Seysenbi, 30 Sәuir 2024
Elim-ay 8076 0 pikir 5 Mausym, 2015 saghat 12:22

BIZGE NE BOLDY?..

Qazaqtyng sany – 70 mln adam degendi kóz aldynyzgha elestete alasyz ba?..

Eger biz orystyng ozbyr sayasatynan 1930-1945 jyldardyng aralyghynda, yaghny nebәri 10-15 jylda últymyzdyng teng jartysynan astamynan aiyrylyp qalmaghanymyzda, býgingi kýni qazaqtyng sany 70 mln adamgha jetken bolar edi!

Sonda qazir bizding sanymyz 9-10 millionnyng shamasynda bolsa, qalghan 60 mln qazaqty qynaday qyryp salyp, kórge tyqqan Kremlimen qalaysha tós qaghysyp, dos bolamyz?!.

Bizding aramyzdaghy orystildi jәne orys­shyl nemese orysqúmar qazaq bauyr­la­ry­myz mening osy súraghyma jauap bere ala ma?..

Tipti, býgingi qazaqtardyng jarty­sy­na juyghy orysshyldyqpen ulan­ghan desek te, qarapayym esep-qiy­sap bylay deydi: әlgi orysshyl 5 miyl­lion qazaqtyng әrbiri orys­tyng kesi­rinen ózining 6 bauyrynan aiyryldy! Bar shyndyq ta, tura derek te osy!

Qazaq topyraghyndaghy jazyqsyz qu­ghyn-sýrgin 1917 jylghy Qazan tónkeri­si­nen keyin-aq birden bastaldy. Zorlyq-zombylyq Azamat soghysynan song da jalghasty.

Qazaq elinde әdeyi qoldan úiym­das­tyrylghan asharshylyqtyng bir­inshi kezeni 1919-1922 jyldary boldy. Biraq, búl kezdegi ashtyq­tan qúrban bolghandardyng sany eseptelmegendikten, býgingi kýnge deyin úmytylyp, siyrek eske alyndy. Qazaq últyn asharshylyq pen ezgiden týp-tamyrymen joyyp jiberu sayasaty bir sәt te toqtaghan joq. Auylsharuashylyghyn erikten tys kollektivtendiru men ýdemeli indus­trializasiya sharalary qazaqty esep­siz qyrudyng qolayly qúralyna ai­naldy. Zobalang ashtyqtyng 1930 jyl­dardan keyingi kezeni qazaqtyng san­yn eki eseden de artyq azaytty. Al, 1937-38 jyldary jýrgizilgen saya­sy qasabta 120 mynnan astam adam sot­talyp, 30 myngha juyghy atyldy. Jalpy, 30-ynshy jyldary 2 millionnan astam qazaq qyrylsa, ekinshi kezendegi ashtyqtyng alghashqy jylynyng ózinde-aq, 1 milliongha juyq qazaqtyng sýiegi dalada shashylyp qaldy. Adamzat tarihynda múnday súmdyq nәubet eshqashan, eshbir zamanda bolghan emes. Sondyqtan, búl qasap-qyrghyndy úmytqan qazaq – qazaq emes!

1927 jyly “Kishi Qazan” úranyn jariyalap, kóshpendi qazaqty asyghys әri zorlyqpen otyryqshy jasamaq bolyp  malyn tartyp alghan Qazaqstan Kompartiyasynyng jetekshisi F.Goloshekinning qughyn-sýrginining kesirinen 5-6 jyldyng ishinde qazaqtyng 40 mln malynan nebәri 4 mln mal basy ghana qaldy. 1932-1933 jyldary 1,5 mln qazaq qyrylyp, 1 mln-nan astamy shetel asugha mәjbýr boldy, yaghni, últtyng teng jarymy joyylyp-quyldy.

Mәskeu biyligi “baskeser basmachtar” ataghan, shyn mәnisinde, asharshylyqtan bas saughalaghan qarapayym ghana qazaqtar Ózbekstandy, Qytaydy, Mongholiyany, Irandy, Aughanystandy panalady.

Sovettin Qyzyl Armiyasy óksheley qughan qazaqtardy shekarada Qytay әskeri qarday boraghan pulemet oghymen qarsy aldy...

Qazaqty basyp-janshu múnymen de toqtamady. Sovet Odaghynyng týkpir-týkpirindegi az últtar Qaz­aqstangha zorlyqpen jer auda­ry­lyp, tógildi. Sayasy qysym da ký­sheyip, qazaq topyraghynda GU­LAG­- tar, KARLAG- tar, ALJIYR- ler payda boldy.

Qaysar qazaqtardyng “Alashorda” qozghalysy taptaldy. Qazaq ziyalylary orghan qamystay qyryldy. Tek arada 45 jyl ótken son, 1970 jyldary ghana qazaqtyng sany 1926 jylghy deygeyge jaqyndady...

...Osydan 24 jyl búryn tәuelsiz Qazaqstannyng jana basshylyghy asharshylyq nәubetining qúrban­daryna qazaqtyng eng iri qalasy – Almatyda enseli eskertkish qongha uәde bergen. Shiyrek ghasyr bir eskertkish ornata almaghanyna qaraghanda, býgingi biylikke qazaq­tyng teng jartysyn jútqan nәu­betten góri, Kóktóbege ameriy­kandyq BITLZ-ge eskertkish ornatu qymbatyraq bolsa kerek?!.

Elimiz egemendik alghannan keyin 1997 jyldyng 5 sәuirdegi memleket jetekshisining jarlyghymen “Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni” – 31 mamyr bolyp belgilendi. 1986 jylghy Jeltoqsan qúrbandary da osy topqa engizildi.

Áytkenmen, ókinishke qaray, 31 mamyr kýni qúrbandardy es­ke alyp, múngha batqan eldi bay­qay almadyq. Onyng esesine, bar­lyq aqparat qúraldary men oiyn-sauyq alandarynda kónildi dau­ys­tar jarqyn-jarqyn estilip jatty...

...Osy nәubetti qazaqqa ayausyz jasaghan – qyzyl kommunister. Al, qazirgi tәuelsiz Qazaqstanda qos birdey kommunistik-sosialistik partiya júmys isteydi. Tipti, tayaudaghy el Preziydentining kezekten tys saylauynda bir qyzyl kommunist memleket basshylyghyna kandidat bolyp tirkelip, resmy moyyndalyp, tolyq әri kedergisiz qatysty...

Qanday elde ómir sýrip otyrmyz?!. Bizge ne boldy?..

Qajymúqan GhABDOLLA 

Redaksiyadan: 31-mamyr kýni Almatydaghy qogham belsendilerining bir toby, belgili sayasatkerler men BAQ basshylary "Osy jerde asharshylyq qúrbandaryna eskertkish qoyylady" dep, osydan 24 jyl búryn jazylghan qara tastyng qasyna jinalyp, mәsele kótergen. "Eger biylik rúqsat etse, halyqtyq qor qúryp, keshendi eskertkish túrghyzayyq" degen úsynystar da aitylghan. Álgi úsynysqa baylanysty qalalyq әkimshilikke hat ta jazylghan bolatyn. Sonday hat iyesining birine kelgen jauap tómendegidey bolyp shyqty. Bir sózben qayyrghanda, asharshylyq qúrbandaryna arnalyp Almaty qalasynda eskertkish ashylmaydy.


Abai.kz

0 pikir