“كەدەن وداعى كوكجيەگىمىزدى كەڭەيتەدى”
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ 13 شىلدە كۇنگى سانىندا ("ەق", №287-288, 13.07.2010) پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ومىرزاق شوكەەۆ باسىلىم باسشىسى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆقا كەدەن وداعى جايلى سۇحبات بەرگەن ەكەن. ەل-جۇرت ەلەڭدەگەن ماسەلە بولعان سوڭ، وسى سۇحباتتى قىسقارتىپ بەرۋدى ءجون سانادىق.
كولىك جونىندە
- جەڭىلدەتىلگەن باج سالىعى ءبىر جىلعا بەلگىلەنگەن جاعداي. وعان دەيىن ءار جەكە تۇلعانىڭ تومەنگى باج سالىعىمەن ءبىر ماشينە اكەلۋ مۇمكىندىگى بار. ءبىر جىلدان كەيىن بۇل ماسەلە وزىنەن-ءوزى كۇن تارتىبىنەن تۇسەدى.
رەسەيدە قازىر جيىرما شاقتى اۆتوزاۋىت سالىندى. ينوماركا دەيمىز عوي، سونىڭ ءبارى شىعارىلادى. ولار بىزدە دە شىعارىلاتىن بولادى. قاراعاندىدا جىلىنا 50 مىڭ ينوماركا شىعاراتىن زاۋىت سالىپ جاتىرمىز. "ازيا اۆتو" دەگەنىمىز بار وسكەمەندە. بىزگە ماشينە الىپ كەلەتىن "تويوتا" سياقتى كومپانيالاردىڭ ءبارى ەندى وسى جاقتا ماشينە قۇراستىراتىن زاۋىتتار سالۋعا مۇددەلى بولادى.
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ 13 شىلدە كۇنگى سانىندا ("ەق", №287-288, 13.07.2010) پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ومىرزاق شوكەەۆ باسىلىم باسشىسى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆقا كەدەن وداعى جايلى سۇحبات بەرگەن ەكەن. ەل-جۇرت ەلەڭدەگەن ماسەلە بولعان سوڭ، وسى سۇحباتتى قىسقارتىپ بەرۋدى ءجون سانادىق.
كولىك جونىندە
- جەڭىلدەتىلگەن باج سالىعى ءبىر جىلعا بەلگىلەنگەن جاعداي. وعان دەيىن ءار جەكە تۇلعانىڭ تومەنگى باج سالىعىمەن ءبىر ماشينە اكەلۋ مۇمكىندىگى بار. ءبىر جىلدان كەيىن بۇل ماسەلە وزىنەن-ءوزى كۇن تارتىبىنەن تۇسەدى.
رەسەيدە قازىر جيىرما شاقتى اۆتوزاۋىت سالىندى. ينوماركا دەيمىز عوي، سونىڭ ءبارى شىعارىلادى. ولار بىزدە دە شىعارىلاتىن بولادى. قاراعاندىدا جىلىنا 50 مىڭ ينوماركا شىعاراتىن زاۋىت سالىپ جاتىرمىز. "ازيا اۆتو" دەگەنىمىز بار وسكەمەندە. بىزگە ماشينە الىپ كەلەتىن "تويوتا" سياقتى كومپانيالاردىڭ ءبارى ەندى وسى جاقتا ماشينە قۇراستىراتىن زاۋىتتار سالۋعا مۇددەلى بولادى.
قازىرگە دەيىن بىزگە، رەسەيگە، بەلارۋسكە كەلگەن ەسكى ماشينەلەردىڭ ءوزى ءالى بەس-التى جىل ساتۋعا جەتەدى. بازاردا قازىر ماشينە ءوتىپ جاتقان جوق. نەگىزى بارلىق ەلدەر ەسكى ماشينەلەردەن قۇتىلۋعا تىرىسادى، ونسىز دا ءبىزدىڭ اۆتوبازارىمىز كادىمگى قوقىس جاشىگىنە اينالىپ بارا جاتىر. مىنا وزبەكستان ينوماركالارعا ءماشينە قۇنىنان ەكى ەسە ارتىق باج سالىعىن بەلگىلەپ قويعان. سوندا بارلىق ەسكى ماشينە بىزگە كەلىپ قۇيىلىپ جاتىر. جول-كولىك اپاتتارىنىڭ كوپ بولاتىنى دا سودان. ەڭ باستىسى، شىن مانىندە ءۇڭىلىپ قاراساق، تومەن باج سالىعىمەن قاراپايىم ماشينە ساتىپ الۋشىلار ەشقانداي پايدا كورىپ وتىرعان جوق. ءبارى ورتاداعى دەلدالداردىڭ قالتاسىنا كەتىپ جاتىر. ايتالىق، كەدەن وداعىنا دەيىن يمپورتتىق باج سالىعى رەسەيدە 30 پايىز، بىزدە 10 پايىز بولدى. بىراق دۇكەندە تۇرعان ماشينەنى الىپ قاراساڭىز، ماسكەۋدەگى باعا مەن استاناداعى باعا شامالاس بولدى. نەگە؟ ورتاسىنداعى 20 پايىز قايدا كەتتى؟ 10 پايىزى بىزدەگى ماشينە ساتىپ جۇرگەن بەس-التى كومپانيانىڭ قالتاسىنا كەتىپ جاتىر. ولار ماشينە رىنوگىن مونوپوليالاندىرىپ العان. ەندى ماسكەۋدە دە، بىزدە دە ماشينەنىڭ باعاسى بىردەي بولادى. باجدان تۇسەتىن ايىرما تۇگەل بيۋدجەتكە ءتۇسىپ وتىرادى.
جالپى، قازىر الەمدە ءاۆتووندىرىس تۋرالى تۇسىنىك وزگەرىپ كەتكەن. بۇرىن كونسترۋكتورلىق بيۋرودان ماشينە قۇراستىرۋعا دەيىنگى تسيكل ءبىر ەلدە، ءبىر زاۋىتتا بولاتىن، سونى اۆتوپروم دەيتىن. بۇكىل الەمدە قازىر كب-دان قۇراستىرۋعا دەيىن تولىق جەتكىزەتىن بەس-التى عانا ماركا بار. ولاردى قۋىپ جەتۋ ەندى ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەيدى. سوندىقتان ولار رىنوگى بار ەلگە بارادى دا ماشينە قۇراستىرادى. رەسەي دە وسى جولعا ءتۇستى. ءسىز ايتىپ وتىرعان "جيگۋلي" مەن "ۆولگادان" قالاي قۇتىلۋدى بىلمەي رەسەيدىڭ ءوزى باسى قاتۋدا. مىسالى، رەسەيدە شەتەلدىك برەندپەن شىعارىلاتىن ماشينەلەر سانى بيىلعى قاڭتاردا 26,3 مىڭ بولىپتى، ال بۇل سان 2009 جىلعى قاڭتارداعىدان 146 پايىز ارتىق ەكەن. كورىپ وتىرسىز با، ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ءبىر جارىم ەسە ارتقان! ساپاسى جاقسى.
كەدەن وداعىنىڭ بەرەرى
- قازىرگە دەيىنگى 108 ميلليارد دوللارلىق ينۆەستيتسيالاردىڭ ءبارى دەرلىك شيكىزات سەكتورىنا سالىنعان. ال ءوڭدەۋ، قايتا وڭدەۋ سالالارىنا ينۆەستيتسيانىڭ جولى قيىن. ينۆەستورلار ەلگە كەلەدى دە حالىق سانىنا قارايدى. رىنوك اياسى تار بولعان سوڭ، ينۆەستيتسيا تارتۋعا تاۋەكەل ەتە بەرمەيدى. ال قازىر بىزگە ۇلكەن رىنوك اشىلدى.
ءبىزدىڭ تۇتىنۋ رىنوگىمىزدىڭ 170 ميلليون ادامعا كەڭەيۋى - قازىردىڭ ءوزىندە كوزگە كورىنىپ تۇرعان ءمۇمكىندىك. كەدەن وداعى ىسكە قوسىلعان 1 قاڭتاردان بەرگى ستاتيستيكالىق ءمالىمەتكە ءجۇگىنسەك، 2009 جىلعى قاڭتار-ءساۋىر ارالىعىندا قازاقستاننىڭ رەسەيگە ەكسپورتى 976, 9 ميلليون دوللار بولعان. ال بيىلعى سول ءتورت ايدىڭ ەكسپورتى - 1 686,7 ميلليون دوللار. دەمەك، 72 پايىزعا ارتقان. بۇعان قوسىمشا تۇسىنىك بەرۋدىڭ قاجەتى جوق شىعار.
ەت - ەتكە، سورپا - بەتكە
- قازاقستان كەزىندە جىلىنا شامامەن 400 مىڭ توننا ەت ءوندىرگەن ەدى. سونىڭ 350 مىڭ توننادايى رەسەيگە جونەلتىلەتىن. ال قازىر قازاقستاننىڭ رەسەيگە شىعارىپ وتىرعان مال ەتى اسىپ كەتكەندە 2 مىڭ توننا. ايتا كەتەيىن، اقشاسىن ساناعاندا 7-8 ملن. توننا استىق ەكسپورتتاعانشا، 100 مىڭ توننا ەت شەتكە ساتقان پايدالى. سوندىقتان قازاقستان سيىر ەتى مەن قوي ەتىنىڭ ەكسپورتىن 2014 جىلى 64 مىڭ تونناعا جەتكىزۋدى مەجە ەتىپ وتىر. بۇل ماسەلەدە ىلگەرىلەۋشىلىك بار. تەك سوڭعى 5 جىلدىڭ ىشىندە ەت ءوندىرۋ 22 پايىزعا ارتتى. 2009 جىلى بىزدەگى ەت ءوندىرىسى سويىس سالماعىمەن 896,3 مىڭ تونناعا جەتكەن. سويتسە دە، امال نە، قازىرشە ەت ەكسپورتتاۋشى ەلگە اينالا قويعان جوقپىز. سول سەبەپتى ەتتى دە وزىمىزدەن اۋىستىرىپ جاتقان جوقپىز. ەت ماسەلەسىنە كەلگەندە، تۇتىنۋدىڭ الەمدىك ۇلتتىق مولشەرى 1 ادامعا 48 كەلىدەن. ال ءاربىر قازاقستاندىققا قازىر 64 كەلىدەن ەت تيەدى. نەگىزىنەن سيىر ەتى مەن قوي ەتى.
شەكارا بويلاپ مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋعا، سەمىرتۋگە، سويۋعا جانە ەت ءوڭدەۋگە ارنالعان 100-گە جۋىق كاسىپورىن اشقالى وتىرمىز. مۇنىڭ ءبارىن الداعى 5-6 جىلدا سالىپ ءبىتىرۋىمىز كەرەك. ەت كومبيناتتارى بىزگە رەسەيدىڭ ەت بازارىنا ەسىك اشىپ بەرۋى ءتيىس. ولاردان كەيىن بۇل ءىستى جەكە مەنشىك شارۋاشىلىقتار جالعاستىرىپ، الىپ كەتەدى دەپ ويلايمىز.
جەكەنىڭ مالى رەسەيگە ەت كومبيناتتارى ارقىلى ساتىلادى. ال ول كومبيناتتار ەت ونىمدەرىنىڭ تۇراقتى قورىنا سەنىمدى بولۋى ءۇشىن مالدىڭ كەمىندە جارتىسى وزدەرىنىڭ شارۋاشىلىقتارىنان شىعۋى كەرەك. قالعانىن حالىقتان ساتىپ الادى. ەتتى ەكسپورتقا ءوتكىزۋدىڭ قازىر باسقا جولى جوق.
كەدەندىك وداقتان بىرىڭعاي ەكونوميكالىق ايماققا
- ەلباسىمىز نەگىزگى نازاردى بىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ قۇقىقتىق بازاسىن قالىپتاستىرۋعا اۋدارىپ وتىر. ول كەڭىستىكتىڭ قۇقىقتىق بازاسى نەگىزگى 20 قۇجاتتان تۇرماق. ءبىز ولاردى دايىنداۋدى ەكى كەزەڭدە ءجۇرگىزىپ، 2012 جىلدىڭ
ءبىرىنشى قاڭتارىنا دەيىن ءبىتىرمەكشىمىز. ءبىرىنشى كەزەڭدە - 2011 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنە دەيىن 14 كەلىسىمدى، ال ەكىنشى كەزەڭدە - 2012 جىلى 1 قاڭتارعا دەيىن قالعان 6 كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالاۋ كوزدەلىپ وتىر.
جاڭا قۇرىلىم وسى ءۇش ەلگە 2015 جىلعا قاراي ىشكى جالپى ءونىمدى 15 پايىزعا ارتتىرۋعا جاعداي جاسايدى. ول كەزدە ءۇش ەلدىڭ ىشكى جالپى ءونىمىنىڭ كولەمى شامامەن 2 تريلليون اقش دوللارىنا جەتەدى دەپ مەجەلەنەدى.
