۆ: كاراگاس، ورتا-تيۋبە ي تۋكۋي-مەكتەب. راسستويانيە مەجدۋ نيمي ۆ سرەدنەم 15 كم.

ۆو ۆسەح رەگيوناح: ۆ داگەستانە، چەچنە ي ستاۆروپولسكوم كراە ۆلاستي ينتەرەسۋيۋت نە سۋدبا نوگايسكوگو نارودا، ا ەە زەمليا. وتسيۋدا وگرومنىي وتتوك ترۋدوسپوسوبنوگو نوگايسكوگو ناسەلەنيا نا زارابوتكي: ۆ موسكۆۋ، سيبير ي درۋگيە رەگيونى رف.

رازوبششەننىي نوگايسكي نارود ۆ سوزداۆشەيسيا سيتۋاتسي، كوگدا فەدەرالنىە ي رەگيونالنىە ۆلاستي زاياۆليايۋت و توم، چتو نوگايسكي ۆوپروس نيكوگدا نە بۋدەت رەشەن تەرريتوريالنو. سپاسەت تولكو دەموگرافيچەسكي ۆزرىۆ، كوتورىي داۆنو نابليۋداەتسيا ۋ گورسكيح نارودوۆ. پولوجيتەلنوي ديناميكا ۆ روستە روجداەموستي ۆ پوسلەدنيە نەسكولكو لەت نابليۋداەتسيا ۆ نوگايسكوم نارودە. ەسلي نا ەتنيچەسكوي تەرريتوري نوگايسكوي ستەپي ناس ۆسەگو 50-60 تىس. چەلوۆەك، دليا ناچالو بۋدەت 100-130 تىس. چەلوۆەك، ا ۆ پەرسپەكتيۆە 200 تىس. نوگايتسەۆ، مى سوحرانيم ەتنيچەسكۋيۋ ساموبىتنوست، سوحرانيم ي نوگايسكۋيۋ ستەپ دليا سۆويح پوتومكوۆ داجە بەز اۆتونومي. دليا ەتوگو نۋجنا سامايا مالوست، ۆمەستو 1-2 دەتەي دولجنو بىت 3-4 رەبەنكا ۆ كاجدوي نوگايسكوي سەمە.

وبراششاياس ك دەلەگاتام سەزدا پرەدستاۆليايۋششيح تيۋركسكي مير، حوتەلوس بى پوسوۆەتوۆات پرەجدە چەم پوددەرجيۆات گورتسەۆ وكرۋجايۋششيح ناس پوسوۆەتوۆاتسيا س تيۋركامي جيۆۋششيح سرەدي نيح، ستويت لي ەتو دەلات، يسحوديا يز پوسلەدنيح راسشيريت سۆوە جيزنەننوە پروسترانستۆو زا سچەت نوگايسكوگو نارودا ۆ توم چيسلە.

زا پرەدەلامي روسسيسكوي فەدەراتسي وگرومنايا دياسپورا نوگايتسەۆ جيۆەت ۆ تۋرتسي، پو سۆيدەتەلستۆۋ تۋرەتسكيح نوگايتسەۆ وني سوستاۆليايۋت 7% وت وبششەگو ناسەلەنيا تۋرتسي، چتو سوستاۆلياەت 4 ملن. نوگايتسەۆ. پو سۆيدەتەلستۆۋ بىۆشەگو كايكامانا (گۋبەرناتورا) پروۆينتسي كىركانايك مۋستافى التىنتاس نىنە پرەفەكتا گ. انكارا، وني ۆلادەيۋت نوگايسكيم يازىكوم، زنايۋت و سۆوەم پرويسحوجدەني، تايپا(رود), ۆەدۋت وبراز جيزني زەركالنو وتوبراجايۋششي ناشۋ س ەدينستۆەننوي رازنيتسەي، چتو نوگايتسى ۆ تۋرتسي نە ۋپوترەبليايۋت سپيرتنوگو. پو سلوۆام مۋستافى التىنتاس نوگاەتس ودنو ۆرەميا بىل داجە پرەمەر-مينيستروم تۋرتسي، نەسكولكو نوگايتسەۆ ۆوزگلاۆليايۋت سيلوۆىە سترۋكتۋرى تۋرەتسكوي رەسپۋبليكي.

ۆ پوستپەرەستروەچنىي پەريود دليا نوگايتسەۆ سەۆەرنوگو كاۆكازا حوروشەي ۆەستيۋ ياۆلياەتسيا سوزدانيا نوگايسكوگو رايونا ۆ كاراچاەۆو-چەركەسي رايوننىم تسەنتروم پوسەلوك ەركەن-شاحار. ۋكازا پرەزيدەنت كچر پودپيسال بۋكۆالنو نا دنياح.

 

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 2190
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 2580
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 2499
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 1679