قازاقتىڭ سانى – 70 ملن ادام دەگەندى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتە الاسىز با؟..

ەگەر ءبىز ورىستىڭ وزبىر ساياساتىنان 1930-1945 جىلداردىڭ ارالىعىندا، ياعني نەبارى 10-15 جىلدا ۇلتىمىزدىڭ تەڭ جارتىسىنان استامىنان ايىرىلىپ قالماعانىمىزدا، بۇگىنگى كۇنى قازاقتىڭ سانى 70 ملن ادامعا جەتكەن بولار ەدى!

سوندا قازىر ءبىزدىڭ سانىمىز 9-10 ميلليوننىڭ شاماسىندا بولسا، قالعان 60 ملن قازاقتى قىناداي قىرىپ سالىپ، كورگە تىققان كرەملمەن قالايشا ءتوس قاعىسىپ، دوس بولامىز؟!.

ءبىزدىڭ ارامىزداعى ءورىستىلدى جانە ورىس­شىل نەمەسە ورىسقۇمار قازاق باۋىر­لا­رى­مىز مەنىڭ وسى سۇراعىما جاۋاپ بەرە الا ما؟..

ءتىپتى، بۇگىنگى قازاقتاردىڭ جارتى­سى­نا جۋىعى ورىسشىلدىقپەن ۋلان­عان دەسەك تە، قاراپايىم ەسەپ-قي­ساپ بىلاي دەيدى: الگى ورىسشىل 5 ميل­ليون قازاقتىڭ ءاربىرى ورىس­تىڭ كەسى­رىنەن ءوزىنىڭ 6 باۋىرىنان ايىرىلدى! بار شىندىق تا، تۋرا دەرەك تە وسى!

قازاق توپىراعىنداعى جازىقسىز قۋ­عىن-سۇرگىن 1917 جىلعى قازان توڭكەرى­سى­نەن كەيىن-اق بىردەن باستالدى. زورلىق-زومبىلىق ازامات سوعىسىنان سوڭ دا جالعاستى.

قازاق ەلىندە ادەيى قولدان ۇيىم­داس­تىرىلعان اشارشىلىقتىڭ ءبىر­ىنشى كەزەڭى 1919-1922 جىلدارى بولدى. بىراق، بۇل كەزدەگى اشتىق­تان قۇربان بولعانداردىڭ سانى ەسەپتەلمەگەندىكتەن، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ۇمىتىلىپ، سيرەك ەسكە الىندى. قازاق ۇلتىن اشارشىلىق پەن ەزگىدەن ءتۇپ-تامىرىمەن جويىپ جىبەرۋ ساياساتى ءبىر ءسات تە توقتاعان جوق. اۋىلشارۋاشىلىعىن ەرىكتەن تىس كوللەكتيۆتەندىرۋ مەن ۇدەمەلى يندۋس­ترياليزاتسيا شارالارى قازاقتى ەسەپ­سىز قىرۋدىڭ قولايلى قۇرالىنا اي­نالدى. زوبالاڭ اشتىقتىڭ 1930 جىل­داردان كەيىنگى كەزەڭى قازاقتىڭ سان­ىن ەكى ەسەدەن دە ارتىق ازايتتى. ال، 1937-38 جىلدارى جۇرگىزىلگەن سايا­سي قاسابتا 120 مىڭنان استام ادام سوت­تالىپ، 30 مىڭعا جۋىعى اتىلدى. جالپى، 30-ىنشى جىلدارى 2 ميلليوننان استام قازاق قىرىلسا، ەكىنشى كەزەڭدەگى اشتىقتىڭ العاشقى جىلىنىڭ وزىندە-اق، 1 ميلليونعا جۋىق قازاقتىڭ سۇيەگى دالادا شاشىلىپ قالدى. ادامزات تاريحىندا مۇنداي سۇمدىق ناۋبەت ەشقاشان، ەشبىر زاماندا بولعان ەمەس. سوندىقتان، بۇل قاساپ-قىرعىندى ۇمىتقان قازاق – قازاق ەمەس!

1927 جىلى “كىشى قازان” ۇرانىن جاريالاپ، كوشپەندى قازاقتى اسىعىس ءارى زورلىقپەن وتىرىقشى جاساماق بولىپ  مالىن تارتىپ العان قازاقستان كومپارتياسىنىڭ جەتەكشىسى ف.گولوششەكيننىڭ قۋعىن-سۇرگىنىنىڭ كەسىرىنەن 5-6 جىلدىڭ ىشىندە قازاقتىڭ 40 ملن مالىنان نەبارى 4 ملن مال باسى عانا قالدى. 1932-1933 جىلدارى 1,5 ملن قازاق قىرىلىپ، 1 ملن-نان استامى شەتەل اسۋعا ءماجبۇر بولدى، ياعني، ۇلتتىڭ تەڭ جارىمى جويىلىپ-قۋىلدى.

ماسكەۋ بيلىگى “باسكەسەر باسماچتار” اتاعان، شىن مانىسىندە، اشارشىلىقتان باس ساۋعالاعان قاراپايىم عانا قازاقتار وزبەكستاندى، قىتايدى، مونعوليانى، يراندى، اۋعانىستاندى پانالادى.

سوۆەتتىڭ قىزىل ارمياسى وكشەلەي قۋعان قازاقتاردى شەكارادا قىتاي اسكەرى قارداي بوراعان پۋلەمەت وعىمەن قارسى الدى...

قازاقتى باسىپ-جانشۋ مۇنىمەن دە توقتامادى. سوۆەت وداعىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى از ۇلتتار قاز­اقستانعا زورلىقپەن جەر اۋدا­رى­لىپ، توگىلدى. ساياسي قىسىم دا كۇ­شەيىپ، قازاق توپىراعىندا گۋ­لاگ­- تار، كارلاگ- تار، الجير- لەر پايدا بولدى.

قايسار قازاقتاردىڭ “الاشوردا” قوزعالىسى تاپتالدى. قازاق زيالىلارى ورعان قامىستاي قىرىلدى. تەك ارادا 45 جىل وتكەن سوڭ، 1970 جىلدارى عانا قازاقتىڭ سانى 1926 جىلعى دەيگەيگە جاقىندادى...

...وسىدان 24 جىل بۇرىن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جاڭا باسشىلىعى اشارشىلىق ناۋبەتىنىڭ قۇربان­دارىنا قازاقتىڭ ەڭ ءىرى قالاسى – الماتىدا ەڭسەلى ەسكەرتكىش قويۋعا ۋادە بەرگەن. شيرەك عاسىر ءبىر ەسكەرتكىش ورناتا الماعانىنا قاراعاندا، بۇگىنگى بيلىككە قازاق­تىڭ تەڭ جارتىسىن جۇتقان ناۋ­بەتتەن گورى، كوكتوبەگە امەري­كاندىق بيتلز-گە ەسكەرتكىش ورناتۋ قىمباتىراق بولسا كەرەك؟!.

ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان كەيىن 1997 جىلدىڭ 5 ساۋىردەگى مەملەكەت جەتەكشىسىنىڭ جارلىعىمەن “ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى” – 31 مامىر بولىپ بەلگىلەندى. 1986 جىلعى جەلتوقسان قۇرباندارى دا وسى توپقا ەنگىزىلدى.

ايتكەنمەن، وكىنىشكە قاراي، 31 مامىر كۇنى قۇربانداردى ەس­كە الىپ، مۇڭعا باتقان ەلدى باي­قاي المادىق. ونىڭ ەسەسىنە، بار­لىق اقپارات قۇرالدارى مەن ويىن-ساۋىق الاڭدارىندا كوڭىلدى داۋ­ىس­تار جارقىن-جارقىن ەستىلىپ جاتتى...

...وسى ناۋبەتتى قازاققا اياۋسىز جاساعان – قىزىل كوممۋنيستەر. ال، قازىرگى تاۋەلسىز قازاقستاندا قوس بىردەي كوممۋنيستىك-سوتسياليستىك پارتيا جۇمىس ىستەيدى. ءتىپتى، تاياۋداعى ەل پرەزيدەنتىنىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋىندا ءبىر قىزىل كوممۋنيست مەملەكەت باسشىلىعىنا كانديدات بولىپ تىركەلىپ، رەسمي مويىندالىپ، تولىق ءارى كەدەرگىسىز قاتىستى...

قانداي ەلدە ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىز؟!. بىزگە نە بولدى؟..

قاجىمۇقان عابدوللا 

رەداكتسيادان: 31-مامىر كۇنى الماتىداعى قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ ءبىر توبى، بەلگىلى ساياساتكەرلەر مەن باق باسشىلارى "وسى جەردە اشارشىلىق قۇرباندارىنا ەسكەرتكىش قويىلادى" دەپ، وسىدان 24 جىل بۇرىن جازىلعان قارا تاستىڭ قاسىنا جينالىپ، ماسەلە كوتەرگەن. "ەگەر بيلىك رۇقسات ەتسە، حالىقتىق قور قۇرىپ، كەشەندى ەسكەرتكىش تۇرعىزايىق" دەگەن ۇسىنىستار دا ايتىلعان. الگى ۇسىنىسقا بايلانىستى قالالىق اكىمشىلىككە حات تا جازىلعان بولاتىن. سونداي حات يەسىنىڭ بىرىنە كەلگەن جاۋاپ تومەندەگىدەي بولىپ شىقتى. ءبىر سوزبەن قايىرعاندا، اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارنالىپ الماتى قالاسىندا ەسكەرتكىش اشىلمايدى.

Abai.kz