تانىمال قوعام قايراتكەرى، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قورعاۋدا وزىندىك  بەرىك ۇستانىمى مەن ەرەكشە  پىكىرى  بار ازاماتتاردىڭ ءبىرى –  «ۇلى دالا قىراندارى» رەسپۋبليكالىق  قوعامدىق الەۋمەتتىك-مادەني  قوزعالىسىنىڭ تەڭ توراعاسى سادىبەك تۇگەل (سۋرەتتە) ەكەنى ەلگە ايان. سادىبەك مىرزانىڭ  ەرەكشە ۇسىنىس-باستامالارى ەل اراسىندا قىزۋ پىكىر-تالاس تۋدىراتىنى دا انىق. سولاردىڭ ءبىرى دەپ سادىبەك تۇگەل دايىنداعان : «25» - اتتى باعدارلاما دەر ەدىم. وسى باعدارلاماعا بايلانىستى  سادىبەك اعامەن كەزدەسىپ،   سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى  ءتۇستى.

- سادىبەك اعا، ءسىزدىڭ  abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا جارىق كورگەن  «وتاندى- ساتۋ جەمقورلىقتان باستالادى»- اتتى  سۇحباتىڭىزداعى  «25» باعدارلاماڭىزعا   قاتىستى   كوپتەگەن ساۋالدار  تۋىنداۋدا. وسى  باستاما تۋرالى  تولىق ايتىپ بەرسەڭىز؟

 -  «بۇل  ەلگە قاجەتتى ماڭىزدى باعدارلاما يدەياسىنىڭ اۆتورى ءارى ۇيىمداستىرۋشىسى  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ  «ۇلى دالا قىراندارى»   قوعامدىق الەۋمەتتىك-مادەني قوزعالىسى. باعدارلامانىڭ نەگىزگى  ماقساتى:  قازاق نامىسىن قورلاتپاۋعا ارنالعان. ءبىزدىڭ  مەملەكەتتىك ءان ۇرانىمىزدا مىناداي قاسيەتتى سوزدەر جازىلعانىن بىلەسىڭ: «نامىسىن بەرمەگەن قازاعىم مىقتى عوي!». ولاي بولسا   ءبىز ءۇشىن ەڭ  باستى  مىندەتتەردىڭ ءبىرى – قازاق نامىسىنا كىر كەلتىرمەۋ، جاستاردى ار-وجداندى قاتاڭ ساقتاۋعا، تەرىس جولعا تۇسپەۋگە،  ىزگىلىككە، يناباتتىلىققا،    جوعارى مادەنيەتتىلىككە،  وتانشىلدىققا،   ءتالىم-تاربيەلى بولۋعا،  ۇلتتىق سالت-ءداستۇردى قۇرمەتتەۋگە،  تۋعان وتانىمىز - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مىقتى دا نامىستى  ازاماتى بولىپ وسۋگە تاربيەلەۋ  بولىپ تابىلادى.  

 - «25» باعدارلاماسىن  دايىنداۋ    يدەياسى نەدەن تۋىندادى؟ 

   - «كۇندەلىكتى ومىردەگى  جاستار اراسىندا قالىپتاسقان  جانتۇرشىگەرلىك  ارسىزدىقتاردىڭ كوبەيۋىنە توسقاۋىل قويۋ،  ۇلت نامىسىن قورلايتىن كەلەڭسىز جايىتتەردى بولدىرماۋ، ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ  تۋعان وتانىمىز -  قازاقستان رەسپۋبليكاسىن  الەمدەگى   دامىعان 30 مەملەكەتتىڭ  قاتارىنا  قوسۋىمىز  قاجەت دەگەن ستراتەگياسىنا ازاماتتىق ءۇن قوسۋ    ماقساتىندا  دۇنيەگە كەلدى. وعان سەبەپكەر بولعانى - كوپتەگەن قازاق  قىزدارى اراسىندا جەزوكشەلىكتىڭ بەلەڭ الۋى،  قازاق جەرىندە «گەي، گەيشا»،  «سەكسحانا اتانعان  سانسىز ساۋنا-حاۋىزداردىڭ» جانە  باسقادا «جىنويناق» كلۋبتاردىڭ ارام شوپتەي  قاپتاپ كەتۋى،  «لاس سەكس ءتۋريزمنىڭ» قازاقستانعا كەلۋى، ارسىزدىقتىڭ شەكتەن شىعۋى،  كوگىلدىرلەردىڭ باسىنعانى سونداي - حالقىمىزدىڭ ۇلى تۇلعاسى قۇرمانعازىنى  قورلاۋى، ءبىرجىنىستىلاردىڭ ۇيلەنۋلەرى، ناشاقورلىقتىڭ، ماسكۇنەمدىكتىڭ تىيىلماۋى. وسى اتالعان  كەسەپاتتاردىڭ كەسىرىنەن  ۇلت نامىسىنا زيان كەلۋدە، قازاق نامىسى باسقا جۇرتتاردىڭ الدىندا  تاپتالۋدا، كۇلكىگە قالۋدامىز. كاپيتاليزاتسيا، پريۆاتيزاتسيا، ترانسفورماتسيا،  نارىق ەكونوميكاسى، بايۋ، بايۋ جانە دە بايۋ كەرەك  دەپ ءجۇرىپ كۇلكىمىزدى جيناپ الا الماي قالىپ جۇرمەيىك. ءسوز جوق، بايۋ كەرەك. وعان داۋ جوق، تالاس جوق.  استانادا قار كۇرەگىش ماشينالار بار.  سولار جاۋعان قاردى بۇرقىراتىپ كۇرەپ جۇرەدى. ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدا سول قاركۇرەگىش ماشينالار سياقتى بۇرقىراپ، دامۋى كەرەك. وعان ءبىز  بوركىمىزدى اسپانعا   لاقتىرىپ تۇرىپ قۋانۋىمىز كەرەك. قۋانباعاندا  شە،  وسىلاي دامي بەرسەك، 30 ەلدىڭ ەمەس (الەمدە جەر كولەمى بويىنشا 9-شى ورىندا الامىز عوي، سوعان سايكەس),  9 مەملەكەتتىڭ ىشىنەن قارا كورسەتۋىمىز ابدەن مۇمكىن. وعان بارلىق جاعداي بار. مۇناي، گاز، ۋران، التىن،  قورعاسىن، مىرىش،  تانتال، اليۋميني جانە تاعى دا باسقا جەر رەسۋرستارىنىڭ  بايلىعىنان الەمدە  التىنشى ورىندامىز. كەمەڭگەر، ستراتەگ كوشباسشىمىز   نازارباەۆ نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنداي دۇنيەجۇزى مويىنداعان  پرەزيدەنتىمىز بار.

 ال، بۇل جەردە كەمشىلىگىمىز نەدە؟ كەمشىلىگىمىز - يدەولوگيانىڭ السىرەۋىندە، رۋحاني ازعىنداۋدىڭ بەلەڭ الۋىندا  دەر ەدىم. بىزدە  ەكونوميكا بار دا، يدەولوگيا جوق. يدەولوگيا جوق جەردە، ار-ۇيات، وجدان جوق بولادى، جاستار رۋحاني ازعىندىققا ۇشىرايدى.  قازاقتىڭ ەكى مىڭ جىلدىق تاريحىندا قازاق ايەلدەرىنىڭ اراسىندا  بۇرىن سوڭدى كوشەدە، دالادا ءتانىن ساتاتىن جەزوكشەلىك  بولعان ەمەس. ول بىزگە 20 - عاسىردىڭ  توقسانىنشى جىلدارى كاپيتاليزممەن بىرگە كەلدى. تەك، ءبىر الماتى قالاسىندا تىركەلگەن 10000 اسا  ءتانىن ساتىپ، قازاقتى جەرگە قاراتىپ  جۇرگەن قازاقتىڭ قىزدارى بار ەكەن. ايتا بەرسەك  ۇلتتىڭ ارىنا نۇقسان كەلتىرەتىن، نامىسىن قورلايتىن كەلەڭسىز كەمشىلىكتەر كوپ.  ولار بارعان سايىن ءورشي تۇسۋدە.  ودان قالاي قۇتىلامىز؟ مىنە، سول ءۇشىن  وسى اتالعان  «25» باعدارلاماسى   دۇنيەگە كەلدى.

- «25» باعدارلاماسى  نەنى كوزدەيدى؟!

 - بىرىنشىدەن: ەلىمىزدەگى يدەولوگيا ماسەلەلەرىن قايتا قاراپ، تالقىلاۋ كەرەك. «ۇلتتىق يدەولوگيا ماسەلەلەرى» اتتى 2015-2030 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاما  قابىلداۋ كەرەك. ەلباسىعا تىكەلەي باعىناتىن  جاڭا «ۇلت يدەولوگياسى جانە جاستار تاربيەسى» اتتى جالپىۇلتتىق  قۇرىلىم قۇرۋىمىز قاجەت.

ەكىنشىدەن: «ار-وجدان» زاڭىن قابىلداۋ. ار-وجدان پوليتسياسىن قۇرۋ.

ۇشىنشىدەن: وسى «ار-وجدان» زاڭىنىڭ نەگىزىندە جەزوكشەلەردى، ناشاقورلاردى قاتاڭ جازاعا تارتۋ.

تورتىنشىدەن: «سەكسحانا» اتانعان قاپتاپ كەتكەن «ساۋنا-حاۋىزداردى»،  «تۇنگى كلۋبتاردى»، «گەي، گەيشا» كلۋبتاردى، باسقادا  «جىنويناقتاردى» تەز ارادا جابۋ.

بەسىنشىدەن:  لاس تۋريزمگە جول بەرمەۋ.

التىنشىدان: جاستاردىڭ ءتالىم-تاربيەسىنە  وتباسىندا، بالالار باقشاسىندا، مەكتەپتە،  بارلىق وقۋ ورىندارىندا،  ۇيىمداردا،  كاسىپورىنداردا ءبىرىنشى كەزەكتە كوڭىل ءبولۋ. بارلىق جەردە «ار-وجدان» ساباقتارىن وتكىزۋ.

جەتىنشىدەن: قازاق  «قىزعا –قىرىق ۇيدەن تىيىم» دەپ بەكەر ايتپاعان. «قىزدىڭ نامىسى - ەلدىڭ نامىسى». قىزدىڭ نامىسى تاپتالسا، ەلدىڭ نامىسى ويران بولادى ەمەس پە؟ ءبىز اردى بارىنەن جوعارى ۇستاعان  حالىق ەدىك ەرتەدە. قازىر نە بولدى؟ ار-ۇياتتان نەگە ايىرىلدىق؟

سەگىزىنشىدەن: ءبىر عاسىر – 4 شيرەك عاسىردان قۇرىلادى. ال، ءبىر  شيرەك عاسىردا - 25 جىل بار.  سول 25 جىلدا  قازاقتىڭ  قىزى  وقۋىن وقىپ، ءوسىپ، بويجەتىپ تۇرمىس قۇرۋى كەرەك. سول 25 جىلدا  قازاقتىڭ  ۇلى  ات جالىن تارتىپ ءمىنىپ،  وقۋىن وقىپ،  ءوسىپ-ەرجەتىپ، ۇيلەنۋى كەرەك. ولاي بولماعان جاعدايدا قوعام دابىل قاعۋى ءتيىستى.

توعىزىنشىدان: قازاق قىزدارى تەك قازاق جىگىتتەرىنە  تۇرمىسقا شىعۋلارى كەرەك،  باسقالارعا تۇرمىسقا شىعۋلارىنا قاتاڭ  تيىم سالىنۋى  قاجەت  دەپ سانايمىن. سەبەبى ، وسى ءۇردىس  ءارى قاراي وسىلاي  جالعاسا بەرسە، ۇلتتىڭ كۇرت  ازايۋىنا الىپ كەلەدى.

قازىر ەلىمىزدە 700 مىڭداي  كارى قىز تۇرمىس قۇرماي،  300 مىڭداي  جىگىت ءسۇر بويداق بولىپ ءسۇرپيىپ ء جۇر. بۇل دابىل قاعاتىن ماسەلە ەمەس پە؟

ونىنشىدان: جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى اقىلى وقۋدى توقتاتۋ. ءبىزدىڭ جاستار تەگىن ءبىلىم الۋلارى كەرەك.

ونبىرىنشىدەن: جاستاردىڭ  ار-وجدان ءتالىم-تاربيەسىنە  بۇكىل حالىق بولىپ اتسالىسۋىمىز اۋاداي قاجەت بولىپ تۇر.  پروستيتۋتسياسى دامىعان ەل اتانۋ – سۇيەككە تاڭبا. ودان  ولگەن ارتىق. «ار-وجداندى قاتاڭ  ساقتاۋ» ۇلتتىق يدەولوگيا بولۋى  كەرەك.

-  «لاس تۋريزم» دەگەندى ءتۇسىندىرىپ بەرىڭىزشى؟

 - «ۆرەميا»  گازەتىنىڭ  2014 جىلدىڭ   9-شى تامىزىندا  بەلگىلى قازاقستاندىق جۋرناليست قارىنداسىمىز  مادينا ايىمبەتوۆانىڭ «زاچەم  ۆى، مالچيكي؟ كتو-تو پىتاەتسيا  پريكلەيت  ك كازاحستانۋ  يارلىك  ۆتوروگو  تايلاندا.  ستاتيا  ۆ ينديسكوم  ينتەرنەت-يزداني، نازۆاۆشايا  ناشۋ سترانۋ  نوۆىم  تسەنتروم ميروۆوگو  سەكس-تۋريزما، ستالا پوۆودوم دليا رازبيراتەلستۆا نا ديپلوماتيچەسكوم ۋروۆنە. بانگكوك –ەتو پروشلوە. ينديسكيە مۋجچينى  تەپەر  تولپامي  ستەكايۋتسيا  ۆ كازاحستان»- اتتى نامىستى قازاقتاردىڭ  جانىن تۇرشىكتىرەتىن جانايقاي  ماقالاسى  باسىلدى. جەل بولماسا ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايدى.

شىن مانىندە لاس تۋريزم  ۇلتتىڭ قاسىرەتىنە، قايعىسىنا اينالىپ،  ءبىزدىڭ  ەلدى  الەمگە ماسقارالاۋدا.   اتالارىمىز: «مەشكەي دەگەن ات جامان»  دەسە،  مىناۋ يارلىك ءتىپتى ونان  ميلليون ەسە  سۇمدىق كلەيمو بولىپ تۇر. وسىنى تۇسىنەتىن  ءسات كەلدى. ورىستاردا مىناداي  قاناتتى ءسوز بار:-«يميدج ۆسە، وستالنوە نيچتو!».  لاس تۋريزمنەن بىزگە  وتە  جامان لاس  اتاۋ  تاڭىلىپ وتىر.  بۇنى ەستىگەننەن، كورگەننەن ولگەن ارتىق دەپ سانايمىن.   ءبىز باي ەلمىز دەپ جار سالامىز.  بۇكىل الەم مازاقتاپ  «سەكس ءتۋريزمنىڭ وتانى  - قازاقستان،  ال سەكس ءتۋريزمنىڭ استاناسى – الماتى قالاسى» دەسە نامىسى بار قازاق  ولمەگەندە نە ىستەۋ كەرەك؟  ء دال وسى جاعدايدا بايلىق نەگە كەرەك، بارلىق نەگە كەرەك ؟ اشىعىن ايتايىن، وسى ماسەلەلەر مەنى  قاتتى الاڭداتىپ ءجۇر.  لوگيكاعا سالساق  سەكس-تۋريزم   ەكونوميكاسى ناشار،  نامىسى تاپتالعان، ار-ۇياتى از  ەلدە عانا ورىن الادى ەمەس پە؟ بىزدە ۇلتقا،  جاستارعا  جوعارى ادامگەرشىلىك رۋحتا ء تالىم-تاربيە بەرەتىن  يدەولوگيا جوق.  ونىڭ ورنىن لاس تۋريزم  باسىپ وتىر.  سونىڭ سالدارىنان  مەملەكەتتىڭ يميدجىنە نۇقسان كەلتىرەتىن،  قازاق ازاماتتارىنىڭ ساعىن سىندىرىپ، نامىسىن  تاپتايتىن كەلەڭسىز  سەكس-تۋريزم  ورداسى دەگەن  جامان اتقا تاپ بولىپ وتىرمىز.  لاس ءتۋريزمدى بولدىرمايتىن  شارالاردى تەز ارادا جۇزەگە اسىرۋ قاجەت.

- اعا، «25» اتتى  تاماشا باعدارلاماڭىزدىڭ ورىندالاتىنا سەنسىز بە؟

-  سەنبەگەندە شە؟ سەنەمىن. ءبىز ورىنداتپاساق كىم  ونى ورىنداداتى. بۇل – ۇلت بولىپ ۇيىسىپ،  جۇرت بولىپ  جۇمىلىپ  اتقاراتىن  ۇلكەن  ءىس-شارا.

سۇحباتتاسقان اسحات اسىلعازين  

استانا قالاسى.

Abai.kz